تعیین اولویت های صادرات محصولات پتروشیمی ایران به کشورهای عضو موافقت‌نامه‌های تجاری اکوتا و اوراسیا
محورهای موضوعی : دو فصلنامه علمی - تخصصی اقتصاد توسعه و برنامه ریزیفرزاد کریمی 1 , مریم رشیدی نیا 2 , حسن قربانی دینانی 3
1 - گروه حسابداری، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد مبارکه اصفهان، مبارکه، اصفهان، ایران
2 - دانشجوی دکتری مدیریت بازرگانی ، گروه مدیریت ، واحد مبارکه ،دانشگاه ازاد اسلامی ، مبارکه ، ایران
3 - استادیار، گروه مدیریت ، واحد مبارکه ،دانشگاه ازاد اسلامی ، مبارکه ، ایران
کلید واژه: صنعت پتروشیمی, پیچیدگی اقتصادی, فرصت صادراتی, موافقت‌نامه‌های تجاری اکو و اوراسیا, مدل پشتیبان تصمیم,
چکیده مقاله :
مهمترین مزیت نسبی ایران از دیرباز صادرات نفت خام و گاز طبیعی بوده است. با توجه به ماهیت خام این محصولات، تخصص در تولید و صادرات این محصولات ره‌آورد قابل‌توجهی برای رشد پایدار ایران نخواهد داشت. یکی از راهکارها، نفوذ به صنایع پاییندستی این محصولات است بدین لحاظ از آنجا که گسترش بازارهای صادراتی به‌منزله‌ی یکی از استراتژیهای مهم حوزه بازاریابی مطرح است، هدف تحقیق حاضر شناسایی و اولویتبندی فرصتهای صادراتی محصولات صنعت پتروشیمی ایران با استفاده از تدوین یک مدل تلفیقی پشتیبان تصمیم- پیچیدگی اقتصادی، در کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا و کشورهای عضو موافقت‌نامه‌های تجاری اکوتا میباشد.تحقیق حاضر از لحاظ هدف، کاربردی ، از لحاظ گردآوری دادهها، توصیفی- پیمایشی و از نوع تحقیقات ترکیبی (کیفی - کمی) میباشد. در ابتدا با استفاده از پرسشنامه و مدل دلفی فازی بر اساس بهره‌گیری از نظرات خبرگان شاغل در بخش خصوصی و شرکتهای پتروشیمی، خبرگان شاغل در مشاغل تخصصی دولتی وزارت صمت و خبرگان دانشگاهی، شاخصهای مؤثر بر توسعه فرصتهای صادراتی صنعت پتروشیمی شناسایی گردید. سپس بر اساس مدل تدوین شده تلفیقی پشتیبان تصمیم و پیچیدگی اقتصادی فرصتهای صادراتی ایران در صنعت پتروشیمی در این کشورها شناسایی و اولویتبندی شدند.نتایج نشان میدهد روسیه و قزاقستان مهمترین بازارها برای صادرات محصولات پتروشیمی ایران در اتحادیه اوراسیا محسوب میشوند. در کشورهای عضو اکوتا، 169 مورد به‌عنوان فرصتهای صادراتی واقع بینانه میباشند .بر همین اساس 67 مورد در گروه فرصتهای صادراتی قوی طبقهبندی میشوند. بیشترین میزان صادرات در گروه فرصتهای قوی در ترکیه و سپس پاکستان اتفاق افتاده است.
The most important relative advantage of Iran has been the export of crude oil and natural gas for a long time. Considering the raw nature of these products, specialization in the production and export of these products will not have a significant impact on Iran's sustainable growth. One of the solutions is to infiltrate the downstream industries of these products, the most important of which is the development of the petrochemical industry. In this sense, since the expansion of export markets is considered as one of the important strategies in the field of marketing, the aim of this research is to identify and prioritize the export opportunities of Iran's petrochemical industry products by developing an integrated decision support model - economic complexity, in five countries that are members of the Eurasian Economic Union. It includes Belarus, Kazakhstan, Russia, Kyrgyzstan, and Armenia, and the member countries of ECOTA trade agreements include Afghanistan, Pakistan, Tajikistan, and Turkey.the current research is applied in terms of purpose, descriptive-survey in terms of data collection, and a mixed type of research. The statistical population of the research was formed by the member countries of ECO and Eurasia trade agreements during the period of 2014 to 2021. First, in order to identify the factors affecting the development of export opportunities, using a questionnaire and a fuzzy Delphi model, based on the opinions of experts working in the private sector and petrochemical companies, experts working in specialized government jobs of the Ministry of Health, and academic experts,
_||_
دوفصلنامه علمي- تخصصي اقتصاد توسعه و برنامه‌ريزي/ بهار و تابستان 1402/ سال دهم/ شماره دوم 3
تعیین اولویت های صادرات محصولات پتروشیمی ایران به کشورهای عضو موافقت‌نامه‌های تجاری اکوتا و اوراسیا
مریم رشیدی نیا1. فرزاد کریمی2. حسن قربانی دینانی3
چکیده
مهمترین مزیت نسبی ایران از دیرباز صادرات نفت خام و گاز طبیعی بوده است. با توجه به ماهیت خام این محصولات، تخصص در تولید و صادرات این محصولات ره‌آورد قابل‌توجهی برای رشد پایدار ایران نخواهد داشت. یکی از راهکارها، نفوذ به صنایع پاییندستی این محصولات است که مهمترین آنها توسعه صنعت پتروشیمی میباشد. هدف تحقیق حاضر شناسایی و اولویتبندی فرصتهای صادراتی محصولات صنعت پتروشیمی ایران با استفاده از تدوین یک مدل تلفیقی پشتیبان تصمیم- پیچیدگی اقتصادی، در پنج کشور عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا شامل بلاروس، قزاقستان، روسیه، قرقیزستان و ارمنستان و کشورهای عضو موافقت‌نامه‌های تجاری اکوتا شامل افغانستان، پاکستان، تاجیکستان و ترکیه میباشد. تحقیق حاضر از لحاظ هدف، کاربردی ، از لحاظ گردآوری دادهها، توصیفی- پیمایشی و از نوع تحقیقات ترکیبی (کیفی - کمی) میباشد. جامعه آماری تحقیق را کشورهای عضو موافقت‌نامه‌های تجاری اکو و اوراسیا طی دوره زمانی 2014 تا 2021 تشکیل دادهاند. در ابتدا ، با استفاده از پرسشنامه و مدل دلفی فازی بر اساس بهره‌گیری از نظرات خبرگان شاغل در بخش خصوصی و شرکتهای پتروشیمی، خبرگان شاغل در مشاغل تخصصی دولتی وزارت صمت و خبرگان دانشگاهی، شاخصهای مؤثر بر توسعه فرصتهای صادراتی صنعت پتروشیمی شناسایی گردید. سپس بر اساس مدل تدوین شده تلفیقی پشتیبان تصمیم و پیچیدگی اقتصادی فرصتهای صادراتی ایران در صنعت پتروشیمی در این کشورها شناسایی و اولویتبندی شدند. بر اساس نتایج تحقیق، 192 فرصت صادراتی در پنج کشور اتحادیه اوراسیا شناسایی شده است که 32 مورد به‌عنوان فرصت صادراتی قوی برای اقتصاد ایران محسوب میشوند. همچنین نتایج نشان میدهد روسیه و قزاقستان مهمترین بازارها برای صادرات محصولات پتروشیمی ایران هستند. در کشورهای عضو اکوتا، 169 مورد به‌عنوان فرصتهای صادراتی واقعبینانه میباشندکه 67 مورد در گروه فرصتهای صادراتی قوی طبقهبندی میشوند. بیشترین میزان صادرات در گروه فرصتهای قوی در ترکیه و سپس پاکستان اتفاق افتاده است.
واژگان کلیدی: صادرات، فرصت صادراتی، موافقت‌نامه‌های تجاری اکو و اوراسیا، مدل پشتیبان تصمیم، پیچیدگی اقتصادی، صنعت پتروشیمی.
1.مقدمه
امروزه جهان تحت تأثیر فرآیندهای اقتصادی، سیاسی و اجتماعی گستردهای از نیروهای دگرگون کننده قابل توجه است که تأثیر خود را بر اقتصاد جهانی و ویژگیهای کیفی آن افزایش داده و ادامه میدهد. در این حالت، فرآیندهای اجتماعی، سیاسی و اقتصادی تغییرات قابل توجهی را در توسعه بازاریابی بینالمللی در اشکال متنوع و جدید ایجاد میکنند (گایدارنکو و همکاران4، 2021). شرکتها باید به دنبال فرصتهای جدید در بازار باشند. آنها میتوانند به وسیله پیشبینی فرصتهای و تقاضای آتی در بازار، حضور در بازارهای در حال توسعه، شکل دادن به محیط و معرفی محصولات و مارک‌های جدید قبل از رقبای خود، فعالیت بهتری داشته باشند (اردیل و اوزدمیر5، 2016). صادرات محبوبترین و سریعترین روش ورود به بازارهای بینالمللی است و با ریسک کمتری نسبت به سایر روشهای ورود به بازارهای خارجی همراه است. صادرات یکی از فعالیتهای تجاری حیاتی برای سلامت اقتصاد ملی میباشد، زیرا این امر به‌طور قابل‌توجهی به اشتغال، تعادل تجاری، رشد اقتصادی و سطح بالاتر زندگی کمک میکند (جلیلی6، 2012). بررسی عوامل تعیین‌کننده برای عملکرد متفاوت شرکتها در بازارهای خارجی به علاقه اصلی سیاست‌گذاران تبدیل شده است، چرا که درک عمیق از موتورها و نیرو محرکههایی که یک کشور را به‌طور موفقیتآمیز برای رقابت در بازارهای خارجی قادر میسازد، ضروری است (کازاکو7، 2015). اغلب سازمانها سعی دارند تا بتوانند با تدوین استراتژیهای مناسب زمینهای مساعدتر را برای حضور در بازار ایجاد کنند اما حضور در هر بازاری نیازمند تدارکات رقابت با بزرگان و رهبران بازار میباشند در این میان تغییرات و تحولات تکنولوژیکی، تغییر در سلایق مشتریان میتواند رقابت شدیدتری را در بازارها، به خصوص با رهبران بازارها ایجاد کند (محسن زاده و احمدیان8، 2016). آنچه از اهميت ویژهای برخوردار است توجه به اين نكته اساسي است كه انجام صادرات و فروش كالا در بازارهاي خارجي از ظرايف و حساسيتهاي خاصي برخوردار است كه عدم توجه به آنها ممكن است سرمايه‌گذاري‌هاي انساني و مالي را در اين خصوص به هدر دهد. نداشتن درک از ماهیت و چگونگی تأثیر محرک‌های اجرای استراتژی بازاریابی صادرات برنامه‌ریزی شده شرکت، به‌منزله شکاف مهمی در دانش رقابتپذیری بینالمللی میباشد (مورگان و همکاران9، 2012). بسياري از مديران و كارآفرينان فرصتهاي موجود در بازارهاي بينالمللي را تشخيص داده و دسترسي به اين بازارهاي جهاني را به‌عنوان يك ابزار استراتژيك براي رقابت‌پذيري و توسعه بيشتر کسب‌وکار خود مورد استفاده قرار مي‌دهند. حضور در بازارهاي جهاني امكان دسترسي به بازارهاي بزرگتر و دستيابي به صرفهجويي در مقياس، مزيتهاي تكنولوژيك، ارتقاء شايستگي، پخش ريسك، كاهش و تقسيم هزينههاي تحقيق و توسعه، دسترسي بيشتر به منابع تأمين مالي را ميسر ميسازد (فقیهی و همکاران، 1394). پتروشیمی و صنایع وابسته به آن نقش مهمی در اقتصاد ایفا میکنند. ایجاد فرصت های شغلی مستقیم و غیرمستقیم و تولید انواع محصولات دارویی، غذایی، بسته‌بندی و هزاران محصول دیگر و کمک به رشد و توسعه انواع فناوری‌های صنعتی، پزشکی و کشاورزی، بخش‌هایی از دستاوردهای صنعت پتروشیمی است. توسعه صنایعی که برای تبدیل نفت خام و سایر مواد هیدروکربوری به محصولاتی با ارزش افزوده بیشتر به وجود آمدهاند، در سالهای اخیر مورد توجه بسیاری از اقتصاددانان و تصمیم‌گیران اقتصادی کشورهای دنیا قرار گرفته است؛ به‌طوری‌که حتی کشورهای فاقد منابع نفت و گاز مانند ژاپن نیز، برنامههایی برای توسعه صنایعی مانند صنعت پتروشیمی در کشور خود دارند. نکته مهم این است با وجود وفور نسبی نفت و گاز به عنوان بخشهای بالا دستی این صنعت در کشور ایران و مزیت نسبی کشور در این بخشها، توسعه صنعت پتروشیمی منسجم نمیباشد (ثاقب، 1399).
افزایش فروش محصولات پتروشیمی نیازمند انتخاب استراتژیهای مناسب و همچنین شناخت و تحلیل عوامل مشخص محیطی مانند بازار، رقبا، کسب و کارهای اقتصادی و تجاری، سندیکاها و غیره است؛ و عوامل محیطی عمومی مانند فناوری، شرایط اجتماعی، اقتصادی و سیاسی، تحلیل فرصتها و تهدیدها ، شناخت نقش و اهمیت بازیگران اصلی در بازارهای منطقهای و بینالمللی است. با توجه به ظرفیتهای بالقوه تولیدی ایران در صنعت پتروشیمی، متنوعسازی سبد صادراتی و بازارهای هدف صادراتی محصولات پتروشیمی میتواند به توسعه تولید و صادرات این صنعت و حضور در زنجیرههای پاییندستی آن کمک شایانی نماید. در این راستا موافقتنامه تجاری اکو موسوم به اکوتا10 در حال مذاکره میباشند که اغلب شرکای مهم تجاری همسایه در این دو گروه تجاری قرار دارند همچنین موافقتنامه تجارت آزاد بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا در حال نهایی شدن میباشد لذا شناسایی فرصتهای صادراتی برای محصولات صنعت پتروشیمی در این کشورها و گنجاندن آن در فهرست امتیازات دریافتی از طرف مقابل از اهمیت بسزایی برخوردار میباشد. با توجه به توضیحات ارائه شده، ضروری به نظر میرسد که مذاکرهکنندگان تجاری کشور، در محصولات میان دستی و پاییندستی صنعت پتروشیمی از طرفهای تجاری امتیازات تعرفهای کسب کنند. برای این منظور بایستی محصولات بالفعل و جدید صنعت پتروشیمی که نفوذ ج.ا. ایران در بازارهای برشمرده شده را افزایش خواهند داد معرفی شوند. در این مطالعه با تلفیق مدل پشتیبان تصمیم11 و تئوری پیچیدگی اقتصادی سعی میشود محصولات با مزیت صادراتی بالفعل و بالقوهی صنعت پتروشیمی شناسایی شوند. تاکنون در هیچ مطالعهی داخلی و خارجی دو مدل مذکور به صورت تلفیقی برای شناسایی فرصتهای صادراتی استفاده نشدند. مدل پشتیبان تصمیم یک مدل تقاضا محور میباشد؛ به عبارت دیگر این مدل بر اساس شاخصهای مربوط به میزان تقاضای جهانی یک محصول و کشور واردکننده بنا شده است. در این تحقیق برای اولین بار شاخص پیچیدگی محصول (که قدرت رشد افزایی هر محصول را نشان میدهد) به مدل پشتیبان تصمیم اضافه شده و بر این اساس اولویتبندی محصولات بخش پتروشیمی انجام میشود. با کمک این رویکرد میتوان محصولات بالفعل (و همچنین بالقوه) با مزیت نسبی آشکار شده را به دو گروه با توان رشد افزایی بالا و توان رشد افزایی پایین دستهبندی کرد. بنابراین به طور مشخص این مطالعه به دنبال پاسخگویی به این سوال است که فرصتهای صادراتی محصولات پتروشیمی ایران و اولویت بندی آنها به کشورهای عضو موافقت‌نامه‌های تجاری اکو و اوراسیا چگونه است؟
2-1.مروری بر ادبیات و پیشینه پژوهش
تجارت نقش مهمی در پویایی و رشد اقتصادی کشورها دارد. اغلب کشورها برای افزایش رشد اقتصادی به دنبال توسعه تجارت با سایر کشورها و تولید کالا بر اساس مزیت نسبی هستند. کشورهای موفق در تجارت دنیا برای سهم خود از جهان اهمیت ویژهای قائل میباشند به طوری که در فرهنگ خود واژهای ارزشمند برای آن معادلسازی نمودهاند. فعالیتهای کسب و کار بینالمللی، شرکتها را قادر به ورود به بازارهای بزرگتر، کسب شاخصهای اقتصادی بزرگتر از مقیاس، کاهش هزینه‌ها، افزایش سرمایه و دسترسی به فناوری پیشرفته میکند که منجر به افزایش رقابتپذیری آنها میشود (گابیک و کاراجز12، 2014). هنگامی که شرکتها تصمیم به بینالمللی کردن فعالیتهای خود میگیرند، آنها باید حالت ورود مناسب به کشورهای خارجی را انتخاب نمایند. این تصمیم به میزان زیادی بـرای جنبههای سازمـانی و عملیـاتی مرتبط بـا تـوسعه بینالمللیشان تأثیر می‌گذارد (موالا و مایرهوفر13، 2019). صادرات14 یکی از رایجتـرین روشهای ورود به بازارهای بینالمللی است. صادرات این اجازه را میدهد تا انعطافپذیری استراتژیک و کارایی تولید بیشتر شود. صادرات به دلیل سطح پایین تعهدات و ریسکهای سرمایهگذاری، برای شرکتهای کوچک و متوسط در اقتصادهای در حال توسعه جذاب است. علاوه بر این، به دلیل تکامل محیط کسب و کار رقابتی، صادرات به سرعت در حال تبدیل شدن به ابزاری حیاتی برای رشد شرکتها میباشد. با این حال، موفقیت در بازار صادرات میتواند بسیار چالش‌برانگیز باشد، زیرا توسط عوامل مختلفی تعیین میشود که استدلال میکنند عملکرد صادرات به توانایی شرکت برای مدیریت استراتژیک تعامل نیروهای داخلی و خارجی بستگی دارد (اده و همکاران15، 2020). طبق تعریف محققان، «صادرات ارتباط و کار کردن با بازارهای حرفهای و همچنین اشخاص حرفهای موجود در بازارهای آن سوی مرزهای یک کشور میباشد». صادرات نقطه آغازین ارتباط با دیگران میباشد. صادرات برای رشد و توسعه اقتصادی کشورها است که از فروش تولیدات یا خدمات به کشورهای دیگر برای کسب درآمد ارزی حاصل میشود و در برقراری موازنه تجاری و ایجاد تعامل اقتصادی کمک شایانی میکند (ایوبی، 1400). در اکثر کشورها، مشارکت شرکتهای کوچک و متوسط در فعالیتهای صادراتی افزایش یافته است، بنابراین استراتژی صادرات نقش مهمی در رشد کشورها ایفا میکند. عملکرد صادراتی مثبت بنگاهها به رشد اقتصاد ملی و بهبود پویایی بنگاهها کمک میکند، زیرا صادرات نقش مهمی در توسعه‌یک کشور ایفا میکند (سامسودین و همکاران16، 2021). پس از شناسایی بازارهای بینالمللی محتمل و آشنایی با محیطهای بازار، باید جذابترین بازارها برای ورود، غربال و امتیازدهی شوند. به این ترتیب، بازارهای قابل ورود خارجی، بر اساس شاخصهای مختلف (که نشاندهنده توان بالقوه آنها است)، رتبهبندی میشوند. همچنین، انتخاب بازار هدف مقدم بر توسعه فعالیتها در عرصه جهانی بوده و برنامههای بازاریابی خارجی هر بنگاه یا کشور را تحت تأثیر قرار میدهد. بازارهای خارجی مناسب، عنصر کلیدی در راهبرد رقابتی بنگاهها در عرصه جهانی بوده و در نهایت، ویژگیها و موقعیت جغرافیایی بازارهای هدف توانایی بنگاه برای هماهنگ کردن عملکرد خود در عرصه خارجی را متأثر میکند (رمضانیان و همکاران، 1391).
یکی از خطرهایی که همواره اقتصاد کشورهای در حال توسعه را تهدید میکند، وابستگی آنها به صادرات مواد خام و اولیه میباشد. نوسانی بودن قیمت مواد اولیه در بازار جهانی منجر به بیثباتی درآمدهای صادراتی به عنوان منبع مهم تامین ارز برای واردات تکنولوژیهای جدید و کالاهای سرمایهای میباشد. متنوع سازی صادرات یکی از راهکارها برای کاهش بی ثباتی درآمدهای صادراتی میباشد. متنوع سازی صادرات را میتوان از دو منظر متنوع سازی کالاهای موجود در سبد صادراتی و متنوع سازی بازارهای هدف صادراتی بررسی کرد. از منظر کالاهای موجود در سبد صادراتی، متنوع سازی بر حرکت از صادرات مواد خام به مواد نهایی و فراوری شده تاکید دارد. با توجه به جایگاه صنعت پتروشیمی به عنوان یکی از اولویت‌های نانوشته کشور، وضعیت بازاریابی محصولات پتروشیمی با هدف صادرات، بسیار حائز اهمیت خواهد بود. بنابراین طراحی مدلی که عوامل مؤثر بر بازاریابی محصولات پتروشیمی در بازارهای صادراتی را مورد توجه قرار دهد، میتواند کمک شایان توجهی به مدیران صنایع پتروشیمی جهت موفقیت در بازارهای صادراتی داشته باشد.
3-1. مطالعات تجربی
احمدزاده و همکاران (1400) طی تحقیقی با عنوان «ارائه الگوی توسعه بازارهای بینالمللی (نمونه کاری: محصولات پتروشیمی)» به شناسايي عوامل اثرگـذار بـر توسـعه بازارهـاي بينالملل پرداختند. بر اساس مدل پژوهش تعداد 106 مفهوم شناسايي شدند كه در 21 مقوله و 6 بعد جاي گرفتند. عوامل قيمتـي، گـروه‌هـاي اثرگذار، توانمندي مدير صادرات، عوامل جغرافيايي، شرايط كشور ميزبان، شرايط رقابتي، عوامل توليد، شـرايط محصـول و در نهايـت، استراتژي و وضعيت شركت به عنوان عوامل علّي شناسايي شدند. علاوه بر اين، پنج عامل كلان اقتصادي، سياستهاي دولتي، قوانين صادراتي، عوامل مربوط به صنعت و مشكلات كلان صادرات شرايط زمينهاي بودند. سه راهبـرد رهبـري تكنولـوژي، رهبـري بـازار و رهبري هزينه نيز در دستة راهبردها قرار گرفتند.
رئیسی نافچی و جهانیان (1399) در تحقیقی با عنوان «موانع صادرات محصولات پتروشیمی در شرایط تحریم» به شناسایی و رتبهبندی موانع صادرات محصولات پتروشیمی در شرایط تحریم پرداختند. یافتههای اولیه در زمینه تعیین شاخصهای ارزیابی و رتبهبندی موانع توسعه صادرات نشان داد موانع صادرات عبارتند از: عملکرد سازمانی، منابع انسانی، تجهیزات، تشریفات گمرکی، بوروکراسی اداری، مسائل حقوقی، تحریمها، سیاستهای ارزی و رکود بازار جهانی. بر اساس نظرات خبرگان تحریم ها به عنوان مهمترین شاخص و پس از آن به ترتیب، عمکرد سازمانی، سیاستهای ارزی، منابع انسانی، رکود بازار جهانی، بوروکراسی اداری، تجهیزات، مسائل حقوقی و تشریفات گمرکی قرار گرفتهاند. خادم وطنی17 (2022) تحقیقی با عنوان «بررسی عوامل مؤثر بر عملکرد صادراتی و سهم بازار شرکتهای پتروشیمی در ایران: موردمطالعه صنایع پتروشیمی خلیج‌فارس» انجام داد. دادهها از طریق مدل داده پانل پویا و تخمین دو معادله عملکرد صادرات و سهم بازار با استفاده از روش تعمیم گشتاورها طی دوره زمانی 2004 تا 2016 گردآوری شدند. نتایج نشان داد که هزینه انرژی، بازده فروش و بهرهوری نیروی کار مهمترین عوامل مؤثر بر صادرات و سهم بازار شرکت صنایع پتروشیمی خلیج‌فارس است. سامسودین و همکاران18 (2021)، موضوع «نقش قابلیت جذب و قابلیت نوآوری در بهبود عملکرد صادرات: یک مطالعه مقدماتی» را بررسی کردند. هدف این مقاله شناسایی نقش قابلیتهای نوآورانه، به ویژه بر قابلیت جذب در بهبود عملکرد صادرات مالزی است. به طور کلی، شواهد تجربی در مورد نقش قابلیتهای نوآورانه وجود دارد که به عنوان میانجی در رابطه بین قابلیت جذب و عملکرد صادرات عمل میکند. این مطالعه یکی از معدود تلاش‌ها را در ارزیابی ادبیات موجود و بررسی نقش قابلیت نوآورانه در رابطه بین قابلیت جذب و عملکرد صادرات ارائه میکند. کونستانتاکوپلو19 (2020) به بررسی فرصتهای صادراتی واقع بینانه در یونان با کمک مدل DSM بر اساس دادههای تجارت با طبقه بندی SITC پرداخت. نتایج تحقیق او نشان میدهد، محصولات کارخانهای و همچنین غذا و حیوانات زنده، مهمترین فرصتهای صادراتی واقعبینانه برای یونان هستند درحالیکه محصولات مربوط با ماشینآلات و تجهیزات حمل و نقل چندان فرصت صادراتی برای این کشور محسوب نمیشوند. جانسن ون رنسبرگ20 و همکاران (2019) به شناسایی فرصتهای صادراتی بین تایلند و افریقای جنوبی با روش DSM پرداختند. بر اساس نتایج حاصله بیشترین فرصتهای صادراتی افریقای جنوبی به تایلند مربوط به صنایع مواد شیمیایی و آهن و فولاد میشود که هر یک از آنها شامل 30 محصول مختلف در سطح کدهای HS 6 رقمی میشود. بیشترین پتانسیل صادراتی افریقای جنوبی به تایلند مربوط به مواد غذایی، سایر مواد شیمیایی، فلزات اساسی غیر آهنی، ماشین آلات و تجهیزات میشود. اولدوید21 (2018) در پژوهشی با عنوان “به کارگیری مدل پشتیبانی تصمیم برای صادرات لوئیزیانا” به بررسی انواع کالاهای صادراتی و واردکننده‌های کالاهای ایالت لوئیزیانا در بازه سالهای 2013-2016 در لوییزیانا و همچنین شناسایی فرصتهای صادراتی ایالت با استفاده از مدل EDSM پرداختند. براساس نتایج به دست آمده بسیاری از فرصتهای بلااستفاده در خارج از ایالات متحده آمریکا مانند آسیا، اروپا و آفریقا وجود دارند. کامرون22 و همکاران (2017) با کمک مدل DSM به شناسایی ترکیب محصول-بازار هدف صادراتی برای صنعت میوه در افریقای جنوبی پرداختند. برای این منظور آنها از طبقه بندی HS (فصل هشتم HS) استفاده کردند و 1221 فرصت صادراتی واقعبینانه برای 54 محصول این بخش در 107 کشور شناسایی کردند. همچنین نتایج تحقیق نشان میدهد افریقای جنوبی تنها در 22 مورد دارای "پتانسیل عمده" حدود 3.5 میلیارد دلار در 102 کشور میباشد که 80 درصد آن مربوط به 10 محصول (از جمله انگور، سیب، نارنگی و لیمو) میباشد. کویورس و همکاران (2017) به شناسایی فرصتهای واقعبینانه صادراتی تایلند در کشورهای آ-سه-آن (یعنی چین، ژاپن و کره جنوبی) به عنوان یک منطقه اقتصادی پویا و یک مقصد صادراتی استراتژیک، با استفاده از مدل DSM پرداختند. نتایج نشان میدهد، حدود 40% کل پتانسیل صادراتی تایلند به کشورهای چین (12.45٪)، ژاپن (8.56٪) و کره جنوبی (6.23٪) میباشد. کانلوپولوس و اسکینتزی23 (2016) به شناسایی فرصتهای صادراتی در یونان با کمک مدل پشتیبان تصمیم پرداختند. برای این منظور آنها از دادههای تجارت با طبقهبندی HS شش رقمی طی دوره زمانی پنج ساله تا سال 2011 پرداختند. آنها در این تحقیق بیش از 95 هزار فرصت صادراتی (ترکیب محصول-بازار هدف صادراتی) ممکن و بیش از 24 هزار فرصت صادراتی واقع بینانه برای یونان را شناسایی کردند که سهم بازار یونان در 86 درصد فرصتهای صادراتی ممکن و 76 درصد فرصتهای صادراتی واقعبینانه ناچیز میباشد. تنها در 5 درصد فرصتهای صادراتی ممکن و 8 درصد فرصتهای صادراتی واقعبینانه سهم صادراتی یونان در بازارهای هدف بسیار قابل توجه است. 55 درصد فرصتهای صادراتی شناسایی شده کوچک اما در حال رشد میباشد و حدود 21 درصد فرصتهای صادراتی واقعبینانه بزرگ و در حال رشد میباشد. مهمترین بازارهای هدف شناسایی شده برای یونان مربوط به کشورهای اروپایی و امریکای شمالی و جنوبی میباشد. اسپایز24 و همکاران (2014) به شناسایی بازارهای صادراتی جدید برای صنعت گوشت قرمز نامیبیا با روش DSM پرداختند. تولید گوشت قرمز به عنوان ستون فقرات بخش کشاورزی نامیبیا، 75٪ کل تولیدات کشاورزی این کشور را به خود اختصاص داده است. با این وجود، نامیبیا گوشت قرمز خود را فقط به چند شریک تجاری از جمله آفریقای جنوبی (46٪) و اتحادیه اروپا (29٪) صادر می کند. در این تحقیق، نویسندگان با کمک مدل DSM بازارهای هدف بالقوه برای صادرات 28 محصول گوشت قرمز به 230 کشور را بررسی کردند. نتایج تحقیق نشان میدهد، کشورهای هنگکنگ، سوئیس، قطر، بحرین، سنگاپور، مالزی و چین به عنوان بازارهای هدف جدید برای محصولات صادراتی نامیبیا هستند.
2.روششناسی تحقیق
تحقيق حاضر بر اساس نتيجه، كاربردي؛ بر اساس هدف، توصيفي؛ بر اساس نوع داده كمي و كيفي (تركيبي) و بر اساس نقش محقق، مستقل از فرايند تحقيق و استراتژي تحقيق تركيبي مي‌باشد. در اين تحقيق از روش تركيبي به منظور تجزيه و تحلیل دادهها و دستيابي به نتايج بهره گرفته میشود. جامعه آماری تحقیق را کشورهای عضو موافقت‌نامه‌های تجاری اکو و اوراسیا طی دوره زمانی 2014 تا 2021 تشکیل دادهاند. در ابتدا به منظور شناسایی عوامل مؤثر بر توسعه فرصتهای صادراتی، با بهره‌گیری از نظرات خبرگان شاغل در بخش خصوصی و شرکتهای پتروشیمی، خبرگان شاغل در مشاغل تخصصی دولتی وزارت صمت و خبرگان دانشگاهی، شاخصهای مؤثر بر توسعه فرصتهای صادراتی صنعت پتروشیمی شناسایی گردید. سپس بر اساس مدل تدوین شده تلفیقی پشتیبان تصمیم و پیچیدگی اقتصادی فرصتهای صادراتی ایران در صنعت پتروشیمی در این کشورها شناسایی و اولویتبندی شدند. جامعه آماری این تحقیق شامل ایران و کشورهای عضو اکوتا یعنی ترکیه، پاکستان، تاجیکستان و افغانستان و اوراسیا یعنی روسیه، ارمنستان، قزاقستان، قرقیزستان و بلاروس میباشد.
1-2.چارچوب نظری مدل پشتیبان تصمیم
در این تحقیق به منظور شناسایی فرصتهای صادراتی از مدل تلفیقی پشتیبان تصمیم-پیچیدگی اقتصادی استفاده میشود. مدل پشتیبان تصمیم توسط کویورس و همکاران (1995) توسعه یافت و ابزار توانمندی به منظور شناسایی فرصتهای صادراتی واقعبینانه و فرصتهای صادراتی بالقوه میباشد (کویورس، 2017). این مدل یک روش مبتنی بر غربالگری چندمرحله است که از فرصتهای صادراتی بالقوه به سمت شناسایی فرصتهای صادراتی بالقوه طی چهار مرحله حرکت میکند. مرحله اول غربالگری در مدل پشتیبان تصمیم، به انتخاب کشورها بین نمونه کشوری مورد بررسی به عنوان بازارهای هدف بالقوه صادرتی میپردازد. در این تحقیق چهار کشور عضو اکوتا شامل افغانستان، پاکستان، تاجیکستان و ترکیه به عنوان بازارهای هدف صادراتی بالقوه بررسی گردد. در فیلتر دوم ، فرصتهای صادراتی بالقوه شناسایی می شوند. هر فرصت صادراتی شامل ترکیب یک محصول صادراتی در یک بازار صادراتی (ترکیب محصول-بازار صادراتی) میباشد. معیارهای اصلی که در این فیلتر شامل نرخ رشد کوتاه مدت واردات ، نرخ رشد واردات بلند مدت و سهم بازار وارداتی در اقتصاد جهانی میشود.
فرمول محاسبه رشد بلند مدت (
) واردات محصول 
توسط کشور 
(
) بین دو سال 2017 و 2021 به صورت زیر میباشد:
فرمول محاسبه رشد کوتاه مدت (
) واردات محصول j توسط کشور i () بین دو سال 2020 و 2021 به صورت زیر میباشد:
فرمول سهم نسبی (
) واردات محصول توسط کشور () در واردات جهانی محصول j (
) به صورت زیر میباشد:
به پیروی از کانلوپولوس و اسکینتزی (2016) برای هر یک از شاخصهای فیلتر دوم یک مقدار بحرانی بدست می آید و بر اساس آنها تصمیم‌گیری انجام می شود. برای محاسبه مقدار بحرانی رشد بلند مدت و کوتاه مدت از فرمول زیر استفاده میشود:
در معادلات (4) و (5)، 
و 
به ترتیب نرخ رشد بلند مدت و کوتاه مدت واردات جهانی محصول jام و 
و 
به ترتیب مقادیر بحرانی برای نرخ رشد بلند مدت و کوتاه مدت هستند. پارامتر 
به صورت زیر تعریف میشود:
در رابطه (6) 
مزیت نسبی آشکار شده ایران (و یا هر کشوری که قصد شناسایی بازارهای هدف جدید را برای آن داریم) در صادرات محصول jام میباشد.
جدول 1. گروه بندی فرصت صادراتی بر اساس شاخصهای رشد بلند مدت، کوتاه مدت و سهم نسبی بازار هدف
سهم نسبی | رشد بلند مدت | رشد کوتاه مدت | گروه بندی |
0 | 0 | 0 | گروه اول |
0 | 0 | 1 | گروه دوم |
0 | 1 | 0 | گروه سوم |
1 | 0 | 0 | گروه چهارم |
0 | 1 | 1 | گروه پنجم |
1 | 0 | 1 | گروه ششم |
1 | 1 | 0 | گروه هفتم |
1 | 1 | 1 | گروه هشتم |
تمامی فرصتهای صادراتی در گروههای چهارم تا هشتم از فیلتر دوم عبور کرده و وارد فیلتر سوم میشوند.در فیلتر سوم سهولت ورود و دسترسی به بازار بالقوه هر یک از محصولات بررسی میشود. برای این منظور از یک طرف، درجه انحصاری بودن بازار هریک از محصولات با کمک شاخص هرفیندال-هیرشمن محاسبه میشود. با کمک این شاخص، سهولت ورود به بازار هر محصول از منظر تعداد رقبای موجود سنجیده میشود. هرچه مقدار عددی این شاخص کوچکتر باشد، حاکی از حضور تعداد بیشتری از رقبا در بازار محصول مورد نظر میباشد. از طرف دیگر، میزان دسترسی به بازار هدف هر محصول با کمک نرخ تعرفه محصول در آن بازار سنجش میشود. هرچه نرخ تعرفه یک محصول در یک بازار هدف بزرگتر باشد، دسترسی به آن بازار بسیار مشکل میباشد. فرصتهای صادراتی که بطور همزمان از مقادیر بحرانی مربوط به دو شاخص کوچکتر باشند از فیلتر سوم عبور کرده و وارد فیلتر چهارم میشوند.
در فیلتر چهارم برای محصول-بازارهایی که فیلتر سوم را رد کردهاند، شاخص مزیت نسبی آشکار شده کشور iام در بازار محصول jام کشور nام (
) به صورت زیر محاسبه میشود:
در رابطه (7) 
صادرات محصول 
توسط کشور 
به کشور 
، 
کل صادرات محصول j توسط کشور i، 
صادرات جهانی محصول j به کشور n و 
صادرات جهانی محصول j میباشد. این شاخص برای شش کشور برتر صادر کننده محصول j به بازار n (
) و همچنین برای ایران 
محاسبه میشود. با مقایسه دو شاخص و 
میتوان جفت محصول- کشور وارد کننده را به گروههای زیر دسته بندی کرد:
گروه اول: جفت محصول- بازار هدف صادراتی خیلی ضعیف:
-
گروه دوم: جفت محصول- بازار هدف صادراتی ضعیف:
-
گروه سوم: جفت محصول- بازار هدف صادراتی متوسط:
-
گروه چهارم: جفت محصول- بازار هدف صادراتی قوی:
-
2-2.نظریه پیچیدگی اقتصادی
نظریه پیچیدگی محصول توسط هازمن و همکاران (2007)، هازمن و هیدالگو (2011)، هازمن و کلینگر (2007) و هیدالگو و هازمن (2009) توسعه‌یافته است. مبنای فکری نظریه پیچیدگی اقتصادی آن است که فرایند توسعه اقتصادی، یادگیری تولید و صادرات محصولات پیچیدهتر است.
به‌منظور تشریح استخراج شاخص پیچیدگی محصول، سبد صادراتی جهانی با N کشور و k محصول را در قالب ماتریس X در نظر بگیرید:
|
| |||||||||||||||||||||
|
| |||||||||||||||||||||
|
| |||||||||||||||||||||
(8) |
| |||||||||||||||||||||
(9) |
| |||||||||||||||||||||
|
| |||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||
پانل الف: روند واردات جهانی محصولات صنعت پتروشیمی | پانل ب: محصولات صنعت پتروشیمی با بیشترین حجم واردات در سال 2021 | پانل ج: محصولات صنعت پتروشیمی با کمترین حجم واردات در سال 2021 |
|
|
|
منبع: یافتههای تحقیق
نمودار 2: نرخهای رشد بلند مدت و کوتاه مدت محصولات صنعت پتروشیمی
|
منبع: یافتههای تحقیق
2-3.بررسی تحولات واردات محصولات پتروشیمی در کشورهای اکوتا
در نمودار 3 روند واردات محصولات پتروشیمی کشورهای عضو اکوتا از جهان طی دوره زمانی 2014-2021 نمایش داده شده است. همانطور که مشاهده میشود، روند واردات محصولات پتروشیمی نوسانی بوده و قسمت اعظم آن مربوط به واردات ترکیه به عنوان مهمترین وارد کننده این محصولات در این گروه میباشد. در سال 2021 کل واردات محصولات پتروشیمی در گروه اکوتا برابر 66.6 میلیارد دلار بوده است که 66 درصد آن (44 میلیارد) توسط ترکیه، 31 درصد (20.6 میلیارد) توسط پاکستان، یک میلیارد دلار توسط افغانسان و 900 میلیون دلار توسط تاجیکستان وارد شده است. همانطور که مشاهده میشود، به دلیل رکود ناشی از شیوع کرونا، واردات این محصولات در سال 2020 در هر چهار کشور و به خصوص ترکیه کاهش قابل توجهی داشته است.
نمودار 3: روند واردات محصولات پتروشیمی کشورهای عضو اکوتا از جهان
منبع: یافتههای تحقیق
3-3. نتایج مدل تلفیقی پشتیبان تصمیم-پیچیدگی اقتصادی
به منظور شناسایی فرصتهای صادراتی بر اساس مدل پشتیبان تصمیم، ابتدا بر اساس روششناسی فیلتر دوم، نرخهای رشد کوتاهمدت و بلندمدت و سهم در بازار جهانی واردات هر یک از گروههای کالایی (HS چهار رقمی) زیر مجموعه صنعت پتروشیمی را در چهار کشور افغانستان، پاکستان، تاجیکستان و ترکیه محاسبه نموده و فرصتهای صادراتی را به هشت گروه دستهبندی و نتایج را در جدول شماره 2 ارائه شده است. همانطور که در پانل الف مشاهده میشود، 483 کد HS چهار رقمی وجود دارد که چهار کشور اکوتا در سالهای 2017-2021 از جهان کالا وارد کردهاند. 21 درصد از کدهای HS در گروههای اول تا سوم قرار میگیرند. این محصولات یا از منظر هر سه شاخص رشد کوتاه مدت، رشد بلند مدت و سهم در بازار جهانی جذاب نیستند و یا اینکه تنها در یکی از دو شاخص رشد کوتاه مدت یا رشد بلند مدت جذاب بوده و در دو شاخص دیگر جذابتی ندارند (منظور از جذابیت این است که مقدار عددی شاخص از مقدار بحرانی بزرگتر میباشد). توزیع فرصتهای صادراتی مذکور بین کشورها نشان میدهد، اغلب آنها مربوط به بازار وارداتی دو کشور افغانستان و تاجیکستان میشود. 32 درصد از فرصتهای صادراتی در گروه چهارم قرار دارد. سهم واردات کشورهای اکوتا در بازر جهانی این محصولات جذاب میباشد اما نرخ رشد بلند مدت و کوتاه مدت آنها چندان قابل توجه نیست. بر اساس رویکرد DSM، محصولات گروههای چهارم تا هشتم وارد فیلتر مرحله سوم میشوند. بیشترین فرصتهای صادراتی گروه چهارم مربوط به کشور پاکستان میباشد. محصولات گروههای پنجم، ششم و هفتم در دو مورد از سه شاخص رشد کوتاه مدت، رشد بلند مدت و سهم در بازار جهانی جذاب هستند. همانطور که مشاهده میشود، 35 درصد از فرصتهای صادراتی در این سه گروه قرار دارند و بیشترین تعداد مربوط به کشور ترکیه میباشد. 50 مورد از 483 فرصت صادراتی در گروه هشتم قرار دارند که در هر سه مورد رشد کوتاه مدت، رشد بلند مدت و سهم در بازار جهانی جذاب هستند. همانطور که مشاهده میشود، به ترتیب 20، 19، 9 و 9 فرصت صادراتی ترکیه، پاکستان، تاجیکستان و افغانستان در این گروه قرار دارند.
در پانل ب، واردات کشورهای اکوتا در صنعت پتروشیمی به تفکیک گروههای هشتگانه ارائه شده است. همانطور که مشاهده میشود، از 66.6 میلیارد دلار کل واردات چهار کشور اکوتا در سال 2021، 1.1 میلیارد دلار (معادل 2.3 درصد) در فرصتهای صادراتی اول تا سوم انجام شده است و بیشترین میزان واردات مربوط در این سه گروه توسط افغانستان انجام شده است. 16 درصد کل واردات اکوتا در سال2021 (معادل 10.8 میلیارد دلار) در محصولات گروه چهارم انجام شده است که بیشترین میزان توسط ترکیه وارد شده است. 39 درصد واردات محصولات پتروشیمی (برابر 25.5 میلیارد دلار) توسط کشورهای اکوتا در گروههای پنجم، ششم و هفتم قرار میگیرند و بیشترین حجم توسط ترکیه و به میزان 20 میلیارد دلار واردات شده است. 44 درصد واردات محصولات پتروشیمی (معادل 29 میلیارد دلار) مربوط به گروه هشتم میشود که به ترتیب 15.1 و 13.9 میلیارد دلار توسط ترکیه و پاکستان و 68 و 13 میلیون دلار توسط افغانستان و تاجیکستان وارد شده است. دو گروه کالایی نفت خام و گاز طبیعی در این گروه قرار دارند و به همین دلیل حجم واردات اکوتا در این گروه قابل توجه میباشد. در پانلهای ج، د و ه به ترتیب متوسط نرخ رشد کوتاه مدت، بلند مدت و سهم در واردات جهانی کشورهای عضو اکوتا به تفکیک گروههای هشتگانه آورده شده است. همانطور که در پانل ج مشاهده میشود، تنها نرخ رشد کوتاه مدت واردات محصولات پتروشیمی توسط ترکیه در تمامی گروهها مثبت بوده است در مقابل نرخ رشد کوتاه مدت واردات سایر کشورها حداقل در یکی از گروهها منفی بوده است. همچنین نرخ رشد کوتاهمدت واردات تمامی چهار کشور در دو گروه هفتم و هشتم مثبت میباشد. پراکنش متوسط نرخ رشد بلندمدت واردات کشورها در گروههای هشتگانه نشان میدهد، واردات تمامی کشورها در گروههای دوم، پنجم، ششم و هشتم مثبت و در مقابل واردات تمامی کشورها در گروه هفتم منفی میباشد. متوسط سهم کشورها در واردات جهانی به تفکیک گروهها در پانل ه نشان میدهد، سهم سه کشور کشور افغانستان، پاکستان و تاجیکستان در بازار جهانی محصولات پتروشیمی کوچک و کمتر از 1 درصد میباشد اما متوسط سهم ترکیه در واردات محصولات گروههای چهارم، ششم، هفتم و هشتم قابل توجه و بین یک تا سه درصد بوده است.
جدول 2: گروهبندی فرصتهای صادراتی بر اساس نتایج فیلتر دوم
پانل الف: تعداد کدهای HS چهار رقمی به تفکیک کشور وارد کننده و گروه کالایی |
| پانل ب: واردات کشورهای عضو اکوتا به تفکیک گروه کالایی | ||||||||||
تعداد فرصت صادراتی | افغانستان | پاکستان | تاجیکستان | ترکیه | جمع کل فرصتها در هر گروه | افغانستان | پاکستان | تاجیکستان | ترکیه | کل فرصتهای در هر گروه | ||
گروه اول | 22 | 2 | 24 | 2 | 50 | 167 | 0/30 | 27 | 0/46 | 195 | ||
گروه دوم | 17 | 1 | 21 | 0 | 39 | 77 | 0/01 | 294 | 0/00 | 370 | ||
گروه سوم | 8 | 0 | 6 | 0 | 14 | 536 | 0/00 | 1 | 0/00 | 537 | ||
گروه چهارم | 23 | 61 | 19 | 51 | 154 | 90 | 1925 | 112 | 8660 | 10788 | ||
گروه پنجم | 5 | 0 | 14 | 0 | 19 | 3 | 0/00 | 442 | 0/00 | 445 | ||
گروه ششم | 16 | 24 | 7 | 38 | 85 | 21 | 1549 | 2 | 3447 | 5020 | ||
گروه هفتم | 10 | 25 | 9 | 21 | 65 | 16 | 3156 | 12 | 16896 | 20081 | ||
گروه هشتم | 9 | 19 | 9 | 20 | 57 | 68 | 13956 | 13 | 15140 | 29177 | ||
جمع کل فرصت ها هر کشور | 110 | 132 | 109 | 132 | 483 | 979 | 20587 | 902 | 44144 | 66612 | ||
پانل ج: متوسط رشد کوتاه مدت واردات کشورهای عضو اکوتا | پانل د: متوسط رشد بلند مدت واردات کشورهای عضو اکوتا | پانل ه: متوسط سهم واردات کشورهای عضو اکوتا در واردات جهانی | ||||||||||
| افغانستان | پاکستان | تاجیکستان | ترکیه | افغانستان | پاکستان | تاجیکستان | ترکیه | افغانستان | پاکستان | تاجیکستان | ترکیه |
گروه اول | -40/6 | -59/0 | -16/8 | 23/0 | -12/7 | -17/0 | -13/9 | -22/0 | 0/008 | 0/002 | 0/003 | 0/001 |
گروه دوم | -2/5 | -97/0 | -16/6 |
| 94/0 | 121/0 | 35/0 |
| 0/009 | 0/000 | 0/008 |
|
گروه سوم | 172/8 |
| 330/8 |
| -14/4 |
| -8/8 |
| 0/013 |
| 0/002 |
|
گروه چهارم | -38/1 | 8/1 | 0/2 | 18/5 | -25/6 | -1/6 | -9/3 | 0/3 | 0/028 | 0/334 | 0/057 | 1/367 |
گروه پنجم | 389/2 |
| 139/4 |
| 82/6 |
| 33/8 |
| 0/004 |
| 0/009 |
|
گروه ششم | -33/0 | 20/9 | -5/2 | 23/1 | 44/3 | 16/7 | 15/0 | 16/5 | 0/037 | 0/536 | 0/014 | 1/422 |
گروه هفتم | 231/8 | 381/9 | 737/9 | 63/2 | -19/0 | -6/2 | -13/4 | 2/9 | 0/072 | 0/796 | 0/041 | 2/481 |
گروه هشتم | 416/8 | 106/8 | 119/2 | 84/1 | 82/9 | 30/5 | 38/3 | 13/4 | 0/084 | 0/970 | 0/046 | 3/422 |
منبع: یافتههای تحقیق
بر اساس روششناسی مدل DSM، 380 فرصت صادراتی (ترکیب کشور-گروه کالایی) از 483 مورد که در گروههای چهارم تا هشتم قرار دارند، وارد فیلتر سوم میشوند و سایر از تحلیلها حذف میشوند. در جدول شماره 3، متوسط درجه تمرکز رقبا (پانل الف) و متوسط نرخ تعرفه (پانل ب) فرصتهای صادراتی موجود در هر گروه ارائه شدهاند. نتایج در پانل الف نشان میدهد، تمامی چهار کشور بازار با درجه تمرکز معتدل و یا بالا دارند بطوریکه کمترین و بیشترین درجه تمرکز رقبا مربوط به بازار وارداتی ترکیه و افغانستان در اغلب گروههای کالایی میباشد. بر این اساس بازار محصولات صنعت پتروشیمی در این کشورها و در اختیار تعداد محدودی از کشورها قرار دارد بطوریکه ورود به بازار را از منظر رقابت با همتایان با مشکل مواجه میسازد. بر خلاف شاخص درجه تمرکز رقبا، شاخص متوسط نرخ تعرفه کشورهای عضو اکوتا در گروههای چهارم تا هشتم ناچیز و بین دو تا 5 درصد میباشد (اگرچه ممکن است برای برخی از محصولات از مقدار میانگین بیشتر باشد). این یافته نشان میدهد، ورود به این بازار اغلب محصولات صنعت پتروشیمی با دیوار تعرفهای بالا مواجه نیست. بر اساس روششناسی تحقیق، فرصتهای صادراتی از فیلتر سوم وارد فیلتر چهارم خواهند شد که مقادیر عددی شاخصهای درجه تمرکز رقبا و نرخ تعرفه از مقادیر متناظر بحرانی کوچکتر باشند. بر اساس یافتههای تحقیق، از 380 فرصت صادراتی در فیلتر سوم، 169 فرصت صادراتی (معادل 44.5%) وارد فیلتر چهارم شده و در غالب فرصتهای صادراتی قوی، متوسط، ضعیف و بسیار ضعیف دستهبندی میشوند.
جدول 3: شاخصهای دسترسی به بازار محصولات منتخب صنعت پتروشیمی در فیلتر دوم
فرصتهای صادراتی | پانل الف: متوسط درجه تمرکز رقبا |
| پانل ب: متوسط نرخ تعرفه | |||||||||||||||||||
افغانستان | پاکستان | تاجیکستان | ترکیه | اکوتا | افغانستان | پاکستان | تاجیکستان | ترکیه | اکوتا | |||||||||||||
گروه چهارم | 0/355 | 0/270 | - | 0/183 | 0/209 | 3/750 | 3/267 | - | 2/527 | 2/745 | ||||||||||||
گروه پنجم | - | - | 0/385 | - | 0/385 | - | - | 2/275 | - | 2/275 | ||||||||||||
گروه ششم | 0/360 | 0/257 | 0/450 | 0/216 | 0/233 | 3/750 | 3/000 | 4/700 | 2/406 | 2/605 | ||||||||||||
گروه هفتم | 0/387 | 0/319 | - | 0/259 | 0/286 | 4/700 | 3/163 | - | 2/155 | 2/661 | ||||||||||||
گروه هشتم | 0/417 | 0/315 | 0/435 | 0/208 | 0/273 | 3/667 | 3/230 | 3/050 | 2/222 | 2/709 | ||||||||||||
منبع: یافتههای تحقیق
در فیلتر چهارم، بر اساس شاخصهای مزیت نسبی شش کشور برتر صادر کننده (به عنوان یک کشور) و ایران در بازار هدف صادراتی (هر یک از چهار کشور عضو اکوتا)، شاخص تفاضل آنها محاسبه شده و با کمک آن و روششناسی تشریح شده در بخش قبلی، فرصتهای صادراتی به چهار گروه قوی، متوسط، ضعیف و خیلی ضعیف دسته بندی میشوند. خلاصه یافتههای تحقیق در فیلتر چهارم در جدول شماره 4 ارائه شده است. در پانل الف این جدول، تعداد کدهای HS چهار رقمی در هر گروه به تفکیک کشورهای عضو اکوتا ارائه شدهاند. همانطور که مشاهده میشود، از 169 فرصت صادراتی، 67 مورد در گروه فرصتهای صادراتی قوی، 12 مورد به عنوان فرصت صادراتی متوسط، 42 و 48 مورد به عنوان فرصتهای صادراتی ضعیف و بسیار ضعیف طبقهبندی میشوند. همچنین از 169 مورد فرصت صادراتی، 117 مربوط به بازار ترکیه، 39، 7 و 6 مورد به ترتیب مربوط به بازارهای پاکستان، تاجیکستان و افغانستان هستند. بیشترین تعداد فرصتهای قوی یعنی 53 مورد از 67 فرصت صادراتی (معادل 79%) مربوط به ترکیه هستند. بیشترین تعداد فرصت صادراتی متوسط 10 مورد از 12 فرصت صادراتی مربوط به ترکیه میباشد. در مقایسه بین کشوری، تمامی 6 فرصت صادراتی منتخب در بازار افغانستان، جز فرصتهای صادراتی قوی محسوب میشوند. در مقابل، اغلب فرصتهای صادراتی در بازار صنعت پتروشیمی پاکستان و تاجیکستان به عنوان فرصتهای صادراتی ضعیف و بسیار ضعیف طبقهبندی میشوند.
نتایج در پانل ب نشان میدهد، از 4.25 میلیارد دلار صادرات ایران به کشورهای عضو اکوتا در سال 2021، 4.15 میلیارد دلار در گروه فرصتهای صادراتی قوی دستهبندی میشوند که بخش قابل توجهی مربوط به صادرات نفت خام و گاز طبیعی میباشد. بیشترین میزان صادرات در گروه فرصتهای قوی در ترکیه (3.82 میلیارد دلار) و سپس پاکستان (322 میلیون دلار) اتفاق افتاده است. عملکرد صادراتی ایران در فرصتهای بسیار ضعیف، ضعیف و متوسط در تمامی کشورها بسیار ناچیز میباشد.
در پانل ج، مقدار صادرات ایران در جهان در فرصتهای صادراتی ارائه شده است. نتایج نشان میدهد، مقدار صادرات ایران در گروه فرصتهای صادراتی خیلی ضعیف دو کشور پاکستان و ترکیه به ترتیب برابر 3.9 و 11.99 میلیارد دلار بوده است. این نتایج نشان میدهد، اگرچه در حال حاضر در این فرصتها ایران نتوانسته است حضور موثری در این دو کشور داشته باشد اما با توجه به عملکرد صادراتی در دنیا امکان حضور در بازارهای زیر را دارد. این یافته در مورد عملکرد صادراتی ایران در فرصتهای صادراتی ضعیف در کشور ترکیه نیز صادق میباشد. در گروه فرصتهای صادراتی قوی در بازار پاکستان، ایران توانسته است 8.4 میلیارد دلار به دنیا صادر کند که تنها 322 میلیون دلار آن وارد پاکستان شده است. همچنین ایران 16.4 میلیارد دلار در این گروه به جهان صادر کرده است که تنها 3.9 میلیارد دلار وارد ترکیه شده است. این یافتهها نشان میدهد، امکان توسعه قابل توجه صادرات در این محصولات در بازارهای پاکستان و ترکیه وجود دارد.
همانطور که در قسمت روششناسی تحقیق بیان شد، یکی از نوآوریهای این تحقیق آن است که از شاخص پیچیدگی محصول نیز در اولویتبندی محصولات در فیلتر چهارم استفاده شده است. به این صورت که بعد از گروهبندی فرصتهای صادراتی به قوی، متوسط، ضعیف و خیلی ضعیف، بر اساس شاخص پیچیدگی محصول (که اهمیت توسعه هر محصول در فرایند رشد اقتصادی را نشان میدهد)، محصولات موجود در هر گروه از بالاترین مقدار (بالاترین درجه اهمیت) به کوچکترین مقدار (پایینترین درجه اهمیت) مرتب میشوند. برای این منظور ابتدا در نمودار 4، توزیع مقدار عددی شاخص پیچیدگی محصول برای گروههای کالایی صنعت پتروشیمی نمایش داده شده است.
جدول 4: نتایج فیلتر چهارم
پانل الف: توزیع فرصت های صادراتی منتخب در فیلتر چهارم | |||||
کشور-فرصت صادراتی | خیلی ضعیف | ضعیف | متوسط | قوی | کل فرصتها در هر کشور هدف |
افغانستان | 0 | 0 | 0 | 6 | 6 |
پاکستان | 18 | 13 | 2 | 6 | 39 |
تاجیکستان | 5 | 0 | 0 | 2 | 7 |
ترکیه | 25 | 29 | 10 | 53 | 117 |
کل فرصتها در هر گروه | 48 | 42 | 12 | 67 | 169 |
در پانل الف، توزیع مقدار عددی شاخص پیچیدگی محصول برای 132 گروه کالایی زیرمجموعه صنعت پتروشیمی نمایش داده شده است. همانطور که مشاهده میشود، مقدار عددی شاخص برای 97 گروه کالایی (معادل 73.5%) مثبت و برای 35 کد منفی میباشد. بر این اساس اغلب گروههای کالایی زیرمجموعه صنعت پتروشیمی به عنوان محصولات پیچیده محسوب شده و توسعه آنها میتوان به رشد و توسعه اقتصادی کشورها کمک نماید.
نمودار 4: شاخص پیچیدگی محصولات صنعت پتروشیمی
پانل الف: توزیع مقدار عددی شاخص پیچیدگی محصول گروههای کالایی زیر مجموعه صنعت پتروشیمی | پانل ب: 30 گروه کالایی با بیشترین مقدار عددی شاخص پیچیدگی محصول | پانل ج: گروههای کالایی صنعت پتروشیمی با شاخص پیچیدگی محصول منفی |
|
|
|
منبع: یافتههای تحقیق
با توجه به مواد روششناسی تحقیق در فیلتر چهارم، نتایج اولویتبندی فرصتهای صادراتی در هر یک از اعضای اکوتا در جداول شماره 5 تا 8 ارائه شده است. نتایج تحقیق نشان میدهد، 20 فرصت صادراتی قوی در کشورهای عضو اکوتا عبارتند از:
[1] دانشجوی دکتری مدیریت بازرگانی ، گروه مدیریت ، واحد مبارکه ،دانشگاه ازاد اسلامی ، مبارکه ، ایران. (Maryamrashidinia2016@gmail.com)
[2] دانشیار اقتصاد بین الملل ، گروه مدیریت ، واحد مبارکه ،دانشگاه ازاد اسلامی ، مبارکه ، ایران. (f_karimi110@yahoo.com)
[3] استادیار، گروه مدیریت ، واحد مبارکه ،دانشگاه ازاد اسلامی ، مبارکه ، ایران. (ghorbani2007ha@yahoo.com)
[4] Gaydarenko et al
[5] Erdil & Özdemirb
[6] Jalali
[7] Cazacu
[8] Mohsenzadeh & Ahmadian
[9] Morgan et al
[10] ECO Trade Agreement
[11] Decision Support Model
[12] Gubik & Karajz
[13] Moalla & Mayrhofer
[14] Export
[15] Edeh et al
[16] Samsudin et al
[17] Khademvatani
[18] Samsudin et al
[19] . Konstantakopoulou
[20] . Jansen van Rensburg
[21] - Oluwade
[22] . Cameron
[23] . Kanellopoulos & Skintzi
[25] . شاخص مزیت نسبی آشکار شده بر اساس فرمول بالاسا در نظر گرفته شده و به‌صورت زیر میباشد (i کالای iام و c کشور میباشند):
[26] Ubiquity
[27] Diversity
[28] . International Trade Center (ITC)
[29] . World Integrated Trade Center (WITS)
ü آماده سازی ترشی فلز - ترکیه
ü معرف های آزمایشگاهی - ترکیه
ü محصولات روان کننده - ترکیه
ü هالیدها - ترکیه
ü کتون ها و کینون ها - ترکیه
ü اسیدهای مونو کربوکسیلیک غیر اشباع غیر اشباع - ترکیه
ü آمینو رزین ها - افغانستان
ü آمینو رزین ها - ترکیه
ü آماده سازی چسب برای ریخته گری - ترکیه
ü سلولز - تاجیکستان
ü سلولز - ترکیه
ü سایر ترکیبات نیتروژن - ترکیه
ü محصولات واکنش و کاتالیزوری - پاکستان
ü محصولات واکنش و کاتالیزوری - ترکیه
ü اسیدهای مونو کربوکسیلیک غیر حلقوی اشباع - ترکیه
ü آلدهیدها - پاکستان
ü آلدهیدها - ترکیه
ü پلیمرهای استایرن - ترکیه
ü گرافیت مصنوعی - ترکیه
ü هیدروکربن های هالوژنه - ترکیه
10 فرصت صادراتی متوسط برتر در گروه کشورهای اکوتا عبارتند از:
ü ترکیبات آمینی - ترکیه
ü شتاب دهنده های لاستیکی آماده شده - پاکستان
ü شتاب دهنده های لاستیکی آماده شده - ترکیه
ü رزین های نفتی - ترکیه
ü الکل های چرخه ای - ترکیه
ü سایر پلیمرهای وینیل - ترکیه
ü رنگدانه های آماده شده - ترکیه
ü رنگ‌های غیرآبی - ترکیه
ü یدک کش فیلامنت مصنوعی - ترکیه
ü اترها - پاکستان
10 فرصت صادراتی ضعیف برتر در گروه کشورهای اکوتا عبارتند از:
ü پلی آمیدها - ترکیه
ü پلیمرهای اکریلیک - ترکیه
ü محیط کشت میکروارگانیسم - پاکستان
ü محیط کشت میکروارگانیسم - ترکیه
ü سایر استرها - ترکیه
ü ترکیبات کربوکسی ایمید - پاکستان
ü ترکیبات کربوکسی ایمید - ترکیه
ü اپوکسیدها - ترکیه
ü هیدرازین یا مشتقات هیدروکسی آمین - پاکستان
ü هیدرازین یا مشتقات هیدروکسی آمین - ترکیه
10 فرصت صادراتی خیلی ضعیف برتر در گروه کشورهای اکوتا عبارتند از:
ü سیلیکون - پاکستان
ü سیلیکون - ترکیه
ü پلی آمیدها - پاکستان
ü فنل ها - پاکستان
ü فنل ها - ترکیه
ü اپوکسیدها - پاکستان
ü هیدرازین یا مشتقات هیدروکسی آمین - تاجیکستان
ü مبدل های یون پلیمری - پاکستان
ü مبدل های یون پلیمری - ترکیه
ü آمینو رزین ها - تاجیکستان
4-3.نتایج مدل تلفیقی پشتیبان تصمیم-پیچیدگی اقتصادی برای کشورهای عضو اوراسیا
در این تحقیق برای انجام هر مرحله از رویکرد تلفیقی مدل پشتیبان تصمیم-پیچیدگی اقتصادی، دادهها به شرح زیر جمع آوری شدند: دادههای واردات کشورها از جهان و کل واردات جهان در سطح کدهای HS محصولات منتخب از وبسایت سیستم تجاری یکپارچه جهان (WITS) و وب سایت مرکز تجارت بینالملل (ITC) گرداوری شدهاند. دادههای مربوط به دو شاخص هرفیندال-هیرشمن و نرخ تعرفه به تفکیک کدهای HS چهار رقمی و به تفکیک بازار هدف صادراتی (به عبارتی به تفکیک محصول صادراتی-بازار هدف) از وب سایت مرکز تجارت بینالملل دانلود شده است. شاخص هرفیندال-هیرشمن بر اساس آخرین آمار واردات دو جانبه که از سوی کشورها ارائه شده است و برای اغلب کشورها مربوط به سالهای 2020 و 2021 میشود، محاسبه شده است. همچنین آمار مربوط به نرخ تعرفه نیز بر اساس آخرین گزارش رژیم تجاری کشورها به سازمان جهانی تجارت و همچنین مرکز تجارت بینالملل در سطح کدهای چهار رقمی محاسبه شدهاند. دادههای صادرات ایران طی دوره 2017-2021 از وب سایت گمرک ج.ا. ایران دریافت شدهاند. این دادهها در سطح کدهای HS هشت رقمی (کدهای تعرفه ملی ج.ا. ایران) ارائه میشوند و با انجام تعدادی فرایند، دادههای صادرات در سطح کدهای چهار رقمی HS محاسبه شدند. برای انجام فیلتر سوم لازم است تا آمار واردات هر یک از کشورها از شرکای تجاریشان (به تفکیک هر شریک تجاری) برای محصولات صنعت پتروشیمی جمعآوری گردد تا از بین آنها، شش صادر کننده برتر به هر یک از کشورها در هر یک از محصولات صنعت پتروشیمی انتخاب گردد که فرایند محاسبات بسیار پیچیده و زمانبری احتیاج دارد. دادههای واردات کشورها در سطح کدهای چهار رقمی HS از دو سایت مرکز تجارت بین الملل1 و راه حل تجارت یکپارچه جهان2 دانلود شده است.
در پانل الف شکل 1، کل واردات محصولات صنعت پتروشیمی توسط اتحادیه اقتصادی اوراسیا و سهم آن در کل واردات این اتحادیه طی دوره زمانی 2010-2021 نمایش داده شده است. همانطور که مشاهده میشود، واردات این محصولات نیمه اول دهه 2010 بعد از افزایش به 38 میلیارد دلار در سال 2012 با روند کاهشی مواجه شده و به 23 میلیارد دلار در اسل 2016 کاهش یافت. اما طی سالهای بعد روند تقریباً افزایشی داشته است بطوریکه اندازه بازار وارداتی محصولات پتروشیمی در اتحادیه مذکور برابر 29 میلیارد دلار در سال 2021 بوده است و 7/5 درصد کل واردات این اتحادیه را به خود اختصاص دادهاند. در پانل ب شکل 1، ارزش دلاری واردات هر یک از کشورهای اوراسیا از جهان طی دوره 2010-2021 نمایش داده شده است. همانطور که مشاهده میشود، دو کشور روسیه و بلاروس در اغلب سالها بیشترین میزان واردات محصولات پتروشیمی را انجام دادهاند و در رتبههای بعدی کشورهای قزاقستان، قرقیزستان و ارمنستان قرار دارند. در سال 2021 از 29 میلیارد دلار واردات محصولات پتروشیمی، به ترتیب 75%، 11%، 6%، 4% و 4% توسط روسیه، قزاقستان، بلاروس، قرقیزستان و ارمنستان وارد شده است.
در پانل ج نمودار 5، 19 گروه کالایی (کد چهار رقمی HS) که تقریباً 70 درصد واردات این اتحادیه از جهان را تشکیل دادهاند نمایش داده شده است. همانطور که مشاهده میشود، مهمترین محصول وارداتی، نفت پالایش شده (کد HS 2710) میباشد که حجم واردات آن برابر 2.99 میلیارد دلار بوده و تقریباً ده درصد واردات این محصولات را تشکیل میدهد. در رتبههای بعدی چهار محصول اکسید آلومینیوم، ورق پلاستیک خام، پلی استالها و پلیمرهای اتیلن قرار دارند که 22 درصد واردات محصولات پتروشیمی توسط اتحادیه را تشکیل دادهاند.
نمودار 5: تحولات واردات محصولات پتروشیمی در اتحادیه اقتصادی اوراسیا از جهان
پانل الف: ارزش دلاری واردات و سهم در کل واردات اتحادیه | پانل ب: ارزش دلاری واردات به تفکیک کشورهای عضو اتحادیه | پانل ج: مهمترین محصولات پتروشیمی وارداتی توسط اتحادیه اوراسیا |
|
|
|
منبع: یافتههای تحقیق
به منظور شناسایی فرصتهای صادراتی ایران در بازار 29 میلیارد دلاری محصولات پتروشیمی در کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا، ابتدا با کمک سه شاخص نرخ رشد کوتاهمدت، بلندمدت و سهم نسبی در بازار جهانی و روششناسی تحقیق در فیلتر دوم، فرصتهای صادراتی به هشت گروه بر اساس جدول 1 دستهبندی میشوند. خلاصه نتایج گروهبندی فرصتهای صادراتی در فیلتر دوم در جدول شماره 6 ارائه شدهاند. نتایج توزیع فرصتهای صادراتی بین گروهها و کشورها در پانل الف نشان میدهد، از 546 فرصت صادراتی بالقوه مربوط به محصولات پتروشیمی در کشورهای اتحادیه اوراسیا، 40 درصد در سه گروه اول، دوم و سوم قرار میگیرند. بر اساس روششناسی تحقیق، 219 فرصت صادراتی موجود در سه گروه مذکور از تحلیلها حذف خواهند شد. 24 درصد فرصتها برابر 132 گروه کالایی در گروه چهارم، 27 درصد در سه گروه پنجم، ششم و هفتم و 9 درصد فرصتها معادل 50 گروه کالایی (کد چهار رقمی HS) مربوط به گروه هشتم میشوند. بیشترین تعداد فرصتهای صادراتی بالقوه در گروههای چهارم تا هشتم در بازار روسیه و در جایگاه بعدی در قزاقستان وجود دارد.
توزیع فرصتهای صادراتی (کدهای چهار رقمی HS) مربوط به صنعت پتروشیمی بین گروههای هشتگانه که ج.ا. ایران با مزیتهای نسبی آشکارشده به جهان صادر میکند (پانل ب)، نشان میدهد، از 219 فرصت صادراتی موجود در گروههای اول تا سوم، ج.ا. ایران در 42 فرصت صادراتی دارای مزیت نسبی صادراتی میباشد. از 132 فرصت صادراتی موجود در گروه چهارم، ج.ا. ایران تنها در 7 فرصت دارای مزیت نسبی اشکار شده میباشد. از 145 فرصت صادراتی در گروههای کالایی پنجم تا هفتم و 17 فرصت صادراتی در گروه هشتم، ج.ا. ایران به ترتیب در 25 و 17 فرصت صادراتی دارای مزیت نسبی اشکار شده میباشد. نتایج فوق نشان میدهد، درصد قابل توجهی از فرصتهای صادراتی که ج.ا ایران در آنها دارای مزیت نسبی اشکار شده است در اتحادیه اوراسیا به عنوان فرصت صادراتی جذاب محسوب نمیشوند و از تحلیلها حذف میشوند.
توزیع واردات کشورهای اتحادیه اوراسیا بین گروههای هشتگانه نشان میدهد، از 29 میلیارد دلار واردات محصولات پتروشیمی در اتحادیه اوراسیا، 453 میلیون دلار (معادل 1.5 درصد) در سه گروه اول تا سوم قرار میگیرد که از ادامه تحلیلها حذف خواهند شد. در مقابل، 11.8 میلیارد دلار (معادل 40 درصد کل واردات محصولات پتروشیمی) در گروه چهارم، 10.7 میلیارد دلار (معادل 37 درصد) در سه گروه پنجم تا هفتم و 6.2 میلیارد دلار (معادل 21 درصد) در گروه هشتم توزیع شدهاند. توزیع واردات پنج کشور عضو بین گروهها نشان میدهد، روسیه و سپس قزاقستان بیشترین واردات محصولات پتروشیمی را بین کشورها در گروههای چهارم تا هشتم انجام دادهاند.
متوسط نرخ رشد بلندمدت، کوتاهمدت و سهم نسبی فرصتهای صادراتی در کشورها به تفکیک گروههای هشتگانه به ترتیب در پانلهای د، ه و و ارائه شده است. همانطور که مشاهده میشود، متوسط نرخ رشد کوتاه مدت فرصتهای صادراتی در اغلب موارد بزرگتر از بلند مدت میباشد و گروه هشتم جذابترین فرصتهای صادراتی را از منظر هر سه شاخص در تمامی کشورها پیشنهاد میکند. متوسط نرخ رشد کوتاهمدت و بلند مدت فرصتهای صادراتی در گروههای چهارم تا هشتم در روسیه و گروههای پنجم تا هشتم در قزاقستان و قرقیزستان مثبت میباشد. اما بلاروس و ارمنستان در تعدادی از این گروهها رشد منفی تجربه کردهاند. سهم کشورهای اوراسیا در گروههای چهارم، ششم، هفتم و هشتم در بازار جهانی قابل توجه میباشد در حالیکه سهم آنها در فرصتهای صادراتی اول، دوم، سوم و پنجم بسیار ناجیز است.
جدول 6: نتایج حاصل از فیلتر اول
پانل الف: توزیع فرصتهای صادراتی بالقوه بین گروه های هشت گانه و کشورها | ||||||
| ارمنستان | بلاروس | روسیه | قرقیزستان | قزاقستان | تعداد کل فرصت های بالقوه در هر گروه |
گروه اول | 34 | 7 | 4 | 24 | 28 | 97 |
گروه دوم | 10 | 3 | 2 | 22 | 6 | 43 |
گروه سوم | 37 | 6 | 1 | 23 | 12 | 79 |
گروه چهارم | 0 | 30 | 62 | 2 | 38 | 132 |
گروه پنجم | 9 | 3 |
| 14 | 5 | 31 |
گروه ششم | 5 | 5 | 5 | 2 | 9 | 26 |
گروه هفتم | 9 | 17 | 37 | 6 | 19 | 88 |
گروه هشتم | 2 | 9 | 17 | 9 | 13 | 50 |
تعداد کل فرصت های بالقوه در هر کشور | 106 | 80 | 128 | 102 | 130 | 546 |
پانل ب: توزیع مزیت نسبی ج.ا. ایران بین فرصت صادراتی در هر گروه های هشت گانه و کشورها | ||||||
| ارمنستان | بلاروس | روسیه | قرقیزستان | قزاقستان | تعداد مزیت نسبی ج.ا. ایران در هر گروه |
گروه اول | 3 | 0 | 2 | 6 | 4 | 15 |
گروه دوم | 1 | 2 | 1 | 4 | 1 | 9 |
گروه سوم | 9 | 2 | 1 | 4 | 2 | 18 |
گروه چهارم | 0 | 0 | 3 | 0 | 4 | 7 |
گروه پنجم | 2 | 0 |
| 1 | 0 | 3 |
گروه ششم | 1 | 1 | 1 | 1 | 2 | 6 |
گروه هفتم | 2 | 3 | 8 | 0 | 3 | 16 |
گروه هشتم | 1 | 3 | 5 | 3 | 5 | 17 |
تعداد مزیت نسبی ج.ا. ایران در هر کشور | 19 | 11 | 21 | 19 | 21 | 91 |
پانل ج: واردات کشورها از جهان در هر گروه کالایی | |||||||
| ارمنستان | بلاروس | روسیه | قرقیزستان | قزاقستان | کل واردات اوراسیا در هر گروه | |
گروه اول | 57 | 11 | 19 | 40 | 24 | 152 | |
گروه دوم | 2 | 4 | 118 | 41 | 1 | 166 | |
گروه سوم | 80 | 2 | 0 | 31 | 22 | 136 | |
گروه چهارم | 0 | 503 | 9493 | 17 | 1828 | 11841 | |
گروه پنجم | 41 | 1 | 0 | 132 | 4 | 178 | |
گروه ششم | 6 | 173 | 1387 | 47 | 156 | 1769 | |
گروه هفتم | 518 | 297 | 7405 | 45 | 524 | 8789 | |
گروه هشتم | 374 | 773 | 3481 | 779 | 779 | 6186 | |
کل واردات هر کشور | 1078 | 1764 | 21904 | 1132 | 3338 | 29216 | |
پانل د: متوسط نرخ رشد بلند مدت | |||||||
| ارمنستان | بلاروس | روسیه | قرقیزستان | قزاقستان |
| |
گروه اول | -4.15 | -8.71 | -16.25 | -13.42 | -10.36 | ||
گروه دوم | -2.10 | -8.00 | -7.50 | -15.59 | -12.17 | ||
گروه سوم | 21.68 | 24.17 | 20.00 | 36.70 | 41.33 | ||
گروه چهارم | 0 | -2.00 | 1.84 | -4.00 | -3.47 | ||
گروه پنجم | 23.56 | 103.33 |
| 67.71 | 45.20 | ||
گروه ششم | 0.80 | -2.00 | 4.20 | 5.50 | 0.56 | ||
گروه هفتم | 15.89 | 10.94 | 13.38 | 48.33 | 16.32 | ||
گروه هشتم | 15.00 | 16.22 | 20.41 | 31.44 | 22.92 | ||
پانل ه: متوسط نرخ رشد کوتاه مدت | |||||||
| ارمنستان | بلاروس | روسیه | قرقیزستان | قزاقستان |
| |
گروه اول | -7/94 | -14/71 | -0/25 | -5/54 | 1/57 | ||
گروه دوم | 171/80 | 106/33 | 292/00 | 319/86 | 211/33 | ||
گروه سوم | 7/62 | -6/00 | -80/00 | -2/09 | -2/67 | ||
گروه چهارم | 000/0 | 4/93 | 19/37 | 4/00 | 1/24 | ||
گروه پنجم | 77/11 | 368/33 |
| 2606/86 | 544/60 | ||
گروه ششم | 89/60 | 53/40 | 52/00 | 42/50 | 60/33 | ||
گروه هفتم | -2/22 | 8/94 | 27/30 | 14/50 | 17/37 | ||
گروه هشتم | 50/50 | 71/22 | 76/47 | 268/78 | 71/38 | ||
| |||||||
| ارمنستان | بلاروس | روسیه | قرقیزستان | قزاقستان |
| |
گروه اول | 0/000 | 0/000 | 0/000 | 0/000 | 0/000 | ||
گروه دوم | 0/000 | 0/000 | 0/000 | 0/000 | 0/000 | ||
گروه سوم | 0/000 | 0/000 | 0/000 | 0/000 | 0/000 | ||
گروه چهارم | 000/0 | 0/273 | 1/348 | 0/150 | 0/274 | ||
گروه پنجم | 0/000 | 0/000 | 000/0 | 0/000 | 0/000 | ||
گروه ششم | 0/120 | 0/200 | 1/260 | 0/100 | 0/200 | ||
گروه هفتم | 0/111 | 0/341 | 1/684 | 0/117 | 0/242 | ||
گروه هشتم | 0/100 | 0/400 | 1/635 | 0/222 | 0/377 | ||
منبع: یافتههای تحقیق
در جدول شماره 7، نتایج تحلیلها در فیلتر دوم یعنی متوسط درجه تمرکز رقبا (پانل الف)، متوسط نرخ تعرفه (پانل ب) و محصولات منتخب برای فیلتر چهارم (پانل ج) ارائه شدهاند. متوسط شاخص هرفیندال-هیریشمن برای گروههای چهارم تا هشتم نشان میدهد، درجه تمرکز رقبای بینالمللی در تمامی کشورهای عضو اوراسیا بالا بوده و بازار این کشورها انحصاری محسوب میشود. پراکنش کشورهای صادر کننده نشان میدهد، در تعدادی از محصولات پتروشیمی به خصوص مواد اولیه مانند گاز طبیعی به دلیل حجم بالای تجارت درونگروهی، بازار این کشورها انحصاری است. با توجه به درجه انحصار بالای این بازارها، احتمالا نفوذ در آنها از منظر حضور رقبای قدرتمند با مشکل مواجه خواهد بود.
متوسط نرخ تعرفه محصولات پتروشیمی کشورهای عضو اوراسیا برای تمامی گروههی چهارم تا هشتم (به جز قرقیزستان و قزاقستان در گروه پنجم) بین چهار تا 5.5 درصد میباشد. این یافته نشان میدهد، دسترسی به بازار فرصتهای صادراتی محصولات پتروشیمی در اتحادیه اوراسیا با مشکل تعرفههای بالا روبهرو نخواهد بود بلکه قسمت اعظم مشکل دسترسی به بازار مربوط به ماهیت انحصاری بودن آنها است.
بر اساس روششناسی مدل پشتیبان تصمیم، محصولاتی از فیلتر دوم عبور خواهند کرد که مقادیر شاخصهای هرفیندال و نرخ نعرفه آنها از مقادیر متناظر بحرانی کوچکتر باشد. نتایج تحقیق نشان میدهد، از 327 فرصت صادراتی موجود در فیلتر دوم، 192 مورد وارد فیلتر نهایی خواهند شد و سایر فرصتها به دلیل درجه بالای تمرکز رقبا و یا نرخ تعرفه بالا از ادامه تحلیلها حذف خواهند شد. نتایج در پانل ج نشان میدهد، به ترتیب 76، 12، 17، 59 و 28 فرصت صادراتی منتخب مربوط به گروههای چهارم، پنجم، ششم، هفتم و هشتم هستند. مانند قبل، بیشترین فرصتهای بالقوه منتخب مربوط به روسیه (95 گروه کالایی چهار رقمی HS) و در رتبه بعدی قزاقستان و بلاروس (هر یک با 35 گروه کالایی چهار رقمی HS) میباشد. تعداد گروه کالایی منتخب در بازار قرقیزستان 15 مورد و در بازار بلاروس 12 مورد میباشد.
جدول 7: نتایج حاصل از فیلتر دوم
پانل (الف): متوسط درجه تمرکز رقبا | ||||||
گروه | ارمنستان | بلاروس | روسیه | قرقیزستان | قزاقستان | |
گروه چهارم |
| 47/0 | 29/0 | 68/0 | 49/0 | |
گروه پنجم | 43/0 | 94/0 |
| 61/0 | 73/0 | |
گروه ششم | 61/0 | 46/0 | 35/0 | 40/0 | 50/0 | |
گروه هفتم | 42/0 | 34/0 | 28/0 | 57/0 | 52/0 | |
گروه هشتم | 63/0 | 61/0 | 32/0 | 65/0 | 55/0 | |
پانل (ب): متوسط نرخ تعرفه | ||||||
گروه | ارمنستان | بلاروس | روسیه | قرقیزستان | قزاقستان | |
گروه چهارم |
| 8/4 | 6/4 | 8/4 | 8/4 | |
گروه پنجم | 5/4 | 8/4 |
| 7/22 | 9/54 | |
گروه ششم | 6/4 | 5/4 | 0/4 | 3/5 | 2/4 | |
گروه هفتم | 2/4 | 6/4 | 1/4 | 7/4 | 6/4 | |
گروه هشتم | 8/4 | 2/5 | 6/4 | 4/5 | 0/4 | |
پانل (ج): تعداد محصولات منتخب برای فیلتر سوم | ||||||
گروه | ارمنستان | بلاروس | روسیه | قرقیزستان | قزاقستان | کل محصولات منتخب |
گروه چهارم | - | 15 | 48 | - | 13 | 76 |
گروه پنجم | 5 | - | - | 6 | 1 | 12 |
گروه ششم | 2 | 3 | 4 | 2 | 6 | 17 |
گروه هفتم | 5 | 13 | 29 | 3 | 9 | 59 |
گروه هشتم | - | 4 | 14 | 4 | 6 | 28 |
منبع: یافتههای تحقیق | ||||||
در فیلتر چهارم و قبل از اولویتبندی فرصتهای صادراتی، با استفاده از شاخص تفاضل مزیت نسبی شش کشور برتر صادرکننده به اوراسیا و مزیت نسبی ایران در اوراسیا، فرصتهای صادراتی به چهار بلوک قوی، متوسط، ضعیف و خیلی ضعیف دستهبندی میشود. نتایج محاسبات در فیلتر چهارم در جدول شماره 8 ارائه شده است. در پانل (الف)، فرصتهای صادراتی بین بلوکهای چهارگانه فیلتر سوم و گروههای هشتگانه فیلتر دوم توزیع شدهاند. همانطور که مشاهده میشود، از 192 فرصت صادراتی موجود در فیلتر سوم، تنها 17 درصد آنها (معادل 32 فرصت صادراتی) به‌عنوان فرصتهای صادراتی قوی ایران در اوراسیا محسوب میشوند که 12 مورد آن در گروه هفتم قرار دارند. در سایر فرصتهای صادراتی، مزیت نسبی ایران در بازار اوراسیا نسبت به شش کشور برتر صادرکننده به این بازار کوچکتر میباشد.
پانل (الف): توزیع فرصتهای صادراتی بین بلوکهای چهارگانه فیلتر سوم و گروههای هشتگانه فیلتر دوم | ||||||
بلوک (فیلتر سوم) | گروه پنجم | گروه چهارم | گروه ششم | گروه هشتم | گروه هفتم | کل فرصت در هر بلوک |
بسیار ضعیف | 6 | 15 | 4 | 7 | 11 | 43 |
ضعیف | 1 | 28 | 6 | 10 | 21 | 66 |
قوی | 3 | 8 | 2 | 7 | 12 | 32 |
متوسط | 2 | 25 | 5 | 4 | 15 | 51 |
منبع: یافتههای تحقیق | ||||||
بعد از بلوکبندی فرصتهای صادراتی در فیلتر سوم، فرصتهای موجود در هر بلوک با کمک شاخص پیچیدگی محصول از بزرگ‌ترین مقدار عددی (اولویت اول) تا کوچکترین مقدار عددی اولویتبندی شدند. در جدول شماره 8، 15 فرصت صادراتی برتر مربوط به محصولات پتروشیمی در هر بلوک آورده شدهاند. همانطور که مشاهده میشود، در 15 فرصت صادراتی برتر در بلوک قوی، 6 فرصت مربوط به قزاقستان، 5 فرصت مربوط به روسیه، 3 مورد مربوط به ارمنستان و یک مورد مربوط به قرقیزستان میباشد و بلاروس جایگاهی در این فهرست ندارد. بین 15 فرصت قوی، فقط پلیمرهای استایرن، ضدیخ و بتونه شیشهای همزمان در دو کشور اتحادیه به‌عنوان فرصت برتر محسوب میشوند. سایر فرصتها بین کشورها مشترک نمیباشند. نتایج نشان میدهد، 15 فرصت برتر در بلوک متوسط مربوط به دو کشور قزاقستان و روسیه میباشد. در 15 فرصت برتر در بلوک ضعیف، علاوه بر روسیه و قزاقستان دو کشور بلاروس و ارمنستان وجود دارند. در بلوک بسیار ضعیف، کشورهای بلاروس و قرقیزستان در کنار روسیه و قزاقستان وجود دارند.
جدول (9): 15 فرصت صادراتی برتر محصولات پتروشیمی در اتحادیه اوراسیا به تفکیک بلوکهای چهارگانه
کشور | محصول | شرح | بلوک: فیلتر چهارم |
روسیه | 2921 | ترکیبات آمینی | قوی |
قزاقستان | 3812 | شتاب‌دهنده‌های لاستیکی آماده شده | قوی |
روسیه | 2929 | سایر ترکیبات نیتروژن | قوی |
روسیه | 2912 | آلدهیدها | قوی |
قزاقستان | 3903 | پلیمرهای استایرن | قوی |
روسیه | 3903 | پلیمرهای استایرن | قوی |
ارمنستان | 3407 | خمیر و موم | قوی |
قزاقستان | 3907 | پلی استالها | قوی |
قزاقستان | 3905 | سایر پلیمرهای وینیل | قوی |
قزاقستان | 3206 | سایر مواد رنگ‌آمیزی | قوی |
روسیه | 3404 | موم‌های مصنوعی | قوی |
ارمنستان | 3820 | ضد یخ | قوی |
قرقیزستان | 3820 | ضد یخ | قوی |
ارمنستان | 3214 | بتونه شیشهای | قوی |
قزاقستان | 3214 | بتونه شیشهای | قوی |
روسیه | 3910 | سیلیکون | متوسط |
قزاقستان | 3818 | مواد شیمیایی دیسک برای الکترونیک | متوسط |
کشور | محصول | شرح | بلوک: فیلتر چهارم |
روسیه | 3908 | پلی آمیدها | متوسط |
روسیه | 3906 | پلیمرهای اکریلیک | متوسط |
روسیه | 2920 | سایر استرها | متوسط |
قزاقستان | 3403 | محصولات روان کننده | متوسط |
روسیه | 3403 | محصولات روان کننده | متوسط |
روسیه | 2925 | ترکیبات کربوکسی ایمید | متوسط |
روسیه | 2925 | هالیدها | متوسط |
روسیه | 2812 | مشتقات آلدهیدی | متوسط |
روسیه | 2913 | مبدل‌های یون پلیمری | متوسط |
روسیه | 3909 | آمینو رزین‌ها | متوسط |
قزاقستان | 3824 | آماده‌سازی چسب برای ریخته‌گری | متوسط |
روسیه | 3824 | آماده‌سازی چسب برای ریخته‌گری | متوسط |
روسیه | 3912 | سلولز | متوسط |
کشور | محصول | شرح | بلوک: فیلتر سوم |
بلاروس | 3910 | سیلیکون | ضعیف |
قزاقستان | 3822 | معرف‌های آزمایشگاهی | ضعیف |
قزاقستان | 3821 | محیط کشت میکروارگانیسم | ضعیف |
روسیه | 3821 | محیط کشت میکروارگانیسم | ضعیف |
قزاقستان | 2920 | سایر استرها | ضعیف |
بلاروس | 3403 | محصولات روان کننده | ضعیف |
روسیه | 2914 | کتونها و کینونها | ضعیف |
روسیه | 2910 | اپوکسیدها | ضعیف |
روسیه | 2916 | اسیدهای مونو کربوکسیلیک غیراشباع | ضعیف |
قزاقستان | 3914 | مبدل‌های یون پلیمری | ضعیف |
بلاروس | 3824 | آماده‌سازی چسب برای ریخته‌گری | ضعیف |
بلاروس | 3912 | سلولز | ضعیف |
قزاقستان | 3912 | سلولز | ضعیف |
بلاروس | 3507 | آنزیم‌ها | ضعیف |
قزاقستان | 3507 | آنزیم‌ها | ضعیف |
ارمنستان | 3810 | آماده‌سازی ترشی فلز | بسیار ضعیف |
قزاقستان | 3810 | آماده‌سازی ترشی فلز | بسیار ضعیف |
روسیه | 3810 | آماده‌سازی ترشی فلز | بسیار ضعیف |
کشور | محصول | شرح | بلوک: فیلتر سوم |
بلاروس | 3906 | پلیمرهای اکریلیک | بسیار ضعیف |
قزاقستان | 3906 | پلیمرهای اکریلیک | بسیار ضعیف |
بلاروس | 3822 | معرف‌های آزمایشگاهی | بسیار ضعیف |
روسیه | 3822 | معرف‌های آزمایشگاهی | بسیار ضعیف |
بلاروس | 3821 | محیط کشت میکروارگانیسم | بسیار ضعیف |
روسیه | 2907 | فنلها | بسیار ضعیف |
روسیه | 2928 | هیدرازین یا مشتقات هیدروکسی آمین | بسیار ضعیف |
بلاروس | 3914 | مبدل‌های یون پلیمری | بسیار ضعیف |
بلاروس | 3812 | شتاب‌دهنده‌های لاستیکی آماده شده | بسیار ضعیف |
روسیه | 3813 | آماده‌سازی کپسول‌های آتش‌نشانی | بسیار ضعیف |
بلاروس | 3903 | پلیمرهای استایرن | بسیار ضعیف |
قرقیزستان | 2906 | الکل‌های چرخه‌ای | بسیار ضعیف |
منبع: یافتههای تحقیق | |||
4.نتیجهگیری
در این مطالعه با استفاده از یک مدل تلفیقی پشتیبان تصمیم- پیچیدگی اقتصادی اولاً فرصتهای صادراتی صنعت پتروشیمی در این کشورها شناسایی و ثانیاً فرصتهای مذکور اولویتبندی شدند. برای این منظور، چهار کشور عضو موافقتنامه تجاری اکو موسوم به اکوتا شامل افغانستان، پاکستان، تاجیکستان و ترکیه انتخاب شدهاند. از آنجاکه موافقتنامه مذکور طیف وسیعی از کالاها را در میگیرد لذا شناسایی فرصتهای صادراتی در بخش پتروشیمی میتواند راهنمایی برای مذاکرهکنندگان کشورمان برای اخذ امتیازات تعرفهای و غیرتعرفهای از طرفهای مقابلمان در این موافقتنامه باشد. به منظور شناسایی فرصتهای صادراتی از مدل تلفیقی پشتیبان تصمیم و پیچیدگی اقتصادی استفاده شده است. در این مدل، ابتدا در یک فرایند غربالگری چهار مرحلهای فرصتهای صادراتی واقعی از فرصتهای صادراتی بالقوه متمایز میشوند. سپس بر اساس شاخص پیچیدگی اقتصادی فرصتهای صادراتی شناسایی شده اولویتبندی خواهند شد.
نتایج تحقیق نشان میدهد، چهار کشور عضو اکوتا طی سالهای 2017-2021 در 483 کد HS چهار رقمی مربوط به صنعت پتروشیمی از جهان کالا وارد کردهاند اما بر اساس مدل پشتیبان تصمیم، تنها 169 مورد به عنوان فرصتهای صادراتی واقعبینانه میباشند. از 169 فرصت صادراتی، 67 مورد در گروه فرصتهای صادراتی قوی، 12 مورد به عنوان فرصت صادراتی متوسط، 42 و 48 مورد به عنوان فرصتهای صادراتی ضعیف و بسیار ضعیف طبقهبندی میشوند. همچنین از 169 مورد فرصت صادراتی، 117 مربوط به بازار ترکیه، 39، 7 و 6 مورد به ترتیب مربوط به بازارهای پاکستان، تاجیکستان و افغانستان هستند. بیشترین تعداد فرصتهای قوی و متوسط مربوط به ترکیه هستند. سایر نتایج تحقیق نشان میدهند، از 4.25 میلیارد دلار صادرات ایران به کشورهای عضو اکوتا در سال 2021، 4.15 میلیارد دلار در گروه فرصتهای صادراتی قوی دستهبندی میشوند که بخش قابل توجهی مربوط به صادرات نفت خام و گاز طبیعی میباشد. بیشترین میزان صادرات در گروه فرصتهای قوی در ترکیه (3.82 میلیارد دلار) و سپس پاکستان (322 میلیون دلار) اتفاق افتاده است. عملکرد صادراتی ایران در فرصتهای بسیار ضعیف، ضعیف و متوسط در تمامی کشورها بسیار ناچیز میباشد. همچنین نتایج ت نشان میدهد، ترکیه و سپس پاکستان مهمترین بازارهای منطقهای برای توسعه محصولات صنعت پتروشیمی محسوب میشوند.
از طرف دیگر 192 فرصت صادراتی در پنج کشور اتحادیه اوراسیا شناسایی شده است که 32 مورد به عنوان فرصت صادراتی قوی برای اقتصاد ایران محسوب میشوند و مزیت نسبی آشکار شده ایران قویتر از سایر رقبا میباشد. در سایر فرصتهای صادراتی، مزیت نسبی ایران در این کشورها کوچکتر از رقبا میباشد. کشورهای روسیه و قزاقستان مهمترین بازارها برای صادرات محصولات پتروشیمی محسوب میشوند. از 192 فرصت صادراتی، مقدار عددی شاخص پیچیدگی محصول برای 163 مورد مثبت و برای مابقی منفی میباشد. این یافته نشان میدهد، توسعه صادرات فرصتهای مذکور در اتحادیه اقتصادی اوراسیا و سپس سایر کشورها با توجه به مثبت بودن شاخص پیچیدگی آنها اثرات سرریز قابل توجهی بر رشد اقتصادی و توسعه سبد صادراتی کشور خواهند داشت. اگر چه لازم است خاطر نشان شود، در اغلب فرصتهای مذکور ایران حضور اندکی در بازار اتحادیه اوراسیا دارد و با توجه به انحصاری بودن بازار وارداتی اغلب محصولات پتروشیمی در این کشورها، توسعه محصولات جدید با مشکلات قابل توجهی همراه خواهد بود. با توجه به اینکه نفوذ در بازار فرصتهای منتخب مشکل میباشد لحاظ نمودن محصولات صنعت پتروشیمی در فهرست امتیازات دریافتی از اوراسیا میتواند با حذف موانع تعرفهای دسترسی به بازارهای مذکور را تا میزان قابل توجهی افزایش دهد.
منابع
احمدزاده، مصطفی؛ نعامی، عبداله؛ هاشمی، سیدمحمود. (1400). ارائه الگوی توسعه بازارهای بینالمللی (نمونه کاوی: محصولات پتروشیمی). نشریه مدیریت بازرگانی، 13(2): 411-384.
ثاقب، حسن. (1399). شناسایی زمینه‌‌های متنوعسازی صادرات محصولات صنعتی: کاربرد رویکرد پیچیدگی اقتصادی و فضای محصول. فصلنامه علمی پژوهش‌های اقتصاد صنعتی، 12(4): 56-35.
رمضانیان، محمدرحیم؛ مرادی، محمود؛ عیسی زاده سراوانی، عادله. (1391). اولویتبندی بازارهای هدف صادرات خدمات فنی و مهندسی ایران. فصلنامه اقتصاد و تجارت نوین، 29 و 30، 179-155.
رئیسی نافچی، سمانه؛ جهانیان، علی‌اصغر. (1399). موانع صادرات محصولات پتروشیمی در شرایط تحریم، کنفرانس بینالمللی مدل‌ها و تکنیک‌های کمی در مدیریت، قزوین، https://civilica.com/doc/1036227.
فقیهی، محمد؛ حسینی، میرزاحسن؛ ملکی، حمید. (1394). توسعه صادرات با ارتقاء توانمندیهای بازاریابی. مطالعات مدیریت راهبردی، 6(22): 237-219.
Cameron, M., Viviers, W. (2017). Identifying realistic export opportunities for Rwanda based on the TRADE-DSM approach. IGC Intrnational Growth Centre, 31 August 2017, pp 23-1.
Cameron, M., Viviers, W., & Steenkamp, E. (2017). Breaking the ‘big data’barrier when selecting agricultural export markets: an innovative approach. Agrekon, 56(2), 139-157.
Cazacu, A.M. (2015). Export performance of central and eastern european countries: macro and micro fundamentals. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 195: 514-523.
Edeh, J.N., Obodoechi, D.N., Ramos-Hidalgo, E. (2020). Effects of innovation strategies on export performance: New empirical evidence from developing market firms. Technological Forecasting and Social Change, 158: 120167.
Erdil, T.S., Özdemir, O. (2016). The determinants of relationship between marketing mix strategy and drivers of export performance in foreign markets: An application on Turkish clothing industry. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 235: 546-556.
Gaydarenko, V.A., Arutyunian, V.S., Belogash, M.A., Rabotnikova, N.A., Sharonin, P.N. (2021). Development potentials of international marketing in modern environment. Laplage em Revista, 7(Extra-D), 360-366.
Gubik, A.S., Karajz, S. (2014). The Choice of Foreign Market Entry Modes–The Role of Resources and Industrial Driving Forces. Entrepreneurial Business and Economics Review, 2(1).
Jalali, S.H. (2012). The effect of export promotion programmes on export performance: evidence from Iranian food manufacturers. International Journal of Business and Globalisation, 9(2): 122-133.
Jansen van Rensburg, S. J., Viviers, W., Cameron, M., & Parry, A. (2019). Identifying export opportunities between IORA member states using the TRADE-DSM® methodology: a case study involving South Africa and Thailand. Journal of the Indian Ocean Region, 15(1), 78-96.
Kaleka, A., Morgan, N.A. (2019). How marketing capabilities and current performance drive strategic intentions in international markets. Industrial Marketing Management, 78: 108-121.
Kanellopoulos, N. C., & Skintzi, G. D. (2016). Identifying export opportunities for Greece. International Economics and Economic Policy, 13(3), 369-386.
Khademvatani, A. (2022). Modeling and forecasting demand for petrochemical products of Persian Gulf Petrochemical Industries Company (PGPIC). Quarterly Energy Economics Review, 18(75), 1-34.
Konstantakopoulou, I. (2020). Realistic export opportunities for the Greek Economy''. Economics Bulletin, 40(1), 87-95.
Moalla, E., Mayrhofer, U. (2020). How does distance affect market entry mode choice? Evidence from French companies. European Management Journal, 38(1): 135-145.
Mohsenzadeh, M., Ahmadian, S. (2016). The mediating role of competitive strategies in the effect of firm competencies and export performance. Procedia Economics and Finance, 36: 456-466.
Morgan, N.A., Katsikeas, C.S., Vorhies, D.W. (2012). Export marketing strategy implementation, export marketing capabilities, and export venture performance. Journal of the academy of marketing science, 40: 271-289.
Oluwade, B. B. (2018). An application of the decision support model to Louisiana’s exports. The International Journal of Social Sciences and Humanities Invention, 5(01), 4307-4313.
Samsudin, Z., Ismail, M.D., Ramdan, M.R., Abd Aziz, N.A., Zakaria, T., Abdullah, N.L. (2021). The roles of absorptive capability and innovative capability in improving export performance: a preliminary study. International Journal of Entrepreneurship, 25(3): 1-9.
Spies, D. C., Idsardi, E. F., & Steenkamp, E. (2014). Selecting alternative export markets for Namibia's red meat products: Application of a decision support model. Agrekon, 53(1), 75-103.
Determining the export priorities of Iran's petrochemical products to member countries of ECOTA and Eurasia trade agreements
Maryam rashidinia3. Farzad karimi4. Hassan ghorbani dinani5
Abstract
Background and purpose: The most important relative advantage of Iran has been the export of crude oil and natural gas for a long time. Considering the raw nature of these products, specialization in the production and export of these products will not have a significant impact on Iran's sustainable growth. One of the solutions is to infiltrate the downstream industries of these products, the most important of which is the development of the petrochemical industry. In this sense, since the expansion of export markets is considered as one of the important strategies in the field of marketing, the aim of this research is to identify and prioritize the export opportunities of Iran's petrochemical industry products by developing an integrated decision support model - economic complexity, in five countries that are members of the Eurasian Economic Union. It includes Belarus, Kazakhstan, Russia, Kyrgyzstan, and Armenia, and the member countries of ECOTA trade agreements include Afghanistan, Pakistan, Tajikistan, and Turkey.
Method: The current research is applied in terms of purpose, descriptive-survey in terms of data collection, and a mixed (qualitative-quantitative) type of research. The statistical population of the research was formed by the member countries of ECO and Eurasia trade agreements during the period of 2014 to 2021. First, in order to identify the factors affecting the development of export opportunities, using a questionnaire and a fuzzy Delphi model, based on the opinions of experts working in the private sector and petrochemical companies, experts working in specialized government jobs of the Ministry of Health, and academic experts, indicators It was identified as effective in the development of export opportunities in the petrochemical industry. Then, based on the consolidated decision support model and the economic complexity of Iran's export opportunities in the petrochemical industry in these countries, they were identified and prioritized.
Findings: Based on the results of the research, 192 export opportunities have been identified in five countries of the Eurasian Union, of which 32 are considered strong export opportunities for Iran's economy, and Iran's relative advantage is stronger than other competitors. Also, the results show that Russia and Kazakhstan are the most important markets for the export of Iranian petrochemical products in the Eurasian Union. In ECOTA member countries, 169 cases are realistic export opportunities. Out of 169 export opportunities, 67 are classified as strong export opportunities. The highest amount of exports in the group of strong opportunities happened in Turkey and then Pakistan.
Key words: export, export opportunity, ECO and Eurasia trade agreements, decision support model, economic complexity, petrochemical industry.
[1] . International Trade Center (ITC)
[2] . World Integrated Trade Center (WITS)
[3] Ph.D. student of Business Administration, Department of Management, Mobarakeh Branch, Islamic Azad University, Mobarakeh, Iran.)Maryamrashidinia2016@gmail.com(
[4] Associate Professor of International Economics, Department of Management, Mobarakeh Branch, Islamic Azad University, Mobarakeh, Iran. (Corresponding author). (f_karimi110@yahoo.com)
[5] Assistant Professor, Department of Management, Mobarakeh Branch, Islamic Azad University, Mobarakeh, Iran.(ghorbani2007ha@yahoo.com(
مقالات مرتبط
-
تحلیل اثر فساد اداری بر تولید ناخالص داخلی سرانه در کشورهای منتخب صادرکننده نفت
تاریخ چاپ : 1402/05/01 -
-
-
حقوق این وبسایت متعلق به سامانه مدیریت نشریات دانشگاه آزاد اسلامی است.
حق نشر © 1403-1400