چالش های حقوقی و اخلاقی استفاده از تکنولوژی های باروری مصنوعی در حقوق خصوصی و حقوق خانواده
محورهای موضوعی : حقوق خصوصی و تجارت
معین جلیلی فر
1
*
,
فرناز اعلمی
2
,
فرهاد روهنی
3
1 - گروه حقوق خصوصی دانشکده حقوق، علوم سیاسی و زبان های خارجه، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد، ایران
2 - گروه حقوق خصوصی دانشکده حقوق، علوم سیاسی و زبان های خارجه، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد، ایران
3 - عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد گلبهار، گروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد، ایران
کلید واژه: تلقیح مصنوعی, باروری پزشکی, مادر جانشین, حقوق پزشکی, حقوق خانواده,
چکیده مقاله :
استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته باروری مصنوعی به عنوان راه‌حل‌هایی برای حل معضل ناباروری، پیامدهای حقوقی و اخلاقی گسترده‌ای به همراه داشته است. این تکنولوژی‌ها به ویژه در مواقعی که روش‌های درمانی دیگر ناکارآمد بوده‌اند، جایگزینی مناسب ارائه داده‌اند. این تحقیق با تمرکز بر حقوق خصوصی و خانوادگی، به بررسی تعهدات قانونی و اخلاقی والدین در قبال فرزندانی که از طریق این روش‌ها متولد می‌شوند، می‌پردازد. علاوه بر این، حقوق بنیادین کودکان حاصل از این تکنولوژی‌ها، نظیر حق بر هویت، حق نسبت خانوادگی و مسائل مربوط به تابعیت و سرپرستی نیز تحلیل می‌شود. در بخش دیگری از مقاله، به چالش‌های ناشی از عدم تطابق قوانین موجود با پیشرفت‌های سریع فناوری‌های باروری پرداخته شده و ضرورت تدوین چارچوب‌های حقوقی جدید و منطبق با اصول اخلاقی و اجتماعی بررسی می‌شود. یافته‌ها نشان می‌دهد که خلأهای قانونی در حوزه حمایت از حقوق کودکان و والدین، ضرورت ایجاد قوانین جامع‌تری را ایجاب می‌کند. این تحقیق همچنین بر لزوم توجه به اصول عدالت، برابری و حمایت از حقوق بشر در تدوین قوانین جدید تأکید می‌کند. از این رو، این تحقیق پیشنهادهایی برای رفع این چالش‌ها و تأمین عدالت حقوقی در استفاده از تکنولوژی‌های باروری مصنوعی، با در نظر گرفتن ملاحظات اخلاقی، اجتماعی و فرهنگی، ارائه می‌دهد.
The use of advanced assisted reproductive technologies as solutions to the problem of infertility has brought about significant legal and ethical consequences. These technologies have especially provided suitable alternatives when other treatment methods have proven ineffective or unavailable. This research focuses on private and family law, examining the legal and ethical obligations of parents towards children born through these methods. Additionally, it analyzes the fundamental rights of children resulting from these technologies, such as the right to identity, family affiliation, and issues related to citizenship, guardianship, and inheritance rights.
In another section of the paper, the challenges arising from the mismatch between existing laws and the rapid advancements in reproductive technologies are addressed, with an emphasis on the necessity for creating new legal frameworks that align with ethical and social principles. The findings suggest that legal gaps in the protection of children's and parents' rights require the creation of more comprehensive and forward-thinking laws. This research also highlights the importance of considering principles of justice, equality, and human rights when drafting new laws. Therefore, the study offers practical and actionable proposals for addressing these challenges and ensuring legal justice in the use of assisted reproductive technologies, while taking into account ethical, social, and cultural considerations
کتاب ها: 1- بینت، بلیندا (مولف)؛ عباسی، محمود (مترجم)؛ حقوق و پزشکی؛ نشر انتشارات حقوقی؛ چاپ پژمان؛ چاپ اول؛ بهمن 1377.
2- پژوهشکده ابن سینا (جهاد دانشگاهی)؛ روش‌های نوین تولید مثل انسانی از دیدگاه فقه و حقوق (مجموعه مقالات)؛ انتشارات پژوهشکده ابن سینا و سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)؛ چاپ اول؛ بهار 1380.
3- جعفری لنگرودی، محمدجعفر؛ حقوق خانواده؛ نشر کتابخانه گنج دانش؛ چاپ احمدی؛ چاپ دوم؛ 1376.
4- جمعی از نویسندگان؛ اهدای گامت و جنین در درمان ناباروری (مجموعه مقالات)؛ پژوهشکده ابن سینا و مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)؛ چاپ اول؛ زمستان 1384.
5- رضانیا معلم، محمدرضا؛ باروری‌های پزشکی از دیدگاه فقه و حقوق؛ پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، پژوهشکده فقه و حقوق؛ دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم؛ چاپ اول؛ اسفند 1383.
6- سلطانیه، محمد؛ اهدای جنین و قالب حقوقی آن؛ نشر انتشارات مجد؛ چاپ اول؛ 1396.
7- عباسی، محمود؛ مجموعه مقالات حقوق و پزشکی، جلد چهارم؛ چاپ پژمان؛ چاپ دوم؛ بهار 1383.
8- فرهنگ لغت معین
9- قانون مدنی
10- قرآن کریم
11- نایب زاده، عباس؛ ره‌پیک، سیامک؛ بررسی حقوقی روش‌های نوین باروری مصنوعی؛ انتشارات مجد؛ چاپ اول: 1380.
12- نصرتی مراللو، عظیمه؛ عرفانی، محمود؛ لقاح مصنوعی و اهدای جنین از منظر فقه و حقوق اسلام؛ انتشارات خرسندی (تهران)؛ چاپ اول: 1391.
مقالات فارسی: 13- اصغری، فریبا؛ ملاحظات اخلاقی در روش کمک باروری رحم جایگزین؛ مرکز تحقیقات اخلاق و تاریخ پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی تهران، فصلنامه باروری و ناباروری، بهار 1387، صفحات 30–35.
14- الله‌قلی، لیلا؛ رحمانی، اعظم؛ وضعیت حقوقی باروری مصنوعی؛ فصلنامه حقوق پزشکی، سال دوم، شماره هفتم، زمستان 1387.
15- باریکلو، علیرضا؛ بررسی فقهی قانون باروری مصنوعی سال 1382؛ نشریه فقه و مبانی حقوق اسلامی؛ سال چهل و ششم، شماره دوم، پاییز و زمستان 1392، صفحات 183–208.
16- باریکلو، علیرضا؛ تحلیل حق حفظ هویت خانوادگی کودک متولد از باروری مصنوعی در نظام حقوق اسلامی و اسناد بین‌المللی حقوق بشر؛ مجله علمی- پژوهشی حقوق خصوصی؛ دوره دهم، شماره اول، بهار و تابستان 1392، صفحات 59–86.
17- تخله، شهاب؛ گری، رامین؛ بررسی و تبیین ارث و نسب طفل متولد از رحم استیجاری (عاریه‌ای)؛ فصلنامه بین‌المللی قانون‌یار، سال 1399.
18- ریاضت، زینب؛ چالش‌های فقهی، حقوقی و اخلاقی تلقیح مصنوعی و رویارویی با حق باروری زوجین نابارور؛ فصلنامه حقوق پزشکی؛ سال ششم، شماره بیستم، بهار 1391.
19- عبدالهی، مریم؛ آثار فقهی و حقوقی تلقیح مصنوعی؛ کنفرانس بین‌المللی علوم انسانی، روانشناسی و علوم اجتماعی؛ 27 آبان 1394، تهران – ایران.
20- غنی‌زاده بافقی، مریم؛ انصاری، باقر؛ ناشناسی اهداکننده در روش‌های کمک باروری تأکید بر مصالح عالیه کودک؛ فصلنامه حقوق پزشکی؛ سال یازدهم، شماره چهل و سوم، زمستان 1396.
21- فکور، حسن؛ بررسی جرم‌انگاری شبیه‌سازی انسان در حقوق ایران؛ فصلنامه حقوق پزشکی، سال سوم، شماره یازدهم، زمستان 1388.
22- کوشا، ابوطالب؛ ابراهیمی، آرش؛ تابعیت اطفال متولد از تلقیح مصنوعی؛ فصلنامه حقوق پزشکی؛ سال پنجم، شماره هجدهم، پاییز 1390.
23- محسنی، الهه؛ بررسی رحم جایگزین در حقوق تطبیقی؛ با تأکید بر حقوق فرانسه، ایران، انگلیس و یونان؛ فصلنامه حقوق پزشکی؛ سال سیزدهم، شماره چهل و هشتم، بهار 1398.
24- محمدتقی زاده، مهدیه و دیگران؛ باروری‌های پزشکی و بررسی مبانی فقهی و حقوقی آن با تأکید بر ضرورت تأمین مصالح شریعت؛ فصلنامه حقوق پزشکی، سال نهم، شماره سی و پنجم، زمستان 1394.
25- نصیری، سعید؛ عامری نیا، محمدباقر؛ بررسی قواعد فقهی - حقوقی معارض با یافته‌های پزشکی (مطالعه موردی باروری)؛ کنفرانس مرکز بین‌المللی دانشگاه شیراز، نوامبر 2017.
- 26- نظری، سیروس و دیگران؛ مطالعه تطبیقی حقوق باروری مصنوعی در ایران و انگلستان؛ مجله حقوق پزشکی، دوره شانزدهم، شماره پنجاه و هفتم، 1401.
- 27- نقیبی، سید ابوالقاسم؛ محمودیان، نازلی؛ محرمیت کودکان ناشی از باروری‌های پزشکی از منظر فقه امامیه و حقوق موضوعه ایران؛ دو فصلنامه علمی – ترویجی فقه و حقوق خانواده (ندای صادق)، سال بیستم، بهار و تابستان 1394، شماره 62.
28- وطنخواه، رضا؛ تلقیح مصنوعی از دیدگاه اخلاق و حقوق کیفری؛ فصلنامه حقوق پزشکی؛ سال اول، شماره اول، تابستان 1386.
منابع خارجی: 29- Abbasi, M., & Shirazi, A. (2019). Medical Jurisprudence and Embryo Donation: Comparative Insights from Iranian and Western Laws. Global Journal of Reproductive Health, 5(4), 241-259.
30- Amel, D., & Farahani, R. (2020). Artificial Reproductive Technologies and Legal Challenges: A Comparative Review in Islamic Contexts. Journal of Medical Ethics and History of Medicine, 13(2), 85-98.
31- Ghasemi, H. (2018). Legal Aspects of Surrogacy in Iran and the United Kingdom: A Comparative Study. Journal of Family Law and Practice, 26(1), 112-126.
32- Mousavi, M., & Kazemi, F. (2022). Fertility Law and Ethics: Examining the Right to Identity of Children Conceived through ART in Iranian Jurisprudence. Middle Eastern Family Law Quarterly, 33(2), 55-77.
33- Sanei, M., & Ebadi, A. (2021). Ethics and Regulation of Assisted Reproductive Technologies in Islamic Jurisdictions. Middle Eastern Studies Review, 14(3), 177-200