تأثیر گیاهان بر کاهش استرس کودکان؛ (مطالعه موردی: دانش¬آموزان مدرسه ابتدایی شهدای مدافع حرم شاهین¬شهر)

محورهای موضوعی : معماری و شهرسازی

حسین حق شناس ¹ , وحید حیدر نتاج ² , فرشته با عزت ³ , علیرضا نقی نژاد ⁴

1 - کارشناسی ارشد معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران
2 - دانشیار گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه مازندران، ایران. *(مسوول مکاتبات)
3 - دانشیار گروه روانشناسی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه مازندران، ایران.
4 - استاد گروه زیست‌شناسی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه مازندران، ایران.

تاریخ دریافت : 1399/07/06 تاریخ پذیرش : 1399/09/18 تاریخ انتشار : 1403/05/01

کلید واژه: گیاه, کلاس, مدارس ابتدایی, کاهش استرس.,

چکیده مقاله :

زمینه و هدف: کودکان اغلب اوقات را در فضاهای آموزشی با سطح استرس بالا سپری می­کنند که خود مانع شکوفایی خلاقیت و رشد استعداد­های آنها می­شود. به همین واسطه باید محیط مدارس متناسب با شرایط آن­ها و در جهت کاهش استرس در نظر گرفته شود. غیر از عوامل انسانی، شاخص­های بسیاری همچون نور، تهویه، مبلمان، رنگ، فضای سبز و... در میزان استرس موثر بوده که از مهم­ترین آن­ها فضای سبز است. پژوهش حاضر تأثیر وجود گیاهان را در فضای داخلی کلاس درس بر کاهش استرس دانش­آموزان بررسی می­کند.

روش­ بررسی: این پژوهش از نظر ماهیت و روش گردآوری داده­ها، از نوع توصیفی-پیمایشی است. گردآوری داده­های لازم با روش ایجاد فضای سبز شبه آزمایشگاهی در کلاس­ها انجام گرفته است. جامعه آماری در پیش­آزمون کلیه دانش­آموزان (178 نفر) مقطع تحصیلی چهارم و پنجم و ششم مدرسه شهدای مدافع حرم شاهین­شهر در دو جنسیت بوده و از آن بین کودکانی که دارای سطح استرس متوسط به بالا (74 نفر) بوده­اند به صورت هدفمند برای آزمایش انتخاب شده­اند. برای جمع­آوری اطلاعات از پرسشنامه سنجش علائم استرس کودکان CSSS با طرح دو گروهی، پیش­آزمون و پس­آزمون از نوع لیکرت 2 درجه­ای (بلی، خیر) استفاده شده است. تجزیه وتحلیل داده­های حاصل با استفاده از نرم افزار SPSS  نسخه 21.0 و تحلیل واریانس یک راهه ANOVA، برای استنباط معناداری مراحل تحقیق انجام شده است. این پژوهش در زمستان 1388 و بهار 1399 انجام شد.

یافته ­ها: وجود گیاه در داخل کلاس با سطح احتمال 95% باعث کاهش استرس شده و از لحاظ آماری در مقطع چهارم دخترانه (00/0)،  چهارم پسرانه (04/0))، پنجم پسرانه (00/0­)،  پنجم دخترانه (00/0)،  ششم دخترانه (001/0) معنادار (05/0 > p) به دست آمده است.

بحث و نتیجه‌گیری: میانگین­های به‌دست‌آمده از پرسشنامه­ها به صورت توصیفی و استنباطی، معنی‌داری بین حالت مختلف مراحل پژوهش را نشان می­دهد که گواه بر این است که وجود گیاهان در فضای کلاس در مدارس ابتدایی در کاهش استرس دانش­آموزان مؤثر است.

 

چکیده انگلیسی:

Background and Objective: Children often spend time in educational spaces with high levels of stress, which hinders their creative flourishing and development of their talents. Therefore, in order to protect their mental health, the school environment should be considered in accordance with their conditions. Many indicators (light, ventilation, furniture, color, green space, etc.) are effective in stress level, the most important of which is the green space. The present study investigates the effect of plants in the interior environment of classroom on reducing student’s stress

Material and Methodology: this descriptive-survey research tries to collect data by creating a quasi-experimental green space in the classrooms. The statistical population in the pre-test were all students (178 people) of the Shohaday-e-Modafe-e- Haram elementary school of Shahin Shahr in fourth, fifth and sixth grade and both sexes.74 students with higher than average stress level were selected purposely for experiment to collect information, the CSSS Children's Stress Symptoms Questionnaire was used with pre-test and post-test groups, of the 2-point Likert type "Yes" and "No". SPSS software version 21.0 was used for Data analysis and ANOVA one-way analysis of variance was implemented to infer the significance of research steps.  

Findings: using plants inside the classrooms are effective on reducing stress level with a probability level of 95% which is statistically resulted as significant (P<0.05) in girls’ fourth grade (0.00), boys’ fourth grade (0.04), girls’ fifth grade (0.00), boys’ fifth grade (0.00), and girls’ sixth grade (0.001).

Discussion and Conclusion: the averages that are resulted through questionnaires demonstrate, in a descriptive and inferential manner, the significance between different stages of the research which proves that using plants in the classroom in elementary schools is effective in reducing student's stress level.

منابع و مأخذ:

1. Zardan, Meysam. (2015). The design of Kindergarten based on increasing the child's creativity. Master Thesis in Architecture. Shahid Bahonar University, Kerman.
2. Jafari, Faranak. (2004). Stressors in 13-year-old adolescents of selected middle schools in Kermanshah. Journal of Medical Science, Kermanshah University, 8(21), 38-42.
3. Tavakoli, Mahin (1996) Recognition of stressors caused by school environment. Teacher Magazine, (122) 4, 61 - 63.
4. Mahdi Nezhad, Jamal-al-ddin.,Ebrahim Damavandi. Majid, Sirous Sabri, Reza & Abbaspour, asadallah. (2012). The effect of natural play environments on the qualitative development of children's education. Education Technology, 6(4), 297-304.
5. Mahboudi, Maryam. Behbahani, Maryam & Daneshpour, Alireza. (2016). Investigating the effect of environmental factors in educational spaces on increasing mental health in children. National Conference on New Approaches in Regional Planning and Sustainable Development, Islamic Azad University, Marvdasht Branch
6. .Safari, Zeinab Mohammadzadeh, Zahra & Tavakoli, Maliha. (2015) The physical environment of schools and its role in students' mental health. International Conference on Humanities, Psychology and Social Sciences, Tehran: Ilia Capital of Ideas Managers Institute.
7. Asghari, Mehdi Nasiri, Parvin Monazzam, Mohammad Reza Gol Babaei, Farideh. Abbasi Nia, Marzieh. & Chavoshi, Masoumeh. (2016) Key thermal stress laws and standards for the prevention of heat-induced diseases. Journal of Occupational Medicine. 8 (4), 76-98.
8. Imam Qoli, Aqeel (2013) The quality of environment’s architecture and its relationship with mental health. National Conference on Humanistic Architecture and Urbanism. Islamic Azad University of Qazvin.
9. Valizadeh, Leila. Farnam, Alireza & Farshi, Rahkar. (2010) Stress symptoms in primary school children in Tabriz. Journal of Nursing and Midwifery. No. 19, pp. 12-5.
10. Abolghasemi, Abbas. Mehrabizadeh Honarmand, Mahnaz. Najarian, Bahman. & Shokrkon, Hossein. (2004) The effectiveness of immunization training therapy against stress and regular desensitization in students with test anxiety. Journal of Psychology. (29) 8, 3-21.
11. Flouri, E., Midouhas, E., & Joshi, H. (2014) The role of urban neighbourhood green space in children’s emotional and behavioural resilience. Journal of Environmental Psychology, 40, 179–186.
12. Tabatabaiyan, Maryam. AbbasAlizadeh, Sanaz. & Fayyaz, Rima. (2014) Investigating of the effect of nature on child creativity. Armanshahr Architecture and Urban Planning, No. 17.
13. Azemati, Hamid Reza Pourbaqer, Somayyeh. & Mohammadi, Mona. (2017) The role of daylight and natural landscape on stress reduction in educational spaces. First International Conference of Culture, Psychopathology and Education. Tehran: Al-Zahra University.
14. Frumkin, H. (2001) Beyond toxicity human: Health and the natural environment. American Journal of Preventive Medicine, 20, 234e240.
15. Hartmann, P. & Apaolaza-Ibáñez, V. (2010) Beyond savanna: An evolutionary and environmental psychology approach to behavioral effects of nature scenery in green advertising. Journal of Environmental Psychology, 30(1), 119e128.
16. Velarde, M. D., Fry, G., & Tveit, M. (2007) Health effects of viewing landscapes–Landscape types in environmental psychology. Urban Forestry & Urban Greening, 6(4), 199-212.
17. Kaplan, R. & Kaplan, S. (1989) The Experience of Nature. New York: Cambridge.Velarde MD, Fry G, Tveit M. (2007). Health effects of viewing.
18. Kianian, Priya. & Mohammad Rasool, Parvaneh. (2015) Principles of designing children's playgrounds with an approach to promoting creativity. The first annual conference of architectural, urban planning and urban management research. Yazd: Safiran –e- Rah –e- Mehrazi Institute of Architecture and Urban Planning.
19. Qasemlui, Setareh. & Ahadi, Parisa. (2015) The effect of form, structure and green space in creating a sense of security in designing a child-friendly space. National Conference on Urban Planning, Architecture, Civil Engineering and Environment. Shirvan: Rahjooyan –e- Paya Shahr –e- Atrak Institute and Payashahr Journal.
20. Wilson, Ruth (1993) Fostering a sense of wonder during the early childhood years. Columbus, OH: Greyden.
21. Cunningham, C, Jones, M and Taylor, N (1994) The child-friendly neighbourhood: some questions and tentative answers from Australian research, International Play Journal, vol 2, pp 79-95
22. Chillman, Barbara (2004) Do School Grounds Have a Value as an Educational Resource in the Secondary Sector? Sussex University. Learning through Landscapes.
23. Pirzadeh, Asieh. Sharifirad, Gholam Reza. & Oruji, Muhammad Ali. (2010) Comparison of environmental health status of public elementary schools in different areas of Isfahan in 2007-2008. Health system research. 6 (1).
24. Han, K. T. (2009) Influence of limitedly visible leafy indoor plants on the psychology, behavior, and health of students at a junior high school in Taiwan. Environment and Behavior, 41(5), 658-692.
25. Han, K. T., & Hung, C. Y. (2011) Influences of plants and their visibility, distance, and surrogate in a classroom on students’ psycho-physiology. Journal of Architecture and Planning, 12, 1-22.
26. Chawla, L., Keena, K., Pevec, I., & Stanley, E. (2014) Green schoolyards as havens from stress and resources for resilience in childhood and adolescence. Health & Place, 1-13.
27. Li, D., & Sullivan, W. C. (2016) Impact of views to school landscapes on recovery from stress and mental fatigue. Landscape and Urban Planning, 148, 149-158.
28. Wallner, P., Kundi, M., Arnberger, A., Eder, R., Allex, B., Weitensfelder, L., & Hutter, H. P. (2018) Reloading pupils’ batteries: Impact of green spaces on cognition and wellbeing. International journal of environmental research and public health, 15(6), 1205.
29. Evans, G. W. (2006). Child development and the physical environment. Annu. Rev. Psychol., 57, 423-451.
30. Ata, S. Deniz. A. Akman, B (2012) The physical environment factors in preschools in terms of environmental psychology: a review. Procedia - Social and Behavioral Sciences. 46 .2034 – 2039.
31. Gidlow, Christopher J, Randallb,Jason Gillmana, Jamie. Smitha,Graham R. Jonesa, Marc V. (2016) Natural environments and chronic stress measured by hair cortisol .Landscape and Urban Planning .148 61–67.
32. Nutsford, D., Pearson, A.L. Kingham, S. (2013) An ecological study investigating the association between access to urban green space and mental health. Public health,127,1005-1011.

متن کامل:



 

 

 

تاثیر گیاهان بر کاهش استرس کودکان؛

مطالعه موردی: دانش­آموزان مدرسه ابتدایی شهدای مدافع حرم شاهین­شهر 

 

 

چکیده

زمینه و هدف: کودکان اغلب اوقات را در فضاهای آموزشی با سطح استرس بالا سپری می­کنند که خود مانع شکوفایی خلاقیت و رشد استعداد­های آنها می­شود. به همین واسطه باید محیط مدارس متناسب با شرایط آن­ها و در جهت کاهش استرس در نظر گرفته شود. غیر از عوامل انسانی، شاخص­های بسیاری همچون (نور، تهویه، مبلمان، رنگ، فضای سبز و...) در میزان استرس موثر بوده که از مهم­ترین آن­ها فضای سبز است. پژوهش حاضر تاثیر وجود گیاهان را در فضای داخلی کلاس درس بر کاهش استرس دانش­آموزان بررسی می­کند.

روش­ بررسی: این پژوهش از نظر ماهیت و روش گردآوری داده­ها، از نوع توصیفی-پیمایشی و گردآوری داده­های لازم با روش ایجاد فضای سبز شبه آزمایشگاهی در کلاس­ها انجام گرفته است. جامعه آماری در پیش­آزمون کلیه دانش­آموزان (178 نفر) مقطع تحصیلی چهارم و پنجم و ششم مدرسه شهدای مدافع حرم شاهین­شهر در دو جنسیت بوده و از آن بین کودکانی که دارای سطح استرس متوسط به بالا (74 نفر) بوده­اند به صورت هدفمند برای آزمایش انتخاب شده­اند. برای جمع­آوری اطلاعات از پرسشنامه سنجش علائم استرس کودکان CSSS با طرح دو گروهی، پیش­آزمون و پس­آزمون از نوع لیکرت 2 درجه­ای (بلی، خیر) استفاده شده است. تجزیه وتحلیل داده­های حاصل با استفاده از نرم افزار SPSS  نسخه21.0، و تحلیل واریانس یک راهه ANOVA، برای استنباط معناداری مراحل تحقیق انجام شده است.

یافته­ها: وجود گیاه در داخل کلاس با سطح احتمال 95% باعث کاهش استرس شده و از لحاظ آماری در مقطع چهارم دخترانه (0.00­)، چهارم پسرانه (0.04­)، پنجم پسرانه (0.00­)، پنجم دخترانه (0.00)، ششم دخترانه (0.001) معنادار (P) به دست آمده است.

بحث و نتیجه‌گیری: میانگین­های به‌دست‌آمده از پرسشنامه­ها به صورت توصیفی و استنباطی، معنی‌داری بین حالت مختلف مراحل پژوهش را نشان می­دهد که گواه بر این است که وجود گیاهان در فضای کلاس در مدارس ابتدایی در کاهش استرس دانش­آموزان مؤثر است. 

 

 

 

واژگان كليدي: گیاه، کلاس، مدارس ابتدایی، کاهش استرس

 

مقدمه و مبانی

 

کودکان به‌عنوان بخش مهمی از جامعـه و بزرگ­ترین سرمایه آینده کشور هستند. برای داشتن فردایی بهتر، امروز بایستی به نیازهای این قشر توجه کرد و آن­ها را در محیط بهتری پرورش داد. دوران کودکی مهم‌ترین زمان است که تمام ابعاد زندگی انسان آغاز می­گردد (1) که در برخی موارد با فشارهای روانی همچون استرس همراه است (2). طولانی شدن استرس­ها مانعی جهت رشد خلاقیت و استعداد­های بالقوه آنان می­شود (3). توجه به کودکان و سلامت آن‌ها، سلامت آینده اجتماع را تأمین می­کند (4). عوامل استرس­زا در دوران کودکی متنوع و پیچیده است؛ در این میان، نقش خانواده و مدرسه مهم­تر از بقیه موارد است (3). فضاهای آموزشی  فضایی است که کودکان بیش‌تر اوقات خود را در آن سپری می­کنند، به همین دلیل سلامت روان آنان در گرو چنین محیطی است (5). اين دسته از گروه­هاي سنی بیشتر اوقات خود را در محیط مدارس می­گذرانند (6) و در طول دوران تحصیل با استرس زیادی روبه­رو هستند (7). غیر از عوامل انسانی مانند سابقه خانوادگی، نقش مدیریت مدرسه و مهم­تر از همه آموزگار مربوطه، عوامل زیاد دیگری نیز در مدارس بر افزایش استرس مؤثر هستند (8). یک دسته از عوامل محیط فیزيكی (شرايط ساختمانی، نور، رنگ، فرم، محیط فیزیکی و بهداشت محیط) است (5)، مطالعه در خصـوص استرس در سنين 7 تا 12 ساله بسيار محدود است و این در حالی است که متاسفانه اغلب مدارس کشور کیفیت لازمی را از نظر کالبد برای ایجاد محیط آرام و بدون استرس ندارند (9). بر اساس برآورد پژوهش­های مختلف در ایران، میزان شیوع استرس در دانش آموزان تا 8١ درصد گزارش شده است (10). برای کاهش این میزان روش­های مختلفی وجود دارد که یکی از آن موارد در حوزه روانشناسی محیط، ارتباط با محیط­های طبیعی است به خاطر نقشی که بر سلامت روان کودکان دارند به عنوان عنصر مهم تلقی می­شود (11)، از ویژگی­های آن می­توان کم­تر کردن اثرات منفی استرس در بین کودکان را عنوان کرد.

مناظر و تجربه­های طبیعی پتانسیل مثبت برای جلب رضایت افراد و سلامتی آن­ها ایجاد می­کنند؛ دو نظریه در این باره وجود دارد یکی اهمیت توجه مستقیم به طبیعت و دومی نظریه کاهش استرس می­باشد (12). استفاده از عناصر طبیعی مانند گیاه و آب در طراحی فضا­های داخلی باعث حس طراوت و تازگی و القای آرامش می­شود (13). فضاهای سبز سبب تأثیرات مفیدی بر سلامت افراد داشته (14) و اثرات مثبتی بر روی شرایط عاطفی و روانی افراد دارد (15). الریچ پیش­بینی کرد که مناظر طبیعی استرس را کاهش می­دهد، در حالی که محیط­های متراکم ساختمانی و با فضاهای باز و سبز کم، درمان استرس را به تأخیر می­اندازند. (16). ارتباط نزديك با طبيعت، پيامدهاى مثبتی مانند لذت بردن و حس خوشى، تمدد اعصاب،كاهش ميزان استرس و تندرستى فيزيكى دارد (17). 

فضاهای طبیعی می‌توانند باعث کاهش استرس و ایجاد احساس سرخوشی در فرد شوند. بسیاری از کودکان به محیط‌های طبیعی پاسخ مثبت می­دهند (18). آن­ها ذاتاً موجوداتی زیست دوست و طبیعت خواه متولد شده‌اند. (19). بچه­ها به ‌صورت ژنتيكى كششى احساسى و موروثى نسبت به طبيعت دارند (20). علاوه بر اين بچه­ها بازى در منظرهاى طبيعى دست نخورده را، به محيط­هاى طراحی‌شده، بيشتر ترجيح مي­دهند (21). محیط‌های طبيعى به كودكان اين امكان را می‌دهد كه قسمت‌هایی از محيط اطرافشان را تغییر دهند (22). با توجه تمام دلایل ذکر شده مدرسه زیبا و سرسبز، یادگیری را آسان کرده، نشاط و شادابی را برای کودکان به ارمغان می­آورد؛ در مقابل، مدرسه نامناسب و کثیف، تنگ و تاریک، خشک و بی‌روح ، خمودی و کسالت و افسردگی را برای دانش­آموزان به همراه دارد و بر میزان یادگیری و حضور و بانشاط آنان در مدرسه تاثیر منفی می­گذارد (23).

به همین واسطه تحقیقاتی برای بررسی تاثیر فضای طبیعی گیاهان در مدارس انجام گرفته؛ Han (24) به اثرات گیاهان داخلی بر روی روانشناسی، رفتار و سلامت دانش­آموزان پرداخته و به این نتیجه رسیده است که دانش­آموزانی که در ارتباط نزدیکی با فضای سبز هستند بلافاصله به طور قابل توجهی احساس برتری و سلامتی پیدا خواهند کرد. هان (24) گیاه Cinnamomum kotoense را عاملی مفید برای احساسات، رفتار و سلامت دانش­آموزان تلقی کرده است. هان و هوگ (25) حتی سبز بودن 2٪ سطح کلاس را شاخصی آسایش پذیر می­داند. چاولا و همکاران (26) معتقدند مناطق طبیعی در مدارس، دانش آموزان را قادر به فرار از استرس، تمرکز، ایجاد شایستگی و تشکیل گروه­های اجتماعی حمایتی می­کند. لی و سولیوان (27) هم دید کلاس به مناظر سبز را عاملی چشمگیر جهت بهبود توجه و استرس در دانش­آموزان بیان کرده است. والنر (28) در مطالعه آزمایشی نشان داده­اند مطالعه در فضای سبز باعث بهبود سلامت و عملکرد شناختی دانش­آموزان می­شود.

 اوانز (29) عواملی چون فشرده­سازی مسکونی، منابع صوتی بیرونی، آلودگی­های هوایی مزمن را باعث افزایش اثر منفی و اختلالات رفتاری بیان می­کند. همچنین اتا و همکاران (30) با بررسی محیطی فیزیکی در پیش دبستان از نظر روانشناسی محیطی، محیط یادگیری را ترکیبی از چندین عامل مختلف؛ فضای قابل استفاده مناسب، نویز، شرایط هوا، رنگ و نورپردازی می­دانند.

 تحقیقات مختلف رابطه مثبتی بین دسترسی به فضای سبز (محیط طبیعی) و سلامت روان را نشان می­دهد، گیدلو و همکاران (31) كاهش فاصله تا فضاي سبز قابل استفاده را عاملی جهت كاهش طول درمان اختلال اضطرابي وآشفتگی می­داند، نوتسفورد و همکاران (32) افرادی که در محیط طبیعی زندگی می­کنند، دارای احساس امنیت، انرژی شناختی و روان شناختی بهبود یافته عنوان می­کند.

با توجه به مباحث ارائه شده موضوع استرس در مدرسه علی­الخصوص مدارس ایرانی موضوعی است که تاکنون کمتر به آن پرداخته‌شده است؛ در حالی­که بی­توجهی به آن پیامد­های ناگواری را به همراه خواهد داشت و از سوی دیگر توجه به آن می­تواند موجب بهبود عملکرد دانش­آموزان مدرسه شود، ضروری است که مطالعات در این زمینه گسترش یابد تا مدیران و معلمان در مدرسه به عوامل استرس­زا در محیط مدرسه و کلاس درس خود آگاه باشند و توجه لازم را اتخاذ کنند. از این‌رو بررسی‌های فضاهایی که باعث کاهش استرس در کودکان و ایجاد سلامت روان آن‌ها می­شود ضرورت دارد. با توجه به مطالبی که ارائه شد هدف پژوهش حاضر ارزیابی میزان تاثیر حضور گیاهان در فضای داخلی کلاس مدارس ابتدایی بر کاهش استرس کودکان است.

 

روش بررسی

با توجه به هدف ذکر شده، پژوهش حاضر از نوع کاربردی و روش انجام تحقیق توصیفی-پیمایشی است. گردآوری داده­های لازم از طریق ایجاد فضای سبز شبه آزمایشگاهی در کلاس­ها انجام گرفته است. جامعه آماری مورد نظر در پیش­آزمون این تحقیق را کلیه دانش­آموزان مقطع تحصیلی چهارم و پنجم و ششم مدرسه شهدای مدافع حرم شاهین شهر به تعداد 178 نفر در دو جنسیت تشکیل داده­اند که بر اساس آخرین آمار و اطلاعات تعداد این اعضاء در پایه چهارم پسرانه (48 نفر)، چهارم دخترانه (23 نفر)، پنجم پسرانه (20 نفر)، پنجم دخترانه (20 نفر)، ششم دخترانه (34 نفر) و ششم پسرانه (33 نفر) و پس­آزمون با گزینش دانش­آموزان پر استرس؛ جامعه آماری پایه چهارم پسرانه (14 نفر)، چهارم دخترانه (14 نفر)، پنجم پسرانه (3 نفر)، پنجم دخترانه (16نفر)، ششم دخترانه (9 نفر) و ششم پسرانه (8 نفر) برای سنجش میزان کاهش استرس آنها تشکیل داده است. از هیچ کدام از دانش­آموزان سابقه اختلالات جسمی یا روانی توسط والدین آن­ها گزارش نشده است. با گزینش دانش­آموزان پر استرس؛ به دلیل در دست داشتن فهرست جامعه آماری، نمونه­ای 74 نفری به صورت هدفمند انتخاب شده است. در تحقیق حاضر برای جمع­آوری اطلاعات از پرسشنامه سنجش عوامل استرس کودکان Csss (ولیزاده و همکاران،1389) با طرح دو گروهی، پیش­آزمون و پس­آزمون از نوع لیکرت2 درجه­ای (بلی، خیر)؛ استفاده شده است. تجزیه وتحلیل داده­های کمی حاصل از این تحقیق با استفاده از نرم افزار Spss  نسخه 21.0 در دو سطح آمار توصیفی و استنباطی انجام شد. در بخش آمار توصیفی مشخصه­های آماری (میانگین) و در بخش آمار استنباطی آزمون تحلیل واریانس یک راهه Anova برای نشان دادن اختلاف آماری معناداری (0.05< P ) با سطح احتمال 95%0 برای تجزیه و تحلیل داده های روانشناختی مراحل تحقیق (پیش­آزمون بدون گیاه و پس­آزمون وجود گیاه) و استنباط فرضیه مورد استفاده قرار گرفته است.

 

یافته ها

هر کودکی به دلایل مختلف دچار سطحی از فشار­های روحی و روانی است. برای نتیجه­گیری بهتر در این پژوهش کودکانی که از سطح استرس بالایی برخوردار بوده­اند به عنوان حجم نمونه برای آزمایش انتخاب شده­اند. طیف سطح استرس بر اساس درصد به عدم استرس (0.00 تا 0.14)، استرس کم (0.15 تا 0.18)، استرس متوسط (0.19 تا 0.26)، استرس زیاد (0.27 تا 0.41)، استرس بسیار زیاد (0.42 تا 100) تقسیم می­شوند. با این اوصاف در این بخش اطلاعات استنباطی که بیان کننده معنی­داری سطح استرس متفاوت هر پایه تحصیلی (0.00) است به صورت جداگانه در جدول شماره (1) نشان داده شده است.

 

جدول شماره(1): معنی داری با سطح احتمال 95% بر اساس میزان استرس دانش­آموزان توسط پرسشنامه علائم استرس csss در هر پایه تحصیلی

Table 1: Significance with 95% probability level based on students' stress level by csss stress symptoms questionnaire in each grade level 

 

anova					بسیار شدید	شدید	بسیار زیاد	زیاد	متوسط	کم	بسیار کم	میزان استرس	پایه تحصیلی
sin	f	Mean square	df	Sun of squares
0.00	2.661	0.548	22	12.047	0.082	0.082	0.084	0.082	0.084	0.084	0.082	sin	چهارم دخترانه
0.00	3.664	0.713	23	16.405	0.74	0.053	0.053	0.053	0.052	0.063	0.087		چهارم پسرانه
0.00	3.221	0.746	19	14.175		0.116	0.061	0.060	0.103	0.58	0.099		پنجم دخترانه
0.00	2.301	0.431	19	8.190					0.066	0.066	0.072		پنجم پسرانه
0.00	1.963	0.410	33	13.521			0.056	0.057	0.058	0.057	0.052		ششم دخترانه
0.00	3.702	0.690	32	22.086	0.072	0.072	0.073	0.073	0.075	0.076	0.074		ششم پسرانه

 

در جدول شماره (2)، یافته­های استنباطی بر اساس 95% اطمینان نسبت به فرضیه تحقیق (تغییر حجم گیاهان در داخل فضای کلاس بر کاهش علائم استرس دانش­آموزان موثر است) به صورت جداگانه در هر کلاس بر اساس مقطع تحصلیی تنظیم شده و اختلاف معناداری هر کدام به صورت جداگانه به خاطر احتمال وجود تغییر­های تاثیرگذار در کلاس­ها مورد بررسی قرار گرفته است.

 

جدول شماره(2): معناداری پیش­آزمون (بدون گل) و دو مرحله پس­آزمون (با تغییرگل­ها) با سطح احتمال 95% در هر پایه تحصیلی

Table 1: Significance of pre-test (without flowers) and two post-test stages (with changing flowers) with 95% probability level in each grade level

 

Sig.	F	میانگین مربع	DF	مجموع مربعات	ANOVA	میانگین استرس در پس­آزمون (حضورگیاه )	میانگین استرس در پس­آزمون (حضورگیاه )	میانگین استرس در پیش­آزمون (بدون گیاه)	پایه تحصیلی
0.000	47.332	0.892	2	1.784	بین گروه­ها	28%	30%	49%	چهارم دخترانه
		0.019	75	1.413	درون گروه­ها
						گل حسن یوسف	گل پتوس
			77	3.197	مجموع
0.04	6.048	0.117	2	0.234	بین گروه­ها	33%	33%	50%	چهارم پسرانه
		0.019	75	1.451	درون گروه­ها
						گل حسن یوسف	گل پتوس
			77	1.685	مجموع
0.000	19.797	0.278	2	0.556	بین گروه­ها	14%	23%	48%	پنجم پسرانه
		0.014	75	1.052	درون گروه­ها
						گل شمدانی	گل حسن یوسف
			77	1.608	مجموع
0.000	26.516	0.576	2	1.152	بین گروه­ها	32%	27%	54%	پنجم دخترانه
		0.022	78	1.629	درون گروه­ها
						گل پتوس	گل رز
			77	2.782	مجموع
0.097	2.410	0.045	2	0.091	بین گروه­ها	20%	27%	49%	ششم پسرانه
		0.019	75	1.412	درون گروه­ها
						گل پتوس	گل رز
			77	1.503	مجموع
0.001	7.411	0.175	2	0.350	بین گروه­ها	21%	16%	46%	ششم دخترانه
		0.024	75	1.771	درون گروه­ها	گیاه رز	گل شمدانی
			77	2.121	مجموع

 

در جدول شماره (2) میانگین­های پیش­آزمون در پایه چهارم در جنسیت دخترانه از %49 بدون گل به 30% با حضور گل پتوس و 28% گل حسن یوسف کاهش پیدا کرده که نشان دهنده سطح استرس شدید در پیش­آزمون و استرس زیاد (گل پتوس) و متوسط (گل حسن یوسف) در پس­آزمون می­باشد. ولی در همین پایه تحصلی در جنسیت مخالف با قرار دادن گیاهان در کلاس حدود %17 میزان استرس کاهش پیدا کرده است اما تفاوتی با تغییر نوع گیاه نشان داده نشده است. درصد­ بدون گیاه در پایه پنجم در جنسیت مذکر از 0.48 استرس بسیار زیاد به 23% (گل حسن یوسف) و 14% (گل شمدانی) رسیده است. همچنین در جنسیت مونث هم کاهش استرس را می­توان از مقایسه میزان %54 در پیش­آزمون  با 27% با گل رز و 32% گل پتوس به نتیجه رسید. در ادامه کاهش استرس دانش­آموزان کلاس ششم دخترانه و پسرانه با مقایسه میانگین­های این جدول (پیش­آزمون 0.49، 0.46و پس­آزمون 27%، 21% گل رز ؛20% گل پتوس ؛16% گل شمدانی) شرح داده شد.

بر اساس یافته­های جدول وجود گیاه در داخل کلاس با سطح احتمال 95% باعث کاهش استرس شده است و از لحاظ آماری در مقطع چهارم دخترانه (0.00­)،  چهارم پسرانه (0.04­)، پنجم پسرانه (0.00­)،  پنجم دخترانه (0.00)، ششم دخترانه (0.001) معنادار می­باشد.

اما با توجه به نتایج تحلیل پس­آزمون نسبت به پیش­آزمون دانش­آموزان کلاس ششم پسرانه کاهش استرس قابل قبولی داشته­اند ولی اختلاف معنی داری (0.097) نداشته است. این نتیجه تاثیر متغیر­هایی افزایش دهنده استرس همانند: معلم، امتحان و... در کلاس را نشان داده است.

 

 

بحث و نتیجه­گیری

یافته­های توصیفی و استنباطی به دست آمده از میانگین نمرات جداول (2) از آزمون علائم استرس دانش­آموزان مقاطع چهارم، پنجم و ششم از دیدگاه خودشان بعد از حدود نیمی از سال تحصیلی در دو مرحله پیش­آزمون (کلاس بدون گل) و پس­آزمون (کلاس با گیاهان) نشان دهنده کاهش میانگین­ها با حضور گیاهان در فضای داخلی کلاس­های در دو جنسیت است که این موضوع نشان دهنده تاثیر بسیار زیاد فضای سبز بر کاهش استرس در کودکان در مدارس که بیش­تر زمان آن­ها در این مکان سپری می­شود می­باشد.

در نتیجه می­توان متغیر محیطی فضای سبز را عاملی بسیار مهم در کاهش استرس دانش­آموزان دانست و فضا­های کلاس را این‌گونه طراحی کرد تا در نهایت کودکان با محیط کالبدی متناسب با خود، توانایی انگیزش به تحصیل و خلاقیت و عوامل متداخل دیگر در رابطه با سلامتی فرد را کسب کند تا کودکی با آینده درخشان پا به عرصه جامعه گذارد. آنچه که مدرسه را برای کودکان به مکانی آرامش­بخش تبدیل می­کند و احساسات مثبت به آن­ها انتقال می­دهد، ویژگی­­های ممیزی آن­مکان نسبت به دیگر مکان­ها می­باشد. فضا­های آموزشی به علت وقت زیادی که کودکان در طی دوران اولیه زندگی در آن سپری می­کنند و به واسطه ارتباط قوی که با آنها دارد می­تواند به مکان خاص برای حفظ سلامت روان تبدیل شود. آنچه در مدارس امروز کشور ما تا به حال بیشتر مورد توجه بوده است، حضور فضای سبز در حیاط به عنوان منظر است که با وجود این که کودکان بیشتر­ زمان خود را در کلاس­ها به سر می­برند فضای سبز کلاس نادیده گرفته شده است. در حالی­که درگیر کردن تمام قوای حسی و ادراکی دانش­آموزان با گیاهان در فضای داخلی می­تواند احساس روحی و جسمی مثبتی در کودکان ایجاد کند تا آنها بتوانند با کمترین سطح استرس و فشار روانی به مهم­ترین هدف آموزش و پرورش که یادگیری است دست یابند.

در نتیجه فضای سبز کلاس یکی از عوامل بسیار تاثیرگذار در کاهش استرس تلقی می­شود که در نتایج حاصل از پرسشنامه­های ارائه شده از فضای شبه­آزمایشگاهی در مدرسه مورد مطالعه مشهود است. این بررسی میدانی حاکی از ارتباطی معنادار میان سطح کمی و کیفی فضای سبز کلاس­ها با کاهش استرس می­باشد. اما نتیجه دیگری که از تحلیل­های به­دست­آمده می­توان گرفت این است که مدرسه­ای که از تمام امکانات متناسب با سن دانش­آموزان برخوردار باشد و از نظر فضایی دارای زیبایی، محیط طبیعی، فضای سبز در داخل کلاس­ها باشد یا ارتباط بصری با فضای سبز بیرون برقرار کند میزان یادگیری و انگیزش و سلامت روانی و جسمی آن­ها جهت یادگیری مطالب با درک بهتر را فراهم آورد. ارتباط با گیاهان و منظر طبیعی در مدارس باعث بازسازی ذهنی، تمرکز، توانایی عملی کودکان و کاهش استرس آن­ها می­شود.

 

منابع

1.       Zardan, Meysam. (2015). The design of Kindergarten based on increasing the child's creativity. Master Thesis in Architecture. Shahid Bahonar University, Kerman.

2.       Jafari, Faranak. (2004). Stressors in 13-year-old adolescents of selected middle schools in Kermanshah. Journal of Medical Science, Kermanshah University, 8(21), 38-42.

3.       Tavakoli, Mahin (1996) Recognition of stressors caused by school environment. Teacher Magazine, (122) 4, 61 - 63.

4.       Mahdi Nezhad, Jamal-al-ddin.,Ebrahim Damavandi. Majid, Sirous Sabri, Reza & Abbaspour, asadallah. (2012). The effect of natural play environments on the qualitative development of children's education. Education Technology, 6(4), 297-304..

5.       Mahboudi, Maryam. Behbahani, Maryam & Daneshpour, Alireza. (2016). Investigating the effect of environmental factors in educational spaces on increasing mental health in children. National Conference on New Approaches in Regional Planning and Sustainable Development, Islamic Azad University, Marvdasht Branch

6.       .Safari, Zeinab Mohammadzadeh, Zahra & Tavakoli, Maliha. (2015) The physical environment of schools and its role in students' mental health. International Conference on Humanities, Psychology and Social Sciences, Tehran: Ilia Capital of Ideas Managers Institute.

7.       Asghari, Mehdi Nasiri, Parvin Monazzam, Mohammad Reza Gol Babaei, Farideh. Abbasi Nia, Marzieh. & Chavoshi, Masoumeh. (2016) Key thermal stress laws and standards for the prevention of heat-induced diseases. Journal of Occupational Medicine. 8 (4), 76-98.

8.       Imam Qoli, Aqeel (2013) The quality of environment’s architecture and its relationship with mental health. National Conference on Humanistic Architecture and Urbanism. Islamic Azad University of Qazvin.

9.       Valizadeh, Leila. Farnam, Alireza & Farshi, Rahkar. (2010) Stress symptoms in primary school children in Tabriz. Journal of Nursing and Midwifery. No. 19, pp. 12-5.

10.       Abolghasemi, Abbas. Mehrabizadeh Honarmand, Mahnaz. Najarian, Bahman. & Shokrkon, Hossein. (2004) The effectiveness of immunization training therapy against stress and regular desensitization in students with test anxiety.Journal of Psychology. (29) 8, 3-21.

11.       Flouri, E., Midouhas, E., & Joshi, H. (2014) The role of urban neighbourhood green space in children’s emotional and behavioural resilience. Journal of Environmental Psychology, 40, 179–186.

12.       Tabatabaiyan, Maryam. AbbasAlizadeh, Sanaz. & Fayyaz, Rima. (2014) Investigating of the effect of nature on child creativity. Armanshahr Architecture and Urban Planning, No. 17.

13.       Azemati, Hamid Reza Pourbaqer, Somayyeh. & Mohammadi, Mona. (2017) The role of daylight and natural landscape on stress reduction in educational spaces. First International Conference of Culture, Psychopathology and Education. Tehran: Al-Zahra University.

14.       Frumkin, H. (2001) Beyond toxicity human: Health and the natural environment. American Journal of Preventive Medicine, 20, 234e240.

15.       Hartmann, P. & Apaolaza-Ibáñez, V. (2010) Beyond savanna: An evolutionary and environmental psychology approach to behavioral effects of nature scenery in green advertising. Journal of Environmental Psychology, 30(1), 119e128.

16.       Velarde, M. D., Fry, G., & Tveit, M. (2007) Health effects of viewing landscapes–Landscape types in environmental psychology. Urban Forestry & Urban Greening, 6(4), 199-212.

17.       Kaplan, R. & Kaplan, S. (1989) The Experience of Nature. New York: Cambridge.Velarde MD, Fry G, Tveit M.(2007). Health effects of viewing.

18.       Kianian, Priya. & Mohammad Rasool, Parvaneh. (2015) Principles of designing children's playgrounds with an approach to promoting creativity. The first annual conference of architectural, urban planning and urban management research. Yazd: Safiran –e- Rah –e-  Mehrazi Institute of Architecture and Urban Planning.

19.       Qasemlui, Setareh. & Ahadi, Parisa. (2015) The effect of form, structure and green space in creating a sense of security in designing a child-friendly space. National Conference on Urban Planning, Architecture, Civil Engineering and Environment. Shirvan: Rahjooyan –e- Paya Shahr –e- Atrak Institute and Payashahr Journal.

20.       Wilson, Ruth (1993) Fostering a sense of wonder during the early childhood years. Columbus, OH: Greyden.

21.       Cunningham, C, Jones, M and Taylor, N (1994) The child-friendly neighbourhood: some questions and tentative answers from Australian research, International Play Journal, vol 2, pp 79-95

22.       Chillman, Barbara (2004) Do School Grounds Have a Value as an Educational Resource in the Secondary Sector? Sussex University. Learning through Landscapes.

23.       Pirzadeh, Asieh. Sharifirad, Gholam Reza. & Oruji, Muhammad Ali. (2010) Comparison of environmental health status of public elementary schools in different areas of Isfahan in 2007-2008. Health system research. 6 (1).

24.       Han, K. T. (2009) Influence of limitedly visible leafy indoor plants on the psychology, behavior, and health of students at a junior high school in Taiwan. Environment and Behavior, 41(5), 658-692.

25.       Han, K. T., & Hung, C. Y. (2011) Influences of plants and their visibility, distance, and surrogate in a classroom on students’ psycho-physiology. Journal of Architecture and Planning, 12, 1-22.

26.       Chawla, L., Keena, K., Pevec, I., & Stanley, E. (2014) Green schoolyards as havens from stress and resources for resilience in childhood and adolescence. Health & Place, 1-13.

27.       Li, D., & Sullivan, W. C. (2016) Impact of views to school landscapes on recovery from stress and mental fatigue. Landscape and Urban Planning, 148, 149-158.

28.       Wallner, P., Kundi, M., Arnberger, A., Eder, R., Allex, B., Weitensfelder, L., & Hutter, H. P. (2018) Reloading pupils’ batteries: Impact of green spaces on cognition and wellbeing. International journal of environmental research and public health, 15(6), 1205.

29.       Evans, G. W. (2006). Child development and the physical environment. Annu. Rev. Psychol., 57, 423-451.

30.       Ata, S. Deniz. A .Akman ,B (2012)The physical environment factors in preschools in terms of environmental psychology: a review. Procedia - Social and Behavioral Sciences .46 .2034 – 2039.

31.       Gidlow, Christopher J , Randallb,Jason Gillmana, Jamie. Smitha,Graham R. Jonesa, Marc V. (2016) Natural environments and chronic stress measured by hair cortisol .Landscape and Urban Planning .148 61–67.

32.       Nutsford ,D., Pearson, A.L. Kingham, S. (2013) An ecological study investigating the association between access to urban green space and mental health.public health,127,1005-1011.

 

 

---