سنجش تاثیر پیچیدگی ساختاری زنجیره تامین بر عملکرد مالی گروه خودروسازی سایپا
محورهای موضوعی : مدیریتعلی اکبر ساسانی 1 , حسین عظیمی 2 * , عبداله نظری 3
1 - دانشجوی دکتری، گروه مدیریت صنعتی، واحد ابهر، دانشگاه آزاد اسلامی، ابهر، ایران
2 - دانشیار، گروه مدیریت، دانشگاه زنجان، زنجان ایران (عهده‌دار مکاتبات)
3 - استادیار، گروه مدیریت، واحد ابهر، دانشگاه آزاد اسلامی، ابهر، ایران
کلید واژه: زنجیره تامین, پیچدگی های ساختاری, عملکرد مالی, گروه سایپا,
چکیده مقاله :
پژوهش حاضر به سنجش تاثیر پیچیدگی ساختاری زنجیره تامین بر عملکرد مالی گروه خودروسازی سایپا پرداخته است. بدین ترتیب برای براي درک الگوی پیچیدگی ساختاری زنجیره تامین در صنعت خودروسازی سایپا پس از مطالعات کتابخانه ای از روش مصاحبه استفاده شد. در ادامه جهت سنجش تاثیر این پیچیدگی بر عملکرد مالی شرکت سایپا از داده های حاصل از پرسشنامه های توزیع شده استفاده گردید. جامعه آماری تحقیق حاضر کلیه مدیران و کارکنان گروه خودروساز ی سایپا می باشد که به تعداد 50000 نفر می باشند که در بخش کمی(پرسشنامه) ابتدا برمبنای فرمول کوکران 384 نفر به عنوان حجم نمونه تعیین و سپس با روش تصادفی طبقه ای از بین جامعه آماری انتخاب شدند.. در بعد کیفی تعداد 17 نفر از خبرگان گروه خودروسازی سایپا به صورت هدفمند انتخاب گردیدند. تحلیل داده های کیفی با استفاده از روش تحلیل تم و تجریه و نحلیل داده های کمی از طریق روش معادلات ساختاری در نرم افزار Smart pls و SPSS انجام شد. نتایج تحقیق گویای پیچیدگی ساختاری زنجیره تامین در سه بعد تامین، تولید و توزیع می باشد به طوری مولفه های تولید و تامین سهم بیشتری در پیچیدگی سیستم دارند. همچنین این پیچدگی بر عملکرد مالی شرکت و 4 مولفه اصلی آن شامل بازده دارایی ها، سود خالص، نرخ بازده فروش و رشد فروش مشهود می باشد.
The current research has measured the impact of the structural complexity of the supply chain on the financial performance of Saipa Automobile Group. In this way, interview method was used to understand the pattern of structural complexity of the supply chain in Saipa automotive industry after library studies. Further, to measure the impact of this complexity on the financial performance of Saipa Company, the data obtained from distributed questionnaires were used. The statistical population of this research is all the managers and employees of Saipa Automobile Group, which are 50,000 people. In the quantitative part (questionnaire), 384 people were first determined as the sample size based on Cochran's formula, and then by stratified random method among the statistical population. were selected. in the qualitative dimension, 17 experts of Saipa Automobile Group were selected purposefully. Qualitative data analysis was done using theme and experience analysis method and quantitative data analysis was done through structural equation method in Smart pls and SPSS software. The results of the research show the structural complexity of the supply chain in the three dimensions of supply, production and distribution, so production and supply components have a greater contribution to the complexity of the system. Also, this complexity is evident on the company's financial performance and its 4 main components, including return on assets, net profit, sales return rate, and sales growth
[1] براون، جيمي(1398) سيستم هاي مديريت توليــد، ترجمه مهدي غضنفري و سروش صغيري،تهران، نشر دانشگاه علم و صنعت، چاپ هفتم
. [2] تیموری، ابراهيم(1387)، توسعه مدل انتخاب تأمين‌كنندگان و توزيع‌كنندگان با نگرش مديريت زنجيره عرضه، پايان‌نامه دكترا، دانشگاه علم و صنعت ايران.
[3] جبارزاده یونس،ریحانی یامچی حسین، غفاری نسب نادر(1399) مدل ریاضی چندهدفه برای مدیریت زنجیره تامین یکپارچه مستقیم و معکوس پایدار سیب درختی با در نظرگرفتن بازارهای خارجی میوه ، مدیریت کسب و کار بین المللی ، صفحه 139 تا صفحه 166.
[4] خاتمی فیروز آبادی, سید محمدعلی, الفت, لعیا, امیری, مقصود, شریفی, حمید. (1397). پیچیدگی زنجیرۀ تأمین به‌عنوان یک دارایی راهبردی و جایگاه عملکرد مالی. مدیریت دارایی و تامین مالی, 6(4).
[5] خوانساری، مهناز، شاهقليانف کیوان و سمیه نعمتی، 1403، ارائه مدل مديريت زنجيره تأمين سبز با استفاده از پويايي شناسي سيستم، مجله مديريت توسعه و تحول 56
[6] لطفی، احد و شیبانی تذرجی، قاسم01398). بررسی پیچیدگی‌ها، نقاط ضعف و قوت یک زنجیره تامین براساس محرکه‌های تعیین شده،سومین کنفرانس بین المللی مدیریت مشتری مداری در صنایع معدنی، فولادی و سیمان،شیراز.
[7] مظفری محمدمهدی,اجلی مهدی(1398) ارزیابی عوامل درون سازمانی موثر بر مدیریت زنجیره تامین سبز با تکنیک دیمتل فازی ، اندیشه آماد ، صفحه 73 تا صفحه 85.
[8] مهدوی، مهوش،حسنی آزان آخاری، علی ( 1396 ). .مقاله مدیریت دانش ،فناوري و خلاقیت و نقش آنها در بهبود کارایی و اثربخشی فرایندها،مجله الکترونیکی ویستا .
[9] ناظمی، الهام و یوسفی نژاد عطاری، مهدی و غفاری، مهدی،1396،ارائه و حل یک مدل زنجیره تامین سه سطحی با هدف افزایش کیفیت و کاهش زمان تحویل احتمالی
[10] نجف زاده مهدی, علمداری احسان، وجدانی فواد،خلیلی فوژان(1399) بررسی نقش مؤلفه های مدیریت دانش در بهبود عملکرد زنجیره تأمین فروشگاه های زنجیره ای ، پژوهش های کاربردی در مدیریت و حسابداری ، صفحه 68 تا صفحه 87.
[11] Aitken, J., Bozarth, C., & Garn, W. (2016). To eliminate or absorb supply chain complexity: a conceptual model and case study. Supply Chain Management: an International Journal, 21, 759–774.
[12] Akın Ateş, M., Suurmond, R., Luzzini, D., & Krause, D. (2022). Order from chaos: A meta‐analysis of supply chain complexity and firm performance. Journal of Supply Chain Management, 58(1), 3-30.
[13] Birkie, S. E., & Trucco, P. (2020). Do not expect others do what you should! Supply chain complexity and mitigation of the ripple effect of disruptions. International Journal of Logistics Management,31(1), 123–144.
[14] Blecker, T., Abdelkafi, N., Kaluza, B. & Kreutler, G. (2004). Mass Customization vs. Complexity: A Gordian Knot?In: 2nd International Conference “An Enterprise Odyssey: Building Competitive Advantage” (pp. 890-903). Zagreb, Croatia.
[15] Bode, C., & Wagner, S. M. (2015). Structural drivers of upstream supply chain complexity and the frequency of supply chain disruptions. Journal of Operations Management, 36, 215-228.
[16] Bozarth, C. C., Warsing, D. P., Flynn, B. B., & Flynn, E. J. (2009). The impact of supply chain complexity on manufacturing plant performance. Journal of Operations Management, 27(1), 78-93.
[17] Brady, T., & Davies, A. (2014). Managing structural and dynamic complexity: A tale of two projects. Project Management Journal, 45(4), 21-38.
[18] Chopra, S., Sodhi, M., 2004, Managing risk to avoid supply-chain breakdown, Sloan Management Review, Vol. 46, No. 1, pp 53–61, 2004.
[19] Dong, Y., Skowronski, K., Song, S., Venkataraman, S., & Zou, F. (2020). Supply base innovation and firm financial performance.
[20] Fergosen,chris (2017) “Supply network performance measurement: future challenges?” the International Journal of logistics Management,Vol.18,No.2,pp.255-273
[21] Gunasekaran, A., Hong, P. & Fujimoto, T. (2015). Building supply chain system.
[22] Isik, F. (2010). An entropy-based approach for measuring complexity in supply chains. International Journal of Production Research, 48, 3681–3696.
[23] Ladyman.J. Lambert J., and K. Wiesner(2013). What is a Complex System?,” European Journal for Philosophy of Science, vol.3, iss.1, 2012, pp. 33-67. Manuj, I., Sahin, F., A model of supply chain and supply chain decision-making complexity, International Journal of Physical Distribution & Logistics Management, Vol.41, No. 50, pp. 511–549, 2011.
[24] Mehra, N., Khurania, A., Rastogi, K., & Garg, S. K. (2021).Analysis of Supply Chain Complexity Sub-Dimensions for Automobile Industry.
[25] Rahoum, K., & Jamouli, H. (2019). The Automotive Supply Chain Complexity Model using SysML Language. Automotive Supply, 6(12).
[26] Sadiku ; Matthew N O, Kelechi Eze ; Sarhan M Musa (2018) Supply Chain Management ; International Journal of Engineering Research 7(8):137-139
[27] Serdarasan, S. (2013). A review of supply chain complexity drivers. Computers & Industrial Engineering, 66(3), 533-540.
[28] Sun, C. & Rose, T. (2015). Supply Chain Complexity in the Semiconductor Industry: Assessment from System View and the Impact of Changes. IFACPapersOnLine, 48(3), 1210–1215.
[29] Yahiaoui. S., F. Fedouaki, and A. Mouchtachi.(2018). Design of a Supply Chain Maturity Model Adapted to SMEs in the Automotive Industry, "The Second International Conference On Smart Applications and Data Analysis for Smart Cities, Morocco,2018.
[30] Yu; Zhang Syed Abdul Rehman Khan (2019) IT in Supply Chain Management ; Strategic Supply Chain Management (pp.249-260)
مجله مدیریت توسعه و تحول 61 (1404) 90-81
سنجش تاثیر پیچیدگی ساختاری زنجیره تامین بر عملکرد مالی گروه خودروسازی سایپا
علی اکبر ساسانی1، حسین عظیمی2، عبداله نظری3
1دانشجوی دکتری، گروه مدیریت صنعتی، واحد ابهر، دانشگاه آزاد اسلامی، ابهر، ایران
2دانشیار، گروه مدیریت، دانشگاه زنجان، زنجان ایران (عهده‌دار مکاتبات)
3استادیار، گروه مدیریت، واحد ابهر، دانشگاه آزاد اسلامی، ابهر، ایران
تاریخ دریافت: 14/08/1403 تاریخ پذیرش نهایی: 17/01/1404
چکیده
پژوهش حاضر به سنجش تاثیر پیچیدگی ساختاری زنجیره تامین بر عملکرد مالی گروه خودروسازی سایپا پرداخته است. بدین ترتیب برای براي درک الگوی پیچیدگی ساختاری زنجیره تامین در صنعت خودروسازی سایپا پس از مطالعات کتابخانه ای از روش مصاحبه استفاده شد. در ادامه جهت سنجش تاثیر این پیچیدگی بر عملکرد مالی شرکت سایپا از داده های حاصل از پرسشنامه های توزیع شده استفاده گردید. جامعه آماری تحقیق حاضر کلیه مدیران و کارکنان گروه خودروساز ی سایپا می باشد که به تعداد 50000 نفر می باشند که در بخش کمی(پرسشنامه) ابتدا برمبنای فرمول کوکران 384 نفر به عنوان حجم نمونه تعیین و سپس با روش تصادفی طبقه ای از بین جامعه آماری انتخاب شدند.. در بعد کیفی تعداد 17 نفر از خبرگان گروه خودروسازی سایپا به صورت هدفمند انتخاب گردیدند. تحلیل داده های کیفی با استفاده از روش تحلیل تم و تجریه و نحلیل داده های کمی از طریق روش معادلات ساختاری در نرم افزار Smart pls و SPSS انجام شد. نتایج تحقیق گویای پیچیدگی ساختاری زنجیره تامین در سه بعد تامین، تولید و توزیع می باشد به طوری مولفه های تولید و تامین سهم بیشتری در پیچیدگی سیستم دارند. همچنین این پیچدگی بر عملکرد مالی شرکت و 4 مولفه اصلی آن شامل بازده دارایی ها، سود خالص، نرخ بازده فروش و رشد فروش مشهود می باشد.
واژه‌های اصلی: زنجیره تامین، پیچدگی های ساختاری، عملکرد مالی، گروه سایپا.
1- مقدمه
زنجیره تامین به عنوان مجموعه‌ای از سه یا چند نهاد (سازمانها یا افراد) تعریف میشود که مستقیماً در جریانهای بالادستی و پایین‌دستی محصولات، خدمات، امور مالی و/یا اطلاعات از یک منبع به مشتری درگیر هستند. مدیریت زنجیره تامین شامل هماهنگی سیستمی و استراتژیک این جریان‌ها در داخل و بین شرکتها در زنجیره تامین با هدف کاهش هزینه‌ها، بهبود رضایت مشتری و کسب مزیت رقابتی برای شرکتهای مستقل و کل زنجیره تامین است[22]. یک سیستم پیچیده شامل تعاملات و تغییرات متعدد بین بسیاری از اجزای مختلف است؛ برای زنجیره تامین، پیچیدگی به عنوان تنوع و عدم قطعیت مرتبط با یک سیستم تعریف می شود[24] . پیچیدگی زنجیره تامین (SCC) میزانی است که زنجیره تامین یک سازمان از تعداد زیادی از عناصر مختلف تشکیل شده است که به روش‌های غیرقابل پیشبینی در تعامل هستند[12] سیستم های پیچیده متشکل از چندین عنصر متنوع، یک محیط پر هرج و مرج را برای شرکت کانونی ایجاد می کنند و بار عملیاتی آن را برای مدیریت بازیگران متنوع افزایش می دهند. هنگامی که این اثر با سطوح بالایی از عدم قطعیت و غیرقابل پیش بینی همراه با پیچیدگی همراه باشد، شرکت ها آسیب پذیرتر می شوند و در معرض انواع ریسک های عملیاتی مانند اختلالات زنجیره تامین قرار می گیرند[14] همانطور که شرکتها تنوع محصول را افزایش می‌دهند، فناوری‌های جدید را اتخاذ میکنند و پایه‌های عرضه خود را در سطح جهانی گسترش می‌دهند، زنجیره‌های تامین ناگزیر پیچیده‌تر میشوند[20] .افزایش پیچیدگی، کنترل و مدیریت زنجیره تامین را به دلیل افزایش در مقدار اطلاعات موجود برای تجزیه و تحلیل در رابطه با جنبه‌های ساختاری و پویای زنجیره ارزش دشوار میکند.
h.azimi@znuac.ir*
ممکن است مشکلات خاصی در برخورد با پیچیدگی در یک زنجیره تامین وجود داشته باشد، اما زمانی که به درستی مدیریت شود منجر به دستیابی به عملکردهای زنجیره تامین بهتر می شود. مدیریت موثر شبکه های زنجیره تامین به گونه ای که پیچیدگی سیستم بهینه شود، برای کاهش هزینه ها و افزایش ارزش شبکه ضروری است همانطور که در مشخص شد، مدیریت پیچیدگی موثر نیز می تواند به افزایش قابل توجه درآمد قبل از بهره و مالیات یک سازمان کمک کند[30]. در خصوص تاثیر پیچیدگی زنجیره تامین بر عملکرد شرکتها می توان گفت پیچیدگی در زنجیره تامین، عملکرد و کارایی فرآیندهای مختلف را کاهش میدهد[17] از این رو بینش‌های اخیر عملا نشان میدهد که متخصصان زنجیره تأمین را با «مشکل» پیچیدگی مرتبط می‌دانند و هدفشان کاهش خطرات آن در ابعاد مختلف می باشند[13]. باظهور شرکتهای بزرگ و شکل‌گیری مبحث عظیم جدائی مالکیت از مدیریت و ایجاد یک تضاد منافع عظیم بین مالکان و مدیران، ارزیابی عملکرد مالی شرکتها و مدیران و رهبران آنها از موضوعات مورد توجه اقشار مختلف مثل اعتباردهندگان، مالکان دولت و حتی مدیران می باشد از نظر سهامداران نیز میزان افزایش ثروت چه از طریق افزایش قیمت و ارزش شرکت و چه از طریق سود نقدی حائزاهمیت می باشد. از سالها قبل ارزیابی عملکرد مالی شرکت ها بخش عمده ای از مباحث حسابداری و مدیریت، اقتصاد و ... را تشکیل داده است[21]. بحث ارزیابی عملکرد مالی شرکت ها به عنوان یک مسأله مهم مطرح بوده است و مباحث متعددی در حسابداری و مدیریت به بحث عملکرد شرکت ها اختصاص یافته است[16]. همچنین پیچیدگی های زنجیره تامین را به سه دسته پیچیدگی تصمیم گیری، پیچیدگی ساختاری و پیچیدگی رفتاری طبقه بندی کرده اند[23].
ادغام جهانی و محلی بخش خودروسازی در اغلب کشورها به تدریج پیشرفت کرده است که باعث تقویت زنجیره تامین محلی و افزایش تنوع قطعات و همچنین قطعات خودروهای داخلی و صادراتی خواهد شد. در نتیجه، زنجیره تامین خودرو رقابتی تر و به طور همزمان بیشتر شد. به عنوان پیچیده ترین و حرفه ای ترین زنجیره تامین که به طور گسترده در جهان به رسمیت شناخته شده است، زنجیره تامین صنعت خودرو از تعداد زیادی تامین کننده، تولید کننده، توزیع کننده و مصرف کننده تشکیل شده است. این سیستم پیچیده ای است که در آن رقابت و همکاری تحت تأثیر محیط های خارجی شکل گرفته است. در این راستا پژوهش حاضر درسدد سنجش تاثیر پیچیدگی ساختاری زنجیره تامین بر عملکرد مالی گروه خودروسازی سایپا می باشد. از این رو تحقیق حاضر به طور مشخص بر دو سوال ذیل متمرکز می باشد:
مولفه های اصلی پیچیدگی ساختاری زنجیره تامین گروه خودروسازی سایپا کدامند؟ و چه تاثیری بر عملکرد مالی آن دارند؟
2-مباني نظري و پيشينه پژوهش
زنجیره تامین از دو یا چند سازمان تشکیل میشود که رسماً از یکدیگر جدا هستند و به وسیله جریانهای مواد، اطلاعات و جریانهای مالی به یکدیگر مربوط میشوند. این سازمانها میتوانند بنگاه هایی باشند که مواد اولیه، قطعات، محصول نهایی و یا خدماتی چون توزیع، انبارش، عمده فروشی و خرده فروشی تولید میکنند. حتی خود مصرف کننده نهایی را نیز میتوان یکی از این سازمانها در نظرگرفت[10] زنجیره تامین زنجیره‌اى است که همه فعالیت‌هاى مرتبط با جریان کالا و تبدیل مواد، از مرحله تهیه ماده اولیه تا مرحله تحویل کالاى نهایى به مصرف کننده را شامل مى شود. [2]. تعریف مختصر و جامعى که می توان از زنجیره تامین و مدیریت زنجیره تامین ارئه داد، عبارت‌اند از: زنجیره تامین بر تمام فعالیت‌هاى مرتبط با جریان و تبدیل کالاها از مرحله ماده خام (استخراج ) تا تحویل به مصرف کننده نهایى و نیز جریان‌هاى اطلاعاتى مرتبط با آنها مشتمل مى‌شود [32].
مدیریت زنجیره تامین (SCM1) پدیده ای است که در دهه 90 میلادی ظهور یافته و اینکار را به طریقی انجام میدهد که مشتریان بتوانند خدمت قابل اطمینان و سریع را با محصولات با کیفیت در حداقل هزینه دریافت کنند[26]. مدیریت زنجیره تامین بر یکپارچه سازى فعالیت‌هاى زنجیره تامین و نیز جریان‌هاى اطلاعاتى مرتبط با آنها از طریق بهبود در روابط زنجیره، براى دستیابى به مزیت رقابتى قابل اتکا و مستدام مشتمل مى‌شود. بنابراین، مدیریت زنجیره تامین عبارت است از فرایند یکپارچه سازى فعالیت‌هاى زنجیره تامین و نیز جریان‌هاى اطلاعاتى مرتبط با آن، از طریق بهبود و هماهنگ سازى فعالیت‌ها در زنجیره تامین تولید و عرضه محصول[28]. بنابراین براى بررسى یک سازمان منحصر به فرد در چارچوب این تعاریف، باید هر دو شبکه تامین کنندگان و کانال‌هاى توزیع در نظر گرفته شوند. تعریف ارایه شده براى زنجیره تامین، موضوعات مدیریت سیستم‌هاى اطلاعات، منبع‌یابى و تدارکات، زمان‌بندى تولید، پردازش سفارشات، مدیریت موجودى، انباردارى و خدمت به مشترى را در بر مى‌گیرد[11]. براى مدیریت موثر زنجیره تامین ضرورى است که تامین کنندگان و مشتریان با یکدیگر و در یک روش هماهنگ و با شراکت و ارتباطات اطلاعاتى و گفت و گو با یکدیگر کار کنند. این امر یعنى جریان سریع اطلاعات در میان مشتریان و عرضه کنندگان، مراکز توزیع و سیستم‌هاى حمل و نقل که بعضى از شرکتها را قادر مى سازد که زنجیره‌هاى عرضه بسیارکارایى را ایجاد کنند[1]. عرضه‌کنندگان و مشتریان باید اهداف یکسان و اعتماد متقابل داشته باشند[3]. علاوه بر آن عرضه‌کنندگان و مشتریان باید در طراحى زنجیره تامین براى دستیابى به اهداف مشترک و تسهیل ارتباطات و جریان اطلاعات با یکدیگر شریک شوند. بعضى شرکتها کوشش مى‌کنند تا کنترل زنجیره تامین خود را با کنترل عمومى عمودى – با استفاده از مالکیت و یکپارچگى تمام اجزاى مختلف در امتداد زنجیره تامین از تهیه مواد و خدمات تا تحویل محصول نهایى و خدمت به مشترى به دست آورند. اما حتى با این نوع ساختار سازمانى، فعالیت‌هاى مختلف و واحدهاى عملیاتى ممکن است ناهماهنگ باشد. ساختار سازمانى شرکت باید بر هماهنگى فعالیت‌هاى مختلف براى دستیابى به اهداف کلى شرکت تمرکز کند[8].
یک سیستم پیچیده شامل تعاملات و تغییرات متعدد بین بسیاری از اجزای مختلف است. برای زنجیره تامین، پیچیدگی به عنوان تنوع و عدم قطعیت مرتبط با یک سیستم تعریف می شود[24]. به طور کلی، اصطلاح "پیچیدگی" یک سیستم، اجزای آن، عملکردهای آن یا هر دو را توصیف می کند که درک و تأیید آنها دشوار است [30]. پیچیدگی زنجیره تامین (SCC) میزانی است که زنجیره تامین یک سازمان از تعداد زیادی از عناصر مختلف تشکیل شده است که به روش‌های غیرقابل پیشبینی در تعامل هستند [16]. ماهیت پیچیده زنجیره تامین به دشواری مدیریت زنجیره تامین می‌افزاید، به طوری که تقریباً منطقی است که بگوییم مدیریت زنجیره تامین در مورد مدیریت پیچیدگی زنجیره تامین است. اگرچه مشکلات خاصی در مواجهه با پیچیدگی در زنجیره تامین وجود دارد، مطالعات متعدد نشان می دهد که مدیریت پیچیدگی منجر به دستیابی به عملکرد بهتر زنجیره تامین می شود[15]. به گفته کریستوفر (2012)، پیچیدگی (زنجیره تامین) شرایطی از اتصال و وابستگی های متقابل را در سراسر یک شبکه توصیف می کند که در آن تغییر در یک عنصر می تواند بر عناصر دیگر تأثیر بگذارد. افزایش پیوستگی و وابستگی متقابل در زنجیره‌های تامین مدرن هم فرصت‌ها و هم عوارضی را برای کسب‌وکار به همراه دارد. با این حال، عدم مدیریت صحیح این پیچیدگی ها، کارایی و بهره وری زنجیره تامین را کاهش می دهد. فرآیندهای تصمیم‌گیری را پیچیده‌تر میکند(و کنترل آن را دشوار میکند. این امر تجزیه و تحلیل و مدیریت چنین ارتباطاتی را ضروری می کند [19]
پیچیدگی زنجیره تامین داخلی و بین اجزاء آن با مواد و اطلاعات درون سازمان مرتبط است و جنبه هایی مانند فرآیند، محصول، فرآیند و عدم قطعیت های سازمانی را پوشش می دهد. پیچیدگی زنجیره تامین خارجی با جریان های مواد و اطلاعات مرتبط با سایر شرکای تجاری (تامین کنندگان و مشتریان) مرتبط است و محرک هایی مانند جهانی شدن، نوآوری فناوری، رقابت بالا و تنوع تقاضای مشتری را شامل می شود[23]. سردارسان (2012)، محرک های پیچیدگی را به چهار دسته اصلی به عنوان پیچیدگی بالادستی، پیچیدگی عملیاتی، پیچیدگی پایین دستی و محرک های پیچیدگی خارجی طبقه بندی می کند. از این رو، انواع زیادی از محرک های پیچیدگی وجود دارد که هر کدام پیچیدگی هایی را که در اجزای مختلف زنجیره ارزش، مانند عرضه، تولید و توزیع با آن مواجه است، نشان می دهد.
متغيير هاي مختلف موجود در سيستم پيچيده، بصورت علي در قالب حلقه هاي بازخوردي كه خود با هم در تعامل اند، با هم ارتباط دارند. روابط درون سيستمي ميان حلقه هاي بازخورد، ساختار سيستم را تشكيل مي دهد و اين ساختار تعيين كننده رفتار سيستم است. هدف اساسي پويايي شناسي سيستم، كمك به مديران براي درك و شناخت سيستم هاي پيچيده است تا بتوانند با مداخله در اين سيستم ها ازتناسب رفتار آن ها با مقاصد شان اطمينان يابند. [5] برخی از محققین تلاش کرده‌اند تا اجزای منابع پیچیدگی را طبقه‌بندی و درک کنند. یک رویکرد، تعریف دو منبع مختلف پیچیدگی(درونی و بیرونی) برای درک رابطه بین سیستم و محیط اطراف است. در زمینه مدیریتی، پیچیدگی درونی عبارت است از پیچیدگی ناشی از ساختارها، عناصر و فرآیندهای حوزه تولید. بر خلاف این، پیچیدگی خارجی از منابع به جز عوامل داخلی ناشی می شود، مانند نوسانات تقاضا، فعالیت های نوآورانه یا تغییرات کلان اقتصادی. بنابراین، به طور کلی فرض می شود که پیچیدگی داخلی توسط شرکت مدیریت می شود، در حالی که پیچیدگی خارجی شرایط ثابت در نظر گرفته می شود. طبقه بندی دیگری که برای مدیریت پیچیدگی مفید است، پیچیدگی ساختاری در مقابل پیچیدگی پویا است در این زمینه، پیچیدگی ساختاری به عوامل پیچیدگی ناشی از ماهیت ثابت محصولات، ساختارها و فرآیندها اشاره دارد، در حالی که پیچیدگی پویا از واریانس های عملیاتی مانند کمبود، خرابی و نوسانات ناشی می شود[18].
اصولا عملکرد با هدف رابطه مستقیمی دارد. ارزیابی عملکرد یعنی اندازه گیری این مطلب که شرکت تا چه میزان به اهداف تعیین شده در برنامه های خود دست یافته می باشد نتیجه حاصل از ارزیابی عملکرد، خود هدف نیست؛ بلکه ابزاری برای پیش بینی برنامه های آتی و نیز بهبود نقاط قوّت و برطرف کردن نقاط ضعف شرکت است .ارزیابی عملکرد شرکت بدون مدنظر قراردادن ویژگیهای تجاری و شرایط حاکم بر بازار کالاها و خدمات آن می باشد در بحث ارزیابی عملکرد معمولا این سؤال مطرح گردیده است که کدام یک از معیارهای ارزیابی عملکرد مالی شرکت ها از اعتبار بیشتری برخوردار می باشد اصولا یک شاخص مطلق و ایده آل برای سنجش عملکرد مالی شرکت ها وجود ندارد. ارزیابی عملکرد مالی شرکت یک ضرورت است و برای انجام آن باید از معیارهای تا حد امکان پذیرفته شده ای استفاده شود که جنبه های متفاوت از لحاظ محدودیت در فعّالیتها و امکان بهره مندی از امکانات را مورد توجّه قرار می دهد[29]. عملکرد مالی شرکتها، ارزیابی کلی از وضعیت مالی و نتایج عملیات به منظور اخذ تصمیمات منطقی می باشد. در تعریف معیار ارزیابی عملکرد مالی سه مشخصه لحاظ شده است:1- مبلغ سرمایه گذاري2-بازدهی کسب شده از محل این سرمایه گذاري3- هزینه سرمایه به کاررفته متناسب با ریسک[18]
استفاده كنندگان گزارشهاي مالي با استفاده از معيارهاي مختلف، عملكرد شركت را ارزيابي ميكنند. روشهاي متعددي براي ارزيابي عملكرد وجود دارد كه بطور كلي مي توان آنها را به دو دسته مدلهاي حسابداري و مدلها ي اقتصادي تقسيم كرد[9]
در زمینه پژوهش حاضر تحقیقاتی انجام شده است که در ذیل به چند نمونه آن اشاره می گردد:
خاتمی فیروز آبادی و همکاران(1397)، تحقیقی با عنوان"پیچیدگی زنجیره تأمین به عنوان یک دارایی راهبردی و جایگاه عملکرد مالی انجام دادند. نمونه آماری شامل 50 شرکت تولید لوازم خانگی در شهرهای تهران، اصفهان، تبریز، مشهد، شیراز و اهواز است. براساس یافته‌های پژوهش، پیچیدگی زنجیره تأمین در جامعه بررسی شده تأثیر منفی و معناداری بر عملکرد دارد[4]. لطفی و همکاران(1398)، تحقیقی با عنوان" بررسی پیچیدگی‌ها، نقاط ضعف و قوت یک زنجیره تامین براساس محرکه‌های تعیین شده انجام دادند. آنها عنوان کردند که مطالعات در زمینه پیچیدگی زنجیره تامین عمدتا از تمایز پیچیدگی استاتیک و دینامیک (ایستا و پایا) استفاده میکنند. پیچیدگی استاتیک(ایستا)، ساختار زنجیره تامین، تعداد و تنوع اجزای آن و قدرت اثرات متقابل بین این اجزاء را توصیف میکند، پیچیدگی پویا (دینامیک) بیانگر عدم قطعیت در زنجیره تامین بوده و در بر‌گیرنده ابعاد زمان و تصادفی بودن است. سطح پیچیدگی در صنایع از نظر شدت و سهولت مدیریت متفاوت است[6]. عسگرنژاد نوری و همکاران(1399) در پژوهشی با عنوان "تأثیر استراتژی های ناب و چابک زنجیره تأمین بر پاسخگويي زنجیره تأمین و عملکرد شرکت: نقش میانجي به تعويق انداختن و مشارکت استراتژيک تأمین کنندگان" به مطالعه صنعت خودروسازی پرداخته است. نتايج این تحقیق نشان می دهد که استراتژی زنجیره تأمین ناب بر پاسخگويی زنجیره تأمین تأثیر مثبت ندارد. زنجیره تأمین چابک بر پاسخگويی زنجیره تأمین تأثیر مثبت معنادار دارد. پاسخگويی زنجیره تأمین بر عملکرد شرکت تأثیر مثبت معنادار می گذارد. استراتژی به تعويق اندختن در ارتباط بین استراتژی زنجیره تأمین چابک و پاسخگويی زنجیره تأمین از نقش میانجی برخوردار بود. درنهايت تأثیر مثبت معنادار استراتژی زنجیره تأمین ناب بر پاسخگويی زنجیره تأمین با نقش میانجی مشارکت استراتژيک تأيید شد(6).
راحوم و جامولی2(2019)، تحقیقی با عنوان"مدل پیچیدگی زنجیره تامین خودرو با استفاده از زبان SysML انجام دادند. آنها عنوان کردند که: زنجیره تامین خودرو به دلیل پیچیدگی ساختار، عملیات و الزامات آن یک سیستم پیچیده است. این پیچیدگی با استقرار تامین کنندگان پیشرو در نزدیکی خودروسازان پایانه بیشتر و بیشتر میشود و تعداد زیادی از قطعات و وسایل نقلیه با هر پروژه جدید خودرو و انتظارات مشتری تغییر میکند. در نتیجه، مونتاژکنندگان خودرو به منظور مدیریت بهتر عملکرد لجستیکی خود، به دنبال کنترل و کاهش ریشه‌ها و جنبه‌های این پیچیدگی هستند. در این زمینه، این مقاله به مدل سازی پیچیدگی زنجیره تامین خودرو از طریق مفهوم مهندسی سیستم می‌پردازد. این مدل به تصمیم‌گیرندگان اجازه میدهد تا منابع و انواع پیچیدگی‌های پیش بینی شده را فهرست کنند تا از این چالش بسیار جلوگیری کنند، کاهش دهند، حذف کنند و کنترل کنند[27]. مهرا3 و همکاران (2021)، تحقیقی با عنوان" تجزیه و تحلیل زیر ابعاد پیچیدگی زنجیره تامین برای صنعت خودرو انجام دادند. آنها عنوان کردند بیشتر علل ناکارآمدی زنجیره تامین به دلیل به هم پیوستگی و وابستگی متقابل در ساختار، فرآیندها و محیط زنجیره تامین است[26].
پنت و همکاران(2023) در تحقیقی با عنوان شاخص پیچیدگی زنجیره تامین ساختاری و اعتبار سازه: یک رویکرد تجربی مبتنی بر داده به مطالعه شرکت های تولیدی هندی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار بمبئی می پردازند و نتیجه گیری می کنند که پیچیدگی اثر منفی و معناداری بر عملکرد شرکت دارد. علاوه بر این، این مطالعه نشان می دهد که دانش کسب و کار مالک و استراتژی فروش موثر شرکت و مدیریت هیئت مدیره می تواند به طور قابل توجهی تأثیر منفی SCC را کاهش دهد[25].زارعیان بین آبادی و همکاران(2024) در نحقیقی با عنوان تصمیم گیری زنجیره تامین پایدار در صنعت خودرو: رویکرد مبتنی بر داده نتیجه گیری می کند بخش تولید قطعات خودرو با چالش‌های چند وجهی از برنامه‌ریزی تولید تا الزامات پایداری مواجه است که نیازمند راه‌حل‌های نوآورانه است. این مطالعه یک رویکرد داده محور یکپارچه را ارائه می دهد که برای رسیدگی به این چالش ها طراحی شده است. با استفاده از تکنیک‌های پیشرفته هوش مصنوعی، از جمله شبکه‌های عصبی کانولوشنال و مکرر که با الگوریتم بهینه‌سازی شعله پروانه (MFO) بهینه شده‌اند، به‌طور دقیق مقادیر تقاضا برای قطعات خودرو را پیشبینی ممی شود. از طریق اعتبار سنجی تجربی با تولیدکنندگان قطعات خودرو ایرانی، مدل این تحقیق به نرخ دقت قابل توجهی بیش از 90 درصد دست می یابد. متعاقباً، تجزیه و تحلیل پوششی داده ها (DEA) تامین کنندگان را نه تنها بر اساس مقادیر تقاضا، بلکه بر اساس تأثیرات اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی آنها ارزیابی می کند و میانگین امتیاز کارایی حاصل از آن 0.75 است[33].
3-روش تحقیق
روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و از نوع تحقیقات ترکیبی (کیفی و کمی)می‌باشد. در پژوهش حاضر جهت جمع آوری داده و اطلاعات از مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی( انجام مصاحبه و پرسشنامه)استفاده شده است. بدین ترتیب برای براي درک الگوی پیچیدگی ساختاری زنجیره تامین در صنعت خودروسازی سایپا پس از مطالعات کتابخانه ای از روش مصاحبه استفاده شد. در بعد کیفی تعداد 17 نفر از خبرگان گروه خودروسازی سایپا به صورت هدفمند انتخاب شدند. جهت تحلیل داده های حاصل از محاحبه از روش تحلیل تم استفاده شد و داده ها بر اساس روش مقایسه مستمر (کد گذاری باز، کد گذاری محوری و کد گذاری انتخابی) در شش مرحله شرح ذیل تحلیل شدند:
مرحله 1. آشنایی با داده‌ها: شامل "بازخوانی مکرر داده‌ها" و خواندن داده‌ها به صورت فعال (یعنی جستجوی معانی و الگوها) است.
مرحله؛ 2. ایجاد کدهای اولیه: این مرحله شامل ایجاد کدهای اولیه از داده‌ها است. کدها یک ویژگی داده‌ها را معرفی می‌نمایند که به نظر تحلیلگر جالب میرسد
مرحله 3. جستجوی تِمها: این مرحله شامل دسته بندی کدهای مختلف در قالب تِمهای بالقوه، و مرتب کردن همه خلاصه داده‌های کدگذاری شده در قالب تِمهای مشخص شده است. در واقع محقق، تحلیل کدهای خود را شروع کرده و در نظر میگیرد که چگونه کدهای مختلف میتوانند برای ایجاد یک تِم کلی ترکیب شوند.
مرحله 4. بازبینی تِمها؛ شامل دو مرحله بازبینی و تصفیه تِمها است.
مرحله 5. تعریف و نامگذاری تِمها: مرحله پنجم زمانی شروع میشود که یک نقشه رضایت بخش از تِمها وجود داشته باشد. محقق در این مرحله، تِمهایی را که برای تحلیل ارائه کرده، تعریف کرده و مورد بازبینی مجدد قرار میدهد، سپس داده‌ها داخل آنها را تحلیل میکند. به وسیله تعریف و بازبینی کردن، ماهیت آن چیزی که یک تِم در مورد آن بحث میکند مشخص شده و تعیین میگردد که هر تِم کدام جنبه از داده‌ها را در خود دارد.
مرحله 6. تهیه گزارش: مرحله ششم زمانی شروع میشود که محقق مجموعه‌ای از تِمهای کاملاً آبدیده در اختیار داشته باشد. این مرحله شامل تحلیل پایانی و نگارش گزارش است.
در ادامه جهت سنجش تاثیر این پیچیدگی بر عملکرد مالی شرکت سایپا از روش میدانی با ابزار پرسشنامه استفاده گردید. در بعد کمی جامعه آماری تحقیق حاضر کلیه مدیران و کارکنان گروه خودروساز ی سایپا می باشد که به تعداد 50000 نفر می باشند که به روش تصادفی طبقه ای و بوسیله فرمول کوکران 384 نفر به عنوان نمونه بخش کمی انتخاب شدند. تجریه و نحلیل داده های کمی از روش معادلات ساختاری از طریق نرم افزارهای Smart pls و SPSS انجام شد. در زمینه پرسشنامه برای ارزیابی پایایی از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد مقدار این شاخص باید بالای 7/0 باشد. بر اساس آزمون انجام شده این ضریب برای سازه پیچیدگی ساختاری زنجیره تامی 0.968 و برای سازه عملکرد مالی 0.880 می باشد بنابراین با توجه به اینکه ضریب به دست آمده در هر دو سازه بیشتر از 0.7 می باشد پایایی سازه های پرسشنامه را مورد تایید قرار می گیرد.همچنین برای سنجش روایی پرسشنامه علاوه بر اینکه پرسشنامه به لحاظ ظاهر و محتوی به تایید خبرگان رسید از طریق میانگین واریانس استخراج شده (AVE) استفاده شد حد مورد قبول این شاخص بالا 0.5 می باشد که برای سازه پیچیدگی ساختاری 0.692 و برای سازه عملکرد مالی 0.643 می باشد که در دو حالت پرسشنامه به لحاظ روایی مورد تایید می باشد.
4-یافته های پژوهش
در این تحقیق ابتدا با استفاده از ابزار مصاحبه و روش تحلیل تم پیچیدگی های ساختاری زتجیره تامین مورد بررسی و تحلیل و طبقه بندی قرار گرفت. سوالی اصلی مطرح شده چگونگی پیچیدگی ساختاری زنجیره تامین گروه خودروسازی سایپا می باشد که نظرات افراد مصاحبه شونده پس از بازخوانی و خلاصه سازی در قالب جدول 1 آورده شده است:
[1] Supply Chain Management
[3] - Mehra
جدول 1: اهم مطالب مربوط به پاسخ مصاحبه شونده ها
کد | متن مصاحبه |
1 | زنجيره عظيم تأمين كنندگان قطعات و زيرمجموعه هاي خودرو به دليل تنوع بسيارفراگير خود قادرند به عنوان حلقه هاي واسط صنايع خودرو نقش بازي كنند اما در تامین قطعات و مواد اولیه خودروها، این شرکت که ارتباط نزدیک و گسترده با تامین کنندگان دارند ، در صورتی که تعداد تامین کنندگان افزایش یابد ، حفظ و برقراری این ارتباط برای این شرکت هزینه و وقت گیر است و کاغذ بازی و بوروکراسی زیادی را ایجاد می نماید که متاسفانه در صنعت خودرو خصوصا در اشرکت سایپا این مشکل وجود دارد و تمرکز و یکپارچگی در تعداد تامین کنندگان به دلیل تعدد آنها وجود ندارد که یکی از دلایل افزایش پیچیدگی زنجیره تامین است. |
2 | چون تعداد قطعاتی که باید خریداری شود و زیر مجموعه های بسیاز زیاد این قطعات از بزرگ تا بسیار کوچک بسیار زیاد هستند و به‌طور متوسط یک خودروی سواری از سی هزار قطعه و مجموعه‌ای از قطعات فلزی، پلاستیکی، لاستیکی، مدارات الکترونیکی و سیم‌ها، قطعات مکانیکی و موتوری تشکیل میشود. این خود می تواند عاملی برای پیچیدگی زنجیره تامین در تهیه مواد و قطعات اولیه باشد. |
3 | پیچیدگی روزافزون تامین مواد و منابع مورد نیاز شرکتها و کارخانه ها، همراه با گسترش جهانی زنجیره‌های تامین و فاصله های مکانی و جعرافیایی با شرکتهای تامین کننده که ممکن است فرسنگها از شرکت سایپا فاصله داشته باشند شاید در کشورهای دورتر باشد که دسترسی به آنها و از طریق حمل و نقل هوایی برای این شرکت علاوه بر هزینه های زیاد مشکلات فراوانی را به دنبال دارد که حتی تامین مواد اولیه را حتی از داخل کشور نیز ممکن است به دلیل فاصله زیاد با شرکت تامین کننده شرکت را دچار مشکل و زنجیره تامین را با پیچیدگی مواجه کند. |
4 | هزينه‌هاي لجستيكي عامل تاثيرگذار و مهمي در سطح رقابت‌پذيري يك بنگاه هستند. اين مسئله در صورتي كه در سطح كلان مطرح باشد، در تعيين رقابت‌پذيري ملي يك كشور در سطح جهان نيز تاثيرگذار خواهد بود. هزینه‌ی لجستیکی داخل مرزی تقریبا دو برابر هزینه‌ی ساخت خودرو است. قیمت لجستیک درون مرزی یک خودرو 10% قیمت خودرو را تشکیل میدهد. این در حالی است که هزینه واقعی ساخت خودرو تنها 5 % است. بهبود سیستم‌های لجستیکی تاثیر به سزایی در کاهش هزینه‌های لجستیکی و کاراییی بالای آن دارد. برنامه‌ریزی برای دریافت حجم مناسب مواد و منابع اولیه در شرکت سایپا از طریق زنجیره تامین در زمان مناسب و با هزینه مناسب، کاری پیچیده است. |
5 | هرچه زنجیرۀ تأمین گستترده تر شود، پیچیدگی آن بالاتر می رود. تنوع در تقاضاهای مشتریان، سرعت تغییر نیازها وخواسته های بازار و تغییرات سریع فناوری های جدید باعث شده که تامین کنندگان زیادی به بازار وارد شوند که مواد اولیه زیاد و با تنوع و کیفیت های متفاوت و قیمتهای مختلف اقدام به تامین احتیاج های شرکتها کنند که طبقه بندی تامین کنندگان را با پیچیدگی زیادی روبرو می کند. |
6 | |
7 | |
8 | |
9 | |
10 | |
11 | در زنجیره تامین خرده فروش کالا را به دست کاربر نهایی می رساند و نقشی اساسی در زنجيره تامين محصولات در صنعت خودروسازی را دارد با توجه به افزایش خرده فروشان و دلالها در شبکه زنجیره تامین خودرو و پیدا کردن فروشنده مناسب با قیمت پایین تر محصولات کار سختی شده و زنجیره تامین را در بخش تامین دچار پیچیدگی و مشکل کرده است و هزینه های مواد اولیه مورد نیاز و قطعات تولیدی را افزایش داده است. |
12 | کانال توزیع یکی از مهمترین عناصر در هر زنجیره ارزش به شمار می رود. شرکت خودروسازی سایپا نیز در محیط کسب و کار خود همواره با عدم اطمینان در تأمین منابع و تحویل به موقع محصولات خود روبه رو هستند که در این میان در بخش توزیع نوع کانال توزیع بسیار اهمیت دارد که از چه کالهایی بخش توزیع برخوردار است انواع کانال های توزیع کالاشامل توزیع کالا های مصرفی، :توزیع کالا های صنعتی و توزیع کالا های خدماتی که این تنوع کانالها زنجیره تامین را با پیچیدگی زیادی مواجه ساخته است. |
13 | |
14 | |
15 | |
16 | در برنامه ریزی مسیر حمل و نقل مشکل این است که چگونه میتوان مسیر بهینه را پیدا کرد در عین حال مسافت و زمان را به حداقل رساند و هزینه ها هم حداقل شوند تا کارایی لجستیک انتخاب شده بالا باشد. این فرایند از نقطه شروع آغاز میشود سپس مسیر از طریق چندین مقصد میانی ادامه پیدا میکند و سپس لازم است تا به نقطه شروع بازگردد. چنین روندی در حالتی که روی کاغذ نوشته شود بسیار ساده به نظر میرسد ولی در فرایند لجستیکی واقعی لازم است تا صدها و احتمالاً هزاران نقطه میانی، محدودیت و موانع بررسی شوند تا به بالاترین کارایی لجستیک مانند سيكل زماني گردش موجودي و جريان‌هاي نقدينگي برسیم. مدیریت زنجیره تأمین با به حداقل رساندن فرآیند انبار داری و انتقال مؤثر کالاها از تولیدکنندگان به کاربران نهایی، به افزایش کارایی خدمات لجستیک، کمک می کند. |
17 |
بر این اساس خروجی های این بخش(مصاحبه) زنجیره تامین شرکت سایپا را می توان در سه سطح تامین، تولید و توزیع(مضامین سازمان دهند) دسته بندی نمود.
شکل 1: مدل اولیه پیچیدگی ساختاری زنجیره تامین
ماخذ: یافته های تحقیق حاصل از مصاحبه
در این راستا همانطور که ملاحظه می شود جدول شماره 2 ابعاد و مولفه های اصلی پیچیدگی ساختاری زنجیره تامین را نشان می دهد:
جدول2: ابعاد و مولفه های اصلی پیچیدگی ساختاری زنجیره تامین
ردیف | عنوان | بعد | مولفه ها |
1 |
پیچیدگی های ساختاری | تامین | تعداد زیاد تامین کنندگان |
2 | فاصله جعرافیایی بین تامین کننده و کارخانه تولید | ||
3 | تعداد قطعات مورد نیاز جهت خرید | ||
4 | کارایی لجستیک | ||
5 | طبقه بندی تامین کنندگان | ||
6 | |||
7 | |||
8 | |||
9 | |||
10 | |||
11 | |||
12 | |||
13 | |||
14 | |||
15 |
در ادامه این بخش با استفاده از نرم افزار PLS میزان تاثیرگذاری هر یک از مولفه ها در پیچدگی ساختاری زنجیره تامین مشخص شد همانطور که ملاحظه می گردد بیشترین سهم مربوط به تعداد عملیات در زمان ساخت، تنوع سیستم تولید و گسترش جعرافیایی بین کارخانه های تولیدی مختلف، کارایی لجستیک و طبقه بندی تامین کنندگان می باشد که سه مورد اول مربوط به تولید و مورد چهارم و پنجم مربوط به تامین می باشد؛ همچنین مولفه هایی نظیر نوع کانال توزیع، تعداد قطعات مورد نیاز جهت خرید، تعداد زیاد تامین کنندگان، تعداد خرده فروشان و درجه سفارشی سازی مورد نیاز توسط توزیع کنندگان که سه مولفه آخر مربوط به بخش توزیع و دو مولفه مربوط به تامین می باشد. این بدان معناست که در سلسله مراتب بخش های مخلف پیچیدگی ساختاری زنجیره تامین بیشترین سهم مربوط به بخش تولید و بعد آن تامین و در نهایت بخش توزیع می باشد این مولفه ها هر چند بسیار در هم تنیده و وابسته به هم می باشند اما اولویت بندی آنها در راستای مدیریت زنجیره تامین مهم می باشد.
شکل2: تاثیرگذاری مولفه های مختلف در پیچیدگی ساختاری زنجیره تامین و میزان تاثیرگذاری آنها بر عملکرد مالی شرکت سایپا
همچنین همانطور که مشاهده می گردد ضریب تاثیرگذاری پیچیدگی ساختاری زنجیره تامین بر عملکرد مالی شرکت سایپا 0.927 می باشد که بیشترین تاثیرگذاری بر بازده دارییها، رشد فروش، سود خالص و نرخ بازاده فروش می باشد.
جدول 3: آزمون تحلیل مسیر پیچیدگی ساختاری زنجیره تامین بر عملکرد مالی شرکت سایپا
مسیر | ضریب مسیر | معناداری t |
عملکردمالی پیچیدگی ساختاری | 0.927 | 12.005 |
میزان رابطه علی در قالب مدل اعداد معناداری بین متغیر های پیچیدگی ساختاری زنجیره تامین و عملکرد مالی شرکت برابر با 0.927 می باشد که معناداری آماره t برابر با 12.005 می باشد بنابراین میزان تاثیر پیچیدگی ساختاری زنجیره تامین بر عملکرد مالی شرکتهای خودروسازی گروه خودروسازی سایپا مورد تایید می باشد.
5- نتیجه گیری:
زنجیره تامین صنعت خودرو سایپا متشکل از چندین شرکت است که به طور مستقیم یا غیرمستقیم تولید کننده تجهیزات اصلی و فرعی است. ناکارآمدی تامین کنندگان می تواند برای شرکت سایپا بسیار گران باشد زیرا تاخیر در تحویل قطعات یا تحویل با کیفیت بد می تواند کل خط تولید را متوقف کند. در تولید، استفاده از خطوط تولید مستمر این امر را ضروری می سازد که تمامی عوامل مورد نیاز برای تولید به خوبی کار کنند. یک خرابی دستگاه می تواند کل خط مونتاژ را متوقف کند. محصول نهایی یک وسیله نقلیه است، دارای سطح مشخصی از سفارشی‌سازی است، اما از نقطه نظر تولید، چنین سفارشی‌سازی‌هایی به ندرت نیاز به عملیات اضافی دارد. این باعث کاهش شدت عملیات مربوط به ابعاد فرعی پیچیدگی می شود. توزیع کنندگان برای صنعت خودرو در فواصل مکانی بزرگ پراکنده شده اند. با توجه به ماهیت حجیم محصول، یک شبکه لجستیک قوی مورد نیاز است. چنین اتصالات افزوده شده ممکن است پیچیدگی زنجیره تامین را افزایش دهد. می توان گفت پیچیدگی های ساختاری زنجیره تامین در گروه سایپا مربوط به سه حوزه تامین، تولید و توزیع تقسیم می گردد. در بخش تامین مولفه های اصلی پیچیدگی شامل تعداد زیاد تامین کنندگان، فاصله جعرافیایی بین تامین کننده و کارخانه تولید، تعداد قطعات مورد نیاز جهت خرید، کارایی لجستیک و طبقه بندی تامین کنندگان می باشد؛ در بخش تولید مولفه های اصلی پیچیدگی شامل نوع سیستم تولید، تعداد عملیات(زمان ساخت)، گسترش جعرافیایی بین کارخانه های تولیدی مختلف، تنوع محصول و تعداد کارخانه های تولیدی و خطوط تولید می باشند؛ در بخش توزیع این پیچیدگی ها شامل تعداد خرده فروشان، نوع کانال توزیع، تعداد کانال های توزیع، گسترش جعرافیایی توزیع کنندگان و درجه سفارشی سازی مورد نیاز توسط توزیع کنندگان می گردد. بر اساس نتایج به دست آمده بیشترین میزان پیچیدگی مربوط به بخش تولید و تامین می باشد؛ البته توجه به این نکته مهم می باشد که ارتباطات و پیوستگی این سه حوزه ایجاب می کند که این مولفه ها در کنار هم به صورت شبکه ای و در هم تنیده در نظر گرفته شود. در نهایت آنکه این پیچیدگی ها بر عملکرد مالی شرکت تاثیرگذارند؛ ضریب تاثیرگذاری به دست آمده 0.927 می باشد که بیشترین تاثیرگذاری به ترتیب بر بازده دارییها، رشد فروش، سود خالص و نرخ بازاده فروش مشخص ضده است. در نهایت جهت کاهش پیچیدگی ساختاری زنجیره تامین و بهبود عملکرد مالی شرکت سایپا پیشنهادات زیر ارائه می گردد:
ü روابط بين گروه سایپا و تأمين كنندگان مواد اوليه بهبود یابد. براي اين كار بايد با تأمين كنندگان شايسته و منتخب، روابط استراتژيك برقرار كنند تا در کنار همكارى استراتژيك با آنها بتوانند به مزاياى رقابتى مدنظر دست يابند. در این راستا ایجاد طرح‌‌های تشویقی برای تأمین‌کنندگان می تواند به رعایت رویه‌های کیفی و تحویل به موقع کمک کنند. این می‌تواند شامل تخفیف‌ها یا قراردادهای بلندمدت باشد.
ü سیستم ها و روش های تولید در برخی از زیرمجموعه های تولیدی، مورد بازبینی و بهینه سازی قرار گیرد و به طور خاص افزایش سطح اتوماسیون خطوط تولید پیشنهاد می گردد.
ü پیشنهاد می شود از سيستم هاي حمل ونقل هوشمند و به روز بهره برده شود مانند سیستم‌های اتوماسیون و اینترنت اشیاء (IoT): به‌کارگیری IoT برای نظارت مستمر بر کیفیت و وضعیت حمل و نقل تأمین‌کنندگان و امکان واکنش سریع به مشکلات بسیار موثر است.
ü یکی از پیچیدگی های ساختاری زنجیره تامین مربوط به بخش تامین و موضوعات مربوط به آن از جمله کیفیت و عدم تحویل به موقع می باشد در این راستا پیشنهاد می گردد سرمایه گذاری بیشتری بر روی شرکت های زیرمجموعه که فلسفه وجودی آنها تامین قطعات برای گروه است انجام شود؛ به موازات آن بر مبنای نظام ارزیابی که برای سایر تامین کنندگان وجود دارد تامین کنندگان منتخب با تاکید بر پاسخگویی و رعایت اصل تحویل به موقع شناسایی و در اولویت همکاری و ادغام قرار گیرند.
ü یک واحد تخصصی R&D برای کاهش وابستگی به تأمین‌کنندگان خاص و توسعه قطعات و تکنولوژی‌های جدید ایجاد گردد. این اقدام می‌تواند به بهبود کیفیت و کاهش هزینه‌ها کمک کند.
ü سیستم های برنامه ریزی منابع سازمانی (ERP )هوشمند به عنوان یکی از راهکارهای کلیدی برای مدیریت زنجیره تامین، نقش حیاتی در ایجاد یکپارچگی در فرآیندهای سازمانی و کاهش پیچیدگی های ساختاری ایفا می کنند.
ü فاصله جعرافیایی بین تامین کننده و شرکت سایپا، مقرون به صرفه ترین انتخاب گردد. همچنین ایجاد یا توسعه مراکز توزیع نزدیک‌تر به بازارهای هدف برای کاهش زمان تحویل و بهبود خدمات مد نظر قرار گیرد .
ü استفاده از تحلیل پیشرفته داده‌ها برای پیشبینی تقاضا و بهینه‌سازی موجودی صورت پذیرد. این تحلیل می‌تواند به شناسایی الگوهای تقاضا کمک کند و نیاز به انبارداری اضافی را کاهش دهد
منابع و مأخذ:
[1] براون، جيمي(1398) سيستم هاي مديريت توليــد، ترجمه مهدي غضنفري و سروش صغيري،تهران، نشر دانشگاه علم و صنعت، چاپ هفتم .
[2] تیموری، ابراهيم(1387)، توسعه مدل انتخاب تأمين‌كنندگان و توزيع‌كنندگان با نگرش مديريت زنجيره عرضه، پايان‌نامه دكترا، دانشگاه علم و صنعت ايران.
[3] جبارزاده یونس،ریحانی یامچی حسین، غفاری نسب نادر(1399) مدل ریاضی چندهدفه برای مدیریت زنجیره تامین یکپارچه مستقیم و معکوس پایدار سیب درختی با در نظرگرفتن بازارهای خارجی میوه ، مدیریت کسب و کار بین المللی ، صفحه 139 تا صفحه 166.
[4] خاتمی فیروز آبادی, سید محمدعلی, الفت, لعیا, امیری, مقصود, شریفی, حمید. (1397). پیچیدگی زنجیرۀ تأمین به‌عنوان یک دارایی راهبردی و جایگاه عملکرد مالی. مدیریت دارایی و تامین مالی, 6(4).
[5] خوانساری، مهناز، شاهقليان، کیوان و سمیه نعمتی، (1403)، ارائه مدل مديريت زنجيره تأمين سبز با استفاده از پويايي شناسي سيستم، مجله مديريت توسعه و تحول 56
[6] عسگرنژاد نوری، باقر، صائب نیا، سمیه و الهام فولادی،(1399) ، تأثیر استراتژیهای ناب و چابک زنجیره تأمین بر پاسخگويي زنجیره تأمین و عملکرد شرکت: نقش میانجي به تعويق انداختن و مشارکت استراتژيک تأمین کنندگان(مورد مطالعه: صنعت خودروسازی)، فصلنامه چشم انداز مديريت صنعتي،سال دهم، شماره ،40.
[7] لطفی، احد و شیبانی تذرجی، قاسم01398). بررسی پیچیدگی‌ها، نقاط ضعف و قوت یک زنجیره تامین براساس محرکه‌های تعیین شده،سومین کنفرانس بین المللی مدیریت مشتری مداری در صنایع معدنی، فولادی و سیمان،شیراز.
[8] مظفری محمدمهدی,اجلی مهدی(1398) ارزیابی عوامل درون سازمانی موثر بر مدیریت زنجیره تامین سبز با تکنیک دیمتل فازی ، اندیشه آماد ، صفحه 73 تا صفحه 85.
[9] مهدوی، مهوش،حسنی آزان آخاری، علی (1396). .مقاله مدیریت دانش ،فناوري و خلاقیت و نقش آنها در بهبود کارایی و اثربخشی فرایندها،مجله الکترونیکی ویستا .
[10] ناظمی، الهام و یوسفی نژاد عطاری، مهدی و غفاری، مهدی،(1396)،ارائه و حل یک مدل زنجیره تامین سه سطحی با هدف افزایش کیفیت و کاهش زمان تحویل احتمالی
[11] نجف زاده مهدی, علمداری احسان، وجدانی فواد،خلیلی فوژان(1399) بررسی نقش مؤلفه های مدیریت دانش در بهبود عملکرد زنجیره تأمین فروشگاه های زنجیره ای ، پژوهش های کاربردی در مدیریت و حسابداری ، صفحه 68 تا صفحه 87.
[12] Aitken, J., Bozarth, C., & Garn, W. (2016). To eliminate or absorb supply chain complexity: a conceptual model and case study. Supply Chain Management: an International Journal, 21, 759–774.
[13] Akın Ateş, M., Suurmond, R., Luzzini, D., & Krause, D. (2022). Order from chaos: A meta‐analysis of supply chain complexity and firm performance. Journal of Supply Chain Management, 58(1), 3-30.
[14] Birkie, S. E., & Trucco, P. (2020). Do not expect others do what you should! Supply chain complexity and mitigation of the ripple effect of disruptions. International Journal of Logistics Management,31(1), 123–144.
[15] Blecker, T., Abdelkafi, N., Kaluza, B. & Kreutler, G. (2004). Mass Customization vs. Complexity: A Gordian Knot?In: 2nd International Conference “An Enterprise Odyssey: Building Competitive Advantage” (pp. 890-903). Zagreb, Croatia.
[16] Bode, C., & Wagner, S. M. (2015). Structural drivers of upstream supply chain complexity and the frequency of supply chain disruptions. Journal of Operations Management, 36, 215-228.
[17] Bozarth, C. C., Warsing, D. P., Flynn, B. B., & Flynn, E. J. (2009). The impact of supply chain complexity on manufacturing plant performance. Journal of Operations Management, 27(1), 78-93.
[18] Brady, T., & Davies, A. (2014). Managing structural and dynamic complexity: A tale of two projects. Project Management Journal, 45(4), 21-38.
[19] Chopra, S., Sodhi, M., 2004, Managing risk to avoid supply-chain breakdown, Sloan Management Review, Vol. 46, No. 1, pp 53–61, 2004.
[20] Dong, Y., Skowronski, K., Song, S., Venkataraman, S., & Zou, F. (2020). Supply base innovation and firm financial performance.
[21] Fergosen,chris (2017) “Supply network performance measurement: future challenges?” the International Journal of logistics Management,Vol.18,No.2,pp.255-273
[22] Gunasekaran, A., Hong, P. & Fujimoto, T. (2015). Building supply chain system.
[23] Isik, F. (2010). An entropy-based approach for measuring complexity in supply chains. International Journal of Production Research, 48, 3681–3696.
[24] Ladyman.J. Lambert J., and K. Wiesner(2013). What is a Complex System?,” European Journal for Philosophy of Science, vol.3, iss.1, 2012, pp. 33-67.
[25] Mehra, N., Khurania, A., Rastogi, K., & Garg, S. K. (2021).Analysis of Supply Chain Complexity Sub-Dimensions for Automobile Industry.
[26] Pushpesh Pant, Shantanu Dutta, S.P. Sarmah,(2023) Structural supply chain complexity index and construct validity: a data-driven empirical approach, International Journal of Emerging Markets, ISSN: 1746-8809.
[27] Rahoum, K., & Jamouli, H. (2019). The Automotive Supply Chain Complexity Model using SysML Language. Automotive Supply, 6(12).
[28] Sadiku ; Matthew N O, Kelechi Eze ; Sarhan M Musa (2018) Supply Chain Management ; International Journal of Engineering Research 7(8):137-139
[29] Serdarasan, S. (2013). A review of supply chain complexity drivers. Computers & Industrial Engineering, 66(3), 533-540.
[30] Sun, C. & Rose, T. (2015). Supply Chain Complexity in the Semiconductor Industry: Assessment from System View and the Impact of Changes. IFACPapersOnLine, 48(3), 1210–1215.
[31] Yahiaoui. S., F. Fedouaki, and A. Mouchtachi.(2018). Design of a Supply Chain Maturity Model Adapted to SMEs in the Automotive Industry, "The Second International Conference On Smart Applications and Data Analysis for Smart Cities, Morocco,2018.
[32] Yu; Zhang Syed Abdul Rehman Khan (2019) IT in Supply Chain Management ; Strategic Supply Chain Management (pp.249-260).
[33] Zareian Beinabadi, Hanieh, Vahid Baradaran , Alireza Rashidi Komijan,(2024) Sustainable supply chain decision-making in the automotive industry: A data-driven approach, Socio-Economic Planning Sciences, Volume 95, October 2024, 101908.