تأثیر هوش مصنوعی در صدور آراء محاکم نظام حقوقی ایران و فرانسه
محورهای موضوعی : حقوق خصوصی و تجارتاحمد پورابراهیم 1 * , امیر رهگشا 2 , زهرا شیخ احمدی 3
1 - استادیار گروه حقوق، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران
2 - گروه حقوق ، دانشکده علوم انسانی و هنر، دانشگاه آزاد اسلامی ، علوم و تحقیقات
3 - گروه حقوق، دانشکده علوم انسانی و هنر، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران رشت
کلید واژه: هوش مصنوعی , رای , عدل , انصاف , نظام حقوقی , محاکم قضائی,
چکیده مقاله :
استفاده از هوش مصنوعی در نظام دادرسی ایران و فرانسه، جهت برقراری عدالت، بسیار مورد توجه قرار گرفته است؛ درحقوق ایران و در سند تحول 5 ساله قوه قضائیه سال 1403، استفاده از هوش مصنوعی، در راستای این هدف پیش بینی شده است؛ همچنین در حقوق فرانسه نیز طرح تحول دیجیتالی، جهت دسترسی آسان شهروندان برای عدالت، مصوب گردیده است؛ اما تمامی تلاش های این دو نظام حقوقی نتوانسته، یا نمی تواند هوش مصنوعی را جهت صدور آرای محاکم قضائی به کار گیرد. این چالش، فراخور نظام حقوقی، اخلاق و فرهنگ هر کشوری متفاوت است؛ از آنجائی که قانون ایران برمبنای فقه اسلامی و اخلاق بنا شده است و قاضی باید براساس عدل و انصاف رای صادر کند و انصاف، لازمه ی ذات وجودی انسان بوده و نشأت گرفته از اخلاق است، بنابراین نمی توان هوش مصنوعی را طوری طراحی کرد که در برگیرنده تمام ویژگی های ذاتی انسان گردد؛ لذا عملا این امر منتفی است؛ در نظام حقوق فرانسه نیز که بر پایه حقوق رومی ژرمنی بنا نهاده شده و در این نظام، عرف و عادت، مبنا و اساس قوانین است؛ بنابراین می توان وجود انصاف را نیز در صدور آرا احساس کرد؛ از سویی، به جهت عضویت این کشور در اتحادیه اروپا، لازم است بر اساس خط و مشی ابلاغی این اتحادیه گام بردارد، همچنین وجود ابهاماتی درخصوص خطر عدم مسئولیت هوش مصنوعی درخطای آراء، به نظر می رسد هوش مصنوعی صرفاً بتواند به عنوان دستیار قاضی، و نه در مقام تصمیم گیرنده و انشاء کننده رأی نقش ایفا نماید. در این پژوهش به آن از طریق روش تحلیلی ، توصیفی به ابهامات فوق پاسخ داد.
The use of artificial intelligence in the judicial system of Iran and France to establish justice has received much attention. In Iranian laws and in the 5- year transformation document of the judiciary in 1403, the use of artificial intelligence is foreseen in line with this goal. Also in French laws, a digital transformation plan has been approved for easy access of citizens to justice. But all the efforts of these two legal systems could not use artificial intelligence to issue judgment of judicial courts. This challenge of the legal system, ethics and culture of each country is different. Since Iran's law is based on Islamic jurisprudence and ethics, and judge must issue judgments based on justice and fairness, and fairness is a necessary part of human existence and is derived from ethics, therefore artificial intelligence cannot be designed in a way that includes all the inherent characteristics of a human being; therefore, this is practically ruled out. In the French legal system, which is based on Germanic Roman law, and in this system, customs and habits are enamel and the basis of laws; therefor, the existence of fairness can also be felt in issuing votes; on the other hand, for the membership of this country in European union, it is necessary to take steps based on the announced policy of this Union. Also, there are ambiguities regarding the risk of artificial intelligence not being responsible for voting errors, it seems that artificial intelligence can only a role as an assistant to the judge and not as a decision maker and author of the vote. In the research answered the above ambiguities through analytical and descriptive methods.
فارسی
الف- کتاب
1- آقاجانی، مریم، هوش مصنوعی از مقدماتی تا پیشرفته، انتشارات نسل روشن، سال 1400
2- انصاری مسعود ، طاهری محمدعلی،دانشنامه حقوق خصوصی جلد اول و سوم، تهران، انتشارات جنگل، سال 1388
3- جلوه سهراب، هوش مصنوعی، ویرایش دوم، شیراز، سال 1388
4- سرآبادانی، علی،سرآبادانی امیر، سرآبادانی فهیمه، هوش مصنوعی و سیستم های خبره، انتشارات جالیز، سال 1397
5- شمس، عبدالله ، آیین دادرسی مدنی، جلد دوم، چاپ چهارم، تهران، انتشارات نشر میزان، سال 1382
6- عباسی، علی، کاربردهای نوین هوش مصنوعی، سال 1401
7- فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، مصر، نشر محمد علی صبیح و اولاده، سال 1347 ق
8- کاتوزیان، ناصر، الزامات خارج قرارداد، جلد هفتم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1382ص 145
9- معین، محمد، فرهنگ لغت، جلد اول، چاپ چهارم، تهران، انتشارات ادنا، سال1386
ب- مقاله
1- پاسبان محمدرضا ، طوسی عباس ، مظاهری محمدرضا، به کار گیری هوش مصنوعی به عنوان مدیر شرکت های تجاری ، مقاله پژوهشی از فصنامه پژوهش حقوق خصوصی دانشگاه علامه طباطبائی ، پاییز سال 1402 شماره 44.
2- تخشید، زهرا، مقدمه ای بر چالش های هوش مصنوعی در حوزه مسئولیت مدنی، مقاله علمی پژوهشی وزارت علوم، بهار و تابستان، 1400، شماره 38 ،ص 231
3- رجبی عبداله، ضمان درهوش مصنوعی ، مجله مطالعات حقوق تطبیقی ، دوره 10 ، شماره 2 پاییز و زمستان 1398.
4- رهبری ابراهیم ، شعبانپور علی ، چالشهای کاربردی هوش مصنوعی به عنوان قاضی در دادرسی های حقوقی ( مقاله علمی –پژوهشی ) ، فصلنامه تحقیقات حقوقی ویژه نامه حقوق و فناوری ، سال 1401.
5- قراملکی علی مظهر، علی دادخواه، مجله علمی پژوهشی وزارت علوم ، پژوهش های فقهی دوره نهم بهار و تابستان سال 1392 ، پژوهش پیرامون قاعده عدل و انصاف
6- مصطفوی اردبیلی سید مهدی ، تقی زاده انصاری مصطفی و رحمتی فر سمانه ، (1401)کارکردها و بایسته های هوش مصنوعی از منظر دادرسی منصفانه ، حقوق فناوری های نوین ،نشریه حقوق فناوری نوین، پاییز زمستان 1401، شماره 6 ب.
7- مطیعی انسیه ،مسعود البرزی ورکی بررسی تطبیقی اصل انصاف و اصول عدل و انصاف، بیست و دوم پاییز سال 1397، مجله پژوهش های حقوق تطبیقی ، شماره 3، درجه علمی نشریه علمی وزارت علوم.
8- نهرینی ، فریدون ، تشخیص ماهیت و نوع رای دادگاه ، نشریه مطالعات حقوق خصوصی ، تابستان سال 1390 شماره 2 مجله علمی پژوهشی .
9- مظاهری ، معصومه ، آل اسحاق خوئینی زهرا ،قاعده فقهی انصاف ، فصلنامه مطالعات فقهی و حقوق اسلامی ، سال هشتم ، شماره 27 ، بهار 91 .
10- محامد ، علی ، بررسی قاعده عدل و انصاف و آثار آن ، فصلنامه علمی پژوهشی دانشگاه قم ، سال هشتم، شماره دوم.
انگلیسی
الف- کتاب
1-Benjamin H. BARTON, (2017) Rebooting justice more Technology, Fewer Lawyers and the Future of law Encounter Books.
2-Dechesne F.; Dignum, V.; Zardiashvili, L.; Bieger, J (2019) AL& Ethics at the police: Towards Responsible use of Artificial Intelligence in the Dutch police.
3-foundations of machine learning (2018) Mohri M. Rostamizade a. and Talwalkar a.
Foundations of machime Learning. MITpress
4-Wallach W. and Allen C (2008) Moral machines:Teaching robots right from wrong . oxford university fress.
ب- مقاله
1- Alun Preeece, (2006) Hows and whys of Artificial Intelligence for public sector decision: explanation and evaluation. Cardiff university. Page 5
2-Chris Smith, (2006) The History of Artificial Intelligence, university of Washington, December
3- Harikumar Pallathadka, Edwin Hernan Ramirez,Applications of artificial intelligence in business management ecommerce and finance, journal homepage: www.elsevier. Com/ locate/ matpr. Page 1
4- Jahanzaib shabbier and Tarique Anwer, (2018) Artificial Intelligence and its Role in near future, Computer Science, Published in arXiv.
5-Salima Benhamou, (2020) Artificial Intelligence and the Future of Work, 169,1er trimester, , page 57
6-Sikender Mohsienuddin Mohammad, (2020) DEV OPS, Information Technology USA, Volume 7,
7- Fuso Jovia Boahemaa, (2018) The impact of Artificial intelligence on Jusstice systems, UNIVERSITA DI TRENTO, 50- 51
8- Alan Duflot,(2024) Artificial Intelligence in the French law of 2024, 37-39