تأثیر تراکم کاشت و زمان برداشت بر عملکرد بذری یونجه همدانی (Medicago sativa L.) در منطقه همدان

محورهای موضوعی : اکوفیزیولوژی گیاهان زراعی

سعیده صلواتی ¹ , حجت اله مظاهری لقب ^{2 *} , مهدی کاکایی ³

1 - استادیار، گروه علوم کشاورزی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
2 - Plant Breeding
3 - گروه کشاورزی دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1401/06/27 تاریخ پذیرش : 1402/02/16 تاریخ انتشار : 1403/07/01

کلید واژه: برداشت بذر, فاصله ردیف, وزن هزار دانه, یونجه ,

چکیده مقاله :

برای بهبود عملکرد یونجه، به کارگیری زمان مناسب برداشت علوفه و استفاده از تراکم کشت مطلوب، مفید است. به منظور ارزيابی این دو عامل بر عملکرد یونجه، آزمایشی به صورت کرت¬های خرد شده نواری در قالب طرح پایه بلوک¬های کامل تصادفی با چهار تکرار انجام شد. عامل تراکم کاشت در سه سطح (فاصله ردیف 40، 50 و 60 سانتی¬متر) در کرت¬های عمودی و عامل زمان برداشت علوفه در چین اول در چهار مرحله فنولوژیکی در کرت¬های افقی مطالعه شدند. نتایج نشان داد که تعداد غلاف در بوته، تعداد بذر در هر گیاه و وزن بذر در بوته تحت تأثیر اثر تراکم کشت در هر دو سال قرار گرفت. نتایج مقایسه میانگین نشان داد که در هر دو سال آزمایش افزایش فاصله ردیف از 40 به 50 و 60 سانتی¬متر و برداشت علوفه در مرحله ظهور غنچه گل و مرحله ظهور گل منجر به افزایش معنی¬دار تعداد غلاف در بوته و وزن بذر در بوته گردید. در سال اول افزایش فاصله ردیف تا 60 سانتی¬متر و برداشت علوفه در مرحله ظهور غنچه گل منجر به افزایش معنی¬دار وزن هزار دانه شد. در هر دو سال آزمایش افزایش فاصله ردیف به 50 سانتی¬متر و برداشت علوفه در مرحله ظهور غنچه گل و مرحله ظهور گل منجر به افزایش معنی¬دار عملکرد بذر گردید. بر اساس نتایج به دست آمده، کشت با تراکم کمتر و برداشت علوفه در اوایل گلدهی در چین اول، با هدف افزایش عملکرد بذر یونجه در چین¬های بعدی توصیه می¬شود.

چکیده انگلیسی:

To improve the yield of alfalfa (Medicago sativa L.), application of appropriate harvesting time and use of desirable planting density are useful. In order to evaluate these two factors on alfalfa yield, an experiment was performed as a strip split-plot design based on randomized complete block design (RCBD) with four replicates. The factor planting density at three row spacing levels (40, 50, and 60 cm) in the vertical plots and the factor forage harvesting time at four phonological stages were studied in the horizontal plots. The results of the mean comparison showed that in both experimental years, increasing the row spacing to 50 and 60 cm and harvesting the forage at bud initiation and flower emergence stage resulted in a significant increase in number of pods per plant and seed weight per plant. In the first year, increasing the row spacing to 60 cm and harvesting time at the stage of flower bud emergence led to a significant increase in the 1000-seed weight. Overall, in both experimental years, increasing the row spacing to 50 cm and forage harvesting at the bud emergence and flower emergence stages resulted in a significant increase in seed yield. Therefore, low planting density and forage harvesting in the early flowering period in the first harvest is recommended to increase alfalfa seed yield in subsequent harvests.

منابع و مأخذ:

• Abadouz, G., H.G. Abdollah., A.R. Abdol, and A. Behradfar. 2010. Effect of row spacing and seeding rate on yield component and seed yield of alfalfa. Notulae Scientia Biologicae. 2(1): 74-80. (In Persian).
• Abdoli, P., S.A. Siadat, G. Fathi, and E. Farshadfar. 2004. Effect of planting date on yield criteria of some canola genotypes in Kermanshah. The Scientific Journal of Agriculture Iranian. 27(1): 105-117. (In Persian).
• Hall, M.H., C.J. Nelson, J.H. Coutts, and R.C. Stout. 2004. Effect of seeding rate on alfalfa stand longevity. Agronomy Journal. 96(3): 717-722.
• Jafari, R., and K. Marashi. 2020. Effect of plant density and planting pattern on growth and yield characteristics of mungbean (Vigna radiate L.) under Baghmalek weather condition. Iranian Journal of Pulses Research. 11(2): 12–21.
• Kamkar, B., A.R. Daneshmand, F. Ghooshchi, A.H. Shiranirad, and A.R. Safahani Langeroudi. 2011. The effects of irrigation regimes and nitrogen rates on some agronomic traits of canola under a semiarid environment. Agricultural Water Management. 98(6): 1005-1012.
• Kazemi, M., M. Talebifar, A.R. Ghaemmaghami, and H. Kazemi. 2011. Effect of seed rate and row spacing on seed yield and yield components of alfalfa (Medicago sativa L.) var. Baghdadi. Iranian Society of Crops and Plant Breeding Sciences. 13(3): 511-520 (In Persian).
• Mazaheri Laghab, H. 2008. Introduction to forages crops. Bu-Ali Sina University Press, Hamedan. 290Pp. (In Persian).
• Mazaheri Laghab, H., M.R. Abdollahi, S. Moosavi, and R. Yazdi. 2011. Effect of row spacing and stage of the first cutting of forage on seed production in alfalfa (Medicago Sativa L.). Seed and Plant Production Journal. 27(1): 91-110 (In Persian).
• Mazaheri Laghab, H., K. Barati, A.M. Rezaei, and GH. Asadian. 2003. Study of the effects of forage harvest stages from rye and triticale cultivars on seed yield and its components in dual purpose cultivation. Pazhohesh-va-Sazandgi. 16: 76-83 (In Persian).
• Moreira, A., and N. Fageria. 2010. Liming influence on soil chemical properties, nutritional status and yield of Alfalfa grown in acid soil. Revista Brasileira de Ciencia Do Solo. 34: 1231–1239.
• Nabila Zaki, M., M.S. Hassanein Karima, and M. Gamal EL-Din. 2007. Growth and yield of wheat cultivars irrigated with saline water in newly cultivated land as affected by bio fertilization. Journal of Applied Sciences Research. 3(10): 1121–1126.
• Ozlem, A., and H. Geren. 2007. Evaluation of heritability and correlation for seed yield components in faba bean (Vicia faba L.). Journal of Agronomy. 6(3): 484-487.
• Peltonen-Sainio, P., and L. Jauhiainen. 2008. Association of growth dynamics, yield components and seed quality in long-term trials covering rapeseed cultivation history at high latitudes. Field Crops Research. 108(1): 101–108.
• Rahmani, M., and M. Esmaeili Aftabdari. 2017. Determination of the most suitable planting pattern fora dual-purpose cropping of seed and forage alfalfa stand based on economic values in Zanjan. Journal of Crops Improvement. 19(2): 493-503 (In Persian).
• Rathke, G.W., T. Behrens, and W. Diepenbrock. 2006. Integrated nitrogen management strategies to improve seed yield, oil content and nitrogen efficiency of winter oilseed rape (Brassica napus L.): A review. Agriculture, Ecosystems and Environment. 117(2-3): 80–108.
• Sanderson, M.A. and G.F. Elwinger. 2002. Plant density and environment effects on Orchardgrass-White clover mixtures. Crop Science. 42: 2055-2063.
• Sengul, S. 2006. Using path analysis to determine lucerne (Medicago sativa L.) seed yield and its components. New Zealand Journal of Agricultural Research. 49(1): 107-115.
• Stanisavljevic, R., J. Milekovic., D. Dokic., D. Terzic., J. Markovich., D. Bekovic, and L. Dukanovic. 2012. Effect of crop density on yield and quality of alfalfa forage from combined use (forage-seed). Biotechnology in Animal Husbandry. 27(4): 1571-1578.
• Tesfamariam, E.H., J.G. Annandale, and J.M. Steyn. 2010. Water stress effects on winter canola growth and yield. Agronomy Journal. 102(2): 658-666.
• Yaghmury, N. 2003. Effect of row spacing and seeding rate on seed yield of alfalfa in Sanandaj. Proceeding of 8th Congress of Crop Science, Faculty of Agriculture, University of Guilan, Iran. pp. 413.
• Yazdani, A., R. Naderi., A.A. Fazeli, and M.J. Bahrani. 2015. Effect of Planting Methods and Seeding Rates on Yield of Alfalfa (Medicago sativa L.) CV. Hamedani in Bajgah, Fars Province. Journal of Crop Production and Processing Isfahan University of Technology. 5(15): 167-176. (In Persian).
• Zhang, W., F. Xia., Y. Li., M. Wang, and P. Mao. 2017. Influence of year and row spacing on yield component and seed yield in Alfalfa (Medicago sativa L.). Legume Research. 40(2): 325-330.

متن کامل:



نشریه علمی اکوفیزیولوژی گیاهان زراعی، جلد هجدهم، شماره 3(710)، پاییز 1403،   صفحه 210-195

                                                                

مقاله پژوهشی                                                                        DOI: 10.30495/JCEP.2023.1932890.1808 

  

تأثیر تراکم کاشت و زمان برداشت بر عملکرد بذری یونجه همدانی
  (Medicago sativa L.) در منطقه همدان

 

سعیده صلواتی ¹، حجت اله مظاهری لقب2* و مهدی کاکایی3 

تاریخ دریافت: 27/06/1401                 تاریخ بازنگری: 09/02/1402                 تاریخ پذیرش: 16/02/1402

 

چکیده 

برای بهبود عملکرد یونجه، به کارگیری زمان مناسب برداشت علوفه و استفاده از تراکم کشت مطلوب، مفید است. به منظور ارزيابی این دو عامل بر عملکرد یونجه، آزمایشی به صورت کرت­های خرد شده نواری در قالب طرح پایه بلوک­های کامل تصادفی با چهار تکرار انجام شد. عامل تراکم کاشت در سه سطح (فاصله ردیف 40، 50 و 60 سانتی­متر) در کرت­های عمودی و عامل زمان برداشت علوفه در چین اول در چهار مرحله فنولوژیکی در کرت­های افقی مطالعه شدند. نتایج نشان داد که تعداد غلاف در بوته، تعداد بذر در هر گیاه و وزن بذر در بوته تحت تأثیر اثر تراکم کشت در هر دو سال قرار گرفت. نتایج مقایسه میانگین نشان داد که در هر دو سال آزمایش افزایش فاصله ردیف از 40 به 50 و 60 سانتی­متر و برداشت علوفه در مرحله ظهور غنچه گل و مرحله ظهور گل منجر به افزایش معنی­دار تعداد غلاف در بوته و وزن بذر در بوته گردید. در سال اول افزایش فاصله ردیف تا 60 سانتی­متر و برداشت علوفه در مرحله ظهور غنچه گل منجر به افزایش معنی­دار وزن هزار دانه شد. در هر دو سال آزمایش افزایش فاصله ردیف به 50 سانتی­متر و برداشت علوفه در مرحله ظهور غنچه گل و مرحله ظهور گل منجر به افزایش معنی­دار عملکرد بذر گردید. بر اساس نتایج به دست آمده، کشت با تراکم کمتر و برداشت علوفه در اوایل گلدهی در چین اول، با هدف افزایش عملکرد بذر یونجه در چین­های بعدی توصیه می­شود.

 

واژگان کلیدی: برداشت بذر، فاصله ردیف، وزن هزار دانه، یونجه 

 

---

[1] 1- استادیار، گروه علوم کشاورزی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

2- دانشیار، دانشکده کشاورزی، دانشگاه بوعلی‌سینا، همدان، ایران.

3- دانشیار، گروه مهندسی کشاورزی (اصلاح نباتات و ژنتیک)، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

نگارنده مسئول                                                                                                                      [e-mail]

مقدمه

یونجه (Medicago sativa L.) یکی از مهم­ترین گیاهان زراعی علوفه­ای در دنیا است. این امر به دلیل کیفیت علوفه­ای عالی، عملکرد علوفه­ای بالا در شرایط آب و هوایی گسترده و سازگاری بالا با اقلیم­های مختلف است (Moreira and Fageria, 2010). به­طورکلی عوامل ژنتیکی (Peltonen-Sainio and Jauhiainen, 2008)، شرایط محیطی (Tesfamariam et al., 2010) و مدیریت گیاه (Rathke et al., 2006)، تعیین­کننده عملکرد کمی و کیفی گیاهان می­باشد (Kamkar et al., 2011). علاوه بر انتخاب روش کاشت مناسب، تراکم کاشت بهینه نیز از جمله روش­های به­زراعی یونجه است که در بهبود عملکرد آن مؤثر است (Hall et al., 2004). تراکم متعادل و مناسب بذر براي توليد تعداد مطلوب بوته در هکتار و توليد حداکثر علوفه با در نظر گرفتن رقابت بين و درون گونه­اي اهميت بالايي دارد (Yazdani et al., 2015). عملکرد بذر در متر مربع متأثر از عملکرد بذر در هر گیاه و تعداد گیاهان است. بنابراین انتخاب بهترین تراکم و فاصله کشت برای بهره­وری حداکثر از زمین تأثیر زیادی بر ماده سازی گیاه و در نهایت عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیکی دارد (Jafari and Marashi, 2020). تعداد غلاف در بوته به عنوان عامل مهمی جهت تولید دانه محسوب می­گرد، و به شکل واضحی با افزایش فاصله بین ردیف افزایش یافت و نیز وجود تعداد بذر بیشتر در غلاف­ها باعث می­گردد مواد فتوسنتزی تولید شده، بیشتر ذخیره گردد و عملکرد بذر افزایش یابد (Abdoli et al., 2004). نتایج تجزیه واریانس نشان داد که عامل فاصله بین ردیف تأثیر بسیار معنی­داری بر صفات تعداد گل آذین در مترمربع، تعداد بذر در غلاف، وزن هزار دانه، عملکرد بذر، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت دارد (Kazemi et al., 2011). بسیاری از مطالعات حاکی از تأثیر فاصله ردیف بر عملکرد بذر و اجزای عملکرد یونجه در نواحی مختلف است. این مطالعات نشان دادند که تراکم کم بوته و فاصله ردیف بیشتر، فاکتورهای مهمی برای تولید بذر یونجه هستند (Abadouz et al., 2010; Stanisaljevic et al., 2012; Zhang et al., 2017). بنابراین، تولید بذر یونجه نیازمند به تراکم کمتر در سال استقرار و مقدار بذر کمتر برای کاشت است (Zhang et al., 2017). در شرایط اکولوژیکی همدان، بهتر است که ابتدا یک بار برداشت علوفه به عنوان چین اول صورت بگیرد تا امکان برداشت بذر همزمان با برداشت تأخیری علوفه به عنوان چین دوم نیز فراهم شود. از طرفی برای تولید بذر یونجه به کارگیری زمان مناسب برداشت علوفه چین اول دارای اهمیت است (Mazaheri Laghab et al., 2011). زمانی­که برداشت در مراحل ابتدایی رشد قسمت­های هوایی صورت گیرد، اثر متفاوتی روی تولید مجدد علوفه برگی و تولید دانه مشاهده می­شود (Mazaheri Laghab et al., 2003). برداشت علوفه در ابتدای گلدهی نسبت به اواسط گلدهی منجر به افزایش طول دوره رویشی چین بعدی می­شود و به گیاه این فرصت را می­دهد تا مواد غذایی بیشتری جهت دانه­بندی در اختیار غلاف­ها و بذرهای در حال رسیدن قرار دهد و این امر منجر به افزایش عملکرد می­شود (Mazaheri Laghab et al., 2011). همدان، منطقه مناسبی برای بذرگیری از یونجه به شمار می­آید، زیرا در شرایط خشک، معمولاً بذرها یکنواخت­تر رسیده و برداشت بذر با کیفیت بالا، در مناسب­ترین زمان انجام می­گیرد. با توجه به موارد فوق، هدف از انجام این پژوهش؛ ارزيابی اثر تراکم کاشت و تاریخ برداشت علوفه در چین اول به منظور رسیدن به یک تراکم متعادل و زمان برداشت مناسب برای حصول به حداکثر عملکرد بذر است که اگرچه پژوهش­های زیادی در این زمینه انجام گرفته است اما تحقیقات صورت گرفته در منطقه نسبتاً کوهستانی همدان با آب و هوای سرد، بارندگی سالانه 300 میلی­متر و  اقلیم نیمه خشک، بسیار محدود می­باشد.

مواد و روش‌ها

به­منظور ارزيابی اثر زمان­های مختلف برداشت علوفه در چین اول بر عملکرد بذر یونجه در چین­های بعدی و در تراکم­های مختلف کشت، این پژوهش با کشت بذر یونجه اکوتیپ همدانی که از بانک ژن دانشگاه تهران تهیه شده بودند در سال 1395 و در دانشگاه بوعلی سینا همدان که این منطقه در طول جغرافیایی 48 درجه و 28 دقیقه شرقی، عرض جغرافیایی 34 درجه و 54 دقیقه شمالی و ارتفاع 1810 متر از سطح دریا واقع شده است، آغاز گردید. سال 1395 به عنوان سال استقرار مزرعه در نظر گرفته شد و نمونه برداری طی دو سال زراعی 1397-1396 و 1398-1397 انجام شد. آزمایش به صورت کرت­های خرد شده نواری با چهار تکرار در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی انجام پذیرفت. در هر کرت آزمایشی 4×4متری، 9 ردیف کاشت با فاصله 40 سانتی­متر (11 کیلوگرم بذر در هکتار )، 7 ردیف با فاصله 50 سانتی­متر (8/8 کیلوگرم بذر در هکتار) و 6 ردیف با فاصله 60 سانتی­متر (5/7 کیلوگرم بذر در هکتار) ایجاد شد. بعد از آزمون جوانه­زنی بذر در آزمایشگاه، کشت در اواخر شهریور انجام شد. عامل تراکم کاشت در سه سطح (فاصله ردیف 40، 50 و 60 سانتی­متر) در کرت­های عمودی و عامل زمان برداشت علوفه در چین اول در چهار مرحله فنولوژیکی: 1- ظهور غنچه گل (Onset of budding)، 2- ظهور گل (Onset of flowering) با فاصله 30 روز از برداشت اول،   3 تا 10 درصد گلدهی (10% flowering) با فاصله 45 روز از برداشت دوم، 4 تا50 درصد گلدهی (50% flowering) در کرت­های افقی مطالعه شدند. قبل از کشت، جهت تعيين خصوصيات فيزيکي و شيميايي خاک مزرعه، از عمق 30-0 سانتي‌متري خاک نمونه‌برداري انجام گرفت که مشخصات کامل آن در جدول شماره 1 ارایه شده است. عملیات تهیه زمین در بهار انجام گرفت. زمین در بهار 1395 شخم عمیق زده شد و بعد از خرد کردن کلوخه­ها، جمع­آوری علف­های هرز و دیسک زدن، صاف و یکنواخت شد. در تابستان با استفاده از پنجه غازی علف­های هرز کنترل شد و قبل از کاشت نیز، از علف­کش 2، 4 دی جهت از بین بردن علف­های هرز پهن برگ استفاده گردید. کوددهی عناصر فسفات و پتاس بر اساس آزمون خاکی که قبل از شروع آزمایش انجام شده بود، تعیین گردید. به­این منظور مقدار 80 کیلوگرم در هکتار سولفات پتاسیم جهت تأمین عنصر پتاسیم و 200 کیلوگرم در هکتار سوپر فسفات جهت تأمین عنصر فسفر مورد استفاده قرار گرفت. پس از تسطیح زمین کرت­بندی به ابعاد 4×4 متر انجام گردید. آبیاری به­صورت قطره­ای و نوارهای تیپ، پنج ساعت در هر چهار روز صورت گرفت و در مرحله شروع به قهوه­ای شدن غلاف­ها، قطع شد. برداشت علوفه با توجه به تیمارهای مورد بررسی در این آزمایش صورت پذیرفت. به­منظور حذف اثر حاشیه­ای، در کرت­های با فاصله کاشت 60 سانتی­متر، از 2 خط میانی (حذف 2 خط کناری)، در کرت­های با فواصل ردیف کشت 40 سانتی­متر، از 3 خط میانی (حذف 3 خط کناری) و همچنین در کرت­های با فواصل ردیف کشت 50 سانتی­متر نیز از 3 خط میانی (حذف 2 خط کشت کناری) برداشت نمونه صورت گرفت و از ابتدا و انتهای هر خط کشت هم یک متر به­عنوان حاشیه حذف شد. بنابراین، برای هر کرت در تراکم­ها و زمان­های مختلف برداشت علوفه، میانگین سطح نمونه برداری حدود 6/2 متر مربع بود. صفات مورد مطالعه شامل تعداد غلاف در بوته، تعداد بذر در بوته، وزن هزار دانه، وزن بذر در بوته، عملکرد بذر و عملکرد علوفه چین اول بودند. برای اندازه­گیری تعداد غلاف در بوته و تعداد بذر در بوته، در قسمت­های نمونه گیری در کرت­ها، اقدام به انتخاب تصادفی 5 بوته گردید. تعداد غلاف در بوته بر اساس میانگین تعداد غلاف در 5 بوته تعیین گردید. تعداد بذر در بوته نیز بر اساس تعداد دانه در 5 بوته و میانگین گیری از آن­ها مشخص شد. برداشت بذر وقتی که سه چهارم غلاف­های بذری به صورت قهوه­ای تیره در آمدند، انجام گرفت و در واقع چین دوم به بذر اختصاص پیدا کرد. بعد از خشک شدن نمونه­های برداشت شده، نمونه­های علوفه خشک حاوی بذر در دستگاه کوبنده خرد شده و بذرها در دستگاه بوجاری از علوفه جدا شدند. وزن بذر با استفاده از ترازوی دقیق دیجیتالی با دقت 001/0 محاسبه شد. با توجه به تعداد خطوط کاشت در تراکم­های مختلف، عملکرد بذر بر حسب گرم در مترمربع نیز ثبت گردید.  برای تعیین صفت وزن هزار دانه، نمونه­ای با تعداد 100 عدد بذر از هر نمونه بذری از هر کرت آزمایشی جدا و با ترازوی دقیق با دقت 001/0 توزین گردید. وزن به­دست آمده از 100 بذر به 1000 عدد بذر تعمیم شد و به­عنوان وزن هزار دانه یادداشت و ثبت گردید (Mazaheri Laghab et al., 2011). علوفه تر برداشتی هر کرت در مزرعه با قابلیت اندازه­گیری حداکثر 6 کیلوگرم، توزین و سپس در هوای آزاد خشک شد تا زمانی که بافت­های خشک شده در حین حمل و نقل، با خطر ریزش مواجه نشوند. مقدار علوفه خشک، به­وسیله ترازوی دیجیتالی با دقت 001/0 توزین و به­عنوان عملکرد علوفه در هر کرت بر حسب کیلوگرم و در هر هکتار نیز بر حسب کیلوگرم برای چین اول ثبت گردید. داده­های حاصل از آزمایش، از طريق برنامه‌­های آماري SAS (V.9.12) مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت و ميانگين‌ها از طريق آزمون چند دامنه­ای دانکن در سطح احتمال پنج درصد مقايسه شدند. رسم نمودارها با کمک نرم­افزار Excel (2010) انجام گرفت. جدول 1، خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک محل مورد آزمایش را نشان می­دهد.

نتایج و بحث

تعداد غلاف در بوته

نتایج حاصل از تجزیه طی دو سال حاکی از آن بود که در هر دو سال آزمایش اثر تراکم کشت (A) در ارتباط با صفت تعداد غلاف در بوته در سطح احتمال یک درصد (p≤1%) معنی­دار بود. همچنین، صفت تعداد غلاف در بوته در سال اول تحت تأثیر تاریخ برداشت علوفه (B) در سطح احتمال پنج درصد (p≤5%) و در سال دوم در سطح احتمال یک درصد (p≤1%) قرار گرفت (جدول 2). تجزیه واریانس در جدول 2 نشان می­دهد که اثر تاریخ برداشت در سال دوم بر صفت وزن هزار دانه در سطح احتمال یک درصد (p≤1%) معنی­دار بود و همچنین اثر تاریخ برداشت علوفه در سال اول بر صفت تعداد بذر در بوته در سطح احتمال یک درصد (p≤1%) معنی­دار بود. تراکم کاشت در ارتباط با صفت تعداد بذر در بوته در سال اول و دوم به­ترتیب در سطح احتمال یک درصد (p≤1%) و پنج درصد (p≤5%) اثر معنی­داری را نشان داده است.

به­طورکلی در هر دو سال آزمایش، افزایش فاصله ردیف به 50 و 60 سانتی­متر و برداشت علوفه در مرحله ظهور غنچه گل و مرحله ظهور گل، منجر به افزایش معنی­دار صفت تعداد غلاف در بوته گردید. به نظر می­رسد هر چقدر دوره زمانی بین مدت برداشت علوفه تا رسیدن بذر بیشتر شود افزایش رشد رویشی وجود خواهد داشت و با افزایش بافت شاخه و برگی گیاه، تعداد غلاف و به تبع آن میزان بذر هم افزایش خواهد یافت. به عبارتی طول دوره رویشی بیشتر، به گیاه این فرصت را می­دهد تا مواد غذایی بیشتری جهت دانه بندی در اختیار غلاف­ها قرار گرفته و فرصت فتوسنتز را افزایش دهد. جریان مواد پرورده حاصل از پدیده فتوسنتز به طرف گل آذین­ها در مدت طولانی­تر، افزایش تعداد غلاف حاوی بذر را در پی خواهد داشت. جدول3، مقایسه میانگین اثر تراکم کشت بر صفت تعداد غلاف در بوته یونجه طی دو سال آزمایش را نشان می­دهد. بر اساس این جدول، صفت تعداد غلاف در بوته در فاصله ردیف 60 سانتی­متر نسبت به فاصله ردیف 40 سانتی­متر در سال اول و دوم به ترتیب 53 و 7/62 درصد افزایش را نشان داد. این افزایش تعداد غلاف در بوته با افزایش فاصله ردیف را می­توان به کاهش رقابت بین ردیف مربوط دانست به نحوی که گیاهان با ساقه و برگ بیشتر ایجاد شده و به دنبال آن تعداد بیشتری گل و غلاف تولید کرده­اند. همچنین برداشت در زمان ظهور غنچه گل نسبت به برداشت در زمان 50 درصد گلدهی به ترتیب در سال اول و دوم منجر به افزایش 2/10 و 8/36 درصدی تعداد غلاف در بوته گردید (جدول 4). در حقیقت، تاریخ برداشت علوفه چین اول در زمان ظهور غنچه گل، منجر به افزایش میانگین در صفت تعداد غلاف در بوته نسبت به سایر زمان­های برداشت شد و در سال دوم، صفت وزن هزار دانه نیز در این تاریخ برداشت (ظهور غنچه گل) افزایش چشمگیری نسبت به سایر تاریخ­های برداشت نشان داد.

اثر فاصله ردیف کشت روی تعداد غلاف در خوشه گل، تعداد غلاف در بوته و تعداد خوشه­های محتوی غلاف توسط محققان دیگر نیز گزارش شده است. نتایج آن­ها نشان داد که به منظور تولید مطلوب بذر، با کشت بذر در ردیف­های عریض، گیاهان قوی و شاداب تولید می­شوند که گل­های زیادی نیز تولید می­کنند (Nabila Zaki et al., 2007).

تعداد بذر در بوته

در این آزمایش اثر تراکم کشت (A) و تاریخ برداشت علوفه (B) و اثر متقابل (A×B) در سطح احتمال یک درصد (p≤1%) بر صفت تعداد بذر در سال اول معنی­دار بود و در سال دوم، تعداد بذر در بوته تحت تأثیر تراکم کشت (A) در سطح احتمال پنج درصد (p≤5%) و اثر متقابل (A×B) در سطح احتمال یک درصد (p≤1%) قرار گرفت (جدول 2).

بیشترین تعداد بذر در بوته در سال اول در تراکم با فاصله ردیف 50 سانتی­متر و برداشت علوفه در مرحله ظهور غنچه گل حاصل گردید که نسبت به برداشت علوفه در مرحله 50 درصد گلدهی در همین فاصله ردیف، تعداد بذر 5/4 برابر افزایش یافت. در سال دوم، تعداد بذر در تیمار فاصله ردیف 50 و 60 سانتی­متر و برداشت علوفه در مرحله ظهور غنچه گل بیشترین میزان بود. به­طور کلی در هر دو سال آزمایش افزایش فاصله ردیف از 40 به 50 و 60 سانتی­متر و برداشت علوفه در مرحله ظهور غنچه گل و مرحله ظهور گل منجر به افزایش معنی­دار تعداد بذر در بوته گردید (جدول 5).

در رابطه با افزایش بذر در بوته در صورت کاهش تراکم می­توان چنین توصیف کرد که به گیاهان این فرصت داده می­شود تا بتوانند برای دانه­بندی مناسب و مطلوب، از منابع طبیعی استفاده نمایند (Sanderson and Elwinger, 2002). در کل تولید بذر موفق به مناطقی با رطوبت نسبی کم و درجه حرارت متوسط تا بالا نسبت داده شده است، از آنجایی که نور آفتاب و هوای خشک، شرایط مساعد را برای گلدهی و فعالیت حشرات گرده افشان فراهم می­آورد، بنابراین تعیین مطلوب­ترین تراکم کاشت دارای اهمیت بوده و در جذب بهتر حشرات و تولید شهد بیشتر مؤثر است (Mazaheri Laghab, 2008).

وزن هزار دانه

نتایج حاصل از تجزیه دو سال حاکی از آن بود که وزن هزار دانه تحت تأثیر تاریخ برداشت علوفه (B) و اثر متقابل (A×B) در سطح احتمال پنج درصد (p≤5%) در سال اول قرار گرفت. در سال دوم اثر تاریخ برداشت علوفه (B) بر وزن هزار دانه در سطح احتمال یک درصد (p≤1%) معنی­دار بود (جدول 2).

نتایج سال اول نشان داد که بیشترین وزن هزار دانه در فاصله ردیف 60 سانتی­متر و زمان برداشت در مرحله ظهور غنچه گل حاصل گردید. اما در فاصله ردیف 60 سانتی­متر برداشت در مراحل 10 و 50 درصد گلدهی منجر به کاهش معنی­دار وزن هزار دانه گردید. به­طوری­که وزن هزار دانه در فاصله ردیف 60 سانتی­متر و زمان برداشت در مرحله ظهور غنچه گل  نسبت به برداشت در مراحل 10 و 50 درصد گلدهی در همین فاصله ردیف به ترتیب 3/30 و 9/73 درصد افزایش یافت. در فواصل ردیف 40 و 50 سانتی­متر، تاریخ برداشت علوفه تأثیر معنی­داری بر وزن هزار دانه نداشت (جدول 5). برداشت علوفه در مراحل ظهور غنچه گل و ظهور گل  منجر به افزایش معنی­دار این صفت در سال دوم گردید. به­طوری­که وزن هزار دانه در تاریخ برداشت علوفه در مراحل ظهور غنچه گل و ظهور گل نسبت به برداشت در مرحله 50 درصد گلدهی به ترتیب 2/10 و 8/8  درصد افزایش یافت (جدول 4). در بین اجزای عملکرد معمولاً تعداد گل آذین در واحد سطح و وزن هزار دانه به­ترتیب بیشترین و کمترین تأثیر را از شرایط محیطی می­پذیرند (Ozlem and Geren, 2007).

افزایش وزن هزار دانه در اثر افزایش فاصله ردیف را شاید بتوان چنین توجیه نمود که با افزایش فاصله بین ردیف، تراکم و رقابت بین بوته­ای کاهش یافته و در نتیجه استفاده هر غلاف از مواد غذایی بیشتر شود و این امر منجر به افزایش وزن هزار دانه شود (Kazemi et al., 2011). از طرفی زمان طولانی بین برداشت علوفه تا زمان پر شدن دانه­ها باعث می­شود تا بذرها از دانه­بندی مناسبی برخوردار شوند و این امر منجر به افزایش وزن هزار دانه در زمان ظهور غنچه گل نسبت به زمان 50 درصد گلدهی شود (Mazaheri Laghab et al., 2011). این موضوع با نتایج مطالعه (Stanisavljevic et al., 2012) روی یونجه مطابقت دارد.

وزن بذر در بوته

در این آزمایش و در هر دو سال، اثر تراکم کشت (A) و تاریخ برداشت علوفه (B) و اثر متقابل (A×B) در سطح احتمال یک درصد (p≤1%) بر وزن بذر در بوته معنی­دار بود (جدول 6). همان­طور که از نتایج جدول 6 مشخص است، در خصوص دو صفت وزن بذر در بوته و عملکرد بذر، تراکم کشت در سال اول در سطح احتمال پنج درصد (p≤5%) معنی­دار بوده و در سال دوم در مورد وزن بذر در بوته، تراکم کاشت در سطح احتمال پنج درصد (p≤5%) معنی­دار است. در هر دو صفت عملکرد بذر و وزن بذر در بوته، در سال اول، تاریخ برداشت علوفه اثر معنی­داری در سطح احتمال یک درصد (p≤1%) داشت.

نتایج مقایسه میانگین نشان داد که به­طور کلی در هر دو سال آزمایش، افزایش فاصله ردیف به 50 و 60 سانتی­متر و برداشت علوفه در مرحله ظهور غنچه گل و مرحله ظهور گل به افزایش معنی­دار وزن بذر در بوته منجر گردید. بیشترین وزن بذر در بوته در سال اول در تراکم با فاصله ردیف 50 سانتی­متر و برداشت علوفه در مرحله ظهور غنچه گل حاصل شد. در سال دوم، وزن بذر در تیمار فاصله ردیف 50 و 60 سانتی­متر و برداشت علوفه در مرحله ظهور غنچه گل بیشترین میزان را داشت (جدول 7). افزایش تولید بذر یونجه با افزایش فاصله ردیف با نتایج تحقیقات روی یونجه مطابقت دارد (Rahmani and Esmaeili Aftabdari, 2017; Stanisaljevic et al., 2012; Zhang et al., 2017). 

عملکرد بذر

در این آزمایش اثر تراکم کشت (A) و تاریخ برداشت علوفه (B) و اثر متقابل (A×B) در سطح احتمال یک درصد (p≤1%) بر عملکرد بذر در سال اول معنی­دار بود و در سال دوم عملکرد بذر تحت تأثیر اثر متقابل (A×B) در سطح احتمال یک درصد (p≤1%) قرار گرفت (جدول 6). بیشترین عملکرد بذر در سال اول در تراکم با فاصله ردیف 50 سانتی­متر و برداشت علوفه در مرحله ظهور غنچه گل حاصل شد. کمترین میزان این صفت نیز در تراکم با فاصله ردیف 60 سانتی­متر و برداشت علوفه در مراحل 10 و 50 درصد گلدهی به دست آمد. در سال دوم، عملکرد بذر در تیمار فاصله ردیف 50 سانتی­متر و برداشت علوفه در مرحله ظهور غنچه گل و مرحله ظهور گل بیشترین میزان بود. به­طور کلی در هر دو سال آزمایش افزایش فاصله ردیف به 50 سانتی­متر و برداشت علوفه در مرحله ظهور غنچه گل و مرحله ظهور گل منجر به افزایش معنی­دار عملکرد بذر گردید (جدول 7).

می­توان گفت در فاصله ردیف 50 سانتی­متر به دلیل ایجاد تعداد مناسب بوته در واحد سطح، شرایط استقرار بهتری برای گیاه فراهم شده و توانسته است با استفاده از عوامل نور و محیط، اجزای زایشی بیشتری به وجود آورد. افزایش عملکرد بذر و اجزای آن متأثر از عواملی مثل شرایط محیطی، خصوصیات ژنتیکی و تکنیک­های زراعی است که در نهایت این عوامل روی فیزیولوژی تولید مثل گیاه مؤثر واقع می­شوند (Sengul, 2006). چنین به نظر می­رسد، زمانی­که برداشت علوفه در مرحله ظهور غنچه گل و مرحله ظهور گل انجام بگیرد، مدت زمان برداشت علوفه تا رسیدن بذر طولانی­تر شده و زمان طولانی برای استفاده حداکثر از منابع طبیعی، رسیدن فیزیولوژیکی بذر، انتقال بیشتر مواد غذایی به بذر، ایجاد فرصت ذخیره مواد در بذر مؤثر بوده و لذا عملکرد بذر افزایش می­یابد. وقتی در اثر افزایش مدت زمان برداشت علوفه تا رسیدن بذر شاخه و برگ افزایش یابد، گیاه تا رسیدن به دوره کامل زایشی، تعداد غلاف و بذر بیشتری تولید می­کند. در واقع گیاه این فرصت را پیدا می­کند تا مواد غذایی بیشتری جهت دانه بندی در اختیار غلاف­ها و بذرهای در حال رسیدن قرار دهد و عملکرد بذر افزایش یابد. نتایج مطالعه مظاهری لقب و همکاران نشان داد که میانگین عملکرد بذر پس از برداشت علوفه چین اول در شروع دوره زایشی حدود سه برابر بذر تولیدی پس از برداشت علوفه چین اول در اواخر دوره زایشی بود (Mazaheri Laghab et al., 2011). در مطالعه دیگر عملکرد بذر بالاتر با افزایش فاصله ردیف حاصل گردید (Stanisaljevic et al., 2012). عملکرد بذر حاصل از چندین جزء می­باشد که در مراحل مختلف رشد حاصل می­شود. یغموری گزارش کرد که اثر اصلی و بر هم­کنش میزان بذر و فاصله ردیف کاشت بر عملکرد بذر معنی­دار است (Yaghmury, 2003).

عملکرد علوفه چین اول

نتایج حاصل از تجزیه دو سال حاکی از آن بود که عملکرد علوفه چین اول تحت تاثیر تراکم کشت (A) و تاریخ برداشت علوفه (B) و اثر متقابل (A×B) در سطح احتمال یک درصد (p≤1%) در سال اول قرار گرفت. در سال دوم اثر تاریخ برداشت علوفه (B) بر عملکرد علوفه خشک در چین اول در سطح احتمال یک درصد (p≤1%) معنی­دار گردید (جدول 6). برداشت علوفه در مرحله 10 درصد گلدهی منجر به افزایش معنی­دار این صفت در سال دوم گردید. به­طوری­که عملکرد علوفه خشک در چین اول در این تاریخ برداشت نسبت به برداشت در مرحله ظهور غنچه گل 7/27 درصد افزایش یافت. چنین به نظر می­رسد که رشد مجدد قسمت­های هوایی و به موازات آن اندوخته شدن مواد غذایی در محل انباشتگی مواد در ریشه به طور کامل به ذخایر ریشه­ای وابسته است و این نیز مستلزم برداشت علوفه در زمان مناسب (10 درصد گلدهی) است. نتایج سال اول حاکی از آن بود که بیشترین عملکرد علوفه خشک در چین اول در فاصله ردیف 60 سانتی­متر و زمان برداشت در مرحله 50 درصد گلدهی و فاصله ردیف 50 سانتی­متر و زمان برداشت علوفه در مرحله 10 و 50 درصد گلدهی حاصل گردید. اما در فاصله ردیف 60 سانتی­متر سه زمان دیگر برداشت منجر به کاهش شدید عملکرد علوفه چین اول گردید. به­طورکلی ممکن است تراکم بیش از حد موجب افزایش رقابت میان بوته­ها و جذب آب و املاح و تخصیص فضا و بهره گیری از امکانات خاک، نور، اکسیژن و سایر عوامل شده و علاوه بر مصرف بیشتر بذر موجب کاهش عملکرد نیز می­شود. در کل افزایش فاصله ردیف به 50 و 60 سانتی­متر و برداشت علوفه در مرحله 50 درصد گلدهی منجر به افزایش معنی­دار عملکرد علوفه خشک در چین اول گردید (جدول 7) که ممکن است دلیل آن افزایش زیاد رقابت بین بوته­ها در دریافت نور و تجمع هیدرات­های کربن در طوقه برای رشد باشد (Rahmani and Esmaeili Aftabdari, 2017).

نتیجه­گیری کلی

افزایش فاصله ردیف تا 60 سانتی­متر و برداشت علوفه در مرحله ظهور غنچه گل منجر به افزایش معنی­دار وزن هزار دانه گردید. به­طور کلی در هر دو سال آزمایش افزایش فاصله ردیف به 50 و 60 سانتی­متر و برداشت علوفه در مرحله ظهور غنچه گل و مرحله ظهور گل منجر به افزایش معنی­دار تعداد غلاف در بوته، تعداد بذر در بوته، وزن بذر در بوته شد. در هر دو سال آزمایش افزایش فاصله ردیف به 50 و 60 سانتی­متر و برداشت علوفه در مرحله ظهور غنچه گل و مرحله ظهور گل منجر به افزایش معنی­دار وزن بذر در بوته گردید. در سال دوم تعداد بذر در تیمار فاصله ردیف 50 و 60 سانتی­متر و برداشت علوفه در مرحله ظهور غنچه گل بیشترین میزان بود که نشان دهنده تثبیت بیشتر ریشه در محیط به خصوص در قسمت ریزوسفر، جذب بیشتر مواد معدنی از خاک و تقویت گیاه و نیز ناشی از تفاوت اندک آب و هوایی در سال دوم نسبت به سال اول می­ باشد. در هر دو سال آزمایش افزایش فاصله ردیف به 50 سانتی­متر و برداشت علوفه در مرحله ظهور غنچه گل و مرحله ظهور گل منجر به افزایش معنی­دار عملکرد بذر شد. در این آزمایش افزایش فاصله ردیف منجر به افزایش عملکرد بذر گردید. اجزای عملکرد بذر شامل تعداد گل آذین در واحد سطح، تعداد غلاف در گل­آذین، تعداد دانه در غلاف و وزن هزار دانه می­باشد. بنابراین تراکم کشت و تاریخ برداشت علوفه از طریق تأثیر بر اجزای عملکرد در این آزمایش منجر به تأثیر معنی­دار بر عملکرد بذر گردید.

 

جدول 1- خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک Table 1- Some physical and chemical properties of soil   عمق خاک زراعی Depth of soil شن Sand (%) رس Clay (%) سیلت Silt (%) اسیدیته pH هدایت الکتریکی EC (ds.m-1)   ماده آلی Organic matter (%) نیتروژن N (%)   فسفر قابل جذب Absorbable Phosphorus (mg/kg-1) پتاسیم قابل جذب Absorbable Potassium (mg/kg-1) 0-30 62.6 13.8 24 8.1 0.72 0.4 0.04 18.8 210

 

 

جدول 2- تجزیه واریانس اثر تراکم کشت و تاریخ برداشت بر تعداد غلاف در بوته، وزن هزاردانه و تعداد بذر در بوته یونجه طی دو سال آزمایش Table 2- Variation analysis of the planting density and harvesting time on number of pods per plant, 1000 seeds weight and number of seeds per plant during two years of testing       میانگین مربعات         Mean Square منابع تغییرات Variation source درجه آزادی df وزن هزاردانه 1000 Seeds weight تعداد بذر در بوته Number of seeds per plant تعداد غلاف در بوته Number of pods per plant     1398-1397 1397-1396 1398-1397 1397-1396 1398-1397 1397-1396 تکرار (R) Replication 3 ns 0.005 ns 0.13 ns 3117.92 ns 253.8 ns 125.38 ns 27.68 تراکم کشت (A) Planting density 2 ns 0.08 ns 0.08 * 133392.13 ** 13327.3 ** 4799.1 ** 3480.9 خطا a (R*A) Error (a) 6 0.02 0.1 22504.54 19.04 139.53 21.31 تاریخ برداشت علوفه (B) Forage harvesting time 3 ** 0.25 ns 0.2 ns 25027.08 ** 17951.1 ** 1833.65 * 222.08 خطا b (R*B) Error (b) 9 0.01 0.05 7916.03 162.45 249.79 44.21 تراکم کشت× تاریخ برداشت علوفه A*B 6 ns 0.01 * 0.33 ** 32930.16 ** 13641.08 ns 330.69 ns 25.12 خطای آزمایش Error 18 0.01 0.12 5554.61 154.55 203.38 50.16 ns، * و **: به ترتيب غيرمعني­دار و معني­دار در سطح احتمال پنج درصد و یک درصد. ns not significant; * P ≤ 0.05; ** P ≤ 0.01.   جدول 3- مقایسه میانگین اثر تراکم کشت بر تعداد غلاف در بوته یونجه طی دو سال آزمایش Table 3- Mean comparison effect of planting density on number of pods per plant during two years of testing       تعداد غلاف در بوته Number of pods per plant تراکم کشت (A) Planting density     1397-1396 1398-1397     50.3b 49.9b فاصله ردیف 40 سانتی متر Row spacing 40(cm)     74.6a 78.6a فاصله ردیف 50 سانتی متر Row spacing 50(cm)     76.9a 81.2a فاصله ردیف 60 سانتی متر Row spacing 60(cm) میانگین­هایی با حروف یکسان در هر ستون، اختلاف معنی داری از لحاظ آماری در سطح احتمال 5% طبق آزمون دانکن با یکدیگر ندارند. Means which follow the same letter are not statistically different at 5% probability level based on Duncan test.

جدول 4- مقایسه میانگین اثر تاریخ برداشت علوفه بر تعداد غلاف در بوته و وزن هزار دانه یونجه طی دو سال آزمایش Table 4- Mean comparison effect of forage harvesting time on number of pods per plant and 1000 seeds weight during two years of testing   تعداد غلاف در بوته Number of pods per plant وزن هزاردانه  1000 Seeds weight (g)     1396-1397 1397-1398 1397-1398   تاریخ برداشت علوفه چین اول   Timing of the first harvest 72.7a 81.6a 2.37a Onset of budding ظهور غنچه گل (Ob) 67.9ab 79.6a 2.34a Onset of flowering ظهور گل(Of) 62.3b 58.9b 2.07b 10%flowering 10 درصد گلدهی (F10) 66b 59.6b 2.15b 50%flowering 50 درصد گلدهی (F50) میانگین­هایی با حروف یکسان در هر ستون، اختلاف معنی داری از لحاظ آماری در سطح احتمال 5 %براساس آزمون دانکن ندارند. Means which follow the same letter are not statistically different at 5% probability level based on Duncan test.     جدول 5- مقایسه میانگین اثر تراکم کشت و تاریخ برداشت بر تعداد بذر در بوته و وزن هزار دانه یونجه طی دو سال آزمایش Table 5- Mean comparison effect of planting density and harvesting time on number of seeds per plant and 1000 seeds weight during two years of testing   تعداد بذر در بوته Number of seeds per plant وزن هزاردانه 1000 Seeds weight (g)     1396-1397 1397-1398 1396-1397           تاریخ برداشت علوفه چین اول Timing of the first harvest تراکم کشت Planting density 28e 264.4de 1.89bc ظهور غنچه گل (Ob) Onset of budding فاصله ردیف 40 سانتی متر Row spacing 40(cm) 29.1e 288.9cde 1.84bc ظهور گل(Of) Onset of flowering 38.5e 385.4bcd 2.03abc 10 درصد گلدهی (F10) 10%flowering 75.8d 278.3de 1.88bc 50 درصد گلدهی (F50) 50%flowering 201.5a 527.4a 1.99abc ظهور غنچه گل (Ob) Onset of budding فاصله ردیف 50 سانتی متر Row spacing 50(cm) 92d 453.6ab 1.96abc ظهور گل(Of) Onset of flowering 40.2e 312.9cde 2.09ab 10 درصد گلدهی (F10) 10%flowering 44.9e 250.6e 2.14ab 50 درصد گلدهی (F50) 50%flowering 128c 542.9a 2.54a ظهور غنچه گل (Ob) Onset of budding فاصله ردیف 60 سانتی متر Row spacing 60(cm) 173.7b 499.3ab 2.11ab ظهور گل(Of) Onset of flowering 37.7e 401.5bc 1.95bc 10 درصد گلدهی (F10) 10%flowering 24.8e 502.4ab 1.46c 50 درصد گلدهی (F50) 50%flowering میانگین­هایی با حروف یکسان در هر ستون، اختلاف معنی داری از لحاظ آماری در سطح احتمال 5% براساس آزمون دانکن ندارند. Means which follow the same letter are not statistically different at 5% probability level based on Duncan test.

 

جدول 6- تجزیه واریانس اثر تراکم کشت و تاریخ برداشت بر وزن بذر در بوته و عملکرد بذر یونجه طی دو سال آزمایش Table 6- Variation analysis of the planting density and harvesting time on seed weight per plant and alfalfa seed yield during two years of testing   منابع تغییرات S.O.V. درجه آزادی df عملکرد علوفه خشک چین اول Dry forage yield of frist harvest عملکرد بذر Seed yield وزن بذر در بوته Seed weight per plant     1398-1397 1397-1396 1398-1397 1397-1396 1398-1397 1397-1396 تکرار (R) Replication 3 ns 0.001 ns 0.009 ns 67.2 ns 6.46 ns 0.0178 ** 0.0013 تراکم کشت (A) Planting density 2 ns 0.04 ** 0.23 ns 2601.58 ** 506.24 * 0.653 ** 0.0649 خطا a (R*A) Error (a) 6 0.005 0.03 698.13 2.24 0.0921 0.0001 تاریخ برداشت علوفه (B) Forage harvesting time 3 ** 0.08 ** 0.47 ns 1062.14 ** 725.71 ns 0.0984 ** 0.0807 خطا b (R*B) Error (b) 9 0.02 0.13 301.03 6.97 0.031 0.0004 تراکم کشت× تاریخ برداشت علوفه A*B 6 ns 0.02 ** 0.11 ** 1682.49 ** 495.07 ** 0.1389 ** 0.0503 خطای آزمایش Error 18 0.005 0.03 244.53 4.47 0.0234 0.0003 ns، * و **: به ترتيب غيرمعني­دار و معني­دار در سطح احتمال پنج درصد و یک درصد. ns not significant; * P ≤ 0.05; ** P ≤ 0.01   جدول 7- مقایسه میانگین اثر تراکم کشت و تاریخ برداشت بر وزن بذر در بوته و عملکرد بذر یونجه طی دو سال آزمایش Table 7- Mean comparison effect of planting density and harvesting time on seed weight per plant and alfalfa seed yield during two years of testing   وزن بذر در بوته Seed weight per plant عملکرد بذر Seed yield (g.m-2) عملکرد علوفه خشک چین اول Dry forage yield of frist harvest (kg.m-1)   1397-1396 1398-1397 1397-1396 1398-1397 1397-1396   تیمار Treatment 0.54e 0.05gh 61.57e 5.77fg 0.65d ظهور غنچه گل (Ob) Onset of budding فاصله ردیف 40 سانتی متر Row spacing 40(cm) 0.6e 0.05gh 68.19cde 5.81fg 0.74d ظهور گل(Of) Onset of flowering 0.79cde 0.07fgh 91.08bc 8.36ef 1.22bc 10 درصد گلدهی (F10) 10%flowering 0.6e 0.13e 67.99cde 15.05d 0.99cd 50 درصد گلدهی (F50) 50%flowering 1.15a 0.38a 130.5a 43.3a 0.63d ظهور غنچه گل (Ob) Onset of budding فاصله ردیف 50 سانتی متر Row spacing 50(cm) 0.96abc 0.17d 110ab 19.37c 0.88cd ظهور گل(Of) Onset of flowering 0.7de 0.08fg 80.11cde 7.23ef 1.54ab 10 درصد گلدهی (F10) 10%flowering 0.59e 0.09f 66.84cde 10.08e 1.73a 50 درصد گلدهی (F50) 50%flowering 1.18a 0.31c 89.5bcd 23.37b 0.56d ظهور غنچه گل (Ob) Onset of budding فاصله ردیف 60 سانتی متر Row spacing 60(cm) 1.05ab 0.35b 80.12cde 26.37b 0.59d ظهور گل(Of) Onset of flowering 0.85bcd 0.07fgh 64.4de 5.36fg 0.77d 10 درصد گلدهی (F10) 10%flowering 1.07ab 0.05h 81.51cde 3.47g 1.86a 50 درصد گلدهی (F50) 50%flowering میانگین­هایی با حروف یکسان در هر ستون، اختلاف معنی داری از لحاظ آماری در سطح احتمال 5 درصد بر اساس آزمون دانکن با یکدیگر ندارند. Means which follow the same letter are not statistically different at 5% probability level based on Duncan test.

 

.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

منابع مورد استفاده                                                                                                 References

·       Abadouz, G., H.G. Abdollah., A.R. Abdol, and A. Behradfar. 2010. Effect of row spacing and seeding rate on yield component and seed yield of alfalfa. Notulae Scientia Biologicae. 2(1): 74-80. (In Persian).

·       Abdoli, P., S.A. Siadat, G. Fathi, and E. Farshadfar. 2004. Effect of planting date on yield criteria of some canola genotypes in Kermanshah. The Scientific Journal of Agriculture Iranian. 27(1): 105-117. (In Persian).

·       Hall, M.H., C.J. Nelson, J.H. Coutts, and R.C. Stout. 2004. Effect of seeding rate on alfalfa stand longevity. Agronomy Journal. 96(3): 717-722.

·       Jafari, R., and K. Marashi. 2020. Effect of plant density and planting pattern on growth and yield characteristics of mungbean (Vigna radiate L.) under Baghmalek weather condition. Iranian Journal of Pulses Research. 11(2): 12–21. 

·       Kamkar, B., A.R. Daneshmand, F. Ghooshchi, A.H. Shiranirad, and A.R. Safahani Langeroudi. 2011. The effects of irrigation regimes and nitrogen rates on some agronomic traits of canola under a semiarid environment. Agricultural Water Management. 98(6): 1005-1012. 

·       Kazemi, M., M. Talebifar, A.R. Ghaemmaghami, and H. Kazemi. 2011. Effect of seed rate and row spacing on seed yield and yield components of alfalfa (Medicago sativa L.) var. Baghdadi. Iranian Society of Crops and Plant Breeding Sciences. 13(3): 511-520 (In Persian).

·       Mazaheri Laghab, H. 2008. Introduction to forages crops. Bu-Ali Sina University Press, Hamedan. 290Pp. (In Persian).

·       Mazaheri Laghab, H., M.R. Abdollahi, S. Moosavi, and R. Yazdi. 2011. Effect of row spacing and stage of the first cutting of forage on seed production in alfalfa (Medicago Sativa L.). Seed and Plant Production Journal. 27(1): 91-110 (In Persian). 

·       Mazaheri Laghab, H., K. Barati, A.M. Rezaei, and GH. Asadian. 2003. Study of the effects of forage harvest stages from rye and triticale cultivars on seed yield and its components in dual purpose cultivation. Pazhohesh-va-Sazandgi. 16: 76-83 (In Persian).

·       Moreira, A., and N. Fageria. 2010. Liming influence on soil chemical properties, nutritional status and yield of Alfalfa grown in acid soil. Revista Brasileira de Ciencia Do Solo. 34: 1231–1239.

·       Nabila Zaki, M., M.S. Hassanein Karima, and M. Gamal EL-Din. 2007. Growth and yield of wheat cultivars irrigated with saline water in newly cultivated land as affected by bio fertilization. Journal of Applied Sciences Research. 3(10): 1121–1126.

·       Ozlem, A., and H. Geren. 2007. Evaluation of heritability and correlation for seed yield components in faba bean (Vicia faba L.). Journal of Agronomy. 6(3): 484-487.

·       Peltonen-Sainio, P., and L. Jauhiainen. 2008. Association of growth dynamics, yield components and seed quality in long-term trials covering rapeseed cultivation history at high latitudes. Field Crops Research. 108(1): 101–108.

·       Rahmani, M., and M. Esmaeili Aftabdari. 2017. Determination of the most suitable planting pattern fora dual-purpose cropping of seed and forage alfalfa stand based on economic values in Zanjan. Journal of Crops Improvement. 19(2): 493-503 (In Persian).

·       Rathke, G.W., T. Behrens, and W. Diepenbrock. 2006. Integrated nitrogen management strategies to improve seed yield, oil content and nitrogen efficiency of winter oilseed rape (Brassica napus L.): A review. Agriculture, Ecosystems and Environment. 117(2-3): 80–108.

·       Sanderson, M.A. and G.F. Elwinger. 2002. Plant density and environment effects on Orchardgrass-White clover mixtures. Crop Science. 42: 2055-2063.

·       Sengul, S. 2006. Using path analysis to determine lucerne (Medicago sativa L.) seed yield and its components. New Zealand Journal of Agricultural Research. 49(1): 107-115.

·       Stanisavljevic, R., J. Milekovic., D. Dokic., D. Terzic., J. Markovich., D. Bekovic, and L. Dukanovic. 2012. Effect of crop density on yield and quality of alfalfa forage from combined use (forage-seed). Biotechnology in Animal Husbandry. 27(4): 1571-1578.

·       Tesfamariam, E.H., J.G. Annandale, and J.M. Steyn. 2010. Water stress effects on winter canola growth and yield. Agronomy Journal. 102(2): 658-666.

·       Yaghmury, N. 2003. Effect of row spacing and seeding rate on seed yield of alfalfa in Sanandaj. Proceeding of 8th Congress of Crop Science, Faculty of Agriculture, University of Guilan, Iran. pp. 413.

·       Yazdani, A., R. Naderi., A.A. Fazeli, and M.J. Bahrani. 2015. Effect of Planting Methods and Seeding Rates on Yield of Alfalfa (Medicago sativa L.) CV. Hamedani in Bajgah, Fars Province. Journal of Crop Production and Processing Isfahan University of Technology. 5(15): 167-176. (In Persian).

·       Zhang, W., F. Xia., Y. Li., M. Wang, and P. Mao. 2017. Influence of year and row spacing on yield component and seed yield in Alfalfa (Medicago sativa L.). Legume Research. 40(2): 325-330.

Journal of Crop Ecophysiology / Vol. 18, No. 3, 2024                                                                              209

 Research Article                                                          DOI:  

 

 

The Effect of Planting Density and Harvest Time on Yield of Hamedani Alfalfa Ecotype (Medicago sativa L.) in Hamedan Region

 

  

Saiedeh Salavati¹, Hojatolah Mazaheri Laghab2* and Mehdi Kakaei3

 

Received: September 2022, Revised: 29 April 2022,     Accepted: 6 May 2023

 

 

Abstract

 

To improve the yield of alfalfa (Medicago sativa L.), application of appropriate harvesting time and use of desirable planting density are useful. In order to evaluate these two factors on alfalfa yield, an experiment was performed as a strip split-plot design based on randomized complete block design (RCBD) with four replicates. The factor planting density at three row spacing levels (40, 50, and 60 cm) in the vertical plots and the factor forage harvesting time at four phonological stages were studied in the horizontal plots. The results of the mean comparison showed that in both experimental years, increasing the row spacing to 50 and 60 cm and harvesting the forage at bud initiation and flower emergence stage resulted in a significant increase in number of pods per plant and seed weight per plant. In the first year, increasing the row spacing to 60 cm and harvesting time at the stage of flower bud emergence led to a significant increase in the 1000-seed weight. Overall, in both experimental years, increasing the row spacing to 50 cm and forage harvesting at the bud emergence and flower emergence stages resulted in a significant increase in seed yield. Therefore, low planting density and forage harvesting in the early flowering period in the first harvest is recommended to increase alfalfa seed yield in subsequent harvests.

 

 

Key words: Seed harvest, Row space, 1000-seed weight, Alfalfa

---

[1] - Assistant Professor Department of Agriculture, Payame Noor University, Tehran, Iran. 

2- Associate Professor, Department of Agronomy and Plant Breeding, Bu-Ali Sina University, Hamedan, Iran.

3- Associate professor, Departement of Agriculture (Genetic and Plant Breeding), Payame Noor University, Tehran, Iran.. *Corresponding Authors: [e-mail]