طراحی ،الگوی رهبری در قرن 21 برای مدیران مدارس دوره ابتدایی (مورد مطالعه: شهر تهران)
محورهای موضوعی : مدیریت آموزشی
ثریا باژن
1
,
عباس خورشیدی
2
,
بتول فقیه آرام
3
,
نادر برزگر
4
,
اسفندیار دشمن زیاری
5
1 - دانشگاه آزاد اسلامی واحد اسلامشهر
2 - استاد تمام رشته مدیریت آموزشی دانشگاه آزاد اسلامشهر
3 - استادیار گروه مدیریت آموزشی ، دانشگاه آزاداسلامی، واحداسلامشهر
4 - استادیار گروه مدیریت آموزشی ، دانشگاه آزاداسلامی، واحداسلامشهر
5 - استادیار ، گروه مدیریت آموزشی ، واحد اسلام شهر ، دانشگاه آزاد اسلامی ، اسلام شهر ، ایران
کلید واژه: رهبری, عوامل علی, مداخله گر, قرن 21, شرایط زمینه ای,
چکیده مقاله :
پژوهش حاضر ارائه الگوی رهبری در قرن 21 برای مدیران مدارس دوره ابتدایی شهر تهران است. روش پژوهش از نظر هدف، کاربردی، از نظر نوع داده کیفی ، از نظر ماهیت و نوع مطالعه داده بنیاد سیستمی (پارادایمی ) است. جامعة مورد نظر شامل خبرگان حوزه منابع انسانی دارای تحصیلات دکتری تخصصی و در این زمینه صاحب تالیف، مقاله، پژوهش و تجربه عملی می باشند بر اساس روش نمونه‌گیری نظری گلوله‌برفی و بر اساس اشباع نظری داده‌ها، 15 نفر خبره برای مصاحبه انتخاب شدند. ابزار پژوهش مصاحبة نیمه‌ساختاریافته بود که در آن، ابعاد، مؤلفه‌ها وشاخص های الگوی رهبری در قرن 21 برای مدیران مدارس ابتدایی شهر تهرانتنظیم شد. برای فرم مصاحبة یادشده ابتدا بخشی از الگوها، یافته‌ها، مطالعات و نظریه‌های ملی و جهانی بررسی ، سپس، با کدگذاری باز، شاخص‌ها احصا شدند و از طریق کدگذاری محوری، در قالب ابعاد، مؤلفه‌ها و شاخص‌ها مقوله‌بندی شد، برای 15 نفر از خبرگان ارسال و به کمک کدگذاری انتخابی از طریق مصاحبه، فن دلفی و بارش فکری ابعاد و مؤلفه‌ها شناسایی شد. در نتیجه، 5 بعد، 16 مؤلفه و111 شاخص برای الگوی رهبری در قرن 21 برای مدیران مدارس دوره ابتدایی نهایی شد. پس از تأیید نهایی و اولویت‌بندی خبرگان، ابعاد، مؤلفه‌ها و شاخص‌های سازندة الگو ترسیم و مجدداً الگوی یادشده توسط خبرگان اعتباریابی شد.
Abstract The current research is to present a leadership model in the 21st century for principals of elementary schools in Tehran. The research method is applied in terms of purpose, in terms of the type of qualitative data, in terms of the nature and type of data study, it is systemic (paradigmatic). The intended community includes experts in the field of human resources with specialized doctorate education and authors, articles, research and practical experience. Theoretical snowball sampling method and based on theoretical data saturation, 15 experts were selected for interview. The research tool was a semi-structured interview in which the dimensions, components and indicators of the leadership model in the 21st century were organized for the principals of primary schools in Tehran. For the aforementioned interview form, first, part of national and global patterns, findings, studies and theories were reviewed, with open coding, indicators and through axial coding in the form of dimensions, components and indicators were categorized and sent to 15 experts. With the help of selective coding through interviews, Delphi technique and brainstorming, dimensions and components were identified. As a result, 5 dimensions, 16 components and 111 indicators were finalized. After the final approval and prioritization of the experts, the dimensions, components and indicators of the model were drawn and the said model was again validated by the experts.
طراحی الگوی رهبری در قرن 21 برای مدیران مدارس دوره ابتدایی (مورد مطالعه: شهر تهران)
ثریا باژن1، عباس خورشیدی 2، بتول فقیه آرام3، نادر برزگر4 و اسفندیار دشمن زیاری5
تاریخ دریافت: 17/03/1402 تاریخ پذیرش: 13/06/1402
چکیده:
پژوهش حاضر ارائه الگوی رهبری در قرن 21 برای مدیران مدارس دوره ابتدایی شهر تهران است. روش پژوهش از نظر هدف، کاربردی، از نظر نوع داده کیفی ، از نظر ماهیت و نوع مطالعه داده بنیاد سیستمی (پارادایمی ) است. جامعة مورد نظر شامل خبرگان حوزه منابع انسانی دارای تحصیلات دکتری تخصصی و در این زمینه صاحب تالیف، مقاله، پژوهش و تجربه عملی می باشند بر اساس روش نمونه‌گیری نظری گلوله‌برفی و بر اساس اشباع نظری داده‌ها، 15 نفر خبره برای مصاحبه انتخاب شدند. ابزار پژوهش مصاحبة نیمه‌ساختاریافته بود که در آن، ابعاد، مؤلفه‌ها وشاخص های الگوی رهبری در قرن 21 برای مدیران مدارس ابتدایی شهر تهرانتنظیم شد. برای فرم مصاحبة یادشده ابتدا بخشی از الگوها، یافته‌ها، مطالعات و نظریه‌های ملی و جهانی بررسی ، سپس، با کدگذاری باز، شاخص‌ها احصا شدند و از طریق کدگذاری محوری، در قالب ابعاد، مؤلفه‌ها و شاخص‌ها مقوله‌بندی شد، برای 15 نفر از خبرگان ارسال و به کمک کدگذاری انتخابی از طریق مصاحبه، فن دلفی و بارش فکری ابعاد و مؤلفه‌ها شناسایی شد. در نتیجه، 5 بعد، 16 مؤلفه و111 شاخص برای الگوی رهبری در قرن 21 برای مدیران مدارس دوره ابتدایی نهایی شد. پس از تأیید نهایی و اولویت‌بندی خبرگان، ابعاد، مؤلفه‌ها و شاخص‌های سازندة الگو ترسیم و مجدداً الگوی یادشده توسط خبرگان اعتباریابی شد.
واژههای کلیدی: رهبری، قرن 21، عوامل علی، مداخله گر، شرایط زمینه ای، راهبردها، پیامدها، برون دادها
Designing, a leadership pattern in the 21st century for primary school principals (Sample study elementry education of Tehran)
Abstract
Abstract The current research is to present a leadership model in the 21st century for principals of elementary schools in Tehran. The research method is applied in terms of purpose, in terms of the type of qualitative data, in terms of the nature and type of data study, it is systemic (paradigmatic). The intended community includes experts in the field of human resources with specialized doctorate education and authors, articles, research and practical experience. Theoretical snowball sampling method and based on theoretical data saturation, 15 experts were selected for interview. The research tool was a semi-structured interview in which the dimensions, components and indicators of the leadership model in the 21st century were organized for the principals of primary schools in Tehran. For the aforementioned interview form, first, part of national and global patterns, findings, studies and theories were reviewed, with open coding, indicators and through axial coding in the form of dimensions, components and indicators were categorized and sent to 15 experts. With the help of selective coding through interviews, Delphi technique and brainstorming, dimensions and components were identified. As a result, 5 dimensions, 16 components and 111 indicators were finalized. After the final approval and prioritization of the experts, the dimensions, components and indicators of the model were drawn and the said model was again validated by the experts.
Keywords: Leadership, Strategies, causal factors, 21st century
مقدمه:
آموزش با رشد توانایی های انسان مرتبط است. لذا، رهبران و مدیران آموزشی را با چالش های متعددی مواجه می کند. (آهنچیان و عتیقی، 1399). انسان هم عامل کار و هم خالق آن است، لذا نقش محوری در تحول سازمان دارد و تحولات عظیم سازمانی از توانمندی های نامحدود فکری این عامل سرچشمه می گیرد که با آموزش حاصل می شود (بای، ما، مولالی و سولومون6، 2019).
رشد و توسعه هر جامعه ای مرهون نظام آموزش و پرورش آن است و در این میان دوره ابتدایی نقش پررنگ تری ایفا می کند. پیشبرد اهداف این دوره در سایه تلاش رهبرانی کوشا، دلسوز و خدوم امکان پذیر است ( مشايخي، نادیو کريمي؛1398). بررسی ویژگی های نظام آموزش و پرورش کشورهای مختلف نشان می دهد که آموزش دوره ابتدایی در تمامی کشورها دارای اهمیت خاص است و مهم ترین مقطع تحصیلی به شمار می رود .امروزه ضرورت و نقش دوره آموزش و پرورش ابتدایی را فقط در توسعه مهارت ها، قابلیت های شناخت ، آموزش و آماده کردن کودکان برای ورود به مدارج تحصیلی بالاتر خلاصه نمی کنند، بلکه آن را عامل و اساس هر گونه تحول آغازین در عرصه رشد و توسعه اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی می دانند (شهرابی فراهانی وهمکاران، 1399)
انسان امروزی در قرن 21، در حال ورود به دورانی است که در آن علم به صورت نهادی مسلط درآمده است و شرایط جدیدی پیش خواهد آمد که کاملاً غیرقابل پیش‌بینی است و تنها راه مقابله با آن پرورش و آماده‌سازی انسان‌ها برای درک و پذیرش تغییراتی است که پیش خواهد آمد. به عبارت دیگر، انسان امروزی در حال ورود به عصر فراصنعتی است، عصری که در آن تنها دانش وعلم نوین می تواند به جوامع کمک کند.(ولمیک و واندر7، 2019)
از طرف دیگر، مدیریت و رهبری در آموزش و پرورش مرکز ثقل فعالیت ها و تحقق بخش اهداف آموزشی است . و مدیران آن فاتحان عصر علم و تمدن و گردانندگان اصلی سازمان های آموزشی می باشند که عملکرد آنها کل نظام آموزشی را تحت تاثیر قرارمی دهد. بنابراین تفاوت سازمانهای موفق و غیر موفق برخورداری از ویژگی های رهبری اثربخش است (پیرزاد؛ ساکی و کریمی.1397).
درک عمیق از محیط اجتماعی و زمینه ملی که در آن یک نظام آموزشی شکل می گیرد، نقش تعیین کننده ای در تحولات جامعه دارد. مروری بر وضع موجود نظام آموزش و پرورش کشور و مشکلات آن نشان می‌دهد که با ادامه روند کنونی و حتی ایجاد تغییرات جزئی، دستیابی به نظام آموزشی پویا و متحول در راستای چشم‌انداز بیست‌ساله کشور بسیار دشوار خواهد بود. دستیابی به اهداف چشم‌انداز، ما را بر آن می‌دارد که با برنامه‌ریزی هوشمندانه در جهت تحول و نه همگام با تغییرات ناخواسته، بلکه مؤثر بر آنها برای هدایتشان گام برداریم. در این راستا، یکی از اساسی‌ترین موضوعات برون‌رفت از آینده‌ای مبهم، علاوه بر داشتن برنامه جامع تحول بنیادین، برخورداری از رهبری کارآمد در سطوح کلان به‌ویژه مدارس، برای ساماندهی حرکت تحول در جهت ساختن تمدن بزرگ اسلامی‌ـ ایرانی می‌باشد (تورانی، 1399).
قرن بیست و یکم نیازمند رهبرانی قوی و با هوش است که تصمیمات سریع و موثر بگیرند و در شرایط سخت از تیم خود حمایت و آنان را توانمند سازند. البته نیاز به مدیریت و رهبری در همه زمینه های فعالیت اجتماعی، محسوس و حیاتی است. ودر آموزش وپرورش این امر به دلیل حساسیت این نهاد ارزش مضاعفی پیدا می کند. در نیم قرن اخیر، شیوه های مدیریت و رهبری به ویژه در نظام های آموزش و پرورش دستخوش تغییرات قابل ملاحظه ای شده است. (برمر، 1396). زمانی می توانیم خروجی های مناسب وشایسته جوامع جدید داشته باشیم که مدیران ورهبرانی داشته باشیم که همراه باتغییرات عصر همگام باشند ، زیرا با انتخاب مدیران شایسته می توان کیفیت خروجی این سازمان که همانا افزایش منابع انسانی و بهره وروی در جامعه است را پیش بینی نمود (رشیدی و رحیمیان، 1396).
در واقع مسئله پژوهش حاضر این است که رهبران مدارس در حال حاضر چگونه باید فرایند آموزشی را مدیریت کنند؟چه شاخص های در فرایند مدیریت باید تغییر کند که مناسب قرن 21 است؟خصوصیات رهبری مدارس در این قرن به چه مدیرانی نیاز دارد که نهاد آموزش وپرورش ما در حال حاضر فاقد آن است؟
بنابراین باتوجه به گفته های پیشین پژوهشگر به دنبال پاسخ به سوالات زیر است:
1- الگوی پارادایمی رهبری آموزشی قرن 21 برای مدیران مدارس دوره ابتدایی شهر تهران کدام است ؟
2- شناسایی علت‌ها، پیامدها، زمینه‌ها، عوامل مداخله گر، راهبردها، و برون دادهای الگوی مذکور(از دیدگاه خبرگان)
3-شناسایی مولفه ها و شاخص‌های سازنده هر یک از مولفه های الگوی مذکور (از دیدگاه خبرگان)
در زمینة رهبری دیجیتال مطالعات ملی و جهانی انجام گرفته است که در ادامه، برخی از آنها بیان شده است.
ظهیرآبادی و همکاران (1401) پژوهشی با ارائه الگوي آموزش مهارتهاي زندگی به دانش آموزان ابتدایی در قرن جدید پرداختند. نتایج تحقیق حاضر نشان داد که الگوی آموزش مهارتهای زندگی به دانش آموزان ابتدایی مبتنی بر عوامل ساختاری، زمینه ای و فرایندی شامل مؤلفه های: اخلاق کاری، خودآگاهی، مدیریت و رهبری صحیح ، مهارت زندگی سالم، مهارتهای قابل عرضه، مسئله، تفکر انتقادی، خودمسئولیتی، تصمیم گیری، ارتباطات و همکاری است اخلاق کاری با شامل بودن مؤلفه هایی چون صداقت، راستکرداری، شفافیت، رازداری، بیطرفی، احترام، تابع قانون بودن و وفاداری میتواند تأثیر مهمی در آموزش مهارتهای زندگی ایجاد نماید.
خورسندی راد و همکاران(1400)، در مطاله ای که تحت عنوان ارائه الگوی رهبری اصیل برای مدیران مدارس متوسطه داشتند، روش پژوهش حاضر, آمیخته اکتشافی بود. یافته ها نشان داد خط مشی سازمانی, انتصابات سازمانی, ویژگی های فردی و شایستگی ها شرایط علی رهبری اصیل؛ رویکرد استراتژیک و رقابت سطح مدیریتی عوامل زمینه ای؛ ضعف در هدف گذاری, کمبود امکانات و تعارض مضاعف عوامل مداخله گر؛ بازنگری در ساختار مدیریت مدارس, استقلال فکری مدیران و تاب آوری راهبردها و ارتقاء کیفیت تعلیم و تربیت, افزایش سرمایه اجتماعی مدیران و کاهش آسیب های اجتماعی مدارس, پیامدهای رهبری اصیل بودند. تحلیل داده ها با نرم افزار Amos نیز نشان داد الگوی پیشنهادی از سطح برازش مناسبی برخوردار است. یافته ها نشانگر آن بود که لازمه زیربنایی رهبری اصیل, بهبود خط مشی کلان نظام آموزش و پرورش مانند شایسته سالاری, عدالت محوری و قانون گرایی و شفافیت در عملکرد همچنین توجه به سرمایه انسانی ، ایجاد امنیت روانشناختی در مدرسه وتوجه به ارزش های جامعه ومدرسه است.
شعبانی و همکاران(1400)، در پژوهشی با موضوع ارائه مدل سبک شناسی رهبری مدیران مدارس بیان کرده اند که رکن اصلی رشد و توسعه و پیشرفت هر جامعه ای نیروی انسانی ماهر و متخصص آن جامعه است. تعلیم و تربیت در پرورش نسل آینده نقش بسیار مهمی ایفا میکند .نتایج نشان داد عناصر سبک شناسی رهبری مدیران مدارس شامل عنصری بودکه عبارتند از(ارزش مداری، آینده پژوهی، فراهم کردن امنیت ، مهارت های فناوری، تجهیزات مادی، ساختار مناسب آموزشی، حمایت نهادهای بالا، توجه به فرایند یادگیری نوین در همه مراحل )که بعد از ارائه مدل و بررسی ضرایب تاثیر و هبستگی همگی متغیرها تایید شد . در نهایت با توجه به الگوی ارائه شده میتوان اقدامات لازم را اجرا نمود.
باقری و همکاران (1400)، پژوهش خود با عنوان ارائه الگوی مفهومی رهبری تحول آفرین مدیران مدارس ابتدایی شهر تهران ، را اینگونه شرح داده اند: روش تحقیق به لحاظ هدف، توسعه ای و از نظر داده ها جز تحقیقات آمیخته اکتشافی متوالی بود که به روش داده بنیاد انجام شد و از حیث روش ، توصیفی از نوع پیماشی بود نتایج نشان داد در مدل تدوین شده شش عامل اصلی و 18 مولفه شامل: عامل هویت مدارس (پویایی مدارس، هم افزایی مدارس، عامل ساختار سازمانی مدارس شامل عدم شفافیت در تدوین مقررات و قوانین اداری، عدم انعطاف پذیری آموزش و پرورش ، عامل انگیزش سازمانی حاکم در آموزش و پرورش). رفع نیازهای روحی و مادی معلمان، اشاعه رفتارهای ارزشی، اشاعه رفتارهای اخلاقی، عامل ارتباطات سازمانی حاکم در آموزش و پرورش شامل برخورداری مدیران از خصایص رهبری ، حمایت آموزش و پرورش ، برخورداری از توانایی های ذهنی و آموزشی ، برخورداری از تصمیم گیری ابتکاری، عامل فرهنگ سازمانیی حاکم در آموزش و پرورش ، تاکید بر مهارتهای رفتاری، تاکید بر انسان گرایی ، تاکید بر علمی گرایی ، عامل توسعه آموزش و پرورش شامل خلق تفکر استراتژیک در آموز و پرورش ، اصلاح پذیری آموزش و پرورش ، توسعه اخلاقی آموزش و پرورش و رشد عملکردی آموزش و پرورش شناسایی شد.
بوش8 (2023) ، در مقاله اهمیت رهبری میانی برای پیشر فت مدارس، مدیریت آموزشی و رهبری اینگونه بیان میکند که ، اهمیت رهبری آموزشی برای نتایج دانش آموزان در 15 سال گذشته مشهود بوده است. مهمترین نتایج این مقاله این است: رهبری در مدارس می تواند بر امنیت روانی تاثیر داشته باشد، همچنین برای مدیریت مدارس در قرن حاضر نیاز به مهارت های نوینی هستیم، ونیاز به ساختار مناسب در نهاد آموزشی می باشد .به علاوه منابع مالی وتجهیزات هم نباید نادیده گرفته شود که موجب فراهم کردن امکانات لازم برای پیش برد اهداف مدارس است.
دمیر ودوماز9(2021) ، در مقاله " سبک های رهبری نمایش داده شده توسط مدیران مدارس و پیامدهای آن بر رفتار شهروندی محیطی سازمانی"، هدف از این پژوهش، تعیین سبک های رهبری مورد استفاده مدیران مدارس و پیامدهای آن بر رفتار شهروندی محیطی سازمانی فیلیپین در حال انجام است. . این تحقیق در تمام مدارس ابتدایی، اعم از دولتی و خصوصی، در بخش ، فیلیپین در حال انجام است.
سومردی، عارف ، دوی10( 2020) در مطالعه موردی با عنوان آیا فرآیند آموزش و یادگیری در مدارس ابتدایی با ویژگی های یادگیری قرن 21 مطابقت دارد؟ داده‌های 120 معلم مدارس ابتدایی 40 مدرسه ابتدایی را جمع‌آوری و داده های جمع آوری شده از طریق مشاهده و مصاحبه با استفاده از مدل تعاملی و تحلیل به صورت کمی به صورت توصیفی انجام شده است. فقدان زیرساخت دیجیتال در مدارس و فقدان دانش، محتواو عدم وجود فرهنگ مدرسه و درک دانش‌آموزان همچنان چالش‌های موجود در تامین ویژگی‌های قرن 21 در کلاس‌ها بود. مفهوم این شرط این است که دانش آموزان در اندونزی از سایر کشورها در علم و فناوری عقب مانده اند.
فورتوناتا و همکاران11 (2019)، در کنفرانسی تحت عنوان "ایده آل رهبری در دبستان" ، به بررسی شناسایی تجلی ویژگی های رهبری یادگیری در مدرسه پرداخته است. در واقع مفهوم رهبری را به عنوان بخشی از فرآیند یادگیری در زندگی انسان و چگونگی نقش یادگیری در رهبری را بررسی می کند. برای دستیابی به هدف پژوهش از رویکرد کیفی استفاده شد، زیرا این پژوهش از نظر ماهیت توصیفی است نتایج نشان داد رهبری ایده آل دارای خصوصیات زیر می باشد:سبک رهبری مشارکتی ودموکراتیک، توجه به نیازهای کارکنان وذی نفعان برای ایجاد امنیت روانی در مدرسه، توجه به منابع مالی لازم در مدرسه، فراهم کردن زمینه لازم برای رشد معلمان، نظارت آموزشی استاندارد وبه روز، ایجاد ساختار براساس فناوری های مطلوب جهانی ودر نتیجه فارغ التحصیلان مناسب جوامع به روز می باشد.
در خصوص رهبری مدارس تا به حال الگوهای تدوین شده است که در جدول 1 به برخی از آنها اشاره شده است.
جدول 1. الگوهاي رهبری
ردیف | نام الگو | سال | ابعاد، مولفه ها و شاخص ها | |
|---|---|---|---|---|
1 | الگوی رهبری اصیل | آراد و همکاران (1399)
| رهبری اصیل دارای دو بعد «سازمانی و فردی » و سه مولفه « قانون مداری، بالندگی و سازگاری» و بعد فردی با هفت مولفه «خودآگاهی، پردازش متوازن، اخلاق مداری، شفافیت رابطه ای، مثبت اندیشی ، انگیزش و خود تنظیمی» است | |
2 | الگوی رهبری توزیعی در نظام آموزش عالی
| ترشیزی فاروجی و همکاران(1399) | عملکرد مدیران، نه تنها در قالب روش های مدیریتی، بلکه در قالب فعالیت های رهبری و سبک های رهبری می تواند بر اثربخشی و بهبود عملکرد کارکنان تاثیر مثبت داشته باشد. سبک رهبری توزیعی به مدیران و کارکنان کمک می کند تا به صورت رسمی و غیر رسمی در فعالیت های آموزشی مشارکت نمایند.
| |
3 | الگوی قابلیت رهبری در مدارس | اسکات12(2015) | در الگوی ارائه شده پنج بعد آموزشی، شخصی، راهبردی، سازمانی و بین فردی در سه حوزه هوش هیجانی، شیوه تفکر و نقشه تشخیصی شناسایی شده است. | |
4 | الگوی رهبری مدرسه موفق
| دی و سامونز13(2016) | این الگو دارای هفت بعد است که عبارتند:ارتباط موفق باذی نفعان-ارتقای آموزش ویادگیری، ایجاد روابط درون مدرسه، بالا بردن کیفیت معلم، تجدید ساختار، طراحی وغنی سازی برنامه درسی، بهبود فرایند یادگیری-یاددهی. | |
5 | الگوی رهبری مدارس در قرن 21 | انجمن مدیران آنتاریو14(2019) | فرایندهای رهبری آموزشی که رهبران آموزشی و معلمان نیاز دارند را در سه حوزه توانایی دانشی وفناوری، توانایی روابط انسانی و توانایی آموزشی میتوان طبقه بندی نمود.
| |
روش‌شناسی پژوهش
پژوهش حاضر از لحاظ اهدف کاربردی از نظر داده‌ها کیفی و از نظر ماهیت و نوع مطالعة داده‌بنیاد داده بنیاد سیستمی (پارادایمی ) است جامعة آماری پژوهش حاضر شامل خبرگان حوزه منابع انسانی که دارای تحصیلات دکتری تخصصی که در این زمینه صاحب تالیف، مقاله، پژوهش و تجربه عملی هستند تشکیل می دهد.که با روش نمونه‌گیری آگاهانه از نوع نظری و بر اساس اشباع نظری 15نفر خبره انتخاب شدند. ابزار سنجش پژوهش مصاحبة نیمه‌ساختاریافته بود که بر اساس کدگذاری باز و کدگذاری محوری به دست آمد. سپس، کدگذاری انتخابی از طریق مصاحبه، فن دلفی و بارش فکری اجرا شد، که در این مرحله ابعاد، مؤلفه‌ها و شاخص‌ها توسط خبرگان نهایی و اولویت‌بندی شدند. مجدداً الگو بر اساس ابعاد، مؤلفه‌ها و شاخص‌ها ترسیم و توسط خبرگان تأیید و اعتباریابی شد. اعتبار و روایی ابزار سنجش به با روش اجماع سه‌سویه به دست آمد. روش‌های گردآوری اطلاعات از طریق مطالعة عمیق تئوری‌ها، مدل‌ها، یافته‌ها، الگوها، پژوهش‌ها اعم از ملی و جهانی در زمینة الگوهای رهبری ، سپس، از طریق اجرا کدگذاری باز از یافته‌های مرحلة یک و بعد از آن، اجرای کدگذاری محوری به منظور مقوله‌بندی شاخص‌ها در قالب ابعاد و مؤلفه‌ها، و در مرحلة بعدی، تنظیم این مهم به صورت یک فرم مصاحبة نیمه‌ساختاریافته تنظیم و از طریق مصاحبة عمیق، فن دلفی و بارش فکری به مدد خبرگان و استمرار آن تا اشباع نظری که در پایان احصای الگو، ابعاد، مؤلفه‌ها و شاخص‌ها توسط خبرگان اعتباریابی و اولویت‌بندی شد. تجزیه وتحلیل داده‌ها طی سه مرحله کدگذاری‌های باز، محوری و انتخابی انجام گرفت.
یافته‌های پژوهش
تحلیل داده‌ها در چهار مرحله انجام گرفت:
الف) کدگذاری باز: در این مرحله 105 شاخص از طریق مطالعات ملی و جهانی، و مصاحبه با خبرگان احصا شد.
ب)کدگذاری محوری: در این مرحله 5 بعد، 16 مؤلفه و 105 شاخص از طریق مصاحبه با خبرگان احصا شد. شایان ذکر است به منظور جلوگیری از طولانی‌شدن متن مقاله از بیان جدول کدگذاری‌های باز و محوری خودداری شد.
ج) کدگذاری انتخابی: در این مرحله که توسط خبرگان انجام گرفت. در مجموع، جهت ارائه الگوی رهبری دیجیتال برای مدیران سازمان های آموزشی(مورد مطالعه دانشگاه آزاد اسلامی استان تهران)" ترتیب اولویت 5 بعد، 16 مؤلفه و 111 شاخص که در جدول 2 بیان شده است.
جدول 2. ابعاد، مؤلفه‌ها و تعداد شاخص‌های سازندة ارائه
الگوی رهبری در قرن 21 برای مدیران مدارس دوره ابتدایی (مورد مطالعه: شهر تهران)
تعداد شاخص ها | مولفه ها | ابعاد |
5 | ارزش مداری | عوامل علی |
7 | آینده پژوهی | |
7 | سرمایه انسانی | |
4 | منابع مالی | |
9 | امنیت روانشناختی | |
8 | فرهنگ سازمانی | عوامل زمینه ای |
8 | محیط آموزشی | |
17 | سبک رهبری | عوامل مداخله گر |
6 | اسنادبالادستی | |
7 | ساختارفناورانه | |
7 | مهارت های فناورانه | |
4 | فرایندیادگیری-یاددهی | راهبردها |
4 | نظارت آموزشی | |
7 | ارزیابی آموزشی | |
6 | مدرسه اثرگذار | پیامدها |
5 | فارغ التحصیلان فرهیخته |
د: اعتباریابی نظری الگو: در این مرحله ابعاد، مؤلفه‌ها وشاخص های الگوی رهبری در قرن 21 برای مدیران مدارس دوره ابتدایی (مورد مطالعه: شهر تهران)
در قالب یک الگو تنظیم وتوسط خبرگان اعتباریابی شد.
بحث و نتیجه‌گیری
در نتیجة پژوهش الگوی پارادایمی رهبری در قرن 21 برای مدیران مدارس دوره ابتدایی شهر تهران به شرح شکل زیر می باشد:
بر اساس شکل 2، الگوی یادشده از 5بعد، 16مولفه و 111 تشکیل شده است. همچنین، 1-عوامل علی: ارزش مداری، آینده پژوهی، سرمایه انسانی، منابع مالی وامنیت روان شناختی 2-شرایط زمینه ای: فرهنگ سازمانی و محیط آموزشی3-عوامل مداخله گر:سبک رهبری، اسناد بالا دستی، ساختارفناورانه ومهارت های فناورانه 4-راهبردها: فرایند یادگیری-یاددهی، نظارت آموزشی، ارزیابی آموزشی5-پیامدها:مدرسه اثرگذار و فارغ التحصیلان فرهیخته می باشد.
در نهایت، یافته‌های پژوهش حاضر نشان داد هر یک از مؤلفه‌های به دست آمده، از شاخص‌های تشکیل شده‌اند که در مجموع، پاسخ این پرسش در قالب جدول 3 بیان شده است.
جدول 3: ابعاد، مولفه ها و شاخص های استخراج شده
ابعاد | مولفه ها | شاخص ها |
عوامل علی | ارزش مداری | مثبت اندیشی نسبت به افراد و وقایع |
معتقد به مبانی دینی و اصالتهای میهنی وانقلابی | ||
عزم و نیت قاطع برای بهبود مستمر | ||
توجه به ارزش های رشدی انسانی واخلاقی | ||
توجه به ارزشهای روابط انسانی و مشارکت | ||
آینده پژوهی | ارائه عملکرد فعالانه در برابر رویدادهای آموزشی | |
ارتقای یادگیری مادام العمر | ||
در نظر گرفتن دانش آموزان به عنوان سرمایه اجتماعی | ||
برنامه درسی انعطاف پذیر و کاربردی | ||
گسترش پژوهش های کاربردی | ||
ارتباطات اجتماعی مناسب مدرسه با محیط خارجی | ||
توجه به رابطه سرمایه فکری و عملکرد مدرسه | ||
سرمایه انسانی | تهیه و تدارک برنامه‌های مناسب جهت توانمندسازی حرفه ای معلمان | |
تشویق معلمان جهت توانمندسازی حرفه ای شان | ||
فراهم آوردن فرصت هایی برای یادگیری انفرادی معلمان | ||
فراهم کردن فرصت های توسعه حرفه ای معلمان از طریق به اشتراک گذاشتن تجارب آنها | ||
فراهم کردن زمان لازم و مناسب برای توسعه حرفه ای معلمان | ||
حمایت از برنامه های بهبود آموزش و یادگیری معلمان | ||
وجود رابطه منطقي بين عملکرد و دستمزد درمدرسه | ||
منابع مالی | تخصیص منابع مالی مکفی در قانون بودجه سالانه برای بررسی وضع موجود | |
تخصیص منابع مالی مکفی در قانون بودجه سالانه برای بررسی وضع مطلوب | ||
حمایت همه جانبه مالی از آموزش های مهارتی | ||
تعیین استراتیژی های مالی برای مهارت آموزی بر اساس نیازهای محلی وملی | ||
امنیت روانشناختی | خلق امید در مدرسه | |
ارج نهادن به تلاشها و کوششهای سازنده همکاران | ||
ترغیب نوآوری ها و ابتکارات همکاران ودانش آموزان | ||
دقت در اجرای برنامه شایسته سالاری برای معلمان | ||
اشاعه شادی و نشاط در محیط کار | ||
ایجاد انگیزه های کاری مثبت در کارکنان | ||
ایجاد زمینه های همدلی بین همکاران | ||
ایجاد جو مناسب برای رعایت احترام متقابل میان کارکنان | ||
ایجاد جو مناسب برای پیشرفت و رشد کارکنان | ||
عوامل زمینه ای | فرهنگ سازمانی | شناسایی فرهنگ مدرسه |
تلاش در جهت تغییر فرهنگ مدرسه درصورت لزوم | ||
ایجاد و حفظ یک فرهنگ مناسب و مساعد برای رشد معلمان | ||
ایجاد و حفظ یک فرهنگ مناسب و مساعد برای رشد دانش آموزان | ||
تلاش در جهت ارتقاء سطح فرهنگ مدرسه | ||
تعهد و وفاداری به مدرسه در منابع انساني | ||
ارجحيت منافع سازماني به فردی توسط منابع انساني | ||
هویت سازماني و نگرش شغلي مثبت کارکنان | ||
محیط آموزشی | -برخورداری محیط آموزشی از استانداردهای محلی | |
-برخورداری محیط آموزشی از استانداردهای ملی | ||
-برخورداری محیط آموزشی از استانداردهای فراملی | ||
-جذابیت محیط آموزشی در ایجاد علاقه در دانش آموزان | ||
-وجود فناوری های به روز مورد نیاز | ||
-وجود آزمایشگا های لازم وکافی برای دانش آموزان | ||
وجود شبیه ساز های مورد نیاز دروس عملی | ||
-وجود و دسترسی سریع به منابع مورد نیاز (اعم از کتابخانه ها ، مجازی، هوشمند ، الکترونیکی و غیره) | ||
عوامل مداخله گر | سبک رهبری | تبدیل اعضای منفعل مدرسه به حامیان متعهد |
پیروی مدیر از اصول اخلاقی در موقعیت های جدید و اذعان به توانایی های خود | ||
پیروی از نظام اخلاقی و ثابت قدم بودن | ||
ایجاد نگرش مشترک و زبان مشترک | ||
توجیه تصمیمات بر حسب اصول اخلاقی | ||
تاکید بر اجرای سبک های رهبری متفاوت | ||
تاکید بر ارزیابی موقعیت و اقدام بر اساس آن | ||
ترسیم چشم‌انداز و تصویری مطلوب از آینده | ||
مدرسه با همکاری و مشارکت معلمان و کارکنان تعیین مأموریت‌ها و اهداف روشن ومشخص | ||
تشریح چشم‌انداز برای تمامی کارکنان، دانش‌آموزان و همچنین برای والدین وجامعه | ||
ایجاد فهم و درک مشترک نسبت به چشم انداز، مأموریت ها و اهداف مدرسه درمیان دیگران | ||
الهام بخشی رهبر برای پیروان | ||
تشویق به تعهد بیشتر معلمان و مدیران به یکدیگر | ||
استقبال از رهبری دموکراتیک در مدرسه | ||
ایجاد فرهنگ مدرسه ای مولد | ||
احترام به بیش ها وفرهنگ های گوناگون مدرسه | ||
تعیین انتظارات عملکردی سطح بالا | ||
اسناد بالا دستی | توانایی تأمین و توسعه محیط یادگیری برای شکوفایی گرایش های فطر ی دانش آموزان | |
توانایی خلق موقعیت های نوین تربتی –پژوهشی در مدرسه | ||
توانایی برقراری روابط صحیح وپویا برای کلیه عوامل جهت ایجاد سازمان یادگیرنده | ||
توانایی پاسخ گویی نسبت به تغییرات محیطی دارد | ||
استفاده بهینه از ظرفیت های موجود جهت گسترش فرهنگ تفکر وپژوهش در مدرسه | ||
افزایش همکاری اولیای دانش آموزان بامدرسه وآموزش خانواده ها | ||
ساختار فناورانه | فراهم کردن زمینه دسترسی تمامی افراد به شبکه | |
فراهم کردن ساختار سریع فناوری مناسب جهت آموزش | ||
وجود سامانه الکترویکی برای رفع مشکلات | ||
وجود پشتیبانی نرم افزاری استفاده شده توسط IT | ||
وجود انواع مدلهای یادگیری الکترونیکی مناسب | ||
فراهم کردن نت ارزان به فراگیران. | ||
امکان بررسی شیوه تعامل کاربر در تعامل با دیگران در فضای دیجیتال | ||
مهارت های فناورانه | آشنایی با شبکه های مجازی آموزشی | |
تواناای استفاده از شبکه های آموزشی مجازی | ||
-توانایی استفاده از شبکه های اطلاعاتی آموزشی | ||
تسلط بر فناوری ها و تکنولوژی های آموزشی در زمینه پژوهشی | ||
-توجه به تکنولوژی آموزش به منظور ارتقاء کیفیت تدریس جهت یادگیری آسان و بهتردر مدرسه | ||
اختصاص بودجه کافی به تکنولوژی آموزشی در مدرسه | ||
توانایی استفاده از تکنولوژی و منابع چندگانه اطلاعات | ||
راهبردها | فرایند یادگیری-یاددهی | طراحی مجدد و غنی سازی برنامه درسی |
فنی بودن اقدامات یاددهی-یادگیری | ||
ارتقاء کیفیت تدریس باگسترش روش های نوین تدریس در مدرسه | ||
ساخت محیط آموزشی مناسب جهت یاددگیری-یاددهی | ||
نظارت آموزشی | پیگیری مستمر پیشرفت آموزشی دانش آموزان بررسی و پیگیری کیفیت تدریس معلمان | |
نظارت بر اجرای طرح درس معلمان و اجرای صحیح برنامه درسی | ||
نظارت و کنترل بر کیفیت آموزش در مدرسه | ||
نظارت بر تنظیم برنامه درسی و آموزشی | ||
ارزیابی آموزشی | ارزیابی مستمر دانش آموزان بر اساس روش های نوین ارزیابی | |
ارزیابی مستمر معلمان و کارکنان بر اساس روش های نوین ارزیابی | ||
خودارزیابی و خودسازی مستمر | ||
ارزیابی برنامه درسی بر اساس استاندارهای به روز جهانی | ||
ارزیابی برنامه آموزشی بر اساس استانداردهای به روز جهانی | ||
تدوین و اجرای انتظارات از دانش آموزان و کارکنان | ||
ارزیابی مستمر باهدف و بهبود شیوه های آموزشی | ||
پیامدها | مدرسه اثر گذار | معروف شدن مدرسه |
علاقه مندی خانواده ها به ثبت نام درمدرسه | ||
علاقه مندی والدین به مشارکت در برنامه های مدرسه | ||
علاقه مندی والدین و دانش آموزان به ادامه تحصیل در مدرسه | ||
تحقق اهداف تعيين شده درون سازماني و بالادستی | ||
انجام مسئوليت اجتماعي و اخلاق سازمان در قبال ذینفعان و جامعه | ||
فارغ التجصیلان فرهیخته | الگو بودن فازغ التحصیلان مدرسه | |
توانایی فازغ التحصیلان در ابعاد مختلف زندگی | ||
هماهنگی بین شخصیت اجتماعی وروانی فارغ التحصیلان | ||
کیفیت مطلوب بین دانش ومهارت دانش آموزان | ||
قبولی دانش آموزان در دانشگاه های معتبر داخلی وخارجی |
یافته‌های حاضر با یافته‌های پژوهشگرانی مانند؛ ظهیرآبادی وهمکاران(1401)از حیث عوامل ساختاری، زمینه ای همسو بوده، خورسندی راد وهمکاران(1400)از حیث مولفه های سرمایه انسانی، امنیت روانشناختی، ارزش مداری همسو بوده، شعبانی وهمکاران(1400)از حیث مولفه های ارزش مداری، آینده پژوهی، مهارت فناوری، تجهیزات، ساختار، اسنادبالادستی و فرایندیادگیری-یاددهی همسو بوده.با باقری وهمکاران(1400) از حیث مولفه های ساختار، مهارت های رفتاری وامنیت روانشناختی همسو بوده.بوش (2023)از حیث مولفه های امنیت روانی، مهارت، ساختار ومنابع مالی همسو بوده، با سومردی وهمکاران(2020)از حیث مولفه های زیر ساخت وفرهنگ سازمانی همسو بوده . با نتایج پژوهش فورتاننتا وهمکاران(2019)از حیث سبک رهبری، امنیت روان شناختی، منابع مالی، نظارت آموزشی، ساختار، فارغ التحصیلان شایسته همسو بوده.
در قرن 21 مدارس همواره پویا و در حال تحول هستند. حیات هر سیستم و نهاد اجتماعی در گرو وجود نیروی انسانی است که فراتر از وظایف و نقش خود بتوانند برای بقای سازمان تلاش کنند و رهبران اثربخش، عنصر اساسی و نایاب هر سازمان هستند. در محیط متحول امروزی به رهبرانی نیاز است که رویه های متداول را به چالش کشیده، برای آینده چشم انداز ترسیم کنند و اعضای سازمان را متقاعد نمایند که باید به چشم انداز مورد نظر دست پیدا کنند.
مدیریت و رهبری هر سازمان یکی از عوامل مهم در پایداری و بهبود مستمر آن سازمان محسوب می گردد. لذا شاهد رقابت سازمان ها برای بکارگیری شیوه های نوین رهبری جهت نیل به بهترین نتایج هستیم. از سوی دیگر، در چند دهه ی اخیر رهبری از موضوعات مورد علاقه و جذاب برای پژوهش گران سازمانی بوده است و منجر به ظهور نظریه های جدیدی از جمله رهبری تحولی، قارچی، شطرنجی، کوانتومی و ... شده است. از جمله مواردی که در تمامی نظریه های مربوط به رهبری مورد توجه قرار گرفته است توجه به ویژگی های رفتاری رهبری در محیط کاری است. زیرا ویژگی های شخصیتی و فردی یک رهبر بر نوع سبک رهبری انتخابی او و سایر روابط درون و برون سازمانی تاثیر گذار است. در واقع توجه به آنچه از یک مدیر، رهبر در سازمان می سازد نفوذ در افراد و تاثیر گذاری وی برای نیل به اهداف مورد نظر سازمان است .طبق نظر دانشمندان علم مدیریت اگر فقط یک عامل وجود داشته باشد که تفاوت میان سازمان های موفق و ناموفق را معلوم می کند، بدون تردید عامل رهبری پویا و مؤثر است .
در مجموع، پژوهش محدودیت‌های در اجرا داشت که به شرح زیرند:
- پژوهش حاضر جهت طراحی الگوی رهبری در قرن 21 برای مدیران مدارس دوره ابتدایی انجام شد. بنابراین، مي‌‌توانست در سطح وسيع‌‌تري مانند: مقاطع دیگر آموزشی اجرا شود، که در این صورت قابلیت تعمیمپذیری بیشتری داشت.
- نتایج استخراج شده این پژوهش تنها از راه روش کیفی حاصل شد در صورتیکه اگر همواره از روش کیفی وکمی(آمیخته) بدست می آمد اعتبار بیشتری داشت.
در پایان، بر اساس نتایج پژوهش، پیشنهادها زیر ارائه می‌شود:
- اجرای پژوهش در سطح وسیعتر، تا قابلیت تعمیمپذیری نتایج نیز افزایش یابد. از راه مقیاس استاندارد و جامعتر که مورد استفادة گسترده باشد.
- همچنین بر اساس پیشنهادهای پژوهشی به ذینفعان توصیه می‌شود که نتایج حاصل ازاین پژوهش در موقعیت‌های عملی و برای حل مسائل و مشکلات موجود به کار گرفته شوند.
منابع:
· آهنچیان، محمدرضا؛ عتیقی، منصوره. (1399). رهبری و مدیریت آموزشی، بوش ، تونی؛ میدلوود، دیوید؛ نشر رشد.
· باقری، مریم، حنیفی، فریبا و ایمانی، محمدتقی.(1400). ارائه الگوی مفهومی رهبری تحول آفرین مدیران مدارس ابتدایی شهر تهران. مجله ی توسعه آموزش جندی شاپور، فصلنامه مرکز مطالعات و توسعه آموزش علوم پزشکی، سال دوازدهم ، ویژه نامه 1400.
· برمر، منصور؛ (1396 ) . تدوین شاخص های بهره وری در آموزش و پرورش منطقه انزل استان آذربایجان غربی در سال 1396-1395 . پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشگاه ارومیه.
· پیرزاد، علی اکبر؛ساکی ، رضا، کریمی ، فریبا.(1397). ارائه الگوی رفتار اثربخش مدیران دانشگاه فرهنگیان به منظور ارتقای مدیریت در این دانشگاه. فصلنامه رهبری ومدیریت آموزشی، سال 12، شماره4، زمستان 1397، صص58-43
· تورانی، حیدر.(1399). رهبری تحولی در مدرسه. فصلنامه رشد مدیریت مدرسه. دوره 19 ، شماره 1، پاییز1399.
· خورسندی راد، اشرف السادات ، داودی، رسول و کمالی، نقی.(1400)، ارائه الگوی رهبری اصیل برای مدیران مدارس متوسطه. فصلنامه علمی پژوهشی مدیریت مدرسه. دوره نهم- شماره دوم- تابستان 1400
· رشیدی ، علی ؛ رحیمیان، حمید.( 1396 ). بررسی رابطه ویژگی های شغلی و فرهنگی با بهره وری نیروی انسانی در کارمندان آموزش و پرورش . پژوهش های رهبری و مدیریت آموزشی . 1(4): 105- 85 .
· شعبانی، علیرضا، سلیمانیپور، جواد و خلخالی، علی.(1400). ارائه مدل سبک شناسی رهبری مدیران مدارس. مجله ی توسعه آموزش جندی شاپور، فصلنامه مرکز مطالعات و توسعه آموزش علوم پزشکی، سال دوازدهم ، ویژه نامه 1400.
· شهرابی فراهانی، مریم، خسروی بابادی، علی اکبر وخورشیدی، عباس.(1399). شناسایی الگوی رهبری آموزشی مدیران مدارس (مطالعه موردی: دوره اول ابتدایی شهر تهران)، مدیریت وبرنامه ریزی در نظام های آموزشی، دوره 13، شماره 2 - شماره پیاپی 25، بهمن 1399، صفحه 265-298.
· ظهیرابادی، علی ، شریعتمداری، مهدی، دلگشایی، یلدا و کردستانی، فرشته.( 1401)، ارائه الگوي آموزش مهارتهاي زندگی به دانش آموزان ابتدایی. مطالعات مدیریت و رهبری در سازمانهای آموزشی. دوره ی 2 شماره 1(پیاپی 5)، صفحه ی 01 تا 19.
· مشايخي ، زهره ، نادی، محمد علی و کريمي، فریبا.(1398). ارائه الگوی رهبری مدارس موفق در دوره ابتدايي مبتني برنظريه زمينه ای. پژوهشي رهيافتي نو در مديريت آموزشي- دو ماهنامه علمي، سال یازدهم شماره 14، مهرو آبان، پیاپی 44.
· Bai, J., Ma, L., Mullally, K. A., & Solomon, D. H. (2019). What a difference a (birth) month makes: The relative age effect and fund manager performance. Journal of Financial Economics, 132(1), 200-221.
· Bush,T.(2023). The importance of middle leadership for school improvement, Educational Management Administration & Leadership,51(2), Pages 267-269
· Day, Christopher. Sammons, Pamela. (2016). Successful school leadership. Education Development Trust. The University of Nottingham.
· Demir, S., Durmaz, O. (2021).leadership styles and their effects on organizational effectiveness. Black sea journal of management and marketing, 2(2)
· Fortunatta, J., Suryana, A., Rasto, R. (January 2019). The Ideal of Leadership in Primary School. Conference: Proceedings of the 2nd International Conference on Research of Educational Administration and Management (ICREAM 2018).
· Sumardi, Lalu ,Arif ,Rohman, Dwi ,Wahyudiati (2020). “Does the Teaching and Learning Process in Primary Schools Correspond to the Characteristics of the 21st Century Learning?.” International Journal of Instruction, July 2020 ,Vol.13, No.3
· Ontario Ministry of Education. Towards Defining 21st Century Competencies for Ontario. Foundation Document for Discussion. Available online: http://www.edugains.ca/resources21CL/About21stCentury/ 21CL_21stCenturyCompetencies, accessed on 20 January 2019.
· Volmink, J., & Van der Elst, L. (2019). The evolving role of 21st century education NGOs in South Africa: Challenges and opportunities. Johannesburg: National Association of Social Change Entities in Education (NASCEE).
[1] 1- دانشجوی گروه مدیریت آموزشی، واحد اسلامشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
[2] - استاد تمام دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اسلامشهر،، تهران، ایران (نویسنده مسئول).
a_khorshidi40@yahoo.com
[3] - استاد یار دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اسلامشهر
[4] - استاد یار دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اسلامشهر
[5] - استاد یار دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اسلامشهر
[6] Bai.JMa, Mullally& Solomon
[7] . Volmink, & Van der
[8] . Bush
[9] . Demir,&., Durmaz
[10] Sumardi, Arif &, Dwi
[11] Fortunatta& et al
[12] . Scott
[13] . Day & Sammons
[14] . Ontario Principals Council