تأثیر تغییرکاربری اراضی مرتعی به دیم زار از دیدگاه تنوع گونه ای گیاهی (مطالعه موردی: اراضی مرتعی شهرستان دهگلان، کردستان)
محورهای موضوعی : مدیریت محیط زیستحمید رحمانی 1 , یونس عصری 2 , مهدی رمضانی 3 , نعمت الله خراسانی 4 , حسین معروفی 5
1 - (مسوول مکاتبات): کارشناس ارشد علوم محیط زیست، زیستگاه‌ها و تنوع زیستی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران.
2 - دانشیار پژوهشی بخش تحقیقات گیاه شناسی موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشو، تهران، ایران.
3 - استادیار دانشکده محیط زیست و انرژی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران.
4 - استاد دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
5 - مربی پژوهشی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی، کردستان، ایران.
کلید واژه: تنوع گونه ای گیاهی, یکنواختی گونه ای, غنای گونه ای, گیاهان مرتعی, استان کردستان,
چکیده مقاله :
زمینه و هدف: : تبدیل مراتع طبیعی به دیم زار، یکی از عوامل مهم تخریب مراتع در ایران است. این تخریب و تغییرکاربری می تواند اجزاء مختلف اکوسیستم های مرتعی را تحت تأثیر قرار دهد. هدف از انجام این تحقیق، بررسی دگرگونی های پوشش گیاهی در چارچوب تنوع گونه ای در سال های بعد از تخریب بوده است. روش بررسی: به این منظور مراتع طبیعی (منطقه کلید) و اراضی تبدیل شده به دیم زار (منطقه بحرانی) مجاور آن در منطقه دهگلان کردستان برای انجام نمونه برداری با استفاده از طرح تصادفی- سیستماتیک انتخاب گردید. تعداد 3 ترانسکت هر کدام به طول 100 متر و به فاصله 50 متر از یک دیگر در طول شیب در هر یک از دو عرصه مذکور استقرار یافت. در طول هر ترانسکت تعداد 5 کوادرات هر کدام به مساحت 1 متر مربع بر طبق روش سطح حداقل مستقرگردید. فهرست گونه ها به همراه فراوانی نسبی هر گونه در داخل کوادرات ها ثبت شد. یکنواختی گونه ای بر اساس چهارشاخص سیمپسون، کامارگو، اسمیت - ویلسون و اصلاح شده نی، غنای گونه ای بر طبق دو شاخص جک نایف و جزء نادر، و تنوع گونه ای به وسیله چهار شاخص شانن- واینر، بریلویین، مکینتاش و سیمپسون مورد تحلیل قرار گرفته و با یک دیگر مقایسه شدند. یافته ها: تعداد 26 گونه گیاهی در مراتع طبیعی و 18 گونه در اراضی تبدیل شده به دیم زار جمع آوری گردید. نتایج به دست آمده از تجزیه و تحلیل داده ها نشان داد که در اراضی تبدیل شده به دیم زار غنا و تنوع گونه ای گیاهان تنزل رتبه و یکنواختی گونه ای افزایش رتبه داشته است، ولی آزمون آماریT-Test معنی دار بودن تفاوت عددی در دو عرصه را نشان نداد. بحث و نتیجه گیری: به طور کلی می توان نتیجه گرفت تبدیل مراتع به دیم زار باعث کاهش تنوع گونه ای شده است و معنی دار نبودن آن از نظر آماری به دلایل متعدد بوده است.
Background and Objective: The natural rangeland changing into dryland is one of the important agents for destruction of rangelands in Iran. The destruction and landuse conversion can impress various constituents of rangeland ecosystems. This research mainly attempts to investigate the vegetation transitions in species diversity in the years following destruction. Method: The natural rangelands (key area) and the converted adjacent lands into drylands (critical area) were selected for sampling by using random-systematic plan in Dehgolan of Kurdistan Province. Three transects along a slope with 100 m length for each and 50 m distance between them were set at two herbal mentioned areas. Based on minimal area method, five quadrats of one square meter area were set along each transect. The species list with their self-relative frequency was registered in quadrats. The species evenness based on four numerical indices including Simpson's evenness, Camargo, Smith-Wilson and Modified Nee, the species richness according to two indices including Jackknife estimate and Rarefraction method and the species diversity by four indices including Shannon-Wiener, Brillouin, McIntosh and Simpson were analyzed and compared together. Results: 26 herbal species at the natural rangeland and 18 species at the land converted into dryland were gathered. The results obtained from data analysis showed that species diversity and richnessof plants have had degradation and species evenness has dad enhancement at the land converted into dryland. However, statistical T-Test did not show a significant difference between the two mentioned fields. Generally, it was concluded that rangeland changing into dryland reduced the species diversity of range plants and its statistical non-significance was of multiple reasons.
1- فهیمی پور، الهه. زارع چاهوکی، محمد علی. طویلی، علی و جعفری، محمد. 1389. بررسی عوامل محیطی مؤثر بر تغییرات تنوع گونه ای در مراتع طالقان میانی. مجله پژوهش و سازندگی، شماره 87.
2- مصداقی، منصور. 1389. مرتع داری در ایران، چاپ ششم با تجدید نظر و اضافات. مشهد: دانشگاه امام رضا (ع).
3- Mc Cann, K. S. 2000. The diversity-stability debate. Nature 405: 228-233.
4- اجتهادی، حمید. سپهری، عادل و عکافی، حمید رضا. 1387. روش های اندازه گیری تنوع زیستی. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
5- Smith F. D. M., May, R. M., Pellew, R., Johnson, T. H. & Walter, K. S. 1993. Scientific Correspondence. Nature 364: 494-496.
6- Hawksworth, D. L. 1995. Biodiversity: Measurement and Estimation. Chapman and Hall, London.
7- میرداوودی، حمید رضا و زاهدی پور، حجت اله. 1384. تعیین مدل مناسب تنوع گونه ای برای جوامع گیاهی کویر میقان اراک و تأثیر برخی از عوامل اکولوژیک بر آن. پژوهش و سازندگی در منابع طبیعی 68 :65-56.
8- ایلون، هومان. قربانی، جمشید. شکری، مریم و جعفریان، زینب. 1386. مطالعه پوشش گیاهی در دو تیپ مرتعی و اراضی زراعی مجاور آنها در بخشی از مراتع زیر حوزه سد تنگاب در شهرستان فیروز آباد استان فارس. علمی پژوهشی مرتع، سال اول، شماره چهارم.
9- مصداقی، منصور. 1384. بوم شناسی گیاهی. مشهد: جهاد دانشگاهی مشهد.
10- Van der Maarel, E. 1988. Species diversity in plant communities in relation to structure and dynamics. In: During, H.J., Werger, M.J.A. & Willems, H.J. (eds.), Diversity and pattern in plant communities. SPB Academic Publishing, The Hague, the Netherlands. Pp: 1-14.
11- Vogt, K. A., Gordon, J. G., Wargo, J. P., Vogt, D. J., Asbjornsen, H., Palmiotto, P. A., Clark, H. J., Ohara, J. L., Keeton, W. S., Weynand, T. P. & Witten, E. 1997. Ecosystems: Balancing science with Management. New York. 470 p.
12- Ricketts T. H. and Imhoff M. 2003. Biodiversity, urban areas, and agriculture: locating priority ecoregions for conservation. Conservation Ecology 8: 1.
13- Basanta M., Diaz Vizcaino E., Casal M. and Morey M. 1989. Diversity measurements in shrubland communities of Galicia (NW Spain). Plant Ecology 82: 105-112.
14- Geldenhuys, C.J. & Murray, B. 1993. Floristic and structural composition of Hanglip forest in the South Pansberg, Northern Transvaal. South Afr. For. J. 165: 9-20.
15- عصری، یونس. 1384. اکولوژی گیاهی. انتشارات دانشگاه پیام نور.
16- Kuchler, A.W. & Zonneveld, I.S, 1988; Vegetation mapping. Kluiwer Academic Publishers, London.
17- Maguran, A.E. 1966. Ecological diversity and its measurement. Chapman & Hall.
18- Rechinger, K. H. 1963-2005. Flora Iranica, vols. 1-176. Graz, Austria.
19- اسدی، مصطفی. معصومی، علی اصغر. خاتم ساز، محبوبه و مظفریان، ولی اله. 1386-1367. فلور ایران، جلد های 74-1. انتشارات مؤسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع، تهران.
20- قهرمان، احمد. 1377-1358. فلور رنگی ایران، جلدهای 24-1. انتشارات مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع، تهران.
21- Krebs C. J. 1999. Ecological methodology. 2nd Ed. Addison-Welsey Educational Publishers.
22- Hooper D. U. and Vitousek P. M. 1997. The effects of plant composition and diversity on ecosystem processes. Science 29: 1302-1305.
23- Palmer, M. W. & Maurer, T. A. 1997. Does diversity beget diversity? A case study of crops and weeds. Journal of Vegetation Science 8: 235-240.
24- Castellanos, A. E., Martinezc, M. J., Llanoa, J. M., Halvorsonb, W. L., Espiricuetaa, D. M. & Espejel, I. 2005. Successional trends in Sonoran Desert abandoned agricultural fileds in Northern Mexico. Journal of Arid Environment 60: 437-455.
25- Paywell, R. F., Putwain, P.D. & Webb, N. R. 1997. The decline of heathland seed populations following the conversion to agriculture. Journal of Applied Ecology 34: 949-760.
26- Graham, D.J & Hutching, M. J. 1988. A filed investigation of germination from the seed bank of a chalk grassland of Ley on former arable soil. Journal of Applied Ecology 25: 253-263.
27- Van der valk, A.G. & Pederson, R. L. 1989. Seed bank in arable land. In: Paule, B. C & Diane .L. B. (eds.), Ecology of soil seed bank, pp: 300-326. Academic Press, Inc. San Diego, CA, US.
28- Christoffoleti, P.J. & Caetano, R.S.X. 1998. Soil seed banks. Sci. Agric. Piracicaba, (55): 74-78.
29- Boutin, C. & Jobin, B. 1998. Intensity of agricultural practices and effects on adjacent habitats. Ecological Applications 8(2): 544-557.
30- Meiners, S. J., Pickett, S. T. A. & Cadenasso, M. L. 2001. Effects of plant invasions on the species richess of abandoned agricultural land. Ecography 24: 633-644.
31- Kirsten, A. L. & Scharer, H. M. 2001. Population dynamics of the annual plant Senecio vulgaris in ruderal and agriculture habitats. Basic and Applied Ecology 2: 53-64.
Zechmeister, H. C. & Moser, D. 2001. The influence of agricultural land-use intensity on bryophyte species richness. Biodiversity and Conservation 10: 1609-1625.