ارائه الگوی مسئولیت اجتماعی مدیران در شرکت توزیع نیروی برق استان خراسان رضوی

محورهای موضوعی :

فرشید علمی مهر ¹ (دانشجوی دکتری، گروه مدیریت دولتی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران)
محمود قربانی ² (دانشیار،گروه مدیریت دولتی ، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد،ایران)
اکبر حسن پور ³ (دانشیار، گروه مدیریت منابع انسانی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران)

تاریخ دریافت : 1402/03/08 تاریخ پذیرش : 1402/07/04 تاریخ انتشار : 1402/09/01

کلید واژه: تحلیل محتوا, مسئولیت اجتماعی شرکتی, مدل سازی معادلات ساختاری با رویکرد حداقل مربعات جزئی,

چکیده مقاله :

هدف از انجام این تحقیق، مطالعه مسئولیت اجتماعی در شرکت توزیع نیروی برق استان خراسان رضوی است. بدین‌منظور، انجام یک تحقیق با رویکرد آمیخته در دستور کار قرار گرفت. ابتدا در بخش کیفی، با بهره‌گیری از روش تحلیل محتوا، ابعاد، مؤلفه‌ها و شاخص‌های مسئولیت اجتماعی شرکتی در 6 بعد، 28 مؤلفه و 72 شاخص استخراج شد. جامعه آماری در این بخش، مشتمل بر تمامی متون علمی (کتب و مقالات) در حوزه مسئولیت اجتماعی شرکتی بود. سپس در بخش کمی، الگوی ارائه شده با استفاده از تکنیک مدل‌سازی معادلات ساختاری در سه مرحله شامل: برازش مدل اندازه‌گیری، برازش مدل ساختاری و برازش کلی مدل و با استفاده از نرم‌افزار PLS در شرکت توزیع برق استان خراسان رضوی مورد ارزیابی قرار گرفت. جامعه آماری در این بخش مشتمل بر کلیه مدیران عالی، میانی و عملیاتی شرکت برق استان خراسان رضوی به تعداد 167 نفر بود که از این میان با استفاده از جدول کرجسی و مورگان تعداد 115 نفر به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. سپس با توجه به نتایج حاصل شده، رتبه هر یک از ابعاد، مؤلفه‌ها و شاخص‌های موجود در مدل، در شرکت توزیع برق استان خراسان رضوی تعیین و نتایج آن گزارش گردید. مدیران شرکت برق می‌توانند از نتایج این پژوهش به منظور ارتقاء مسئولیت اجتماعی مدیران در مجموعه شرکت برق استان خراسان رضوی بهره گیرند.

چکیده انگلیسی:

The purpose of this research is to study social responsibility in the power distribution company of Khorasan Razavi province. For this purpose, conducting a research with a mixed approach was put on the agenda. First, in the qualitative part, by using the content analysis method, dimensions, components and indicators of corporate social responsibility were extracted in 6 dimensions, 28 components and 72 indicators. The statistical population in this section included all scientific texts (books and articles) in the field of corporate social responsibility. Then, in the quantitative part, the model presented using the structural equation modeling technique in three stages including: fitting the measurement model, fitting the structural model and general fitting the model and using PLS software in the electricity distribution company of Razavi Khorasan province. was evaluated. The statistical population in this section consisted of all top, middle and operational managers of Khorasan Razavi Province Electricity Company, numbering 167 people, from which 115 people were selected as a statistical sample using the Karjesi and Morgan table. Then, according to the obtained results, the rank of each of the dimensions, components and indicators in the model was determined in Razavi Khorasan Electricity Distribution Company and the results were reported. Electric company managers can take advantage of the results of this research in order to improve the social responsibility of managers in the Razavi Khorasan province electric company complex.

متن کامل:



مجله مدیریت توسعه و تحول 54 (1402)

ارائه الگوی مسئولیت اجتماعی مدیران در شرکت توزیع نیروی برق استان خراسان رضوی

فرشید علمی­مهر1، محمود قربانی2،*، اکبر حسن­پور3

1دانشجوی دکتری، گروه مدیریت دولتی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران

2دانشیار، گروه مدیریت دولتی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران (عهده‌دار مکاتبات)

3دانشیار، گروه مدیریت دولتی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

تاریخ دریافت: خرداد 1402، اصلاحيه: شهریور 1402، پذیرش: مهر 1402

 

چكيده

هدف از انجام این تحقیق، مطالعه مسئولیت اجتماعی در شرکت توزیع نیروی برق استان خراسان رضوی است. بدین­منظور، انجام یک تحقیق با رویکرد آمیخته در دستور کار قرار گرفت. ابتدا در بخش کیفی، با بهره­گیری از روش تحلیل محتوا، ابعاد، مؤلفه­ها و شاخص­های مسئولیت اجتماعی شرکتی در 6 بعد، 28 مؤلفه و 72 شاخص استخراج شد. منابع مورد مطالعه در این بخش، مشتمل بر تمامی متون علمی (کتب و مقالات) در حوزه مسئولیت اجتماعی شرکتی بود. سپس در بخش کمی، الگوی ارائه شده با استفاده از تکنیک مدل­سازی معادلات ساختاری در سه مرحله شامل: برازش مدل اندازه­گیری، برازش مدل ساختاری و برازش کلی مدل و با استفاده از نرم­افزار PLS در شرکت توزیع برق استان خراسان رضوی مورد ارزیابی قرار گرفت. جامعه مورد مطالعه در این بخش مشتمل بر کلیه مدیران عالی، میانی و عملیاتی شرکت برق استان خراسان رضوی به تعداد 167 نفر بود که از این میان با استفاده از جدول کرجسی و مورگان تعداد 115 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. سپس با توجه به نتایج حاصل شده، رتبه هر یک از ابعاد، مؤلفه­ها و شاخص­های موجود در مدل، در شرکت توزیع برق استات خراسان رضوی تعیین و نتایج آن گزارش گردید. مدیران شرکت توزیع برق می­توانند از نتایج این پژوهش به منظور ارتقاء مسئولیت اجتماعی مدیران در مجموعه شرکت برق استان خراسان بهره گیرند.

 

واژه‌های اصلی: مسئولیت اجتماعی شرکتی، تحلیل محتوا، مدل­سازی معادلات ساختاری با رویکرد حداقل مربعات جزئی

 

1-                      مقدمه

مسئولیت اجتماعی سازمان‌های مختلف، موضوعی است که همواره مورد توجه متخصصان، سیاست‌گذاران و دانشگاهیان است ]36[. این روزها در حوزه مدیریت و بازرگانی، تقاضای فزاینده­ای از سوی بخش­های مختلف جامعه برای پاسخگویی شرکت­ها به نیازهای مختلف ذینفعان خود افزایش یافته است. در واقع، تأثیر فشار ذینفعان بر مدیریت برای اتخاذ شیوه­های اخلاقی و بشردوستانه¹ و مسئولیت وابسته به اجتماع² به شدت در ادبیات تثبیت شده است. این تقاضا به مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکتی ³تبدیل شده است که در آن نهادهای شرکتی مسئولیت دارند تا به روشی فعالانه به جامعه خدمت کنند. همچنین از سازمان‌ها در سطح جهانی می‌خواهد که از نظر اجتماعی و زیست‌محیطی در تحقق اهداف اقتصادی خود مسئول باشند ]17[. این مفهوم اگر چه مسئولیت اجتماعی شرکت نامیده می­شود، اما این افراد، به ویژه مدیران ارشد در سازمان هستند که سیاست­های اجتماعی شرکت را توسعه داده و اجرا می­کنند. رفتار سازمانی، بازتاب مدیران ارشد سازمان­هاست ]42[. به عبارت دیگر، این مدیریت و مدیران هستند که سازمان‌های مختلف را اداره می‌کنند و این فرصت را دارند که با توسعه مؤثر سیستم‌ها و سیاست‌های همسو با ارزش‌ها، اهداف و مأموریت سازمان، نقش بیشتری در کمک به موفقیت سازمان ایفا کنند. زیرا هدف اصلی حاکمیت شرکتی خوب، تثبیت فرهنگ حاکمیت سالم، و بهبود مستمر شیوه‌های حاکمیتی فراتر از حداقل الزامات شرکت‌ها است ]17[. با این حال، کاوش در مورد نقش مدیران در گسترش مسئولیت اجتماعی شرکتی در سازمان، در ادبیات ناچیز است. این در حالی است که، مسئولیت اجتماعی شرکتی یک حوزه جالب برای جستجوی شواهد تجربی در مورد وظایف مدیران مسئولیت اجتماعی است. این به دلیل ماهیت چند رشته­ای مسئولیت اجتماعی و همچنین این واقعیت است که مدیران مسئولیت اجتماعی سازمان­ها، واسطه بین شرکت­ها و جامعه هستند ]24[. 

تاکنون مطالعات بسیاری درباره ارتباط بین ویژگی­های مدیران و تصمیمات گوناگون مالی و عملکرد شرکت­ها انجام شده، اما شواهد کمی وجود دارد که ویژگی­های مدیران را به عملکردهای غیرمالی شرکت­ها همچون مسئولیت اجتماعی شرکت­ها مرتبط سازد] 2[.

از سوی دیگر، صنایع تولید انرژی، نقش مهمی در اقتصاد یک کشور داشته و در یک رابطه دو طرفه با جامعه قرار دارند. صنایع از یک طرف نیازهای جامعه را دریافت می­کنند و از سوی دیگر بر اساس نیازهای جامعه خدمات ارائه می­کنند. از این­رو، توجه به مسئولیت اجتماعی شرکتی در صنایع تولید انرژي از اهمیت دوچندانی برخوردار است. در شرایط توسعه پایدار، هدف کلیدی صنایع مرتبط با انرژی، تأمین منابع انرژی به گونه­ای است که کمترین تأثیر را بر محیط­زیست و جامعه داشته باشد. بنابراین انتظار می­رود که شرکت­های انرژی همزمان سودآور و مسئولیت­پذیر باشند ]22[. یکی از مهمترین صنایع تولید انرژي براي کشورها، صنعت برق است. تجربه­هاي جهانی نشان می­دهد، که شرکت­هاي تولید و توزیع برق در جهان، در برنامه­هاي عملیاتی خود مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکتی را به طور جدي به کار گرفته­اند ]5[. در کشورهای توسعه یافته، صنعت انرژی با توجه به ماهیت عملیات خود، تابع بسیاری از استانداردها، دستورالعمل‌ها و کنوانسیون‌های مرتبط با مسئولیت اجتماعی شرکتی است که در سایر صنایع وجود ندارد ]41[. در برخی کشورهای در حال توسعه همانند هند و مالزي نیز، مسئولیت اجتماعی شرکت­ها، دوران بلوغ خود را سپري می­کند و گزارش­دهی سالانه مسئولیت اجتماعی شرکت و گزارش­دهی پایداري، امري متداول در نزد آن­هاست. آن­ها در این باره چارچوبی براي انجام خدمات اجتماعی متکی بر رویکرد مشارکتی و استفاده از ظرفیت­هاي جوامع پیرامونی تعریف و عملیاتی کرده­اند. به عنوان مثال، شرکت توزیع نیروي برق دهلی­نو، سیاست خود را بر پایه استراتژي توسعه پایدار و مسئولیت اجتماعی شرکت بنا کرده است و چشم­انداز، مأموریت و سیاست مسئولیت اجتماعی شرکتی جهت کلی اقدامات آنان را ترسیم می­کند. معرفی انرژي کارامد و فناوري سبز، اخلاق­مداري، و تعامل با جامعه حوزه فعالیت آن­ها، بخش جدایی­ناپذیر از اساسنامه شرکت است. استخدام و کارآفرینی، آموزش­هاي فنی و حرفه­اي، فعالیت­هاي خیرخواهانه، فعالیت­هاي کسب و کار محور، فعالیت­هاي جبرانی مثل بازسازي محیط زیست براي جبران اثرات زیست­محیطی ناشی از فعالیت­هاي شرکت، از اصول سیاست­هاي مسئولیت اجتماعی این شرکت­ها محسوب می­شود ]5[.

در کشور ما نیز، صنعت برق به عنوان یکی از صنایع بزرگ و زیرساختی است که علاوه بر تأمین برق مشترکین که در قالب وظایف قانونی و اساسنامه آن تعریف می­شود، وظایفی فراتر از ضوابطی قانونی دارد که در ارتباط با ذینفعان و به طور کلی جامعه و محیط زیست است. چرا که بسیاري از پروژه­هاي توسعه­اي و خدمات­رسانی صنعت برق، داراي تأثیرات اجتماعی و زیست­محیطی است ]5[. شركت­هاي توزيع برق جزء شركت­هاي خدمات عمومي هستند كه خدمات آن­ها براي اقتصاد ضروري است و آخرين حلقه زنجيره ارزش صنعت برق و ارتباط با مشتريان نهايي مي­باشند. جدا از خصوصي بودن يا دولتي بودن شركت، شركت­هاي توزيع با توجه به اهميت برق به عنوان يك كالاي زيرساختي زير ذره­بين مشتركين، مردم، نهادهاي دولتي و عمومي مي­باشند. بنابراين با توجه به زيرساختي بودن اين شركت­ها، علاوه بر تأمين برق مشتركين در قالب وظايف قانوني و اساسنامه خود، بايد فراتر از حداقل­هاي قانوني عمل نمايد. قابليت اطمينان و كيفيت برق ارائه شده، به همراه كيفيت ساير خدمات به مشتركين بايد با استانداردهاي ملي و بين­المللي و عملكرد شركت­هاي برتر جهاني قابل مقايسه باشد. از سويي شركت بايد از تأثيرات اقتصادي، اجتماعي و زيست­محيطي خود آگاه باشد و نقش فعالي در بهبود كيفيت زندگي نيروي كار و مردم، رفاه اجتماعي، ايجاد ثروت و اشتغال و بهبود جوامع محلي و حفظ محيط­زيست ايفا كند. همچنين شفافيت و پاسخگويي سازمان به ذينفعان و تعهد به اصول اخلاقي مي­تواند اعتماد ذينفعان (مردم، مشتركين، زنجيره تأمين شركت و نهادهاي عمومي و دولتي و جامعه) به شركت را بهبود بخشد. بنابراين كسب و كار مسئولانه شركت همراه با توليد ثروت، منجر به خلق ارزش هم براي جامعه و هم براي سازمان خواهد بود ]9[. به علاوه نتایج برخی آسیب‌شناسی‌ها حکایت از آن دارد که رویکرد‌های صرف اقتصادی و فن­سالارانه به توسعه اقتصادی- اجتماعی و به تبع آن به توسعه صنعت انرژی الکتریکی، از عهده یک توسعه پایدار مبتنی بر مشارکت مردم و انسان‌محور و محیط‌زیست‌محور بر نمی‌آید و توانایی غالب آمدن بر مسائل و چالش‌های توسعه صنعت الکتریکی را ندارد. به همین دلیل ضرورت دارد در سیاست­گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های توسعه صنعت الکتریکی جنبه‌های فرهنگی- اجتماعی مورد توجه قرار گیرد و با یک رویکرد جامع اجتماع‌محور مسائل و چالش‌های صنعت برق کاهش یابد ]50[.

به طور خلاصه، ادبیات نظری و تجربی رو به رشدی در مورد پذیرش و اجرای مسئولیت اجتماعی شرکتی در کشورهای پیشرفته صنعتی در غرب و همچنین در اقتصادهای بازار در حال ظهور وجود دارد. مزایای مالی مانند حداکثر کردن سود و مزایای غیرمالی مانند مدیریت استعداد، ریسک­گریزی و تمایز نام تجاری، اغلب به عنوان انگیزه مدیران برای اجتماعی بودن ذکر شده است. اگرچه این مطالعات سهم قابل توجهی در مفهوم­سازی مسئولیت اجتماعی شرکتی داشته­اند، نیاز به یک تحلیل از زمینه­های ملی و صنعتی وجود دارد که بر نگرش­های مدیریتی نسبت به مسئولیت اجتماعی شرکتی تأثیر می­گذارد ]42[.

بدین­ترتیب و با توجه به نقش بالقوه مدیریت در اقدامات مسئولیت اجتماعی شرکتی (]43[) و نظر به تحقیقات اندکی که در مورد دیدگاه‌های سازمانی و مدیریتی مسئولیت اجتماعی در زمینه‌ سازمانی غیرغربی وجود دارد -به ویژه در کشورهای خاورمیانه که در آن­ها مسئولیت اجتماعی به طور کلی به عنوان یک پیام اخلاقی مشترک برای رفتار شخصی، اجتماعی و تجاری در نظر گرفته می­شود- و با توجه به اهمیت ارزش‌های اسلامی در زندگی روزمره، پژوهش حاضر به منظور پیشبرد بحث­های نظری و تجربی در مورد مدیریت مسئولیت اجتماعی شرکتی در صنعت برق کشور، طراحی شده است. بدین­ترتیب پرسش اصلی این تحقیق آن است که الگوی مسئولیت اجتماعی مدیران در شرکت توزیع نیروی برق استان خراسان رضوی چیست؟ 

2-                      مبانی نظری

جهانی شدن و توسعه اقتصادی منجر به مسائل اجتماعی مانند آلودگی، ایمنی مواد غذایی، اتلاف منابع، و درگیری های کاری شده است ]29[. مشتریان به طور فزاینده‌ای از کالاهای تولید شده توسط شرکت‌هایی که فاقد مراقبت‌های انسانی و رفاه کارکنان هستند اجتناب می‌کنند و در عوض جایگزین‌های سازگار با محیط زیست را انتخاب می‌کنند ]15[. در نتیجه، مسئولیت اجتماعی توجه فراوانی را هم از سوی کسب و کار و هم در تحقیقات دانشگاهی به خود جلب نموده است. مسئولیت اجتماعی که خود تنظیم‌کننده است، می‌تواند به‌عنوان یک مدل کسب‌وکار عمل کند ]28 [ و نسبت به ذینفعان، خود و مردم پاسخگو است.

بنابراین، همه از نقش آن (مثلاً کنترل آلودگی، امداد رسانی به بلایای طبیعی، برنامه های رفاه اجتماعی، خیریه) در جامعه آگاه هستند ]54[. همچنین، مطالعات قبلی بر اهمیت شرکت‌ها برای نشان دادن تعهد خود به سهامداران از طریق افشای اطلاعات غیرمالی مانند پروژه‌های مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها، به عنوان یکی از راه‌های نشان دادن تعهد شرکت و شیوه‌های تجاری باکیفیت تأکید کرده‌اند (]23[؛]40[). با توجه به اهمیت مسئولیت اجتماعی برای موفقیت سازمان، در این پژوهش تلاش شد که مدلی در زمینه مسئولیت اجتماعی مدیران ارائه و ارزیابی شود.

1-2- تعریف مسئولیت اجتماعی

با وجود تعاریف و مطالعات گوناگونی که در زمینه مسئولیت‌پذیری اجتماعی ارائه شده است، هنوز یک تعریف جامع که مورد توافق همگان باشد، وجود ندارد ]19[. در زمینه مسئولیت‌پذیری اجتماعی تعریف­های گوناگونی ارائه شده است که بر خی از آن­ها به شرح زیر است:

-       بر اساس تعریف انجمن کیفیت آمریکا، مسئولیت‌پذیری اجتماعی عبارت است از رفتار و مشارکت تجاری سازمان‌ها و مردم از حیث اخلاقی با در نظر گرفتن جامعه، اقتصاد و فرهنگ؛ و نیز آن را به عنوان تلاشی تعریف نمود که افراد، سازمان‌ها و دولت‌ها از طریق آن می توانند بر توسعه تجارت و پیشرفت جامعه تأثیر مثبتی داشته باشند .سازمان تجارت برای مسئولیت اجتماعی در تعریفی مسئولیت اجتماعی را شیوه‌ای برای کسب موفقیت‌های تجاری از طریق پیاده‌سازی ارزش‌های اخلاقی و محترم شمردن مردم؛ پایبندی به تعهدات و حفظ محیط زیست می‌داند ]13[.

-       مسئولیت اجتماعی شامل رفتارهای اخلاقی و پاسخگویی نسبت به تبعات سازمانی در برابر تمامی ذینفعان می‌باشد، یعنی اثربخشی مسئولیت اجتماعی در تحقق خواسته‌های ذینفعان و رضایت آن­ها نهفته است ]3[.

-       طبق تعریف گریفین و بارنی⁴، مسئولیت‌پذیری مجموعه‌ای است از وظایف و تعهداتی که سازمان باید در جهت حفظ، مراقبت و کمک به جامعه ای که در آن فعالیت می‌کند، انجام دهد. در تعریفی دیگر، فرنچ و ساورد⁵، مسئولیت اجتماعی را شامل وظایفی همچون آلوده نکردن محیط­زیست، تبعیض قائل نشدن در استخدام، نپرداختن به فعالیت­های غیراخلاقی و مطلع کردن مصرف‌کننده از کیفیت محصولات، همچنین وظیفه‌ای مبتنی بر مشارکت مثبت در زندگی افراد جامعه می­دانند. مسئولیت اجتماعی مواردی همون حفاظت از محیط­زیست انسانی، بیمه سلامت و ایمنی کارکنان، مراقبت از مشتریان، مراقبت از جامعه و غیره را شامل می‌شود. این امر به واسطه سرمایه‌گذاری برای حفظ و بهبود شرایط کار (مثلا نصب سیستم‌های سرمایشی، ایمن­سازی تأسیسات، مرخصی با حقوق و غیره)، سرمایه­گذاری در جامعه (ساخت پارک‌ها، سرمایه­گذاری در امور اجتماعی، زیست­محیطی و ...)، حفاظت از محیط­زیست انسانی (نصب فیلتر، تصفیه زباله و غیره) انجام می‌شود ]16[.

-       سازمان همکاری اقتصادی و توسعه⁶، مسئولیت اجتماعی شرکتی را به عنوان "سهم تجاری در توسعه پایدار" می­داند. در نتیجه، رفتار شرکتی نه تنها باید تضمین کننده بازده سهامداران، پرداخت دستمزد به کارکنان، و ارائه محصولات و خدمات برای مصرف­کنندگان باشد، بلکه آن­ها باید به نگرانی­ها و ارزش­های اجتماعی و محیطی پاسخ دهند ]34[.

-       مسئولیت اجتماعی یک مدل کسب و کار خودتنظیمی است که یک شرکت را قادر می‌سازد تا از نظر اجتماعی در قبال خود، سهامداران و عموم مردم مسئولیت­پذیر باشد ]48[.

-       مسئولیت اجتماعی به مجموعه فعالیت‌ها و عملکردهای مسئولانه‌ای اشاره دارد که سازمان در قبال کارکنان خود انجام می‌دهد و شرایط زندگی هر یک از آن­ها و سهمی که می‌تواند در بهبود رفاه آن­ها انجام دهد را در نظر می‌گیرد ]44[.

-       مفهوم مسئولیت اجتماعی به عنوان یک الزام قانونی برای یک شرکت تعریف می‌گردد که شامل تعهد مستمر نسبت به جامعه است. هدف اصلی یک شرکت افزایش کارایی و بهره‌وری عملیات خود و به حداکثر رساندن سود سهامداران است ]36[.

مدیران برای ایجاد یک تصویر خوب از خود در سازمان و جامعه، علاوه بر مهارت‌ها و تخصص‌هایشان نیاز به کسب شایستگی‌های فردی داشته که یکی از این شایستگی‌ها، مسئولیت اجتماعی آن­ها در جامعه است و این مسئولیت اجتماعی به معنای پیروی از قوانین اجتماعی و برآورده ساختن انتظاراتی است که جامعه از فرد دارد و نشانگر هنجارهای فرهنگی و اجتماعی و چگونگی و میزان تعهد و التزام فرد به دیگر افراد جامعه است ]6[. از نظر اسلام، مسئولیت اجتماعی در ارزش‌های اخلاقی و فرهنگ اسلامی ریشه دارد و شامل اخلاق و معنویت است ]20[.

2-2- اهمیت مسئولیت اجتماعی

مسئولیت‌پذیری، ارزش اخلاقی است که از مقامات عالی در هر جامعه انتظار می‌رود. نکته مهم، مسئولیت‌پذیری هر یک از افراد در جامعه است. هر فرد در جامعه در هر جایگاهی قرار دارد، دارای حقوق و وظایفی می‌باشد که نقش کلی او در جامعه را تعیین می‌نماید. این نقش به افراد اجازه می‌دهد تا رفتار خود را مطابق با آن تعیین نموده و نیز  به جامعه اجازه می‌دهد از افراد گوناگون بر اساس جایگاه خاصی که در مناسبات اجتماعی دارند، انتظارات داشته باشند. بنابراین، مسئولیت پذیری به عنوان یک ارزش بنیادین، دارای اهمیت اساسی در جوامع می‌باشد ]14[.

امروز، در محیط رقابتی، مسئولیت پذیری اجتماعی از حیاتی‌ترین عوامل اساسی بقای هر سازمان به محسوب می‌گردد ]13[. مسئولیت اجتماعی شرکت می‌تواند هزینه‌های اهرم بالا را کاهش دهد ]18[ و بر حفظ وفاداری مصرف‌کنندگان در مواجهه با قیمت‌گذاری غارت‌گرانه رقبا تأثیر داشته باشد ]51[. مسئولیت اجتماعی، ارزش شرکت‌ها را افزایش داده و به تمایز محصولات به روش‌های مختلف کمک می‌کند ]52[.

همچنین، سرمایه‌گذاران برای شرکت‌هایی با مسئولیت‌های اجتماعی بالا ارزش بیشتری قائل هستند که منجر به دستیابی به اهداف سازمان، رشد بلندمدت و توسعه پایدار آن می‌شود. این نقش اجتماعی فشار بیشتری را بر سازمان و پرسنل آن وارد می‌نماید، زیرا آن­ها بین ارزش‌ها و اهداف خاص برای سود، محیط زیست، زندگی انسان و رفاه حرکت می‌کنند. با این حال، بعد اجتماعی و عملکرد زیست محیطی به شرکت کمک می‌کند تا علاقه سرمایه‌گذاران را جذب کند و به طور بالقوه منافع مالی آتی را افزایش دهد ]49[. در سال‌های اخیر، دولت‌ها تلاش نمودند که شرکت‌ها را به مشارکت در فعالیت‌های مسئولیت اجتماعی تشویق کنند تا ساختار اجتماعی خود را بهبود بخشند ]32[.

سؤال این است که به چه کسانی اعم از تولیدکننده یا مصرف­کننده باید یارانه پرداخت کرد؟ هر دو نقش مهمی دارند: تولیدکنندگان به انتخاب مواد سازگار با محیط­زیست کمک می‌کنند ]27[ و موادی را انتخاب می‌کنند که به صرفه­جویی در انرژی، محدود کردن انتشار گازها و بازیافت زباله کمک می‌کند. به طور همزمان، یارانه به مصرف‌کنندگان در قیمت محصول می­تواند به ایجاد پس‌انداز کمک کند، که در نهایت می‌تواند برای رفاه داخلی و اجتماعی استفاده شود ]33[.

شرکت­ها از استراتژی­های مسئولیت اجتماعی شرکتی برای بازاریابی محصولات خود استفاده می­کنند. برنامه استراتژیک مسئولیت اجتماعی شرکت­ها باعث بهبود وجهه شرکت، تقویت برند، روحیه و حتی افزایش ارزش سهام آن می­شود ]46[. افزایش آگاهی اجتماعی شرکت­ها منجر به توسعه جهت­گیری مسئولیت اجتماعی شرکتی در آنان شده است که اجرای آن بر ارتباطات بازاریابی کلی آن­ها چه در سطوح استراتژیک و چه در سطوح عملیاتی آن تأثیر می­گذارد ]53[. همچنین مسئولیت اجتماعی شرکتی تأثیر قابل توجهی بر درک مشتریان از مسئولیت اجتماعی دارد که به نوبه خود تأثیر قابل توجهی بر رضایت مشتری، اعتماد مشتری، تعامل مشتری و وفاداری مشتری دارد ]32[. مشارکت در اقدامات مسئولیت اجتماعی به سازمان‌ها و شرکت‌ها اجازه می‌دهد تا ارزش را معرفی و ترویج کنند و به حفظ شهرت خوب در بازار کمک کنند ]26[. همچنین، مسئولیت اجتماعی به شرکت‌ها کمک می‌کند تا ارتباط قوی با مشتری داشته باشند، که باعث افزایش سهم بازار شرکت و تمایل مشتری به پرداخت، صرف‌نظر از خدمات و کیفیت محصول می‌شود ]55[. مشارکت یک شرکت در مسئولیت‌های اجتماعی به ارتقای محصول کمک می‌کند، زیرا به طور مثبت بر احساسات مصرف‌کنندگان تأثیر می‌گذارد و شرکت/محصول می‌تواند از شهرت خوب در بازار برخوردار گردد ]30[. شرکت‌های دارای مسئولیت اجتماعی نسبت به شرکت‌هایی که در چنین فعالیت‌هایی شرکت نمی‌کنند، فرصت بیشتری برای گسترش بازار خود دارند ]45[. با این حال، ایده مسئولیت اجتماعی خود مورد مناقشه قرار گرفته است و از چندین دیدگاه متفاوت و متضاد مورد انتقاد قرار گرفته است ]21[.

برخی از مهمترین مزایای مسئولیت اجتماعی عبارتند از: ایجاد تصویر مثبت برای شرکت ]25[، تحقق جامعه مدنی، افزایش تعهد شرکت به جامعه، افزایش اعتماد شهروندان به شرکت، ایجاد اجتماعی با ارزش‌های متعالی ]7[ اشاره نمود.

3-2- پیشینه داخلی

خلیفه­سلطانی و همکاران (1400)، مطالعه‌ای تحت عنوان "ارائه مدل مسئولیت اجتماعی سلبریتی‌های ورزشی" صورت دادند. روش پژوهش آنان، آمیخته اکتشافی بود. در بخش کیفی، از طریق مصاحبه با خبرگان، گونه­های مسئولیت اجتماعی سلبریتی‌های ورزشی با روش تحلیل محتوا و تکنیک دلفی در قالب 53 عامل و 8 مؤلفه شناسایی و دسته‌بندی گردیدند. در بخش کمی، عوامل شناسایی شده در قالب پرسشنامه پنج ارزشی لیکرت تنظیم شدند و در اختیار نمونه آماری به تعداد 278 نفر قرار گرفتند. نتایج تحلیل عاملی تأییدی نشان داد که مدل مسئولیت اجتماعی سلبریتی­های ورزشی شامل: مسئولیت بشردوستی، مسئولیت اخلاقی، مسئولیت قانونی، مسئولیت زیست­محیطی، مسئولیت فرهنگی، مسئولیت اقتصادی و مسئولیت سیاسی از برازش مناسبی برخوردار بودند. یافته‌ها بیانگر آن است که با توجه به معروفیتی که سلبریتی‌های ورزشی در سطح جامعه دارند و به عنوان الگو در بخش زیادی از جامعه مطرح هستند و از دامنه نفوذ اجتماعی قابل توجهی نیز برخوردارند، مسئولیت­پذیری آن­ها در حوزه­های مختلف اجتماعی، اقتصادی، بشردوستانه، زیست­محیطی و غیره ... باعث خواهد شد تا شرایط بسیار مناسبی برای جامعه ایجاد شود، و جامعه به سمت توسعه پایدار حرکت کند ]6[.

بداغی و همکاران (1400)، مطالعه‌ای با عنوان "طراحی الگوی مسئولیت اجتماعی با رویکرد اسلامی ایرانی در سازمان تأمین اجتماعی (مطالعه موردی: استان‌های تهران، فارس، کرمانشاه، لرستان)" ارائه نمودند. روش پژوهش در بخش اول کیفی بود. جامعه آماری شامل خبرگان دانشگاه، حوزه‌های علمیه و سازمان تأمین اجتماعی بود. نمونه‌گیری با روش هدفمند انجام شد. پس از مصاحبه با 21 خبره اشباع نظری داده‌ها حاصل شد. داده‌ها بر اساس نظریه داده بنیاد از طریق مصاحبه نیمه ­ساختاریافته با خبرگان جمع‌آوری شد. داده‌های حاصله از طریق کدگذاری‌های باز، محوری و انتخابی تحلیل شد. اعتبار داده­ها با استفاده از روش پایایی دو کدگذاری صورت پذیرفت. در بخش کمّی به روش تصادفی طبقه‌ای 382 نفر از کارکنان با هدف سنجش الگوی مسئولیت اجتماعی در سازمان تامین اجتماعی استان‌های تهران، فارس، کرمانشاه و لرستان انتخاب شدند. داده‌ها با پرسشنامه محقق ساخته گردآوری شده است. پایایی با روش آلفای کرونباخ ارزیابی و تایید شد. در بخش کیفی، 5 بعد شامل ابعاد نوع دوستی، اقتصادی، قانون‌گرایی، عدالت و سلامت روانی و 35 شاخص شناسایی شد. در بخش کمّی همه ابعاد شناسایی شده به غیر از بعد اقتصادی در سطحی پایین‌تر از میانگین از نظر اجرا قرارگرفتند ]4[.

محمدی (1400)، مقاله‌ای تحت عنوان "طراحی و تبیین الگوی مسئولیت اجتماعی سازمانی در شرکت گاز استان مازندران" ارائه نموده است. روش پژوهش، ترکیبی بود. در بخش کیفی، برای شناسایی ابعاد و مؤلفه‌های مؤثر بر تبیین الگوی مسئولیت اجتماعی از مصاحبه استفاده شد و در بخش کمّی، ابعاد و مؤلفه‌های مؤثر بر مسئولیت اجتماعی به وسیله پرسشنامه ارزیابی شد. داده‌ها با مصاحبه و پرسشنامه گردآوری شد. الگوی نهایی پژوهش شامل 9 بعد: مسئولیت اخلاقی، مسئولیت در بحران­ها، مسئولیت نسبت به جامعه، مسئولیت حقوقی و قانونی، مسئولیت نسبت به کیفیت،  و 25 مؤلفه‌ بود و تنها مؤلفه‌ عمل به اصول اخلاقی متعارف جامعه، حذف و بقیه مؤلفه‌ها در الگوی نهایی تحقیق حفظ شدند ]12[.

شاه­حسینی و همکاران (1400)، تحقیقی با عنوان "مدل مفهومی مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها در حوزه گردشگری ایران با رویکرد نظریه داده بنیاد" عرضه نموده‌اند. هدف تحقیق، ارائه مدل مفهومی در زمینه مسئولیت اجتماعی در صنعت گردشگری ایران بود. جامعه پژوهش شامل خبرگان گردشگری در سال 1397 بود که با روش نمونه‌گیری قضاوتی و گلوله برفی تا رسیدن به اشباع نظری 21 نفر انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده‌ها مصاحبه‌های نیمه ساختاریافته بود که به منظور سنجش قابلیت اعتماد آن، از روش بازبینی در زمان کدگذاری و تأیید همکاران پژوهشی استفاده شد. داده‌های حاصل از مصاحبه‌ها به‌صورت دستی و با استفاده از روش نظریه داده بنیاد تحلیل شد. نتایج نشان داد پدیده مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها در حوزه گردشگری شامل ابعاد مختلف درون شرکتی، محیط‌زیستی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و قانونی می‌شود. همچنین، «کسب مقبولیت اجتماعی»، «شکل‌گیری مفاهیم جدید و گردشگران آگاه و مسئول»، «جبران اثرات منفی گردشگری» و «منفعت‌طلبی اقتصادی» شرایط علی مؤثر بر اجرای این مسئولیت هستند. در ضمن، شرایط مداخله‌گر و زمینه‌ای مؤثر بر راهبردهای اجرای مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها در حوزه گردشگری ایران نیز شناسایی شدند که اجرای این راهبردها به «توسعه پایدار گردشگری»، «مزیت رقابتی شرکت» و «پایداری کسب‌وکار» می‌انجامد ]8[.

فاضلی رستم­پور و همکاران (1400)، پژوهشی با عنوان "تبیین و اعتباریابی الگوی مسئولیت اجتماعی رسانه ملی در تقویت همگرایی اقوام استان سیستان و بلوچستان" به انجام رساندند. این پژوهش با روش آمیخته اکتشافی انجام شده است. داده‌ها از طریق مصاحبه عمیق نیمه ساختار یافته با 15 نفر از خبرگان (خبرگان دانشگاهی، مدیران رسانه ملی و سران اقوام استان) گردآوری شد. خبرگان به صورت نمونه گیری نظری و با روش‌های هدفمند و گلوله برفی انتخاب شده اند. با استفاده از روش تحلیل محتوا برای تجزیه و تحلیل اطلاعات، الگوی اولیه در قالب نظریه داده بنیاد حاصل گردید. سپس، الگوی حاصله با روش دلفی، اصلاح شد و توسط خبرگان مورد تأیید قرار گرفت. برای آزمون الگو، از روش‌های تحلیل عاملی تأییدی و تحلیل مسیر توسط نرم­افزاهای SPSS و PLS بهره گرفته شد. داده‌های کمّی از طریق پرسشنامه توزیع شده در میان 242 نفر از سران اقوام و طوایف استان سیستان و بلوچستان جمع‌آوری شد. یافته‌های  پژوهش نشان‌دهنده 130 مفهوم کلیدی، 34 مقوله و 13 مقوله اصلی که در قالب مقوله محوری «مسئولیت اجتماعی رسانه ملی در تقویت همگرایی اقوام استان سیستان و بلوچستان»، شرایط علی «رعایت حقوق شهروندی، حقیقت‌گرایی، مسئولیت‌پذیری و حرفه‌ای­گرایی»، شرایط زمینه‌ای «محیط درونی و بیرونی رسانه»، شرایط مداخله‌ای «چالش‌های محیطی و محدودیت‌های سازمانی»، راهبردها «راهبردهای قومی و راهبردهای سازمانی» و پیامدها «تقویت همگرایی اقوام استان و ارتقای مسئولیت‌پذیری رسانه ملی» تدوین شد ]10[.

4-2- پیشینه خارجی

پژوهشی با عنوان "هرم مسئولیت اجتماعی شرکت: تکامل آن و پیشنهاد اسپینر، یک اصلاح نظری" توسط سیلوا جونیور⁷ و همکاران (2023)، انجام گرفت. پژوهش تجزیه و تحلیل تکامل هرم مسئولیت اجتماعی شرکتی  است که توسط کارول طراحی شده است و با بررسی شواهد نظری و تجربی، مدل جدیدی از تحلیل را پیشنهاد می‌کند. برای پیشنهاد این مدل جدید، نویسندگان مقاله‌ای مفهومی ارائه می کنند. این مدل که به چهار بعد (اخلاقی، اقتصادی، حقوقی و بشردوستانه) می‌پردازد، در ساختار خود دارای یک بخش مرکزی و سه اندام کوچک برگرفته از مرکز است. در مرکز، بعد اخلاقی و در اندام­ها سایر ابعاد قرار دارند و  بعد اخلاقی نقش پویایی مدل را دارد، هم جهت و هم سرعت چرخش اندام­ها را مشخص می‌کند و در نتیجه مسئولیت اجتماعی کل را ایجاد می‌کند ]38[.

پژوهشی با عنوان "استفاده از مدل ابری برای ارزیابی مسئولیت اجتماعی شرکت‌های دارویی" توسط وان⁸ و همکاران (2022)، انجام شد. بر اساس دیدگاه ذینفعان، پژوهشی با هدف ایجاد سیستم ارزیابی مسئولیت اجتماعی شرکت و نیز با هدف تشویق شرکت‌ها به انجام فعالانه مسئولیت اجتماعی، تدوین اقدامات متقابل هدفمند برای بهبود سطح عملکرد مسئولیت اجتماعی و تحقق توسعه پایدار آن انجام شد. از داده‌های سال‌های 2014 تا 2018 شرکت‌های دارویی در چین برای برآورد سیستم مسئولیت اجتماعی استفاده می‌کند. بر اساس فرآیند تحلیل سلسله مراتبی، از ضریب تغییرات برای تعیین وزن هر شاخص استفاده می‌شود. علاوه بر این، مدل ابری برای ارزیابی تجربی استفاده می‌کند. نتایج ارزیابی نشان داد که مسئولیت اجتماعی شرکت‌های دارویی، در سطح ضعیف تا متوسط رو ​​به خوب است. اهمیت ذینفعان داخلی بیشتر از ذینفعان خارجی است. ارزش ارزیابی جامع ابری ارزیابی مسئولیت اجتماعی شرکت‌های دارویی "معمولی" است و تأثیر عملکرد مسئولیت اجتماعی جامع خوب نیست. نتایج تحقیق، عدم قطعیت مفهوم مسئولیت اجتماعی را منعکس می‌کند. علاوه بر این، با مطالعه داده‌های چند شرکت در سال‌های مختلف، ارزیابی سه‌بعدی «شاخص سال شرکت» را توسعه می‌دهد ]47[.

مقاله‌ای با عنوان "نقش مالک-مدیران در شکل دادن به فعالیت‌های مسئولیت اجتماعی شرکت‌های کوچک و متوسط ​​رومانیایی" توسط ساوانو⁹ و همکاران (2021)، انجام شد. مقاله داده‌هایی را در رابطه با نقش مالک-مدیران در شکل‌دهی به اقدامات مسئولیت اجتماعی شرکت‌های کوچک و متوسط ​​در رومانی، همراه با نظرات آنها در مورد مسئولیت اجتماعی ارائه نموده است. در این راستا، دو منبع داده مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت: یک تحقیق کمّی، بر اساس 109 پرسشنامه جمع‌آوری‌شده از شرکت‌های کوچک و متوسط ​​در بخش غربی رومانی، و همچنین یک مطالعه کیفی، بر اساس 17 مصاحبه با مالک-مدیران مشاغل کوچک. داده‌های کمّی واقعیت اقدامات مسئولیت اجتماعی و رابطه با نگرش‌های مدیر را نشان می‌دهد، در حالی که داده‌های کیفی بر درک بهتر نظرات مالک-مدیران در مورد مسئولیت اجتماعی متمرکز است. یافته‌های تحقیق، تأثیر بالای ارزش‌ها و جهت‌گیری‌های مالک-مدیران را در شکل‌دهی درجه و شکل‌های CSR شرکت‌هایشان تأیید می‌کند و تعاریفی از مسئولیت اجتماعی ارائه شده توسط پزشکان را نشان می‌دهد. نتایج نشان داد که شیوه‌ای که مدیران نقش کسب‌وکار را در تأمین رفاه اجتماعی می‌بینند، بر تصمیمات آن­ها برای مشارکت در انواع مختلف اقدامات مسئولیت اجتماعی شرکت تأثیر می‌گذارد. مصاحبه‌ها بیانگر آن است که مدیران، خواه شرکت آن­ها اقدامات رسمی مسئولیت اجتماعی شرکت داشته باشد یا نداشته باشد، منصف بودن و انجام کسب و کار را در بهترین حالت خود به عنوان بخشی از مسئولیت اجتماعی شرکت در نظر می‌گیرند. کسانی که اشکال دیگری از مسئولیت اجتماعی شرکت را نیز به نمایش گذاشتند کسانی هستند که وظیفه خود می‌دانستند که به جامعه بازگردانند. علاقه ذینفعان بیشتر توسط کسانی که علاقه فزاینده­ای به مسئولیت اجتماعی دارند، نشان داده شد ]37[.

ریوس-مانریکز¹⁰ و همکاران (2021)، تحقیقی با موضوع "مدل ساختاری مسئولیت اجتماعی شرکت. یک مطالعه تجربی در مورد شرکت‌های کوچک و متوسط مکزیکی" به انجام رساندند. هدف تحقیق ساخت، شناسایی و اعتبارسنجی مدلی از مسئولیت اجتماعی در شرکت‌های کوچک و متوسط ​​در مکزیک است. مطالعه بر روی نمونه‌ای از 226 شرکت کوچک و متوسط ​​با استفاده از روش‌شناسی استاندارد بین‌المللی انجام گرفت. از رویکرد کمی و تحلیل توصیفی، تحلیل عاملی اکتشافی و مدل‌سازی معادلات ساختاری بهره گرفته شد. نتایج نشان می‌دهد که مرتبط‌ترین متغیرها برای مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت شامل: سرمایه انسانی، مشتریان، زنجیره تأمین، محیط اجتماعی و تأثیر بر جامعه، و حاکمیت سازمانی (قانونمندی و سیستم مدیریت) هستند ]35[.

مطالعه‌ای تحت عنوان "مسئولیت اجتماعی شرکت از دیدگاه دانشجویان مدیریت برزیل: وارونگی هرم" توسط سیلوا جونیور¹¹ و همکاران (2020)، ارائه شده است. هدف مقاله بررسی دیدگاه دانشجویان رشته مدیریت در یک دانشگاه دولتی برزیل در رابطه با مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکتی است. دانشجویان مدیریت برای نظر آن­ها در مورد مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکت مورد بررسی قرار گرفتند. داده‌ها از طریق مثلث‌سازی و با ترکیب کاربرد پرسشنامه و تحقیقات اسنادی جمع‌آوری شد. تعداد 241 پرسشنامه معتبر وجود داشت که این حجم نمونه می­باشد. داده­ها با استفاده از نرم­افزار مسئولیت اجتماعی شرکت، آمار توصیفی و آزمون های ناپارامتریک مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که برای دانشجویان رشته مدیریت در مقطع کارشناسی، مهمترین ابعاد مسئولیت اجتماعی شرکت به ترتیب سلسله­مراتبی، بشردوستانه، اخلاقی، قانونی و اقتصادی است. بنابراین، می‌توان وارونگی هرم مسئولیت اجتماعی شرکت اولیه پیشنهاد شده توسط کارول¹² (1991) را مشاهده کرد ]39[.

3-                      روش تحقیق

روش تحقیق از نظر هدف، توسعه‌ای است و با توجه به این­که پژوهش به توصیف چارچوب مسئولیت اجتماعی می‌پردازد، بنابراین از نظر طرح تحقيق، جزو پژوهش‌های توصيفي - پیمایشی مي‌باشد. همچنين، تحقیق حاضر از نظر ماهیت داده‌ها، نیز جزء طرح‌های کمّی‌ است.

منابع مورد مطالعه تحقیق در بخش کیفی مشتمل بر متون علمی (کتب و مقالات) در حوزه مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکتی بوده و در بخش کمی نیز، مشتمل بر کلیه مدیران عالی، میانی و عملیاتی شرکت برق استان خراسان رضوی به تعداد 167 نفر بود که از این میان با استفاده از جدول کرجسی و مورگان تعداد 115 نفر به عنوان نمونه به شیوه نمونه­گیری در دسترس انتخاب شدند. شیوه نمونه­گیری در دسترس یک روش نمونه‌گیری غیراحتمالی است که ملاک انتخاب نمونه، سادگی دسترسی است. لازم به ذکر است از آن­جا که برازش مدل با استفاده از نرم­افزار PLS انجام می­گیرد، تعداد نمونه انتخابی متناسب با قاعده شناخته شده برای تعیین حداقل نمونه لازم در روش PLS (بارکلی¹³ و همکاران، 1995) می­باشد که حداقل حجم نمونه را ده برابر تعداد شاخص­های مدل اندازه­گیری­ای که دارای بیشترین شاخص در میان مدل­های اندازه­گیری مدل اصلی پژوهش است تعیین نموده­اند.

به منظور دستیابی به اهداف این پژوهش، در گام اول، با استفاده از روش تحلیل محتوا با رویکرد قیاسی، الگوی مسئولیت اجتماعی مدیران استخراج گردید. سپس در گام دوم، مدل اندازه­گیری، مدل ساختاری و مدل کلی با استفاده از نرم­افزار PLS در جامعه مورد مطالعه برازش گردید. بدین­ترتیب در گام نهایی، اولویت ابعاد، مؤلفه­­ها و شاخص­های شناسایی شده مدل مسئولیت اجتماعی مدیران شرکت توزیع برق استان خراسان رضوی رتبه­بندی گردید.

ابزار سنجش، پرسشنامه محقق­ساخته بسته بود که پس از استخراج الگو با روش تحلیل محتوا تهیه شد و روایی و پایایی آن مورد بررسی واقع گردید که در بخش یافته­ها تشریح می­گردد.

4. یافته­ها

الف- تحلیل محتوا

تحلیل محتوا، تکنیکی پژوهشی برای استنباط تکرارپذیر و معتبر از داده­ها در مورد متن آن­ها است. تحلیل محتوا به مثابه تکنیکی پژوهشی، شامل شیوه­های تخصصی در پردازش داده­های علمی است. هدف تحلیل محتوا، فراهم آوردن شناخت، بینشی نو، تصویر واقعیت و راهنمای عمل است. چلیمسکی¹⁴ (1989)، تحلیل محتوا را مجموعه رویه­ای برای جمع­آوری و سازماندهی اطلاعات در یک شکل استاندارد شده می­داند که به پژوهشگر اجازه تحلیل­هایی برای استنباط درباره ویژگی­ها و معنای مواد نوشتاری یا ثبت­شده را می­دهد ]1[.

روش مورد استفاده در این پژوهش برای استخراج الگوی مسئولیت اجتماعی مدیران، تحلیل محتوای کیفی قیاسی است. تحلیل محتوای کیفی، یکی از روش­های پژوهش است که برای تحلیل داده­های متنی کاربرد فراوان دارد. تحلیل محتواي کیفی را می­توان روش پژوهشی براي تفسیر ذهنی محتوایی داده­هاي متنی از راه فرایندهاي طبقه­بندي نظام­مند کدبندي و تم­سازي یا طراحی الگوهاي شناخته شده دانست ]11[. 

امروزه، سه رویکرد براي کاربرد تحلیل محتوا مطرح است: سنتی، هدایت شده و جامع. این رویکردها براي تفسیر مفهوم محتواي متن به کار گرفته می­شوند و با دیدگاه طبیعت­گرایی همخوانی دارند. تفاوت عمده آن­ها در چگونگی کدگذاري، اساس کدها و تهدیدهاي مربوط به درستی داده هاست. در رویکرد هدایت شده یا همان قیاسی -که در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفته است- اساس تحلیل را نظریه­هاي موجود یا نتایج پژوهش­هاي پیشین به عنوان کدهاي اولیه و راهنما تشکیل می­دهند.

با توجه به مسأله و قلمرو پژوهش، تمامی متون علمی (کتب و مقالات) در حوزه مسئولیت اجتماعی، جامعه تحقیق را تشکیل می­دهد. در پژوهش­های کیفی، هدف، توصیف یا تبیین یک پدیده به مشروح­ترین شکل ممکن است. در این پژوهش­ها معیاری معرفی می­شود که در آن هدف، رسیدن به حداکثر اطلاعات در مورد پدیده موردنظر می­باشد. این معیار در زمینه پژوهش­های کیفی، اشباع نامیده می­شود. اشباع داده یا اشباع نظری، رویکردی است که در پژوهش­های کیفی برای تعیین کفایت نمونه­گیری، مورد استفاده قرار می­گیرد. در این پژوهش متناسب با مسأله پژوهش با استفاده از روش نمونه­گیری هدفمند ابتدا از میان متون علمی موجود، تعدادی از آن­ها که دارای بیشترین ارجاع بودند انتخاب و سپس در میان متون، داده­های مرتبط با موضوع تحقیق گردآوری شده است و تا مرحله اشباع نظری جمع­آوری نمونه­ها ادامه یافته است.

پس از آن­که پژوهشگر نمونه موردنظر برای پژوهش را انتخاب کرد، باید واحد تحلیل خود را مشخص کند. پنج نوع واحد عمده تحلیل عبارتند از: 1. کلمه یا نماد؛ 2. مضمون (تم)؛ 3. شخصیت؛ 4. بند (پاراگراف) و 5. مورد یا عنوان (آیتم). در این پژوهش واحد تحلیل انتخابی، مضمون است.

جدول (1): مضامین استخراج شده از متون

ارتقای سلامت و بهداشت جسمی و روانی کارکنان و مردم جامعه؛ تلاش برای افزایش سطح امنیت کارکنان در محل کار؛ کمک به افزایش سطح آگاهی و سواد در جامعه و محل کار؛ کمک به بهبود امکانات رفاهی جامعه؛ تکریم ارباب رجوع و رفتار محترمانه با مردم جامعه؛ رفتار توأم با احترام مدیر با همکاران، کارکنان و زیردستان و تعامل با آن­ها؛ رفتار محترمانه مدیر با سایر ذینغعان مانند تأمین‌کنندگان، سهامدارن، نهادهای نظارتی و...؛ اولویت قرار دادن مناطق دور افتاده و محروم در خدمت­رسانی و توزیع برق؛ حمایت مالی و کمک به تأسیس نهادهای زیربنایی (مدرسه، درمانگاه و...) در مناطق محروم؛ برنامه‌ریزی برای بازیافت ضایعات و پسماند به گونه‌ای که موارد مضر آن وارد طبیعت نشود؛ ایجاد انبار ایمن برای ضایعات و بازیافت؛ بازگداندن موارد بازیافتی به چرخه تولید؛ کاهش هزینه‌های تولید با بهره‌گیری از شرکت‌های تخصصی خارج از سازمان؛ افزایش کیفیت، کمّیت و سرعت خدمات‌رسانی با استفاده از توان متخصصان خارج سازمان؛ کاهش تلفات انرژی و صرفه‌جویی در مصرف انرژی با انجام اصلاحاتی در تجهیزات سازمان مانند دستگاه‌های تهویه هوا و امکانات گرمایشی و سرمایشی، روشنایی و یا در حوزه شبکه؛ استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر مانند آب، نور خورشید، باد، امواج و ...؛ استقرار نیروگاه‌های مجازی؛ درخواست و تأمین بودجه از مقامات بالاتر برای پیاده‌سازی برنامه‌های مسئولیت اجتماعی؛ تخصیص بودجه کافی به واحدها و دپارتمان‌های مختلف سازمان برای پیشبرد اهداف و برنامه‌های مرتبط با مسئولیت اجتماعی؛ حمایت مالی از طرح‌ها، برنامه‌ها و ابتکارات ارائه شده در حوزه مسئولیت اجتماعی؛ بزرگداشت آئین‌ها و رسوم سنتی و مذهبی کشور؛ ترویج و تبلیغ آداب و رسوم و ارزش‌های جامعه ایرانی اسلامی؛ احترام گذاشتن به فرهنگ‌ها، گویش‌ها و ادیان و مذاهب اقوام مختلف در کشور؛ نظرسنجی از پرسنل در زمینه تنظیم اهداف و دستورالعمل‌های اجرای مسئولیت اجتماعی؛ تشویق کارکنان به مشارکت در امور مسئولیت اجتماعی؛ تعامل مدیر با زیردستان برای اتخاذ تصمیم‌های مربوط به مسئولیت اجتماعی؛ برگزاری دوره‌های آموزشی و توجیهی برای کارکنان به منظور یادگیری و پذیرش اقدامات داوطلبانه مربوط به مسئولیت اجتماعی؛ ایجاد انگیزه در کارکنان برای پذیرش طرح‌های مسئولیت اجتماعی و مشارکت داوطلبانه در اقدامات خیرخواهانه در سطح جامعه؛ اعتقاد قلبی به ذات اقدس الهی و ناظر دانستن خداوند بر اعمال و رفتار خویش؛ انجام کارهای خارج از شغل برای کمک به بهبود شرایط جامعه به خاطر رضای خدا؛ کمک به کارکنان در راستای پذیرش مسئولیت در قبال خویشتن جهت دستیابی به کمال شایسته خود و خودشکوفایی؛ ترویج و توسعه فرهنگ وقف به عنوان مصددقی برای انفاق، احسان و تعاون؛ ایجاد ارتباط با خداوند و تبدیل شدن به الگویی برای تعمیق اعتقادات مذهبی کارکنان؛  ابلاغ طرح‌ها و برنامه‌های مسئولیت اجتماعی به کارکنان همه سطوح سازمان؛ متقاعد ساختن کارکنان برای رعایت مسئولیت اجتماعی از طریق گفتگو، جلسه و ...؛ تبعیت از مفاد قانونی مرتبط به مسئولیت اجتماعی و احترام به قانون؛ اطلاع‌رسانی در زمینه قوانین و مقررات مربوط به مسئولیت اجتماعی به کارکنان؛ تشریح دستورالعمل‌ها و آئین‌نامه‌ها برای کارکنان و رفع ابهام درباره چگونگی اجرای آن؛ تدوین قوانین خاص مرتبط با اجرای مسئولیت اجتماعی و در نظر گرفتن ضمانت اجرایی برای آن؛ تنظیم اهداف و مأموریت‌های مرتبط با مسئولیت اجتماعی و ابلاغ آن به کارکنان؛  تدوین دستورالعمل‌های لازم در زمینه مراحل و چگونگی پیاده‌سازی مسئولیت اجتماعی؛ تدوین پارامترهایی برای ارزیابی سازمان در زمینه اجرا و پیشبرد اهداف مسئولیت اجتماعی؛ تبیین شاخص‌هایی برای ارزیابی میزان مشارکت کارکنان در مسئولیت اجتماعی و رعایت آن؛ استفاده از فناوری و سیستم اتوماسیون برای شفاف‌سازی چگونگی اجرای اقدامات و فرایندهای مسئولیت اجتماعی و امکان پیگیری آتی آن؛ مکانیزه‌سازی فرایندها به منظور حاکمیت قانون و جلوگیری از اعمال نظرات شخصی؛ تعیین جایگاه و میزان اولویت اهداف مسئولیت اجتماعی نسبت به اهداف اصلی سازمان در مقررات و آئین‌نامه‌ها؛ اولویت‌بندی برنامه‌های مسئولیت اجتماعی و تعیین ترتیب و توالی آن­ها در بخشنامه­ها

در روش تحلیل محتوا، پس از نمونه­گیری و انتخاب واحدهای تحلیل، در گام بعد باید شناسه­گذاری و مقوله­بندی صورت گیرد. به­طور کلی فرایند کدگذاری در تحلیل محتوای کیفی بسته به مسأله یا اهداف پژوهش می­تواند به صورت قیاسی یا استقرایی صورت پذیرد. رویکرد قیاسی که در این تحقیق مورد استفاده قرار می­گیرد، با توجه به نظریه خاص (در این تحقیق: تقسیم­بندی مسئولیت اجتماعی (کارول¹⁵، 1979)؛ شامل مسئولیت اقتصادی، مسئولیت اخلاقی، مسئولیت بشردوستانه، مسئولیت زیست­محیطی) و افزودن بعد فرهنگی/ارزشی به آن، آغاز و نیازمندی­های آن نظریه به صورت فرضی مطرح می­شود. به عبارت دیگر، در این رویکرد از تحلیل محتوای کیفی، مقولات و طبقات در آخر پژوهش به دست نمی­آیند، بلكه محقق با مفروض گرفتن برخی تعاریف و تعمیم­ها به عنوان طبقات (در این تحقیق: مسئولیت اقتصادی، مسئولیت اخلاقی، مسئولیت بشردوستانه، مسئولیت زیست­محیطی، مسئولیت فرهنگی/ارزشی)، متن مورد نظر را به صورت كيفي تحليل مي­كند و به دنبال مصادیقی از تعاریف و تعمیم­ها در کل متن می­گردد. 

گام نهایی در تحلیل محتوای کیفی، تحلیل و استنباط نتایج و گزارش آن است. مهمترين مرحله روش تحليل محتواي كيفي، استنباط است كه براساس آن رابطه مفاهیم با یکدیگر مشخص مي­شود.

بدین­ترتیب الگوی نهایی مسئولیت اجتماعی مدیران در شکل (1) ارائه شده است.

 

شکل (1): الگوی نهایی مسئولیت اجتماعی مدیران

2.       ارزیابی مدل در شرکت برق استان خراسان رضوی

تحليل به روش مدل­سازي معادلات ساختاري با رويكرد حداقل مربعات جزئي¹⁶ داراي سه مرحله اصلي زیر می­باشد.

-       برازش مدل اندازه­گیری 

در این مدل، پایایی (با بررسی: ضرایب بار عاملی، ضریب آلفای کرونباخ، ضریب پایایی ترکیبی)؛ روایی همگرا (با بررسی: میانگین واریانس استخراجی (AVE) سازه­ها)؛ و روایی واگرا (با بررسی: ماتریس فورنل و لارکر¹⁷) مورد ارزیابی قرار می­گیرد.

جداول (2)، مقادیر بار عاملی، ضریب آلفای کرونباخ، ضریب پایایی ترکیبی و میانگین واریانس استخراج شده سازه­های مرتبه اول تحقیق را نشان می­دهد.

توضیح این­که مقدار عددي قابل قبول برای ضرایب بار عاملی، 0.4 (هالند¹⁸، 1999)، و برای AVE، 0.5 (فورنل و لاکر، 1981)، می­باشد. همچنین مقدار عددي قابل قبول برای هر دو شاخص آلفای کرونباخ و ضریب پایایی ترکیبی 0.7 می­باشد.

جدول (2): بررسی برازش مدل اندازه­گیری متغیرهای پنهان تحقیق

متغیرهای مکنون	بار عاملی	آلفای کرونباخ	پایایی ترکیبی	AVE
مسئولیت بشردوستانه	0.605	0.851	0.888	0.528
مسئولیت فرهنگی/ارزشی	0.657	0.947	0.954	0.585
مسئولیت اقتصادی	0.509	0.866	0.891	0.515
مسئولیت اخلاقی	0.643	0.786	0.836	0.506
مسئولیت قانونی	0.529	0.739	0.733	0.503
مسئولیت زیست­محیطی	0.617	0.702	0.705	0.509

جدول (3)، نتایج آزمون فورنل و لارکر را در مورد سازه­های مرتبه اول تحقیق نشان می­دهد. لازم به ذکر است که لازمه تأييد روايي واگرا به روش فورنل و لارکر، بزرگتر بودن مقادير عددي قطر اصلي از ساير خانه­هاي ماتريس می­باشد. مطابق نتایج ارائه شده در جدول، روایی واگرا سازه­های مکنون تحقیق تأیید می­شود.

جدول (3): بررسی روایی واگرا متغیرهای پنهان تحقیق

زیست­محیطی	قانونی	اخلاقی	اقتصادی	فرهنگی/ارزشی	بشردوستانه	مسئولیت
					0.727	بشردوستانه
				0.765	0.587	فرهنگی/ارزشی
			0.718	0.664	0.534	اقتصادی
		0.711	0.678	0.659	0.508	اخلاقی
	0.709	0.514	0.523	0.604	0.418	قانونی
0.713	0.656	0.507	0.496	0.389	0.409	زیست­محیطی

 

-       برازش مدل ساختاری 

مرحله دوم ارزیابی مدل تحقیق، بررسی مدل ساختاری است که با استفاده از کیفیت مدل (شاخص­های ضریب تعیین (R2)، و شاخص ارتباط پیش­بین (Q2))؛ و ضرایب مسیر (بتا) و معناداری آن (مقادیر t-value) مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت.

معيار اول از بررسي مدل ساختاري، ضرايب معناداري t بین متغیرهای مکنون است که با اجرای فرمان خودگردان­سازی¹⁹ در نرم­افزار PLS، مقادیر آن بر روی خطوط مسیرها نشان داده می­شوند. در صورتی­که مقادير بیشتر از 1.96 باشند، بیانگر صحت رابطه بین سازه­ها در سطح اطمینان 95% است.

در شکل (2)، مقادیر t برای ارزیابی بخش ساختاری مدل نشان داده شده است. با توجه به نتایج به دست آمده، از آن­جا که تمام اعداد واقع بر مسیرها، بالاتر از 1.96 هستند، مناسب بودن مدل ساختاری تأیید می­شود.

 

شکل (2): مدل پژوهش در حالت معناداری

دومین معیار برای بررسی برازش مدل ساختاری، بررسی ضرایب تعیین (مقادیر R2) مربوط به متغیرهای مکنون درون­زای مدل است. ضریب تعیین نشان می­دهد چند درصد از تغییرات متغیر درون­زا توسط متغیر برون­زا تبیین می‌شود. مقادیر R2 در داخل دایره­های مدل استاندارد و تنها برای سازه­های درون­زای مدل محاسبه می­شود و در مورد سازه­های برون­زا مقدار این معیار صفر است. چین²⁰ (1998)، سه مقدار 0.19، 0.33، و 0.67 را به عنوان ملاکی برای ضعیف، متوسط و قوی بودن ضرایب تعیین معرفی نمودند.

شکل (3)، مدل پژوهش در حالت استاندارد را نشان می­دهد. به عنوان مثال، ضریب تعیین برای بعد مسئولیت اجتماعی بشردوستانه 0.927 محاسبه شده است که نشان مي­دهد که مؤلفه­های مربوط به بعد مسئولیت اجتماعی بشردوستانه توانسته 92.7 درصد از تغييرات آن را پیش­بینی کنند و مابقی تغییرات آن­ها وابسته به سایر متغیرها و عواملی است که در مدل نیامده است. مطابق نتایج به دست آمده در شکل (3)، از آن­جا که مقادیر R2 برای کلیه سازه­های درون­زای مدل با در نظر گرفتن سه مقدار ملاک، مناسب است، نتایج برازش مدل ساختاری تأیید می­شود.

 

شکل (3): مدل پژوهش در حالت استاندارد

سومین معیار برازش مدل ساختاری، شاخص قدرت پیش­بین (Q2) است. این معیار که توسط استون و گیسر²¹ (1974) معرفی شد، قدرت پیش­بینی مدل در سازه‌های درون‌زا را با اجرای فرمان چشم بستن²² در نرم­افزار PLS، مشخص می‌کند. به اعتقاد این دو محقق، مدل‌هایی که دارای برازش ساختاری قابل قبول هستند، باید قابلیت پیش‌بینی متغیرهای درون‌زای مدل را داشته باشند. بدین معنی که اگر در یک مدل، روابط بین سازه‌ها به درستی تعریف شده باشند، سازه‌ها تأثیر کافی بر یکدیگر گذاشته و از این راه فرضیه‌ها به درستی تأیید شوند. هنسلر²³ و همکاران (۲۰۰۹)، سه مقدار 0.02، 0.15 و 0.35 را به عنوان قدرت پیش­بینی کم، متوسط و قوی برای این شاخص تعیین نمودند.

جدول (4)، مقادیر این شاخص و نحوه محاسبه آن را برای شش بعد اصلی تحقیق نشان می­دهد.

جدول (4): برازش مدل ساختاری (محاسبه شاخص قدرت پیش­بین)

Q² (=1-SSE/SSO)	SSE	SSO	مسئولیت
0.452	566.674	1035.000	بشردوستانه
0.537	799.076	1725.000	فرهنگی/ارزشی
0.356	962.595	1495.000	اقتصادی
0.262	1102.872	1495.000	اخلاقی
0.295	972.899	1380.000	قانونی
0.275	834.150	1150.000	زیست­محیطی

مطابق نتایج، از آن­جا که مقادیر Q2 برای سازه­های مدل با در نظر گرفتن سه مقدار ملاک، مناسب است، مي­توان اين­گونه استنباط نمود که قدرت پیش­بینی مدل در خصوص آن­ها در حد مطلوب می­باشد.

-       برازش مدل کلی

تنها معیاری که در روش معادلات ساختاری با رویکرد حداقل مربعات جزئی تعبیه شده است، شاخص GOF می­باشد. سه مقدار 0.01، 0.25 و 0.36 به عنوان مقادير ضعيف، متوسط و قوي براي این معیار معرفي شده است.

برای بررسی برازش مدل کلی که هر دو بخش مدل اندازه­گیری و ساختاری را کنترل می­کند، معیار GOF به شرح زیر محاسبه شد:

GOF = √Average (Commonality) × Average (R2)

GOF = √0.524×0.911=0.691

که با توجه به مقادیر ملاک معرفی شده، نشان­­دهنده برازش کلی قوی مدل می­باشد. 

لازم به ذکر است که همان­گونه که در فرمول مشخص است، این معیار از حاصلضرب میانگین ضرایب تعیین در میانگین مقادیر اشتراکی -که در بخش­های قبل مورد محاسبه واقع گردیدند- به دست آمده است.

 

-       تعیین رتبه ابعاد و مؤلفه­های مدل مسئولیت اجتماعی مدیران در شرکت توزیع برق استان خراسان رضوی

در این بخش با توجه به ضرایب مسیر به دست آمده در مدل­سازی معادلات ساختاری، رتبه ابعاد و مؤلفه­های مدل مسئولیت اجتماعی مدیران در شرکت توزیع برق استان خراسان رضوی مشخص می­گردد. مقادیر داخل پرانتز در جدول (5) نشان­دهنده ضرایب مسیر است.

 

جدول (5): رتبه­بندی اجزاء مدل مسئولیت اجتماعی مدیران شرکت برق 

بعد	رتبه	مؤلفه	رتبه
مسئولیت اجتماعی  فرهنگی/ارزشی (0.657)	1	ترویج رفتارهای خیرخواهانه (0.521)	6
		حفظ ارزش­های فرهنگی و دینی جامعه (0.581)	1
		پایبندی به اعتقادات دینی و مذهبی (0.571)	2
		ایجاد بستری برای توسعه ارزش­های دینی و معنوی (0.566)	3
		ایجاد همسویی در کارکنان در امور مسئولیت اجتماعی (0.562)	4
		ترویج فرهنگ مشارکت در امور مسئولیت اجتماعی (0.536)	5
مسئولیت اجتماعی اقتصادی (0.509)	6	تأمین بودجه برای پیاده­سازی اقدامات مسئولیت اجتماعی (0.460)	3
		بهینه­سازی مصرف انرژی (0.453)	4
		سودآوری (0.471)	2
		برون­سپاری منطقی کار (0.474)	1
		کمک به رونق اقتصادی جامعه (0.424)	5
مسئولیت اجتماعی اخلاقی (0.643)	2	رعایت کدهای اخلاقی (0.485)	2
		صداقت و درستی (0.479)	3
		پاسخگویی به ذینفعان سازمان (0.499)	1
		ترویج فضای رأفت و مهربانی در جامعه (0.472)	4
		عدالت­محوری و رعایت انصاف (0.457)	5
مسئولیت اجتماعی  قانونی (0.529)	4	تعیین جایگاه مسئولیت اجتماعی در سازمان اجتماعی (0.527)	4
		شفاف­سازی (0.577)	2
		پیروی از قوانین و مقررات موجود (0.584)	1
		تدوین قوانین و آئین­نامه­های مسئولیت اجتماعی (0.534)	3
		تدوین شاخص­های ارزیابی مسئولیت (0.505)	5
مسئولیت اجتماعی زیست­محیطی (0.617)	5	مدیریت ضایعات و پسماند (0.537)	1
		صیانت از محیط زیست (0.523)	2
		رفتار شهروندی زیست­محیطی (0.431)	3
مسئولیت اجتماعی بشردوستانه (0.605)	3	حفظ کرامت انسانی (0.455)	1
		کمک به رفاه جامعه (0.435)	3
		رفع محرومیت از جامعه (0.439)	2

5. بحث و نتیجه­گیری 

توجه جدی به مسأله مسئولیت اجتماعی شرکتی در صنعت برق کشور، با توجه به این­که دامنه فعالیت­ها و فرایندهای تولید، توزیع، انتقال و مصرف برق در هر گام نیازمند ارتباط تنگاتنگ با ذینفعان متعدد است؛ از اهمیت بسیاری برخوردار است. به علاوه، نظر به سیر تکاملی موجود در این حوزه، از جمله: تدوین اصول جهانی برای گزارش­دهی مسئولیت اجتماعی شرکتی، همچنین پیوستن ایران به اعلامیه توسعه هزاره در سال 2000 از طریق برنامه توسعه سازمان ملل²⁴ و عدم انجام اقدامات کافی و لازم در این زمینه، و نیز نظر به نقش بی­بدیل مدیران شرکت­ها در پیشبرد اهداف مسئولیت اجتماعی شرکتی، ضرورت دارد به طور ویژه و جدی­تری به ارائه مدل مسئولیت اجتماعی مدیران در صنعت برق کشور توجه شود. از این­رو، هدف این تحقیق ارائه الگوی مسئولیت اجتماعی مدیران و ارزیابی آن در شرکت توزیع نیروی برق استان خراسان رضوی بود. برای دستیابی به این هدف، روش آمیخته برای انجام تحقیق اتخاذ شده و در دو گام کیفی و کمی، اجرا شد و نتایج به شرح زیر حاصل شد.

·       الگوی مسئولیت اجتماعی مدیران شامل 6 بعد، 28 مؤلفه و 72 شاخص شناسایی شد (شکل (1)).

·       ابعاد مسئولیت اجتماعی مدیران شامل: مسئولیت فرهنگی/ارزشی، مسئولیت اقتصادی، مسئولیت اخلاقی، مسئولیت قانونی، مسئولیت زیست­محیطی، و مسئولیت بشردوستانه شناسایی گردید (شکل (1)).

·       مؤلفه­های مربوط به بعد مسئولیت فرهنگی/ارزشی، شامل: ایجاد بستری برای توسعه ارزش­های دینی و معنوی (3 شاخص)، ترویج فرهنگ مشارکت در امور مسئولیت اجتماعی (3 شاخص)، حفظ ارزش­های فرهنگی و دینی جامعه (3 شاخص)، ایجاد همسویی در کارکنان در امور مسئولیت اجتماعی (2 شاخص)، پایبندی به اعتقادات دینی و مذهبی (2 شاخص)، و ترویج رفتارهای خیرخواهانه (2 شاخص) شناسایی گردید (شکل (1)).

·       مؤلفه­های مربوط به بعد مسئولیت اقتصادی، شامل: تأمین بودجه برای پیاده­سازی اقدامات مسئولیت اجتماعی (3 شاخص)، بهینه­سازی مصرف انرژی (3 شاخص)، سودآوری (3 شاخص)، برون­سپاری منطقی کار (2 شاخص)، و کمک به رونق اقتصادی جامعه (2 شاخص) شناسایی گردید (شکل (1)).

·       مؤلفه­های مربوط به بعد مسئولیت اخلاقی، شامل: رعایت کدهای اخلاقی (3 شاخص)، صداقت و درستی (3 شاخص)، پاسخگویی به ذینفعان سازمان (3 شاخص)، ترویج فضای رأفت و مهربانی در جامعه (2 شاخص)، و عدالت­محوری و رعایت انصاف (2 شاخص) شناسایی گردید (شکل (1)).

·       مؤلفه­های مربوط به بعد مسئولیت قانونی، شامل: تدوین شاخص­های ارزیابی مسئولیت اجتماعی (2 شاخص)، شفاف­سازی (2 شاخص)، تعیین جایگاه مسئولیت اجتماعی در سازمان (2 شاخص)، پیروی از قوانین و مقررات موجود (3 شاخص)، و تدوین قوانین و آئین­نامه­های مسئولیت اجتماعی (3 شاخص) شناسایی گردید (شکل (1)).

·       مؤلفه­های مربوط به بعد مسئولیت زیست­محیطی، شامل: مدیریت ضایعات و پسماند (3 شاخص)، صیانت از محیط زیست (3 شاخص)، و رفتار شهروندی زیست­محیطی (4 شاخص) شناسایی گردید (شکل (1)).

·       مؤلفه­های مربوط به بعد مسئولیت بشردوستانه، شامل: کمک به رفاه جامعه (4 شاخص)، حفظ کرامت انسانی (3 شاخص)، و رفع محرومیت از جامعه (2 شاخص) شناسایی گردید (شکل (1)).

همچنین با توجه به رتبه­های به دست آمده از ارزیابی مدل در شرکت برق استان خراسان رضوی، نتایج تحقیق به شرح زیر حاصل شد؛

·       رتبه­بندی ابعاد مسئولیت اجتماعی مدیران در شرکت برق استان خراسان رضوی به ترتیب: مسئولیت فرهنگی/ارزشی، مسئولیت اخلاقی، مسئولیت بشردوستانه، مسئولیت قانونی، مسئولیت زیست­محیطی، و مسئولیت اقتصادی می­باشد.

شکل (4)، نمودار راداری نتایج به دست آمده از رتبه­بندی ابعاد مسئولیت اجتماعی مدیران در شرکت برق استان خراسان رضوی را نشان می­دهد.

 

شکل (4): نتایج رتبه­بندی ابعاد مسئولیت اجتماعی در شرکت برق استان خراسان رضوی

·       بالاترین رتبه در میان مؤلفه­های مربوط به بعد مسئولیت فرهنگی/ارزشی در شرکت برق مربوط به حفظ ارزش­های دینی و فرهنگی جامعه؛ و پایین­ترین رتبه مربوط به ترویج رفتارهای خیرخواهانه می­باشد.

·       بالاترین رتبه در میان مؤلفه­های مربوط به بعد مسئولیت اخلاقی در شرکت برق مربوط به پاسخگویی به ذینفعان سازمان؛ و پایین­ترین رتبه مربوط به عدالت­محوری و رعایت انصاف می­باشد.

·       بالاترین رتبه در میان مؤلفه­های مربوط به بعد مسئولیت بشردوستانه در شرکت برق استان خراسان رضوی مربوط به حفظ کرامت انسانی؛ و پایین­ترین رتبه مربوط به کمک به رفاه جامعه می­باشد.

·       بالاترین رتبه در میان مؤلفه­های مربوط به بعد مسئولیت قانونی در شرکت برق استان خراسان رضوی مربوط به پیروی از قوانین و مقررات موجود؛ و پایین­ترین رتبه مربوط به تدوین شاخص­های ارزیابی می­باشد.

·       بالاترین رتبه در میان مؤلفه­های مربوط به بعد مسئولیت زیست­محیطی در شرکت برق استان خراسان رضوی مربوط به مدیریت ضایعات و پسماند؛ و پایین­ترین رتبه مربوط به رفتار شهروندی زیست­محیطی می­باشد.

·       بالاترین رتبه در میان مؤلفه­های مربوط به بعد مسئولیت اقتصادی در شرکت برق استان خراسان رضوی مربوط به برون­سپاری منطقی کار؛ و پایین­ترین رتبه مربوط به کمک به رونق اقتصادی جامعه می­باشد.

·       رتبه­بندی شاخص­های مربوط به مؤلفه ترویج رفتارهای خیرخواهانه از بعد مسئولیت فرهنگی/ارزشی به ترتیب شامل: انگیزش کارکنان برای پذیرش طرح­های مسئولیت اجتماعی و برگزاری دوره­های آموزشی برای یادگیری اقدامات داوطلبانه می­باشد.

·       رتبه­بندی شاخص­های مربوط به مؤلفه عدالت­محوری و رعایت انصاف از بعد مسئولیت اخلاقی به ترتیب شامل: رفتار منصفانه با زیردستان و ارباب­رجوع و انصاف در انتخاب، گزینش و ارتقای کارکنان می­باشد.

·       رتبه­بندی شاخص­های مربوط به مؤلفه کمک به رفاه جامعه از بعد مسئولیت بشردوستانه به ترتیب شامل: تلاش برای افزایش سطح امنیت کارکنان، ارتقای سلامت و بهداشت کارکنان و مردم جامعه، کمک به افزایش آگاهی در جامعه و محل کار، و کمک به بهبود امکانات رفاهی جامعه می­باشد.

·       رتبه­بندی شاخص­های مربوط به مؤلفه تدوین شاخص­های ارزیابی از بعد مسئولیت قانونی به ترتیب شامل: تبیین شاخص­هایی برای ارزیابی مشارکت کارکنان، و تدوین پارامترهایی برای ارزیابی اجرا می­باشد.

·       رتبه­بندی شاخص­های مربوط به مؤلفه رفتار شهروندی زیست­محیطی از بعد مسئولیت زیست­محیطی به ترتیب شامل: ترغیب رفتارهای زیست­محیطی به زیردستان، تشویق خلاقیت در رفتارهای زیست­محیطی، مشارکت در برنامه­های حفظ محیط زیست، و کمک داوطلبانه به رفع مشکلات زیست­محیطی می­باشد.

·       رتبه­بندی شاخص­های مربوط به مؤلفه کمک به رونق اقتصادی جامعه از بعد مسئولیت اقتصادی به ترتیب شامل: اشتغال­زایی در مناطق گوناگون در حوزه برق، و کاهش هزینه پرداختی جامعه برای برق مصرفی می­باشد.

بدین­ترتیب با توجه به نتایج به دست آمده پیشنهادات زیر ارائه می­گردد؛ 

Ø       تمرکز بر مسئولیت فرهنگی/ارزشی، مسئولیت اخلاقی، مسئولیت بشردوستانه، مسئولیت قانونی، مسئولیت زیست­محیطی، و مسئولیت اقتصادی به عنوان عوامل اصلی تشکیل دهنده مسئولیت اجتماعی مدیران؛ در این خصوص از آن­جا که کمترین رتبه به دست آمده از نظر مدیران شرکت برق استان خراسان رضوی مربوط به مسئولیت اقتصادی می­باشد، به عنوان مهمترین اقدام، تلاش برای ارتقاء هر چه بیشتر مسئولیت اقتصادی برای بهره­گیری از مزایای مسئولیت اجتماعی در سازمان و تحقق جامعه مدنی پیشنهاد می­گردد. در این خصوص نیز از آن­جا که کمترین رتبه به دست آمده به ترتیب مربوط به کمک به رونق اقتصادی جامعه، بهینه­سازی مصرف انرژی و تأمین بودجه برای پیاده­سازی اقدامات مسئولیت اجتماعی است به مدیران سازمان پیشنهاد می­گردد از طریق تقویت عوامل زیر برای ارتقاء مسئولیت اجتماعی اقتصادی در سازمان خود تلاش نمایند:

-       کاهش هزینه­های پرداختی جامعه برای برق مصرفی از طریق کاهش هزینه‌های تولید و افزایش بهره‌وری سازمان؛

-       اشتغال­زایی در مناطق گوناگون در حوزه برق و به­کارگیری نیروهای جوان و محلی؛

-       کاهش تلفات انرژی و صرفه‌جویی در مصرف انرژی با انجام اصلاحاتی در تجهیزات سازمان مانند دستگاه‌های تهویه هوا و امکانات گرمایشی و سرمایشی، روشنایی و یا در حوزه شبکه؛  

-       استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر مانند آب، نور خورشید، باد، امواج و ...؛

-       استقرار نیروگاه‌های مجازی؛

-       درخواست و تأمین بودجه از مقامات بالاتر برای پیاده‌سازی برنامه‌های مسئولیت اجتماعی؛

-       تخصیص بودجه کافی به واحدها و دپارتمان‌های مختلف سازمان برای پیشبرد اهداف و برنامه‌های مرتبط با مسئولیت اجتماعی؛

-       حمایت مالی از طرح‌ها، برنامه‌ها و ابتکارات ارائه شده در حوزه مسئولیت اجتماعی؛

Ø       تلاش برای تقویت هر چه بیشتر مسئولیت زیست­محیطی سازمان به عنوان رتبه پنجم مسئولیت اجتماعی در شرکت برق استان خراسان رضوی برای بهره­گیری از مزایای مسئولیت اجتماعی توسط سازمان پیشنهاد می­گردد. در این خصوص از آن­جا که کمترین رتبه به دست آمده در این بعد به ترتیب مربوط به رفتار شهروندی سازمانی و صیانت از محیط زیست است به مدیران شرکت برق استان خراسان رضوی پیشنهاد می­گردد با تقویت عوامل زیر برای ارتقاء مسئولیت زیست­محیطی سازمان تلاش نمایند:

-       کمک داوطلبانه مدیران به رفع مشکلات زیست­محیطی؛

-       مشارکت فعال مدیر در برنامه‌های حفظ محیط­زیست؛

-       داشتن ابتکارات زیست­محیطی و تشویق کارکنان به بروز خلاقیت و نوآوری در این حوزه؛

-       آموزش رفتارهای زیست­محیطی به زیردستان و ترغیب آن­ها به اقدامات داوطلبانه محیطی؛

-       کمک به رفع آلودگی هوا؛

-       کمک به رفع آلودگی منابع طبیعی از جمله آب و خاک؛

-       استفاده از مواد برگشت‌پذیر برای تولید؛

Ø       تلاش برای تقویت هر چه بیشتر مسئولیت قانونی سازمان به عنوان رتبه چهارم مسئولیت اجتماعی در شرکت برق استان خراسان رضوی برای بهره­گیری از مزایای مسئولیت اجتماعی توسط سازمان پیشنهاد می­گردد. در این خصوص از آن­جا که کمترین رتبه به دست آمده در این بعد به ترتیب مربوط به تدوین شاخص­های ارزیابی، تعیین جایگاه مسئولیت اجتماعی در رسالت سازمان، و تدوین قوانین و آئین­نامه­های مسئولیت اجتماعی است به مدیران شرکت برق استان خراسان رضوی پیشنهاد می­گردد با تقویت عوامل زیر برای ارتقاء مسئولیت قانونی سازمان تلاش نمایند:

-       تدوین پارامترهایی برای ارزیابی سازمان در زمینه اجرا و پیشبرد اهداف مسئولیت اجتماعی؛

-       تبیین شاخص‌هایی برای ارزیابی میزان مشارکت کارکنان در مسئولیت اجتماعی و رعایت آن؛

-       اولویت‌بندی برنامه‌های مسئولیت اجتماعی و تعیین ترتیب و توالی آن­ها در بخشنامه‌ها؛

-       تعیین جایگاه و میزان اولویت اهداف مسئولیت اجتماعی نسبت به اهداف اصلی سازمان در مقررات و آئین‌نامه‌ها؛

-       تدوین قوانین خاص مرتبط با اجرای مسئولیت اجتماعی و در نظر گرفتن ضمانت اجرایی برای آن؛

-       تنظیم اهداف و مأموریت‌های مرتبط با مسئولیت اجتماعی و ابلاغ آن به کارکنان؛ 

-       تدوین دستورالعمل‌های لازم در زمینه مراحل و چگونگی پیاده‌سازی مسئولیت اجتماعی؛

Ø       تلاش برای تقویت هر چه بیشتر مسئولیت بشردوستانه سازمان به عنوان رتبه سوم مسئولیت اجتماعی در شرکت برق استان خراسان رضوی برای بهره­گیری از مزایای مسئولیت اجتماعی توسط سازمان پیشنهاد می­گردد. در این خصوص از آن­جا که کمترین رتبه به دست آمده در این بعد به ترتیب مربوط به کمک به رفاه جامعه و رفع محرومیت از جامعه است به مدیران شرکت برق استان خراسان رضوی پیشنهاد می­گردد با تقویت عوامل زیر برای ارتقاء مسئولیت بشردوستانه سازمان تلاش نمایند:

-       کمک به بهبود امکانات رفاهی جامعه؛

-       کمک به افزایش سطح آگاهی و سواد در جامعه و محل کار؛

-       ارتقای سلامت و بهداشت جسمی و روانی کارکنان و مردم جامعه؛

-       تلاش برای افزایش سطح امنیت کارکنان در محل کار؛

-       اولویت قرار دادن مناطق دور افتاده و محروم در خدمت­رسانی و توزیع برق؛

-       حمایت مالی و کمک به تأسیس نهادهای زیربنایی (مدرسه، درمانگاه و...) در مناطق محروم؛

Ø       تلاش برای تقویت هر چه بیشتر مسئولیت اخلاقی سازمان به عنوان رتبه دوم مسئولیت اجتماعی در شرکت برق استان خراسان رضوی برای بهره­گیری از مزایای مسئولیت اجتماعی توسط سازمان پیشنهاد می­گردد. در این خصوص از آن­جا که کمترین رتبه به دست آمده در این بعد به ترتیب مربوط به عدالت­محوری و رعایت انصاف، ترویج فضای رأفت و مهربانی در جامعه، و صداقت و درستی است به مدیران شرکت برق استان خراسان رضوی پیشنهاد می­گردد با تقویت عوامل زیر برای ارتقاء مسئولیت اخلاقی سازمان تلاش نمایند:

-       رعایت عدل و انصاف در انتخاب؛ گزینش و ارتقای کارکنان؛

-       داشتن رفتار منصفانه در روابط با زیردستان و ارباب رجوع؛

-       داشتن حسن خلق و رفتار دوستانه با کارکنان و زیردستان و مردم جامعه؛

-       آموزش کارکنان در زمینه داشتن رفتار مناسب توأم با مهربانی با مردم؛

-       روراست بودن با زیردستان و مردم؛

-       برخورداری از وجدان و درستکاری در زندگی شخصی و کاری؛

-       اعتمادسازی و جلب اعتماد کارکنان و مردم نسبت به سازمان؛

Ø       تلاش برای تقویت هر چه بیشتر مسئولیت فرهنگی/ارزشی سازمان به عنوان رتبه اول مسئولیت اجتماعی در شرکت برق استان خراسان رضوی برای بهره­گیری از مزایای مسئولیت اجتماعی توسط سازمان و تحقق جامعه مدنی پیشنهاد می­گردد. در این خصوص از آن­جا که کمترین رتبه به دست آمده در این بعد به ترتیب مربوط به ترویج رفتارهای خیرخواهانه، ترویج فرهنگ مشارکت در امور مسئولیت اجتماعی، و ایجاد همسویی در کارکنان در امور مسئولیت اجتماعی است به مدیران شرکت برق استان خراسان رضوی پیشنهاد می­گردد با تقویت عوامل زیر برای ارتقاء مسئولیت فرهنگی/ارزشی سازمان تلاش نمایند:

-       برگزاری دوره‌های آموزشی و توجیهی برای کارکنان به منظور یادگیری و پذیرش اقدامات داوطلبانه مربوط به مسئولیت اجتماعی؛

-       ایجاد انگیزه در کارکنان برای پذیرش طرح‌های مسئولیت اجتماعی و مشارکت داوطلبانه در اقدامات خیرخواهانه در سطح جامعه؛

-       نظرسنجی از پرسنل در زمینه تنظیم اهداف و دستورالعمل‌های اجرای مسئولیت اجتماعی؛

-       تشویق کارکنان به مشارکت در امور مسئولیت اجتماعی؛

-       تعامل مدیر با زیردستان برای اتخاذ تصمیم‌های مربوط به مسئولیت اجتماعی؛

-       ابلاغ طرح‌ها و برنامه‌های مسئولیت اجتماعی به کارکنان همه سطوح سازمان؛

-       متقاعد ساختن کارکنان برای رعایت مسئولیت اجتماعی از طریق گفتگو، جلسه و ...؛

 

 

---

[1]  -Ethical and Philanthropic Practices

[2] -  Societal Responsibility

[3] - Corporate Social Responsibility (CSR)

 

[4]  - Griffin & Barnay

[5]  - French & Saward

[6] 3- Organization for Economic Co-operation and Development

[7] - Silva Junior

[8] - Wan

[9] - Saveanu

[10] - Ríos-Manríquez

[11]  - Silva Junior

[12]  - Carroll

[13] - Barclay 

[14] 1- Chelimsky

[15] - Carroll

[16] 2- Partial Least Squares

[17] 3- Fornell & Larcker

[18]  -Hulland

[19] 1- Bootstrapping

[20] 2- Chin

[21] 3- Stone & Geisser

[22] 4- Blindfolding

[23] 5- Hensler

[24] - United Nations Development Programme

منابع و مأخذ

[1]       اسکندری، مجتبی، و یوسف­خواه، مصطفی. (1397). واکاوی مفاهیم تغییر، توسعه و تحول سازمانی با استفاده از روش تحلیل محتوا، توسعه سازمانی پلیس،  (66)15، 11-46.

[2]       اکبری، محسن، قاسمی­شمس، معصومه، هوشمند، فاطمه. (1395). بررسی تأثیر اعتماد به نفس بیش از حد مدیران بر مسئولیت اجتماعی (مورد مطالعه: شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران)، (15)8، 107-131.

[3]       الوانی، سیدمهدی، امیری، مقصود و احمدی، کیومرث. (1391). از اخلاق اجتماعی تا پاسخگویی اجتماعی سازمانی، رویکردی جهت استقرار نظام پاسخگویی اجتماعی سازمانی در سازمان‌های دولتی ایرانی. نشریه اخلاق در علوم و فناوری، (1)7، 27-17.

[4]       بداغی، داریوش، اسلامبولچی، علیرضا و ربیعی­مندجین، محمدرضا. (1399). طراحی مدل مسئولیت اجتماعی و سنجش آن در سازمان تأمین اجتماعی. علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر، (2)14، 60-45.

[5]       حسینی­رودباری، سکینه، خنجری، ملیحه،،حیدری، غلامرضا. (1397). رابطه بین مسئولیت اجتماعی و توسعه پایدار (با تأکید بر صنعت برق)، دوازدهمین همایش بین­المللی انرژی، تهران.

[6]       خلیفه­سلطانی، مرضیه، گودرزی، محمود، دهقان، قهفرخی امین و علیدوست، ابراهیم. (1400). ارائه مدل مسئولیت اجتماعی سلبریتی­های ورزشی. مطالعات مدیریت رفتار سازمانی در ورزش، (1)8، 48-29.

[7]       سپهوند، آمنه، موسوی، فرانک، کرم‌افروز، محمدجواد و لایی، سوسن. (1400). مطالعه پدیدارشناسانه منشور مسئولیت اجتماعی رهبری آموزشی در مدرسه. مطالعات مدیریت بر آموزش انتظامی، (55)14، 72-45.

[8]       شاه­حسینی، محمدعلی، نظری، محسن، ترکستانی، محمدصالح و قربانی، فاطمه. (1400). مدل مفهومی مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها در حوزه گردشگری ایران با رویکرد نظریه داده­بنیاد. مطالعات مدیریت گردشگری، (53)16، 171-109.

[9]       عضدی دیلمی، بهشاد، سلیمانی دارانی، پروین، حیدری، غلامرضا. (1395). توسعه مدل مسئوليت اجتماعي شركتي براي شركت­هاي توزيع برق، سي و يكمين كنفرانس بين­المللي برق، تهران، ايران.

[10]       فاضلی رستم پور، مسعود، عزیزآبادی فراهانی، فاطمه، حسینی دانا، حمیدرضا، و فرهنگی، علی اکبر. (1400). تبیین و اعتباریابی الگوی مسئولیت اجتماعی رسانه ملی در تقویت همگرایی اقوام استان سیستان و بلوچستان. راهبرد اجتماعی فرهنگی، (38 )10، 189-221.

[11]       قائدی، محمدرضا، و گلشنی، علیرضا. (1395). روش تحلیل محتوا، از کمی­گرایی تا کیفی­گرایی، روش­ها و مدل­های روان­شناختی، (23)7، 57-82.

[12]       محمدی، حامد. (1400). طراحی و تبیین الگوی مسئولیت اجتماعی سازمانی در شرکت گاز استان مازندران، فصلنامه علمی - پژوهشی مدیریت استاندارد و کیفیت، (2)11، 126-163.

[13]       نوشادی، امین. (1396). مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکتی. پژوهش‌های تاریخی، اجتماعی و سیاسی، (4)1، 70-61.

[14]       هاشمی، سید احمد و همراهی، مهرداد. (1395). مسئولیت­پذیری اجتماعی. سومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های نوین در مدیریت، اقتصاد و حسابداری، ترکیه، استانبول.

[15]       Ageron, B.; Gunasekaran, A. and Spalanzani, A. (2021). Sustainable supply management: An empirical study. International Journal of Production Economics, 140 (1), 168-182.

[16]       Arnaudova, K. and Koseska, E. (2012). Business ethics and social responsibility in tourist organizations in terms of changing environment. Procedia - Social and Behavioral Sciences 44, 387 – 397.

[17]       Baba Abugre, J. (2014). Managerial role in organizational CSR: empirical lessons from Ghana", Corporate Governance, Vol. 14 No. 1, pp. 104-119.

[18]       Bae, K.H.; Kang, J.K. & Wang, J. (2011). Employee treatment and firm leverage: A test of the stakeholder theory of capital structure. Journal of Financial Economics, 100, 135-153.

[19]       De Stefano, F.; Bagdadli, S., & Camuffo, A. (2018). The HR Role In Corporate Social Responsibility And Sustainability: A Boundary Shifting Literature Review. Human Resource Management, 57(2), 549-566.

[20]       Faliza, N.; Adam, M.; Basri, H. & Madjid, M.S.A. (2019). Corporate Social Responsibility in Islamic and Conventional View: A Theoretical Approach. KnE Social Sciences, 3 (14), 440–452.

[21]       Freeman, R.E. & Dmytriyev, S. (2017). Corporate Social Responsibility and Stakeholder Theory: Learning from each other. Symphonya Emerging Issues in Management, 1, 7-15.

[22]       Gong,Yujing, Yan, Cheng, Ho, Kung-Cheng. (2020). The effect of managerial ability on corporate social responsibility and firm value in the energy industry, Corporate Social Responsibility and Environmental Management, 28(2), 1-14.

[23]       Halkos, G., & Skouloudis, A. (2016). Exploring the current status and key determinants of corporate disclosure on climate change: Evidence from the Greek business sector. Environmental Science and Policy, 56, 22-31.

[24]       Ismail, M., Ibnu Kassim, M., Rozi Mohd Amit, M. and Mohd Rasdi, R. (2014), Orientation, attitude, and competency as predictors of manager’s role of CSR-implementing companies in Malaysia, European Journal of Training and Development, 38(5), 415-435.

[25]       Jeon, M.M.; Lee, S. & Jeong, M. (2020). Perceived corporate social responsibility and customers’ behaviors in the ridesharing service industry. International Journal of Hospitality Management, 84, 1–10.

[26]       Johnson, Z. S., Lee, Y. J., & Ashoori, M. T. (2018). Brand associations: The value of ability versus social responsibility depends on consumer goals. Journal of Brand Management, 25(1), 27–37.

[27]       Khurshid, A. & Deng, X. (2021). Innovation for carbon mitigation: A hoax or road toward green growth? Evidence from Newly Industrialized Economies. Environmental Science and Pollution Research, 28(6), 6392–6404.

[28]       Khurshid, A., Kedong, Y., Calin, A. C., & Khan, K. (2017). The effects of workers' remittances on exchange rate volatility and exports dynamics-new evidence from Pakistan. Romanian Economic Journal, 20(63), 29–52.

[29]       Khurshid, A., Kedong, Y., Calin, A. C., Zeldea, C. G., Qiang, S., & Wenqi, D. (2020). Is the relationship between remittances and economic growth influenced by the governance and development of the financial sector? New evidence from the developing countries. Journal for Economic Forecasting, (1), 37–56.

[30]       Lerro, M., Raimondo, M., Stanco, M., Nazzaro, C. & Marotta, G. (2019). Cause related marketing among millennial consumers: The role of trust and loyalty in the food industry. Sustainability, 11(2), 1-16.

[31]       Moliner, M.A., Tirado, D.M. & Estrada-Guillén, M. (2019). CSR marketing outcomes and branch managers’ perceptions of CSR, International Journal of Bank Marketing, 38(1), 63-85.

[32]       Qi, Y., Chai, Y., & Jiang, Y. (2021). Threshold effect of government subsidy, corporate social responsibility and brand value using the data of China’s top 500 most valuable brands. PloS One, 16 (5), 1–15.

[33]       Qiang, S., Khurshid, A., Calin, A. C., & Khan, K. (2019). Do remittances contribute to the development of financial institutions? New evidence from the developing world. Romanian Journal of Economic Forecasting, 22(2), 78–97.

[34]       Riano, J.C. and Yakovleva, N. (2019). Corporate Social Responsibility. In: Walter Leal Filho, Anabela Marisa Azul, Luciana Brandli, Pinar Gökcin Özuyar, Tony Wall (Eds) Responsible Consumption and Production. Encyclopaedia of the UN Sustainable Development Goals Book Series. Springer, Switzerland.

[35]       Ríos-Manríquez M, Ferrer-Ríos MG, Sánchez-Fernández MD (2021) Structural model of corporate social responsibility. An empirical study on Mexican SMEs. PLoS ONE 16(2): e0246384. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0246384.

[36]       Safarzad, R. (2017). Corporate Social Responsibility Theories and Models, Applied mathematics in engineering. Management and technology journal, 5, 30-39.

[37]       Saveanu, T.; Badulescu, D.; Saveanu, S. Abrudan, M. and Badulescu, A. (2021). The Role of Owner-Managers in Shaping CSR Activity of Romanian SMEs. Sustainability, 13, 1-19.

[38]       Silva Junior, A.d., Martins-Silva, P.d.O., Coelho, V.D. and Sousa, A.F.d. (2023). The corporate social responsibility pyramid: its evolution and the proposal of the spinner, a theoretical refinement, Social Responsibility Journal, 19 (2), 358-376.

[39]       Silva Junior, A.d., Martins-Silva, P.d.O., Feu, K.S., Komino, A.C., Silva, V.C.d. and Vasconcelos, K.C.d.A. (2020). Corporate social responsibility in the perspective of Brazilian management students: the inversion of the pyramid, Social Responsibility Journal, 16 (1), 50-72.

[40]       Skouloudis, A., Jones, N., Malesios, C. & Evangelinos, K. (2014). Trends and determinants of corporate non-financial disclosure in Greece. Journal of Cleaner Production, 68, 174-188.

[41]       Smolarski, J., & Vega, J. G. (2013). Extreme events: A study of small oil and gas firms. Accounting and Finance, 53(3), 809–836.

[42]       Soltani, E., Syed, J., Liao, YY. et al. (2015). Managerial Mindsets Toward Corporate Social Responsibility: The Case of Auto Industry in Iran. J Bus Ethics, 129, 795–810. https://doi.org/10.1007/s10551-014-2137-4.

[43]       Tefera, Milkiyas & Yuanqiong, He & Luming, Liu. (2019). A link between top managers’ perception and corporate social responsibility. International Journal of Research in Business and Social Science (2147- 4478). 9. 01-14. 10.20525/ijrbs.v9i1.605.

[44]       Terrero-De La Rosa, A., Santiago-Ortega, R., Medina-Rivera, Z. and Berrios-Lugo, J. (2017). Corporate Social Responsibility Practices and Programs as a Key Strategic Element in Organizational Performance. Corporate Social Responsibility and Corporate Governance (Developments in Corporate Governance and Responsibility, 11, 223-247.

[45]       Torelli, C. J., Monga, A. B., & Kaikati, A. M. (2012). Doing poorly by doing good: Corporate social responsibility and brand concepts. Journal of Consumer Research, 38(5), 936-948.

[46]       Thottoli, M.M. (2021). The interrelationship of marketing, accounting and auditing with corporate social responsibility, PSU Research Review, Vol. ahead-of-print No. ahead-of-print. https://doi.org/10.1108/PRR-12-2020-0045.

[47]       Wan, A.X., Zhong, Z., Zheng, C., Zhao, X. and Elahi, E. (2022). Use of cloud model to evaluate corporate social responsibility of pharmaceutical companies, Kybernetes, 51 (2), 896-915. 

[48]       Wang, J. & Zhou, G. (2020). The impact of government subsidies on private R&D investment in different markets. Mathematical Problems in Engineering, 21, 1-12.

[49]       Wenqi, D.; Khurshid, A.; Rauf, A. and Calin, A. (2022). Government subsidies’ influence on corporate social responsibility of private firms in a competitive environment. Journal of Innovation & Knowledge, 7, 1-10.

[50]       www.barghnews.com

[51]       Yeh, C.C., Lin, F., Wang, T. S., & Wu, C.M. (2020). Does corporate social responsibility affect cost of capital in China?. Asia Pacific Management Review, 25(1), 1-12.

[52]       Yoon, Y.; Chastagner, K. & Joo, J. (2020). Innerself vs. outerself and socially responsible product consumption. Sustainability, 12, 1-22.

[53]       Zatwarnicka-Madura, B., Siemieniako, D., Glinska, E. and Sazonenka, Y. (2019). Strategic and operational levels of CSR marketing communication for sustainable orientation of a company: a case study from Bangladesh, Sustainability, 11(2), 555.

[54]       Zhang, H.; Khurshid, A.; Wang, X. & Baltateanu, A.M. (2021). Corporate financial risk assessment and role of big data; New perspective using fuzzy analytic hierarchy process. Romanian Journal for Economic Forecasting, (2), 181–199.

[55]       Zhang, X., Zhang, L., Fung, K. Y., Rangaiah, G. P., & Ng, K. M. (2018). Product design: Impact of government policy and consumer preference on company profit and corporate social responsibility. Computers & Chemical Engineering, 118, 118–131.