سیاست¬های حمایت کشاورزی و مسیر چرخه¬ای تکاملی رشد اقتصادی کشاورزی ایران
نرگس توکلی دستجردی
1
(
دانشجوی دکترای اقتصاد کشاورزی، دانشکده کشاورزی دانشگاه زابل، زابل، ایران
)
حمید محمدی
2
(
استادیار گروه اقتصاد کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زابل، زابل، ایران
)
آیت اله کرمی
3
(
استاد گروه مدیریت توسعه روستایی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران
)
کوروش جوادی پاشاکی
4
(
دکترای اقتصاد کشاورزی و استاد مدعو، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهریار، تهران، ایران
)
علیرضا سرگزی
5
(
استادیار گروه اقتصاد کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زابل، زابل، ایران
)
کلید واژه: توسعه کشاورزی, چرخه اقتصاد کشاورزی, سیاست¬های کشاورزی,
چکیده مقاله :
مقدمه: سیاستهای حمایتی دولت نقش کلیدی در توسعه اقتصادی، اشتغالزایی و افزایش رقابتپذیری بخشهای مختلف اقتصادی ایفا میکند. به دلیل ماهیت ضعیف تولیدات کشاورزی، دولتها معمولاً سیاستهای حمایتی را برای حفظ امنیت غذایی اتخاذ میکنند. دولتها با فراهمسازی مشوقهای مالی و قانونی، میتوانند به کاهش ریسکهای اقتصادی کمک کنند و بستری امنتر و جذابتر برای سرمایهگذاران فراهم آورند.
روششناسی: این مطالعه برای تشخیص رشد کشاورزی از سال 2001 تا 2018 تحت سیاستهای حمایتی کشاورزی ایران، از مدل غیرخطی MS(M)-AR(p) استفاده میشود تا چرخه اقتصاد کشاورزی ایران را به سه رژیم رشد سریع، متوسط و پایین متمایز شود. و احتمال جابجایی و نگهداری در بین رژیمهای مختلف بررسی کنیم. ما بیشتر میانگین مدت هر رژیم را محاسبه کردیم. علاوه بر این، ما انتقال رژیم رشد را برای زمان‌های خاص محاسبه کردیم.
یافتهها: براساس نتایج حاصله در این مطالعه، متوجه می‌شویم که اقتصاد کشاورزی ایران با حمایت از سیاستهای کشاورزی فعال ایران، روند رشد نسبتاً ثابتی را حفظ کرده است. با این حال، اقتصاد کشاورزی ایران در درازمدت تمایل به حفظ وضعیت رشد پایین دارد.
نتیجهگیری و بحث: ما بر اساس یافتههای خود توصیه‌هایی برای توسعه کشاورزی ارائه می‌کنیم که سیاستهای کشاورزی موجود را ادامه میدهد و حمایت از کشاورزی، جنگلداری و دامداری را تقویت میکند.
چکیده انگلیسی :
Introduction: Government support policies play a key role in economic development, job creation, and increasing the competitiveness of various economic sectors. Due to the fragile nature of agricultural production, governments usually adopt support policies to maintain food security. By providing financial and legal incentives, governments can help reduce economic risks and create a safer and more attractive environment for investors.
Methodology: This study uses the nonlinear MS(M)-AR(p) model to identify agricultural growth from 2001 to 2018 under Iran’s agricultural support policies to distinguish the Iranian agricultural economic cycle into three fast, medium, and low growth regimes. And to examine the probability of shifting and maintaining between different regimes. We further calculated the average duration of each regime. In addition, we calculated the growth regime transition for specific times.
Findings: Based on the results of this study, we find that Iran’s agricultural economy has maintained a relatively stable growth trend, supported by Iran’s proactive agricultural policies. However, Iran’s agricultural economy tends to maintain a low growth status in the long run.
Conclusion and Discussion: Based on our findings, we provide recommendations for agricultural development that continue existing agricultural policies and strengthen support for agriculture, forestry, and animal husbandry.
1. Burns, A.F.; Wesley, C.M. Measuring Business Cycles; National Bureau of Economic Research: Cambridge, MA, USA, 1946; pp. 384–417.
2. Fan, S. Public Expenditures, Growth, and Poverty: Lessons from Developing Countries. Asean Econ. Bull. 2009, 26, 235.
3. Pan, D.; Ying, R. Research on the relationship between water resources and agricultural economic growth in China—Based on panel VAR model. China Popul. Resour. Environ. 2012, 22, 161–166.
4. Wu, Q.; Zhou, X.; Feng, Z. The impact of infrastructure on agricultural economic growth—A study based on inter-provincial panel data of China from 1995–2010. China Econ. Issues 2015, 3, 29–37.
5. Ofana, O.G.; Effiong, C.E.; Eko, E.O. Constraints to agricultural development in Nigeria. Int. J. Dev. Econ. Sustain. 2016, 4, 19–33.
6. Sylwester, K. R&D and economic growth. Knowl. Soc. 2001, 13, 71–84.
7. Andersen, M.A. Public investment in U.S. agricultural R&D and the economic benefits. Food Policy 2015, 51, 38–43.
8. Wang, J. Research on the Interactive Relationship between China’s Agricultural Research Investment and Agricultural Eco-nomic Growth. Agric. Technol. Econ. 2009, 1, 103–109.
9. Yang, C.; Zhang, J.; Zhao, K. Demonstration on the relationship between agricultural science and technology resources and agricultural economic development. China Popul. Resour. Environ. 2011, 21, 113–118.
10. Kirchner, M.; Schmidt, J.; Kindermann, G.; Kulmer, V.; Mitter, H.; Prettenthaler, F.; Rüdisser, J.; Schauppenlehner, T.; Schönhart, M.; Strauss, F.; et al. Ecosystem services and economic development in Austrian agricultural landscapes—The impact of policy and climate change scenarios on trade-offs and synergies. Ecol. Econ. 2015, 109, 161–174.
11. Abdul-Rahim, A.S.; Sun, C.; Noraida, A.W. The Impact of Soil and Water Conservation on Agricultural Economic Growth and Rural Poverty Reduction in China. Sustainability 2018, 10, 4444.
12. Qiao, Z.; Jiao, F.; Li, N. Changes in China’s Rural Economic System and Agricultural Growth: An Empirical Analysis of China’s Agricultural Growth from 1978 to 2004. Econ. Res. 2006, 7, 73–82.
13. Jin, S.; Klaus, D. Land rental markets in the process of rural structural transformation: Productivity and equity impacts from China. J. Comp. Econ. 2009, 37, 629–646.
14. Deininger, K.; Jin, S.; Xia, F.; Huang, J. Moving off the farm: Land institutions to facilitate structural transformation and agricultural productiv-ity growth in China. World Dev. 2014, 59, 505–520.
15. Lerman, Z. Land reform, farm structure, and agricultural performance in CIS countries. China Econ. Rev. 2009, 20, 316–326.
16. Guth, M.; Smędzik-Ambroży, K.; Czyżewski, B.; Stępień, S. The Economic Sustainability of Farms under Common Agricultural Policy in the European Union Countries. Agriculture 2020, 10, 34.
17. Susilastuti, D. Poverty Reduction Models: Indonesian Agricultural Economic Approach. Eur. Res. Stud. J. 2017, 20, 164–176.
18. Boonyanam, N. Agricultural economic zones in Thailand. Land Use Policy 2020, 99, 102774.
19. Chaudhary, D. Agricultural Policies and Rural Development in Nepal: An Overview. Res. Nepal J. Dev. Stud. 2018, 1, 34–46.
20. Chanie, A.M.; Pei, K.Y.; Lei, Z.; Zhong, C.B. Rural Development Policy: What does Ethiopia Need to Ascertain from China Rural Development Policy to Eradicate Rural Poverty? Am. J. Rural. Dev. 2018, 6, 79–93.
21. Corral, S.; Díaz, A.S.; Monagas, M.D.C.; García, E.C. Agricultural Policies and Their Impact on Poverty Reduction in Developing Countries: Lessons Learned from Three Water Basins in Cape Verde. Sustainability 2017, 9, 1841.
22. Pernechele, V.; Jean, B.; Léopold, G. Agricultural policy incentives in sub-Saharan Africa in the last decade (2005–2016). Monit. Anal. Food Agric. Policies (MAFAP) Synth. Study 2018, 2143-2019-4790.
23. Grabowski, R. Agricultural distortions and structural change. J. Asian Econ. 2013, 24, 17–25.
24. Akbar, M.; Jamil, F. Monetary and fiscal policies’ effect on agricultural growth: GMM estimation and simulation analysis. Econ. Model. 2012, 29, 1909–1920.
25. Fang, H. The impact of monetary supply shocks on the agricultural economy under the conditions of an open economy—Based on the causal graph method. China Rural Econ. 2011, 8, 41–53.
26. Chen, D. Monetary policy, inflationary pressure and agricultural product prices. China Soft Sci. 2014, 7, 185–192
27. Sánchez-Picón, A.; Aznar-Sánchez, J.A.; García-Latorre, J. Economic cycles and environmental crisis in arid southeastern Spain. A historical perspective. J. Arid Environ. 2011, 75, 1360–1367.
28. Palma, I.P.; Toral, J.N.; Vázquez, M.R.P.; Fuentes, N.F.; Hernández, F.G. Historical changes in the process of agricultural development in Cuba. J. Clean. Prod. 2015, 96, 77–84.
29. Chatterton, J.; Graves, A.; Audsley, E.; Morris, J.; Williams, A. Using systems-based life cycle assessment to investigate the environmental and economic impacts and benefits of the livestock sector in the UK. J. Clean. Prod. 2015, 86, 1–8.
30. Ge, Y.; Zhao, R.; Liu, D. Causal factors of cyclical fluctuations in China’s agricultural economy and their transmission mechanisms. Agric. Technol. Econ. 1998, 1, 46–49.
31. Guo, W. A study of agricultural volatility in China. Rural Econ. Soc. 1991, 2, 1–9.
32. Xi, L.; Peng, K. Analysis of China’s rural economic system changes and agricultural cyclical growth. China Popul. Resour. Environ. 2010, 20, 123–129.
33. Sun, X. Analysis of the characteristics of my country’s agricultural cycle fluctuations. Learn. Explor. 2011, 2, 168–169.
34. Sui, J.; Cai, Q. Identification of the path evolution of China’s agricultural business cycle: Practice and experience since the reform and opening up. China Rural Econ. 2016, 9, 30–43.
35. Cheng, S.; López, M.A. Synergy analysis of agricultural economic cycle fluctuation based on ant colony algorithm. Open Phys. 2018, 16, 978–988.
36. Yu, J.; Wu, J. The Sustainability of Agricultural Development in China: The Agriculture–Environment Nexus. Sustainability 2018, 10, 1776.
37. Hejazi, M.; Marchant, M.A. China’s evolving agricultural support policies. Choices 2017, 32, 1–7.
38. Huang, J.; Guolei, Y. Understanding recent challenges and new food policy in China. Glob. Food Secur. 2017, 12, 119–126.
39. Huang, P.C.C. Is the family farm the approach for agricultural development in China? Open Times 2014, 2, 176–194.
40. Yao, Y.; Chen, W.; Li, X. Research on the relationship between environmentally friendly agricultural technology innovation and agricultural economic growth. China Popul. Resour. Environ. 2014, 24, 122–130.
41. Wang, L. Impact of ecological land use change on agricultural economy in the farming pastoral ecotone of northern China. China Rural Econ. 2009, 4, 80–85.
42. Skalin, J.; Teräsvirta, T. Another look at Swedish business cycles, 1861–1988. J. Appl. Econ. 1999, 14, 359–378.
43. Hamilton, J.D. Analysis of time series subject to changes in regime. J. Econ. 1990, 45, 39–70.
44. Leamer, E.; Potter, S. A Nonlinear Model of the Business Cycle; Federal Reserve Bank of New York: New York, NY, USA, 2003.
45. Moolman, E. A Markov switching regime model of the South African business cycle. Econ. Model. 2004, 21, 631–646.
46. de Medeiros, O.R.; Sobral, Y.D. A Markov Switching Regime Model of the Brazilian Business Cycle. SSRN Electron. J. 2007.
47. Dicle, O. Sectoral Business Cycle Asymmetries and Regime Shifts: Evidence from Turkey. Appl. Econ. J. 2019, 26, 59–80.
48. Liu, J.; Sui, J.; Yan, C. My country’s economic cycle wave dynamics and economic policy orientation under the financial crisis. China Ind. Econ. 2009, 8, 37–46.
49. Chen, L.; Liu, H. Research on the Asymmetry and Persistence of my country’s Business Cycle Fluctuations. Econ. Res. 2007, 4, 43–52.
50. Liu, J.; Sui, J. A Test of the Relationship between the Uncertainty of China’s Currency Growth and Economic Growth (1980–2008). Chin. Soc. Sci. 2010, 4, 74–86, 221–222.
51. Sui, J.; Song, D. Analysis of the changes in the dynamic path of China’s agricultural economic growth. Learn. Explor. 2014, 6, 106–109.
52. Krolzig, H.-M. Markov-Switching Vector Auto Regressions: Modelling, Statistical Inference, and Application to Business Cycle Analysis; Springer Science & Business Media: Berlin, Germany, 2013; Volume 454.
53. Hodrick, R.J.; Prescott, E.C. Postwar U.S. Business Cycles: An Empirical Investigation. J. Money Crédit Bank. 1997, 29, 1–16.
|
ISSN (Print): - ISSN (Online):
Research Paper
Agricultural Support Policies and the Cyclical Evolutionary Path of Economic Growth in Iran's Agriculture
Narges Tavakoli Dastjerdi1, Hamid Mohammadi2*, Ayatollah Karami3, Kourosh Javadi Pashaki4, Ali Reza Sargazi5
1. PhD Student, Agricultural Economics, Faculty of Agriculture, University of Zabol, Zabol, Iran.
2. Assistant Professor, Department of Agricultural Economics, Faculty of Agriculture, University of Zabol, Zabol, Iran.
3. Professor, PhD, Agricultural Economics, Faculty of Agriculture, University of Yasuj, Yasuj, Iran.
4. PhD in Agricultural Economics and Visiting Professor, Islamic Azad University, Shahriar Branch, Tehran, Iran.
5. Assistant Professor, Department of Agricultural Economics, Faculty of Agriculture, Zabol University, Zabol, Iran.
Abstract Introduction: Government support policies play a key role in economic development, job creation, and increasing the competitiveness of various economic sectors. Due to the fragile nature of agricultural production, governments often adopt support policies to ensure food security. By providing financial and legal incentives, governments can help reduce economic risks and create a safer and more attractive environment for investors. Materials and Methods: This study employs the nonlinear MS(M)-AR(p) model to identify agricultural growth from 2001 to 2018 under Iran's agricultural support policies, distinguishing the cycles of Iran's agricultural economy into three regimes: rapid growth, moderate growth, and low growth. The likelihood of transitions and persistence among different regimes has been examined. In this study, the average duration of each regime has been calculated. Additionally, the growth regime transitions were calculated for specific time periods. Findings: Based on the results obtained in this study, it was determined that Iran's agricultural economy has maintained a relatively stable growth trend with the support of active agricultural policies. However, in the long term, Iran's agricultural economy tends to maintain a low growth status. Conclusion: This study provided recommendations for agricultural development based on its findings, which continue existing agricultural policies and strengthen support for agriculture, forestry, and livestock.
|
Received: Accepted: PP:
Doi:
Keywords: Agricultural Development, Agricultural Economic Cycle, Agricultural Policies |
*Corresponding author: Hamid Mohammadi Address: Assistant Professor, Department of Agricultural Economics, Faculty of Agriculture, University of Zabol, Zabol, Iran. Tell: 09173141455 Email: hamidmohammadi1378@gmail.com
|
|
شاپا چاپی: - شاپا الکترونیکی:
مقاله پژوهشی
سیاستهای حمایت کشاورزی و مسیر چرخهای تکاملی رشد اقتصادی کشاورزی ایران
نرگس توکلی دستجردی1، حمید محمدی2*، آیت اله کرمی3، کوروش جوادی پاشاکی4، علی رضا سرگزی5
1. دانشجوی دکترای اقتصاد کشاورزی، دانشکده کشاورزی دانشگاه زابل، ایران
2. استادیار گروه اقتصاد کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زابل، ایران
3. استاد، دکترای اقتصاد کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران
4. دکترای اقتصاد کشاورزی و استاد مدعو، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهریار، تهران، ایران
5. استادیار گروه اقتصاد کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زابل، ایران
تاریخ دریافت: تاریخ پذیرش: شماره صفحات:
Doi
واژه‌های کلیدی: توسعه کشاورزی، چرخه اقتصاد کشاورزی، سیاستهای کشاورزی
|
| |
* نویسنده مسئول: حمید محمدی نشانی: استادیار گروه اقتصاد کشاورزی، دانشکده کشاورزی دانشگاه زابل، ایران تلفن: 09173141455 پست الکترونیکی: hamidmohammadi1378@gmail.com
| ||
مقدمه
کشاورزی نه تنها بر اقتصاد کلان یک کشور تأثیر میگذارد، بلکه با امنیت غذایی و مسائل اشتغال یک کشور، به ویژه برای کشورهای در حال توسعه، مرتبط است. با توجه به اینکه اکثر کشورهای جهان هنوز در مرحله توسعه هستند و نسبت بسیار بالایی از جمعیت هنوز توسعه نیافتهاند، توسعه همچنان یک موضوع اصلی در اقتصاد جهانی است. در اوایل سال 1946، اقتصاددانان برنز و میچل تأکید کردند که رشد اقتصادی را میتوان به طور مؤثر تنها با تجزیه و تحلیل کامل مکانیسمهای تغییر ذاتی در رشد اقتصادی هدایت کرد [1].
با این حال، ادبیات موجود عمدتاً بر عوامل مؤثر بر رشد کشاورزی تمرکز دارد. حتی اگر کشاورزی ممکن است در کوتاه مدت به سرعت رشد کند، رشد بلندمدت توسط عواملی مانند مصرف بیش از حد منابع طبیعی و آلودگی محیطزیست محدود میشود [2]. توسعه زیرساختها و نقش نهاده آب اثر کاتالیزوری بر تولید ناخالص داخلی کشاورزی ایران دارد [3 و 4]. تولید و توسعه کشاورزی نیز میتواند تحت تأثیر عوامل دیگری قرار گیرد. به عنوان مثال، در نیجریه بارندگی، نرخ ارز و صادرات مواد غذایی مهم‌ترین عوامل محرک تولید کشاورزی هستند. واردات مواد غذایی، انحراف بودجه برای کشاورزی، و نفوذ کم فناوری کشاورزی به عنوان محدودیتهای اصلی توسعه کشاورزی در نیجریه شناسایی شدند [5].
سایر مطالعات نیز نشان دادند که افزایش هزینههای تحقیق و توسعه کشاورزی از رشد اقتصادی کشاورزی حمایت میکند [6،7،8،9]. با این حال، افزایش هزینههای مالی در کشاورزی، در عین حال که رشد کشاورزی را ارتقا میدهد، میتواند بر کیفیت اکوسیستمهای کشاورزی نیز تأثیر بگذارد [10]. حفاظت از خاک و آب تأثیر قابل توجهی بر درآمد سرانه خانوارهای روستایی دارد [11].
برای دستیابی به رشد بلندمدت پایدار در کشاورزی، نیازمند تقویت اصلاحات و نوآوری در نظام اقتصادی روستایی هستیم [12]. در بلندمدت، یک سیستم زمینی که با شرایط کلان اقتصادی کشور سازگار باشد، سهم مثبتی در رشد اقتصادی کشاورزی دارد [13،14]. مطالعات در کشورهای مشترک‌المنافع (CIS) نشان داده است که عوامل سیاستی مانند اصلاحات ارضی تا حدی به رشد تولید کشاورزی کمک میکند [15]. مطالعات در کشورهای اتحادیه اروپا نشان میدهد که به لطف حمایت از سیاست مشترک کشاورزی (CAP) میانگین درآمد مزرعه در حال حاضر نزدیک به میانگین درآمد غیرکشاورزی است [16]. سیاستهای کشاورزی برای کاهش فقر و توسعه کشاورزی مهم هستند [17،18،19،20،21،22]. در مقابل، سیاستهای مخدوش کشاورزی میتواند مانع توسعه کشاورزی شود [23]. سیاستهای پولی و مالی مؤثر میتواند رشد کشاورزی را در طول زمان افزایش دهد [24،25،26]. به عنوان مثال، هندریکس و همکاران1 (2014) نشان داد که نتایج به طور قابل توجهی بین اثرات سیاستهای حمایتی در مناطق مختلف تفاوت وجود دارد. آن‌ها تأکید کردند که به احتمال زیاد ناهمگونی را در بین کشاورزان نشان میدهد. اسپوستی2 (2017) نشان داد که تأثیر اصلاحات سیاست مشترک کشاورزی در سال 2005 ناهمگن است و عمدتاً در سطوح پایین حمایت متمرکز است. کوچاد و همکاران3 (2018) نشان داد که اگر ناهمگونی پاسخ‌های کشاورزان نادیده گرفته میشود، تأثیر سیاستهای حمایتی بیشتر از ارزش واقعی آن‌ها خواهد بود؛ بنابراین، تأثیر یک سیاست حمایتی ممکن است به طور قابل توجهی بین کشاورزان و مناطق، حتی در یک کشور خاص، متفاوت باشد. سیاست حمایتی معمولاً توسط دولت صورت می‌گیرد که با اجرای آن‌ها دولت تلاش کرده است به نوعی تولیدات کشاورزی و همچنین ارزش‌افزوده این بخش را تغییر دهند. به طور خاص هدف ما این است که یک بررسی از سیاستهای مورد استفاده برای تأثیرگذاری بر تولید کشاورزی و رشد اقتصادی ارائه شود.
در اثر گزينش چنين سیاستهایی بخشهای مختلف اقتصادي به‌ویژه بخش كشاورزي تحت تأثیر قرار می‌گیرد. اين اثرات هم در بازار عوامل توليد نیروی کار، سرمایه و هم در بازار کالاها و خدمات محصولات كشاورزي میتواند اثرگذار باشد. از طرف ديگر با توجه به تسريع جهاني شدن اقتصاد و تشكيل سازمان تجارت جهاني و سازمان غذا و کشاورزی سازمان ملل متحد (فائو) پیش‌شرط‌های لازم براي پيوستن به آن بر اهميت و اثرات اين سیاستها بر اقتصاد كشاورزي كشورهاي عضو و غير عضو افزوده است. بررسي اين سیاستها براي كشور ايران كه وارد كننده و صادر كننده برخي محصولات كشاورزي می‌باشد، بسيار ضروري است. با توجه به اينكه تأثیر يك سياست اقتصادي بر بخشهای مختلف میتواند موجب کاهش یا افزایش تولید باشد لذا بايستي ارتباط با يكديگر مورد ارزيابي قرار گيرند.
مطالعات اخیر در مورد چرخههای اقتصادی کشاورزی در اسپانیا، کوبا و بریتانیا عوامل ایجاد کننده این چرخهها را شناسایی کرده است. مطالعات انجام شده در اقتصاد منطقهای اسپانیا نشان میدهد که چرخه تولید محصولات کشاورزی توسط محیط طبیعی و شرایط اکولوژیکی محدود شده است، در عین حال از توسعه سریع اقتصادی و اجتماعی و جهانی شدن بهره میبرد [27]. تاریخچه توسعه کشاورزی در کوبا نشان میدهد که بر اساس نظریه چرخه تجدید تطبیقی، روند توسعه کشاورزی غیرخطی است و به چهار مرحله رشد، بلوغ، فروپاشی و تبدیل تقسیم میشود [28]. مطالعات بر روی کشاورزی بریتانیا نشان میدهد که کشاورزی به طور پایدار مدیریت فرهنگی و اکوسیستم‌ها را تقویت میکند و بر دارایی‌های خدمات فرهنگی به معنای وسیع تأثیر میگذارد [29-30].
در دهههای اخیر چرخه اقتصاد کشاورزی ایران چندین بار با سه چرخه اقتصادی کلاسیک و سه چرخه رشد تغییر کرده است. اقتصادهای کشاورزی در بحبوحه نوسانات ادواری به رشد و توسعه دست یافتهاند و به سیاستهای اقتصادی و اصلاحات نهادی در دورههای مختلف اقتصادی پاسخ دادهاند. تغییر در سیاستهای کشاورزی ایران عامل اصلی نوسانات کشاورزی است [38-39]. عوامل نهادی از علل مهم نوسانات چرخهای اقتصاد کشاورزی هستند [31]. مکانیسم قیمتگذاری و سیستم زمین میتواند تغییر اقتصاد کشاورزی را به یک وضعیت با رشد بالا ارتقا دهد [32]. هنگامی که نرخ رشد کشاورزی نسبتاً بالا باشد، خطر شوک آن نیز بیشتر است. زمانی که نرخ رشد نسبتاً پایین باشد، عدم قطعیت آن نسبتاً کم است [33-34]. چرخههای اقتصادی کشاورزی همبستگی‌های فضایی خاصی دارند و نوسانات اقتصادی کشاورزی را از طریق سرریز فضایی چرخهای تقویت میکنند و اثرات سینرژیک چرخهای را تشکیل می‌دهند [35-36].
سیاستهای کشاورزی اجرا شده توسط دولت ایران مانند خرید تضمینی، قیمت تضمینی، یارانهها و غیره سطح درآمد کشاورزان را افزایش داده و به اهداف بلندمدت امنیت غذایی کمک کرده است. با این حال، چنین سیاستهایی همچنین منجر به شکاف قیمتی بین بازارهای داخلی و بینالمللی محصولات کشاورزی شده است که منجر به افزایش شدید واردات محصولات کشاورزی و انباشت ذخایر بزرگ شده است [37]. رشد اقتصادی کشاورزی نباید به قیمت آسیب به منابعطبیعی و آلودگی محیطزیست شود، بلکه باید بر هماهنگی و تعادل بین کوتاهمدت و بلندمدت تمرکز کند. نوآوری فناورانه دوستدار محیطزیست یک نیروی محرکه بلندمدت برای توسعه و رشد پایدار اقتصادهای کشاورزی است. به طور کلی، هر 1% افزایش در نوآوری فناوری کشاورزی سازگار با محیطزیست باعث افزایش 0.375% در رشد اقتصادی کشاورزی میشود، در حالی که هر 1% افزایش در میزان انتشار فناوری دوستدار محیطزیست باعث افزایش 0.542% در رشد اقتصادی کشاورزی میشود [40].
باید به پدیده کاهش کاربری اکولوژیکی اراضی در منطقه زراعی - مرتعی توجه شود و ساختار کاربری اراضی باید به گونهای تنظیم شود که شرایط اکولوژیکی مناسبی برای توسعه پایدار اقتصاد کشاورزی در منطقه کشاورزی - مرتعی فراهم کند [41]. حفاظت از خاک و آب میتواند به رشد اقتصادی کشاورزی و کاهش فقر روستایی در ایران کمک کند. کیفیت خاک و نهادههای سرمایه در حال حاضر مهمتر از اندازه زمین کشاورزی و نیروی کار کشاورزی در کاهش فقر و رشد اقتصادی است. دولتها و کشاورزان باید برای تقویت اقتصاد کشاورزی و کاهش فقر روستایی، سرمایهگذاری در حفاظت از خاک و آب را در اولویت قرار دهند [11].
از آنجایی که استفاده از معیارهای خطی امکان اندازهگیری مؤثر ویژگیهای چرخههای اقتصادی، مانند آنچه در کشاورزی یافت میشود، نمیدهد، محققان مدلهای اقتصادسنجی غیرخطی مختلفی را برای توصیف جزئیات متغیر چرخههای اقتصادی، مانند خودرگرسیون، مدل STAR، مدل انتقال مارکوف (MS) و مدلهای خودرگرسیون آستانه (TAR) پیشنهاد کردهاند [42،43،44]. در سالهای اخیر، محققان چرخههای اقتصادی آفریقای جنوبی، برزیل، ترکیه و غیره را با استفاده از مدلهای انتقال رژیم مارکوف اندازهگیری کردهاند [45،46،47].
از اینرو هدف اصلی مطالعه حاضر، بررسی سیاستهای حمایت کشاورزی و مسیر چرخهای تکاملی رشد اقتصادی کشاورزی ایران است. بررسي اين سیاستها براي كشور ايران كه وارد كننده و صادر كننده برخي محصولات كشاورزي می‌باشد، بسيار ضروري است. با توجه به اينكه تأثیر يك سياست اقتصادي بر بخشهای مختلف مي‌تواند متفاوت باشد بايستي جداگانه و در ارتباط با يكديگر مورد ارزيابي قرار گيرند. لذا این مقاله مسیر تحقیقاتی قبلی را دنبال میکند اما از این جهت متفاوت است که دامنه زمانی این مقاله در زمینه خاص سیاستهای کشاورزی سالانه دولت ایران برای حمایت از توسعه کشاورزی از اوایل قرن بیست و یکم قرار می‌گیرد. تحقیقات ما بر توسعه اقتصادی کشاورزی ایران تحت حمایت سیاستهای کشاورزی متمرکز است.
روششناسی تحقیق
در این مقاله، یک مدل انتقال مارکوف با سه منطقه برای تجزیه و تحلیل توسعه کشاورزی در ایران از سال 2001 ایجاد میشود و از آن برای ارزیابی اولیه اثرات سیاستهای کشاورزی در این دوره استفاده میگردد.
علاوه بر این، یک مدل غیرخطی MS (M) - فرآیند خود رگرسیون (AR) (p) با "شکل میانگین" و "فرم قطع" ایجاد شد و نرخ رشد کل محصول کشاورزی در مطالعه حاضر گنجانده شد. مدل غیرخطی با "شکل میانگین" بر روی گرفتن مسیر سطوح متوسط در زمان جابجایی آن‌ها در طول زمان تمرکز میکند، در حالی که مدل غیرخطی با "فرم قطع" میتواند مسیر دینامیکی میانگینهای سری زمانی را دنبال کند زیرا آن‌ها به آرامی در حال انتقال هستند. زمانی که آن‌ها بر اساس رژیم تغییر میکنند. این مدل قادر است نوسانات چرخهای را در میانگین دادههای سری زمانی هر متغیر با دقت و وضوح بیشتری ثبت کند. این مقاله با تکیه بر ایده‌های کرولزیگ، نمایش کمی از پویایی رشد در زمینه حمایت از سیاست از اقتصاد کشاورزی ایران ارائه میکند [52]. سهم ویژه این مقاله در ادبیات علمی در مورد توسعه کشاورزی، برجسته کردن تجربی اهمیت سیاست کشاورزی برای توسعه کشاورزی است.
مدل انتقال مارکوف این مزیت را دارد که میتواند تغییرات دینامیکی بین متغیرهای مختلف را به دقت تشخیص دهد که با سایر مدلها متفاوت است. بنابراین، در این مقاله از مدل انتقال مارکوف برای بررسی رشد اقتصاد کشاورزی ایران استفاده شده است. به منظور درک دقیق مسیر تکاملی چرخهای اقتصاد کشاورزی، این مقاله نه تنها کل تولید کشاورزی را به عنوان هدف مطالعه، بلکه کل بازده زیربخش‌های کشاورزی، جنگلداری، ماهیگیری و دامپروری کشاورزی ایران را نیز مورد بررسی قرار میدهد.
در این مقاله، نرخ رشد کشاورزی، جنگلداری، دامداری، شیلات و کل کشاورزی ایران و تغییر رژیم آن را مدل‌سازی میگردد. آمار سهم کشاورزی از تولید ناخالص داخلی در ایران، نشان میدهد سهم کشاورزی که شامل کشت محصولات زراعی، تولید دام، جنگلداری، شکار و همچنین ماهیگیری میشود از تولید ناخالص داخلی چند ppp (با دلار ثبت شده بینالمللی در سال 2018) است. طبق آخرین آمار سرانه تولید ناخالص داخلی از سال 1960 تا 1989 صفر بوده است اما از سال 1990 با بیش از 8 و نیم میلیون دلار بینالمللی 2017 آغاز شده و به بیش از 12 و نیم میلیون دلار در سال 2020 رسیده است. سهم کشاورزی در سال 2020 از بیش از 12 و نیم میلیون دلار تولید ناخالص داخلی ایران، 11.32 درصد بوده است. آمار نرخ رشد اقتصادی بخش کشاورزی در بازه آماری 1392 تا 1400 به ثبت رسیده است. طبق این آمار نرخ رشد اقتصادی بخش کشاورزی در سال 1398 با میزان 11.8 درصد به بالاترین میزان خود طی این بازه آماری رسیده است.
کمترین میزان نرخ رشد اقتصادی بخش کشاورزی در سال 1400 بوده است. در این سال رشد اقتصادی بخش کشاورزی 3.7- درصد بوده است.
نرخ رشد با 𝑦𝑡 و تغییر رژیم در نرخ رشد به صورت 𝑠𝑡 اندازهگیری میشود. سپس یک فرآیند خودرگرسیون با مرتبه p خطی (AR) را به عنوان نقطه شروع برای مدل غیرخطی در نظر گرفته میشود:
(1) |
|
که در آن 𝑣 به عنوان عبارت رهگیری انتخاب شده است. علاوه بر این، این مقاله به فرضیات لازم در رابطه با هموار بودن سری زمانی 𝑦𝑡 نیاز دارد. ما همچنین فرض کردیم که عبارت خطای 𝑢𝑡 از معادله بالا از توزیع نرمال استاندارد پیروی میکند، یعنی 𝑢𝑡~𝑁𝐼𝐷(0,Σ). بر اساس این مفروضات، فرم مدل ارائه شده در معادله فوق "شکل رهگیری" مدل کلاسیک AR (p) است. "شکل مقدار میانگین" مدل خطی P-order AR (p) به صورت زیر ارائه شده است:
(2) |
|
در این مقاله، 𝜇 به عنوان میانگین سری زمانی 𝑦𝑡 برای هر متغیر تعریف شده است. ما به وضوح می‌توانیم ببینیم که مدلهای خطی AR (p) در «شکل قطع» و «فرم میانگین» ساخته‌شده در بخش قبل محدودیت‌هایی در جزئیات ویژگیهای غیرخطی ممکن در سریهای زمانی دارند و نمی‌توانند «جهش‌های ساختاری» تعبیه‌شده را با موفقیت ثبت کنند. در سری زمانی در پرتو این، ما عمیقاً پدیده "جهش ساختاری" در ایران را بررسی کردیم.
این مقاله از رویکرد همیلتون و کرولزیگ [43،52] پیروی میکند تا متغیرهای تصادفی 𝑠𝑡 را به سریهای زمانی 𝑦𝑡 کاوش کند تا عمیقاً «تغییرهای مارکویی» غیرخطی بالقوه در روند رشد اقتصادی کشاورزی ایران را بررسی کند، که در آن رژیمهای مختلف را میتوان مشخص کرد.
با معرفی 𝑠𝑡 به فرآیند تولید داده سری زمانی، می‌توانیم تغییرات دینامیکی در مدل غیرخطی AR (p) را با دقت بیشتری بررسی کنیم. در عین حال، این مقاله بیشتر فرض میکند که این امکان وجود دارد که فرآیند مارکوف برای عبور از تمام رژیمهای M دنبال شود، که بر اساس آن، ماتریس انتقال خاص را میتوان به شکل زیر بیان کرد:
(3) |
|
در معادله فوق، 𝑝𝑖𝑗=Pr(𝑠𝑡+1=𝑗|𝑠𝑡=𝑖) , Σ𝑀 رویکرد منحصر به فرد این مقاله ایجاد یک مدل غیرخطی MS (M)-AR (p) است که شامل هر دو "شکل میانگین" و "فرم قطع" است. مدل غیرخطی MS (M)-AR (p) با استفاده از الگوریتم حداکثر سازی انتظارات (EM) و تکنیک حداکثر احتمال (ML) بیشتر مورد بررسی قرار می‌گیرد [43،52].
وقتی از این مدلهای غیرخطی MS (M)-AR (p) برای تحلیل اقتصادی استفاده می‌کنیم، ابتدا باید ثابت بودن دادههای متغیر را تأیید کنیم. در این مقاله، از آزمون ADF (افزوده دیکی-فولر)، آزمون PP (فیلیپس-پرون) و آزمون KPSS (کویاتکوفسکی-فیلیپس-اشمیت-شین) برای بررسی ایستایی دادههای تحقیق استفاده خواهیم کرد. علاوه بر این، برای چندین مدل غیرخطی ایجاد شده در این مقاله، لازم است مقادیر AIC (معیار اطلاعات آکایک)، HQ (هنان کوین) و SC (معیار شوارتز) تحت تنظیمات مدل مختلف با توجه به معیار اطلاعات AIC، معیار اطلاعات HQ و معیار اطلاعات SC برای تجزیه و تحلیل قابلیت اطمینان و اعتبار مدل محاسبه شود.
نتایج
1. تحلیل مسیر پویای نرخ رشد
در این مقاله، ابتدا مسیرهای نوسان زمانی نرخ رشد ارزش تولید ناخالص در صنایع کشاورزی، جنگلداری، دامداری، شیلات و زارعت ایران را به تصویر کشیده شد. میتوان مشاهده کرد که از یک سو، نرخ‌های رشد ارزش تولید ناخالص سریهای زمانی کشاورزی، دام، شیلات و زراعت ایران دارای مسیرهای دینامیکی زمانی مشابهی هستند، در حالی که نرخ‌های رشد صنعت جنگلداری ایران به تنهایی روند نسبتاً متفاوتی را نشان میدهد (شکل 1، شکل 2، شکل 3، شکل 4 و شکل 5). به طور کلی، نوسانات رشد ارزش تولید ناخالص کشاورزی، جنگلداری، شیلات و زراعت ایران نسبتاً کم است، در حالی که نوسانات نرخ رشد ارزش تولید ناخالص دامداری ایران نسبتاً بالا بوده است.
[1] Hendricks et al
[2] Esposti
[3] Koutchade et al
شکل 1. سری زمانی نرخ رشد تولید ناخالص زراعت (خط قرمز: زراعت؛ خطچین آبی: اجزای روند صنعت کاشت؛ خط آبی: اجزای نوسان صنعت کاشت)
شکل 2. سری زمانی نرخ رشد تولید ناخالص جنگلداری (خط قرمز: جنگلداری؛ خطچین آبی: اجزای روند صنعت کاشت؛ خط آبی: اجزای نوسان صنعت کاشت)
شکل 3. سری زمانی نرخ رشد تولید ناخالص دامی (خط قرمز: دامداری؛ خطچین آبی: اجزای روند صنعت کاشت؛ خط آبی: اجزای نوسان صنعت کاشت)
شکل 4. سری زمانی نرخ رشد تولید ناخالص شیلات (خط قرمز: شیلات؛ خطچین آبی: اجزای روند صنعت کاشت؛ خط آبی: اجزای نوسان صنعت کاشت)
شکل 5. سری زمانی نرخ رشد تولید ناخالص کشاورزی (خط قرمز: کشاورزی؛ خطچین آبی: اجزای روند صنعت کاشت؛ خط آبی: اجزای نوسان صنعت کاشت)
"مؤلفه روند" نرخ رشد تولید ناخالص زراعت ایران نشان میدهد که زراعت ایران در اوایل قرن بیست و یکم شروع به رشد قابل توجهی کرد و سال به سال روند افزایشی را نشان داد و تقریباً در سال 2010 به بالاترین "اوج" خود رسید و از سال 2010-2018 کاهش یافت (شکل 1). علاوه بر این، با نگاهی به "مؤلفه‌های نوسانی" نرخ رشد تولید ناخالص زراعت ایران که در شکل 1 نشان داده شده است، نرخ رشد تولید ناخالص زراعت ایران از سال 2010 با نوسانات ضعیف مشخص شده است، با نوسانات قابل توجهتری که در بازه نمونه قبل از سال 2010 جمع شده‌اند. با این حال، در سالهای اخیر، نوسانات نرخ رشد از تولید ناخالص زراعت ایران افزایش یافته است.
"مؤلفه روند" نرخ رشد تولید ناخالص جنگلداری ایران همانطور که نشان داده شده است نشان میدهد که تولید ناخالص جنگلداری ایران به طور کلی در طول افق زمانی انتخاب شده برای این مقاله به طور پیوسته رشد کرده است و سال به سال در آغاز دهه 2000 افزایش یافته و در سال 2003 به اوج خود رسیده است (شکل 2). متعاقباً، نرخ رشد تولید ناخالص جنگلداری با سرعتی بسیار آهسته از "اوج" پایین میآید.
در بقیه دوره نمونه، نوسان نرخ رشد تولید ناخالص جنگلداری ایران اندک است و به ویژه در سالهای اخیر، نوسان نرخ رشد تولید ناخالص جنگلی ایران بسیار ضعیف است.
"مؤلفه روند" نشان داده شده در شکل 3 نشان میدهد که نرخ رشد تولید ناخالص دامی ایران به آرامی تغییر میکند و به نظر میرسد که چندین بار بین "قلهها" شناور است. نرخ رشد تولید ناخالص دامی به طور کلی به ویژه در سالهای اخیر به تدریج به سمت پایین تغییر میکند. نرخ رشد دامهای صنعتی کمتر از سطوح اولیه در اوایل قرن بیست و یکم است.
در عین حال، "مؤلفه نوسان" در شکل 3 نشان میدهد که سری زمانی نرخ رشد تولید ناخالص دامی ایران حاوی ویژگیهای خوشه‌بندی نوسانات قابل توجهی است و نوسانات بالاتری را نسبت به نرخ رشد تولید ناخالص کشاورزی، جنگلداری، شیلات و زراعت نشان میدهد. به عبارت دیگر، نوسانات و عدم قطعیت نسبتاً بیشتری در سری زمانی نرخ رشد ارزش تولید ناخالص دام ایران وجود دارد. با این حال، همچنین واضح است که نوسانات نرخ رشد تولید ناخالص دامی ایران در سالهای اخیر به طور قابل توجهی کاهش یافته است. در سالهای اخیر، دولت ایران سیاستهایی را برای جلوگیری از توسعه دامپروری به منظور حفاظت از محیطزیست اجرا کرده است که در نتیجه رشد منفی صنعت دامپروری را به همراه داشته است.
مسیر دینامیکی نرخ رشد تولید ناخالص شیلات ایران در طول زمان در شکل 4 نشان داده شده است. از "مؤلفه روند" شکل میتوان دریافت که در دوره اولیه در سال 2001، نرخ رشد تولید ناخالص شیلات در سطح پایین بود. متعاقباً، نرخ رشد تولید ناخالص شیلات یک الگوی «دورهای» را نشان میدهد که به تدریج از سطح رشد پایین‌تر به سطح «اوج» بالاتر می‌رود، و سپس به آرامی به سطح پایین‌تر «تقاطع» کاهش مییابد. در سالهای اخیر، نرخ رشد تولید ناخالص شیلات ایران رو به کاهش بوده است. علاوه بر این، "مؤلفه نوسان" سری زمانی نرخ رشد ناخالص شیلات نشان میدهد که در طول بحران مالی جهانی از سال 2007 تا 2010، نرخ رشد ناخالص شیلات ایران ویژگی خوشه‌بندی بسیار نوسانی را نشان داد. با این حال، در سالهای اخیر، نوسانات نرخ رشد ناخالص شیلات ایران به طور قابل توجهی ضعیف شده است.
نرخ رشد تولید ناخالص کشاورزی ایران برای هر چهار بخش کشاورزی در کنار هم در شکل 5 نشان داده شده است. از سال 2001، این نرخ رشد کل افزایش تدریجی در شتاب توسعه را نشان داده است و پس از رسیدن به بالاترین "اوج" رو به کاهش است.
علاوه بر این، با نگاهی به "مؤلفه نوسان" نرخ رشد محصول کشاورزی ایران که در شکل 5 نشان داده شده است، می‌توانیم ببینیم که از سال 2001، تولید ناخالص کشاورزی ایران نوسانات آشکارتر و خوشه‌بندی خاصی از نوسانات را نشان داده است. در دوره بعدی 2012-2018، نوسانات نرخ رشد تولید ناخالص کشاورزی ایران کاهش یافت.
۲. تخمین پارامتر مدل MSM (M)-AR (p)
نرخ رشد تولید ناخالص زراعت، جنگلداری، دامداری، شیلات و کشاورزی ایران که در شکل 1، شکل 2، شکل 3، شکل 4 و شکل 5 نشان داده شده است، میتواند برای قضاوت بصری اولیه دراز مدت استفاده شود. تغییرات پویا در اقتصاد کشاورزی ایران بخش بعدی این مقاله بر اساس یک مدل غیرخطی MS (M)-AR (p) با دادههای سری زمانی در مورد نرخ رشد تولید ناخالص زراعت، جنگلداری، دامداری، شیلات و کشاورزی ایران است. نتایج نشان میدهد که نرخ‌های رشد تولید ناخالص زراعت، جنگلداری، دامداری، شیلات و کشاورزی کلی ایران در سطح معنی‌داری 5 درصد ثابت است، در حالی که نرخ رشد همه متغیرها اعداد صحیح منفرد درجه اول با معنی‌داری 1 درصد بوده است.
این مطالعه نشان میدهد که مقادیر AIC، HQ و SC سریهای زمانی نرخ رشد تولید ناخالص زراعت ایران، زمانی که مدل به فرم MSM (3)-AR(3) تنظیم شد، کمترین مقدار را داشتند. مقادیر AIC، HQ و SC سری زمانی نرخ رشد تولید ناخالص جنگلداری ایران، زمانی که مدل به فرم MSM (3)-AR(1) تنظیم شد، کمترین مقدار بود. مقادیر AIC، HQ و SC سری زمانی نرخ رشد تولیدات دامی، شیلات و کشاورزی ایران همگی زمانی که مدل به شکل MSM (3)-AR(4) تنظیم میشود، به حداقل میرسد. بنابراین، منطقی و قابل اعتماد است که از مدل MSM (3)-AR (p) ساخته شده در این مقاله برای بررسی تحول پویای اقتصاد کشاورزی ایران از نظر سیستم منطقه رشد و پویایی در حال تغییر آن استفاده شود.
نتایج تخمین پارامتر مدل MSM (M)-AR (p) محاسبه شده توسط متغیرهای مختلف به ترتیب در جدول 1 و جدول 2 ارائه شده است. نتایج آزمون آماری t نشان میدهد که تمام مقادیر در سطح 1% یا 5% معنیدار بوده است، به جز نرخ رشد کل بازده شیلات در سیستم منطقه. این نشان میدهد که مدلی که ما انتخاب کردیم مناسب است. میانگین 𝜇 تخمین‌های نرخ رشد تولید ناخالص صنایع زراعت، جنگلداری، دامداری، ماهیگیری و کشاورزی ایران همگی با محدودیتهای پارامتر مطابقت دارند (جدول 1 و جدول 2). بنابراین نرخ رشد هر متغیر به ترتیب به عنوان رژیم کم رشد، رژیم رشد متوسط و رژیم رشد سریع برای رژیم 1، رژیم 2 و رژیم 3 در نظر گرفته میشود.
جدول 1. نتایج تخمین پارامتر مدل MSM(3) - فرآیند رگرسیون (AR) (p).
رژیم | نرخ رشد تولید ناخالص زراعت | نرخ رشد تولید ناخالص جنگلداری | نرخ رشد تولید ناخالص دامداری | نرخ رشد تولید ناخالص شیلات | ||||
ضریب | انحراف معیار | ضریب | انحراف معیار | ضریب | انحراف معیار | ضریب | انحراف معیار | |
𝜇1 | **0793/0 | 0362/0 | ***0520/0 | 0158/0 | **0277/0 | 0125/0 | 0217/0 | 0201/0 |
𝜇2 | ***1334/0 | 0510/0 | ***1254/0 | 0130/0 | **0809/0 | 0343/0 | ***0802/0 | 0144/0 |
𝜇3 | ***2057/0 | 0392/0 | ***7102/0 | 0501/0 | ***2812/0 | 0261/0 | ***1685/0 | 0205/0 |
A1 | **3598/0 | 1643/0 | **1339/0- | 0668/0 | ***3666/0 | 0732/0 | ***3219/0- | 1190/0 |
A2 | 0973/0 | 1808/0 | - | - | 1270/0- | 0829/0 | ***5408/0- | 1085/0 |
A3 | *1980/0 | 1185/0 | - | - | ***2104/0 | 0728/0 | ***3489/0- | 1116/0 |
A4 | - | - | - | - | ***4658/0- | 0684/0 | ***6732/0- | 1074/0 |
جدول 2. نتایج تخمین برای هر پارامتر مدل MSM (3)-AR (p).
رژیم | نرخ رشد تولید ناخالص بخش کشاورزی | ||
ضریب | انحراف معیار | ||
𝜇1 | **0617/0 | 0268/0 | |
𝜇2 | ***0764/0 | 0274/0 | |
𝜇3 | ***1600/0 | 0251/0 | |
A1 | **2081/0 | 0906/0 | |
A2 | ***7292/0 | 0975/0 | |
A3 | **2134/0 | 0990/0 | |
A4 | ***5313/0- | 0868/0 | |
3. احتمالات تغییر پویای رژیم رشد کشاورزی
احتمال تغییر دینامیکی رژیمهای رشد اقتصادی کشاورزی ایران بر اساس دادههای سری زمانی نرخ رشد ارزش کل محصولات زراعت، جنگلداری، دامداری، شیلات و کشاورزی ایران محاسبه شده است. نتایج به ترتیب در جدول 3 الی 7 ارائه شده است. نتایج نشان میدهد که احتمال باقی ماندن در نرخ رشد پایین برای بخش کشاورزی 0.9133 است (𝑝11=0.9133) و احتمال تغییر به دامنه رشد متوسط یا سریع بسیار کم است که به ترتیب با A و B مطابقت دارد که نشان میدهد بخش کشاورزی احتمالاً وضعیت رشد پایینی را حفظ میکند (جدول 3). احتمال باقی ماندن در محدوده رشد متوسط برای کشاورزی تنها 0.0548 است، در حالی که احتمال تغییر به محدوده رشد پایین تا 0.9452 است و تقریباً هیچ امکانی برای انتقال به محدوده رشد بالا وجود ندارد. این امر احتمال بالای حفظ نرخ رشد پایین را برای بخش کشاورزی تقویت میکند.
جدول 3. ماتریس احتمال انتقال رژیم برای نرخ رشد تولید ناخالص زراعت
| رژیم کم رشد | رژیم رشد متوسط | رژیم رشد زیاد |
رژیم کم رشد | 9133/0 | 0001/0> | 0867/0 |
رژیم رشد متوسط | 9452/0 | 0548/0 | 0001/0> |
رژیم رشد زیاد | 0001/0> | 4421/0 | 5588/0 |
جدول 4. ماتریس احتمال انتقال رژیم نرخ رشد تولید ناخالص جنگلداری
| رژیم کم رشد | رژیم رشد متوسط | رژیم رشد زیاد |
رژیم کم رشد | 8937/0 | 0007/0 | 1056/0 |
رژیم رشد متوسط | 0226/0 | 9774/0 | 0001/0> |
رژیم رشد زیاد | 6109/0 | 3891/0 | 0001/0> |
جدول 5. ماتریس احتمال انتقال رژیم نرخ رشد تولید ناخالص دام
| رژیم کم رشد | رژیم رشد متوسط | رژیم رشد زیاد |
رژیم کم رشد | 9063/0 | 0937/0 | 0001/0> |
رژیم رشد متوسط | 3023/0 | 0066/0 | 6911/0 |
رژیم رشد زیاد | 1461/0 | 1930/0 | 6609/0 |
جدول 6. ماتریس احتمال انتقال رژیمها برای نرخ رشد تولید ناخالص شیلات
| رژیم کم رشد | رژیم رشد متوسط | رژیم رشد زیاد |
رژیم کم رشد | 0020/0 | 5515/0 | 4464/0 |
رژیم رشد متوسط | 2646/0 | 7345/0 | 0009/0 |
رژیم رشد زیاد | 0001/0> | 1974/0 | 8026/0 |
جدول 7. ماتریس احتمال انتقال رژیم نرخ رشد تولید ناخالص کشاورزی ایران
| رژیم کم رشد | رژیم رشد متوسط | رژیم رشد زیاد |
رژیم کم رشد | 8425/0 | 1575/0 | 0001/0> |
رژیم رشد متوسط | 0092/0 | 5909/0 | 3999/0 |
رژیم رشد زیاد | 1980/0 | 0001/0> | 8020/0 |
احتمال حفظ دامنه رشد بالا برای زراعت نسبتاً بالا در 0.5588 (0.5588) است، اما احتمال بازگشت به حالت رشد متوسط نیز نسبتاً زیاد است (0.4421). از آنجایی که احتمال حفظ کشاورزی در وضعیت رشد متوسط بسیار کم است و احتمال انتقال به وضعیت کم رشد بسیار زیاد است، احتمال بازگشت از وضعیت رشد سریع به حالت متوسط وجود دارد. حالت رشد از طریق حالت رشد متوسط به حالت رشد کم نیز بسیار بالا است. باز هم نتایج نشان میدهد که احتمال حفظ نرخ رشد پایین در بخش کشاورزی زیاد است.
به طور کلی، احتمال باقی ماندن در وضعیت رشد پایین برای بخش کشاورزی بسیار زیاد است، در حالی که احتمال تغییر به محدوده نرخ متوسط یا سریع بسیار کم است. علاوه بر این، احتمال سقوط از حالت متوسط به سرعت کم و سقوط از حالت سریع به حالت کم سرعت از طریق حالت سرعت متوسط بسیار زیاد است. بنابراین، کشاورزی در ایران به وضوح تمایل به حفظ نرخ رشد پایین دارد.
احتمال حفظ سرعت کم و متوسط جنگلداری هر دو به ترتیب در 0.8937 و 0.9774 بسیار زیاد است و احتمال جابجایی به حالت‌های دیگر بسیار کم است (جدول 4).
احتمال حفظ جنگلداری در حالت رشد سریع نزدیک به صفر است، در حالی که احتمال انتقال به حالت سرعت کم و متوسط بسیار زیاد است، به ترتیب 0.6109 و 0.3891 . این نشان میدهد که جنگلداری احتمالاً وضعیت رشد کم تا متوسط را حفظ میکند و بیشترین احتمال را برای ماندن در وضعیت رشد متوسط دارد. احتمال حفظ وضعیت رشد پایین در بخش دام بسیار بالا 0.9063 است، در حالی که احتمال تغییر به دامنه رشد متوسط یا بالا به ترتیب کم و نزدیک به صفر است (جدول 5). بنابراین، حفظ دامنه رشد کم برای صنعت دام نسبتاً آسان است. در عین حال، احتمال حفظ وضعیت رشد سریع بخش دام نسبتاً بالا 0.6609 است، اما احتمال حفظ دامنه رشد متوسط بسیار پایین است.
احتمال تغییر کل تولید شیلات ایران از محدوده کم رشد به محدوده رشد متوسط و محدوده رشد سریع به ترتیب 5515/0 و 0.4464 است. احتمال حفظ یک نرخ رشد خاص بالاترین رشد سریع پایدار است و به دنبال آن در رشد متوسط و رشد پایین نگه داشته میشود (جدول 6). مشاهده میشود که احتمال حفظ مقدار کل خروجی شیلات در محدوده کم رشد بسیار کم است و به راحتی میتوان از حالت رشد کم به حالت رشد متوسط و بالا صعود کرد. احتمال حفظ وضعیت رشد متوسط و رشد بالا زیاد است و حفظ وضعیت رشد متوسط و بالا آسان است، بنابراین صنعت شیلات ایران روند توسعه بسیار خوبی دارد.
احتمال انتقال کل ارزش تولید شیلات ایران از رژیم رشد متوسط به رژیم کم رشد 0.2646 و احتمال انتقال از رژیم رشد سریع به رژیم رشد متوسط 1974/0 است. احتمال تغییر از «رژیم رشد سریع» به «رژیم رشد متوسط» نزدیک به صفر است. بنابراین احتمال انتقال از حالت رشد بالاتر به حالت رشد کمتر کم است که نشان‌دهنده روند توسعه پایدارتر شیلات است.
از نتایج ماتریس احتمال انتقال تولید ناخالص کشاورزی ایران، احتمال حفظ رژیم رشد کم، متوسط و سریع تولید ناخالص کشاورزی به ترتیب 8425/0، 5909 و 833/0 است (جدول 7). این نشان میدهد که تولید ناخالص کشاورزی ایران در رژیمهای مختلف به راحتی وضعیت رشد خود را تغییر نمیدهد و ویژگیهای اینرسی خاصی دارد. زمانی که تولید ناخالص کشاورزی ایران در رژیم کم رشد قرار دارد، به راحتی به نرخ رشد بالاتر تغییر نمیکند، اما زمانی که سطح توسعه کشاورزی به طور قابل توجهی افزایش مییابد، تولید ناخالص کشاورزی به راحتی در رژیم رشد متوسط و سریع باقی میماند. رژیم رشد و کاهش قابل توجهی ندارد. واضح است که احتمال صعود تولید ناخالص کشاورزی از رژیم کم رشد به رژیم رشد متوسط کم است (1575/0) و اساساً امکان جهش از رژیم کم رشد به رژیم رشد سریع کم است. در حالی که احتمال انتقال تولید ناخالص کشاورزی از رژیم رشد متوسط به رژیم رشد سریع نسبتاً زیاد است (3999/0). بنابراین، زمانی که تولید ناخالص کشاورزی در رژیم کم رشد قرار دارد، به دلیل محدودیت منابع و امکانات فنی، دستیابی به افزایش قابل توجه دشوار است. هنگامی که تولید ناخالص کشاورزی در رژیم رشد متوسط قرار دارد، میتوان از مزایای سرمایه و فناوری موجود به طور کامل برای دستیابی به یک انتقال آرام از رژیم رشد متوسط به رژیم رشد سریع استفاده کرد. صعود از رژیم رشد متوسط به رژیم رشد سریع آرام است.
احتمال تغییر تولید ناخالص کشاورزی ایران از رژیم رشد متوسط 0092/0 است، در حالی که احتمال تغییر از رژیم رشد سریع به رژیم کم رشد نسبتاً کم است (1980/0). در عین حال، احتمال بازگشت تولید ناخالص کشاورزی از رژیم رشد سریع به رژیم رشد متوسط نزدیک به صفر است. بنابراین، واضح است که احتمال کاهش تولید ناخالص کشاورزی از رژیم رشد متوسط زیاد نیست و تولید ناخالص کشاورزی روند توسعه نسبتاً پایداری دارد. علاوه بر این، زمانی که تولید ناخالص کشاورزی در رژیم رشد سریع باشد، به رژیم رشد متوسط کاهش نمییابد. بنابراین استراتژی ملی نوسازی توسعه کشاورزی نتایج قابل توجهی را در دوره نمونه به دست آورده است.
بهبود کلی شرایط تولید کشاورزی و سطح مکانیزاسیون ایران در سالهای اخیر، شالوده خوبی برای توسعه تأسیسات کشاورزی ایجاد کرده است. همراه با برنامهریزی منطقی دولت ایران و تخصیص منابع و سیاستهای فعال حمایت مالی، سطح نوسازی تولید کشاورزی ایران رشد ثابت و سریعی را حفظ کرده است. سیاستهای کشاورزی موجود ایران به نتایج مثبتی دست یافته است.
۴. میانگین مدت زمان تخمینی هر رژیم از اقتصاد کشاورزی
در این مطالعه میانگین مدت نرخ رشد زراعت، جنگلداری، دامداری، شیلات و کشاورزی ایران را برای هر نرخ رشد محاسبه شده است (جدول 8). با ترکیب احتمالات نگهداری ارائه شده در جدول 3، جدول 4، جدول 5، جدول 6 و جدول 7، و با در نظر گرفتن میانگین مدت زمان ارائه شده در جدول 8، ویژگیهای دینامیکی متغیرها را در رژیمهای مختلف بیشتر بررسی شده است. احتمال اینکه تولید ناخالص کشاورزی ایران در رژیم کم رشد باشد 9133/0 است.
با میانگین مدت 11.54 سه ماهه نگهداری میشود. این نشان میدهد که سطح پایین توسعه کشاورزی بیشتر تمایل به حفظ نرخ رشد پایین دارد و جهش قابل توجهی به وضعیت رشد سریع نخواهد داشت.
جدول 8. میانگین مدت تخمینی هر رژیم (چهارم)
رژیم | نرخ رشد تولید ناخالص زراعت | نرخ رشد تولید ناخالص جنگلداری | نرخ رشد تولید ناخالص دامداری | نرخ رشد تولید ناخالص شیلات | نرخ رشد ناخالص کلی محصول کشاورزی |
رژیم کم رشد | 54/11 | 41/9 | 67/10 | 00/1 | 35/6 |
رژیم رشد متوسط | 06/1 | 19/44 | 01/1 | 77/3 | 44/2 |
رژیم رشد زیاد | 27/2 | 00/1 | 95/2 | 07/5 | 05/5 |
در عین حال، احتمال حفظ وضعیت رشد سریع برای تولید ناخالص زراعت 0.5588 و 2.27 چهارمین دوره متوسط است. تولید ناخالص زراعت را میتوان در رژیم رشد سریع با احتمال متوسط نگهداری در کوتاهمدت تثبیت کرد. زمانی که تولید ناخالص زراعت در رژیم رشد متوسط قرار دارد، احتمال نگهداری 0.0548 با میانگین مدت زمان 06/1 سه ماهه است. احتمال و میانگین مدت زمان پایداری زراعت در رژیم رشد متوسط کم است. به طور کلی، زراعت ایران به احتمال زیاد در رژیم کم رشد باقی میماند و در بین همه رژیمها کمترین احتمال را دارد که در رژیم با رشد متوسط قرار داشته باشد.
احتمال اینکه تولید ناخالص جنگلداری ایران در رژیم کم رشد قرار داشته باشد 8937/0 با میانگین مدت زمان 9.41 است و دارای ویژگی اینرسی حفظ نرخ رشد پایین است. احتمال حفظ نرخ رشد متوسط محصول جنگلی بیشتر است 9774/0 با میانگین مدت زمان 44.19 سه ماهه و تولید ناخالص جنگلداری تمایل به حفظ رژیم رشد متوسط دارد. احتمال حفظ محصول جنگلی در رژیم رشد سریع نزدیک به صفر با میانگین مدت زمان 1.00 سه ماهه است. در حالت تعادل، تولید ناخالص جنگلداری تمایل به حفظ نرخ رشد متوسط در افق زمانی طولانی‌تر با تغییر احتمالی به رژیم کم رشد اما تغییر دشوار به رژیم رشد سریع دارد.
احتمال حفظ رشد متوسط و سریع در تولید ناخالص دامی به ترتیب 0.0066 و 0.6609 با 1.01 و 2.95 چهارمین دوره متوسط است. احتمال اینکه تولید ناخالص دام در رژیم کم رشد قرار داشته باشد، در بین همه رژیمها بالاترین است (9063/0) و میانگین مدت زمان آن 67/10 است.
احتمال حفظ رشد پایین در تولید ناخالص شیلات ایران در بین همه رژیمها کمترین مقدار بود (0.0020) و فقط میانگین مدت زمان 1.00 سه ماهه را نشان داد. احتمال حفظ نرخ‌های رشد متوسط و سریع 7345/0 و 8026/0 به ترتیب با میانگین مدت زمان 77/3 و 07/5 سه ماهه بود. این نشان میدهد که تولید ناخالص شیلات به احتمال بیشتری به نرخ رشد متوسط و بالا دست مییابد و بیشترین احتمال قرار گرفتن در حالت رشد سریع و کمترین احتمال قرار گرفتن در حالت رشد پایین را دارد.
متوسط مدت زمان تولید ناخالص کشاورزی در رژیم کم رشد نسبتاً طولانی با میانگین مدت زمان 6.35 سه ماهه بود، در حالی که میانگین مدت زمان در رژیم رشد سریع نیز نسبتاً طولانی بود (جدول 8). با این حال، میانگین مدت زمان در رژیم رشد متوسط نسبتاً کوتاه بود و 2.44 بود. در عین حال، احتمال باقی ماندن تولید ناخالص کشاورزی ایران در رژیم کم رشد و رژیم رشد سریع بالا بود (8425/0، 8020/0)، و احتمال رشد متوسط کمتر بود (0.59). این نشان میدهد که تولید ناخالص کشاورزی ایران بیشتر در رژیم رشد کم و رژیم رشد سریع قرار دارد و احتمال کمتری دارد که در رژیم رشد متوسط باشد.
۵. احتمال فیلتر و احتمال هموارسازی
در ادامه، مسیرهای دینامیکی مسیرهای سری زمانی نرخ رشد هر متغیر با به تصویر کشیدن احتمالات هموار ارزش تولید ناخالص صنایع زراعت، جنگلداری، دامداری، شیلات و به طور کلی کشاورزی ایران در هر رژیم رشد روشن میشود. در احتمالات هموار، رژیم کم رشد به تمام مجموعههای اطلاعاتی بر اساس دورههای گذشته اشاره دارد.
نرخ‌های رشد تولید ناخالص زراعت، جنگلداری، دامداری، شیلات و به طور کلی صنایع کشاورزی در بین رژیمهای مختلف به طور مکرر و پویا در طول توسعه رشد اقتصادی کشاورزی ایران و مسیرهای پویا نرخ رشد هر متغیر در هر رژیم تغییر کرد. در این مقاله بیشتر توضیح داده خواهد شد. در بازه زمانی نمونه مورد مطالعه، تولید ناخالص زراعت در رژیم رشد سریع در طی (الف) سه ماهه دوم تا چهارم سال 2004، (ب) سه ماهه اول 2006، (ج) سه ماهه چهارم 2007 تا سه ماهه اول 2008، و (د) سه ماهه اول تا سه ماهه چهارم 2010 (شکل 6). با نگاهی به تاریخ، به راحتی میتوان دریافت که این بازههای زمانی خاص با راهاندازی سیاستهای مربوطه در ایران مطابقت دارد.
شکل 6. احتمال فیلتر و احتمال هموارسازی تولید ناخالص زراعت واقع در رژیمهای رشد مختلف توجه: فلش‌های سبز زمان معرفی سیاستهای مهم را نشان میدهد.
در سال 2006، ایران تمام مالیاتهای کشاورزی را به جز مالیات بر تنباکو در سراسر کشور لغو کرد. در سال 2009، دولت ایران سیاست حقوق مالکیت را اجرا کرد که به کشاورزان حقوق کامل‌تر و مطمئن‌تر برای مدیریت زمین قراردادی داد و نشان داد که رابطه قرارداد زمین موجود برای مدت طولانی ثابت و بدون تغییر باقی خواهد ماند. این امر اعتماد و نشاط را به اقتصاد کشاورزی تزریق کرد. در سال 2010، دولت به وضوح پیشنهاد داد که به تخصیص مؤثر منابع برای ترویج توسعه کشاورزی و بهبود کارایی توسعه کشاورزی با بهبود تخصیص عوامل منابع، بازی کامل بدهد. تحت یک سری اقدامات مؤثر سیاستی، زراعت ایران به نتایج قابل توجهی دست یافته است و برای مدت طولانی در رژیم رشد سریع قرار داشته است. با این حال، تولید ناخالص زراعت ایران همچنان در سه ماهه اول 2005، سه ماهه دوم 2006 و سه ماهه دوم 2008 در رژیم رشد متوسط قرار داشت.
در دورههای (الف) سه ماهه چهارم 2001 تا سه ماهه اول 2004، (ب) سه ماهه دوم تا سه ماهه چهارم 2005، (ج) سه ماهه سوم 2006 تا سه ماهه سوم 2007، (د) سه ماهه سوم 2008 تا سه ماهه چهارم 2009، و (ه) سه ماهه اول 2011 تا سه ماهه اول 2018 در نرخ رشد پایین قرار داشت.
به طور کلی، ما دریافتیم که تولید ناخالص زراعت ایران به طور کلی بین رژیم رشد سریع و رژیم رشد متوسط در نوسان است، اما قادر است نرخ رشد نسبتاً ثابتی را در رژیم رشد پایین حفظ کند. با این حال، زمانی که در رژیم کم رشد بود، نرخ رشد نسبتاً ثابت باقی ماند و احتمال هموارسازی ثابت‌تری داشت. در حوزه زمانی انتخاب شده در این مقاله، تولید ناخالص زراعت در رژیم کم رشد اساساً با وقوع بلایای طبیعی مانند سیل و طوفان برف همزمان است.
این قضاوت با پدیده‌های نشان داده شده در جدول 3 و جدول 8 مطابقت دارد. یعنی برای تولید ناخالص زراعت ایران دشوار است که در رژیم رشد سریع یا به طور کلی رژیم رشد متوسط باقی بماند، اما تمایل دارد در پایین بماند. برخلاف ادبیات قبلی، مدل در این مقاله رژیم رشد سریع زراعت ایران را در حدود سالهای 2006 و 2008 نشان میدهد، که نشان میدهد مدل در این مقاله در مدل‌سازی نوسانات واقعی در توسعه اقتصادی دقیق‌تر است.
از شکل 7 می‌بینیم که در اوایل قرن حاضر، توسعه کشاورزی ایران، از جمله جنگلداری، به شدت تحت‌تاثیر فرود نرم اقتصاد کلان ایران قرار گرفت. در مورد جنگلداری، تولید ناخالص جنگلداری در آغاز قرن بیستم با نوسانات چرخه ای مکرر نوسانات شدیدتری را نشان داد. همراه با تأثیر ناگهانی بلایای طبیعی بر توسعه جنگلداری، روند تغییر در تولید ناخالص جنگلداری کاهش مستقیمی را از رژیم رشد سریع به رژیم کم‌رشد نشان داد و کمتر در رژیم رشد متوسط بود.
شکل 7. احتمال فیلتر و احتمال هموارسازی تولید ناخالص جنگلی واقع در رژیم های رشد مختلف توجه: فلش های سبز زمان معرفی سیاست های مهم را نشان می دهد.
در دورههای سه ماهه دوم 2001 تا سه ماهه چهارم 2001 و سه ماهه دوم 2002 تا سه ماهه چهارم 2002، تولید ناخالص جنگلداری ایران در رژیم کم رشد قرار داشت، و در سه ماهه اول 2002 و سه ماهه اول 2003، تولید ناخالص جنگلی ایران در ردیف رژیم سریع قرار داشت. در سال 2002، دولت ایران مقررات مربوط به بازگرداندن زمین‌های کشاورزی به جنگلداری را برای ترویج توسعه جنگلداری ابلاغ کرد، که مشکلات ذاتی در توسعه جنگلداری را حل کرد و در عین حال مساحت جنگل‌ها را گسترش داد و شالوده سیاستی را برای توسعه پایدار جنگلداری گذاشت.
در سال 2003، دولت ایران تصمیمی را در مورد تسریع توسعه جنگلداری صادر کرد که اقدامات مشخصی برای توسعه جنگلداری با تنظیم ساختار صنعت جنگلداری و تقویت ساخت و ساز پایگاههای جنگلداری ارائه کرد. این مجموعه از سیاستها و اقدامات به شدت توسعه جنگلداری و روند نوسازی جنگلداری را ارتقا داد. تولید ناخالص جنگلداری از سه ماهه دوم 2003 تا سه ماهه سوم 2014 وارد رژیم رشد متوسط شد. با این حال، تولید ناخالص جنگلداری ایران از سه ماهه چهارم 2014 تا سه ماهه اول 2018 در رژیم کم رشد قرار داشت. احتمال هموار شدن تولید ناخالص جنگلداری ایران در رژیمهای مختلف همگی نزدیک به سطح 1.00 بود. این نشان میدهد که پیشگیری از خطر و کنترل تولید ناخالص جنگلداری ایران مؤثرتر بوده است.
در آغاز این قرن، تولید ناخالص دامی، که مقیاس مشخصی دارد اما هنوز به طور کلی نابالغ است، اساساً به دلیل تأثیر فرود نرم اقتصاد ایران در رژیم رشد پایین قرار داشت (شکل 8). عوامل متعددی باعث شد که محصولات دامی رو به رشد ایران از رژیم رشد سریع به رژیم کم رشد کاهش یابد. در سال 2004، سند شماره 1 بهبود مستمر خوراک، فناوری، تجهیزات و سایر ورودیها را تشویق کرد. علاوه بر این، بلوغ صنعت در فرآوری محصولات لبنی و گوشتی افزایش یافت.
شکل 8. احتمال فیلتر و احتمال هموارسازی زمانی که تولید ناخالص دامی در رژیمهای رشد مختلف است. توجه: فلش‌های سبز زمان معرفی سیاستهای مهم را نشان میدهد.
در سال 2006، تحت تأثیر سیاست لغو مالیات کشاورزی و سوددهی به کشاورزان، تولید ناخالص دامی ایران دوباره وارد رژیم رشد سریع شد و در نوسان رفت و برگشت تا بازگشت به رژیم کم رشد در سال 2009. در سال 2011، تحریک شد. با سیاست تسریع در ساخت و ساز منابع آبی و زیرساختها دوباره وارد رشد سریع شد. رژیم از سال 2001 تا 2012، یک تعامل بین رژیم رشد سریع و رژیم کم رشد، با یک رژیم بلندمدت با رشد کم پس از سال 2012 وجود داشت. برخلاف مطالعات قبلی، مدل این مطالعه با حساسیت رژیم رشد سریع دام ایران را نشان میدهد. صنعت از (الف) 2003-2005، (ب) 2007-2008، (ج) 2008-2009 و (د) 2010-2012، که نشان میدهد مدل این مطالعه میتواند توسعه اقتصادی کشاورزی را با دقت بیشتری شبیهسازی کند.
صنعت شیلات ایران نیز تحت تأثیر فرود نرم اقتصاد ایران قرار گرفت و در اوایل دهه 2000 با سرعت پایینی در حال توسعه بود. با این حال، شیلات از سال 2004 تحت تأثیر اولین سند شماره 1 (شکل 9) وارد مرحله رشد سریع شد. در سال 2008، دولت ایران سیاستهایی را برای تقویت ایمنی تولید شیلات، بهبود تلاش‌های نظارتی، تقویت اقدامات تولید شیلات و بهینه‌سازی همکاری‌های دپارتمان برای تضمین تولید ایمن شیلات و در عین حال ایجاد یک مکانیسم بلندمدت برای حفظ توسعه پایدار شیلات ارائه کرد.
شکل 9. احتمال فیلتر و احتمال هموارسازی زمانی که تولید ناخالص شیلات در رژیمهای رشد مختلف است. توجه: فلش‌های سبز زمان معرفی سیاستهای مهم را نشان میدهد.
این سری از الزامات جامع و همچنین ابتکارات خاص، الگوی تولید شیلات را تا حد زیادی بهبود بخشیده است، و تحت مکانیسم مدیریت جدید، تولید ناخالص شیلات ایران در دورههای سه ماهه سوم 2008 تا سه ماهه اول 2009 و از سه ماهه دوم 2010 تا سه ماهه چهارم 2012 به رژیم رشد متوسط صعود کرد. در حالی که تولید ناخالص شیلات ایران در طول دورهها در رژیم رشد سریع قرار داشت. از سه ماهه سوم 2008 تا سه ماهه اول 2009 و از سه ماهه دوم 2010 تا سه ماهه چهارم 2012. به طور کلی، صنعت شیلات ایران برای مدت طولانی با سرعت متوسط تا بالا در حال توسعه بوده و روند توسعه بسیار خوبی را به دست آورده است. امکان انتقال محصول شیلاتی ایران به رژیم کم رشد هنوز نیازمند توجه ویژه است.
در نهایت، می‌توانیم نمای کلی از تولید ناخالص کشاورزی ایران را در رژیم با رشد کم، رژیم رشد متوسط و رژیم رشد سریع ببینیم. به طور خاص، اقتصاد کشاورزی ایران به مدت 24 فصل به صورت مرحله‌ای در طول دوره نمونه در رژیم رشد سریع قرار داشت (شکل 10). با نگاهی به تاریخ، در دورهای که تولید ناخالص کشاورزی ایران در حال رشد سریع بود، دولت ایران سیاستهای عمدهای به نفع کشاورزی داشت.
شکل 10. احتمال فیلتر و احتمال هموارسازی زمانی که محصول کلی کشاورزی در رژیمهای رشد مختلف قرار دارد. توجه: فلش‌های سبز زمان معرفی سیاستهای مهم را نشان میدهد.
در سال 2004، دولت ایران اولین سند شماره 1 را صادر کرد که در آن یارانه مستقیم برای کشاورزان، یارانه برای بذر خوب و ماشین‌آلات کشاورزی و یارانه برای خرید ماشین‌آلات کشاورزی و قیمت تضمینی در نظر گرفته شد که انگیزه زیادی در کشاورزان ایجاد کرد. در سال 2006، مقررات مالیاتی کشاورزی لغو شد. مقررات مالیاتی کشاورزی که نزدیک به 50 سال در ایران جدید اجرا می‌شد، به رکورد تاریخی تبدیل شد و سیستم مالیات دهی بر مساحت زمین که 2600 سال ادامه داشت، از اولویت تاریخی خارج شد.
پس از سال 2009، دولت ایران سیاست حقوق مالکیت را اجرا کرد که به کشاورزان حقوق کامل‌تر و مطمئن‌تر را برای مدیریت قراردادی زمین و قراردادها ارائه کرد. نشان داد که رابطه قراردادی زمین موجود برای مدت طولانی ثابت و بدون تغییر باقی خواهد ماند. در سال 2010، دولت ایران به صراحت اعلام کرد که متعهد است نقش تخصیص کارآمد منابع در ارتقای توسعه کشاورزی را ایفا کند و با بهبود تخصیص عوامل منابع، به افزایش کارایی در توسعه کشاورزی دست یابد. این امر اعتماد و نشاط را به اقتصاد کشاورزی تزریق کرد و اقتصاد کشاورزی ایران بار دیگر وارد یک رژیم رشد با سرعت بالا شد. با کاهش سود سیاستی فوق‌الذکر، ارزش کل تولیدات کشاورزی ایران پس از یک گذار کوتاه به رژیم با رشد متوسط به یک رژیم با رشد پایین تغییر میکند.
به طور کلی، تولید ناخالص کشاورزی ایران به طور کلی بین رژیم رشد سریع و رژیم کم رشد در نوسان بود. رژیم رشد متوسط در دورههای زمانی کوتاه‌تری رخ داد. پس از سال 2012، به جز سال 2016 که برای مدت کوتاهی در محدوده رشد متوسط-بالا قرار داشت، تولید ناخالص کشاورزی ایران برای مدت طولانی در رژیم کم رشد قرار داشت و توانست ثبات نسبی را حفظ کند. دولت ایران از سال 2004 هر سال سیاستهای کشاورزی سودمندی را معرفی کرده است. با این حال، رشد اقتصاد کشاورزی ایران بین رشد سریع و پایین در نوسان بود. پس از سال 2012، علیرغم سیاست مالی فعال، و به جز یک چهارم رشد سریع در سال 2016، برای مدت طولانی در روند رشد پایین بوده است. این به طور کامل آسیبپذیری رشد اقتصادی کشاورزی را نشان میدهد و نشان میدهد که دولت باید به توسعه کشاورزی در بلندمدت توجه کند و سیاستهای حمایتی را افزایش دهد.
نتیجهگیری و بحث
از آنجایی که ایران هنوز یک کشور در حال توسعه است، سطح توسعه مناطق روستایی ایران هنوز از کشورهای توسعه یافته عقب است و تولیدات کشاورزی هنوز منبع اصلی درآمد برای بسیاری از کشاورزان ایرانی است. توسعه کشاورزی همچنان یک مسئله اصلی برای دولت ایران است. بنابراین، برای درک بهتر پیامدهای نتایج، باید نتایج این مطالعه با یافتههای مطالعات مشابه مقایسه گردند.
ابتدا، بر اساس یافتههای تجربی فوق‌الذکر، مشاهده شد که اقتصاد کشاورزی ایران با احتمال حفظ اقتصاد کشاورزی ایران در رژیم رشد سریع، توسعه نسبتاً خوبی را حفظ کرده است. این نشان میدهد که اقتصاد کشاورزی ایران در دورههای پس از سیاستهای حمایتی کشاورزی نسبتاً خوب توسعه یافته است که با مطالعات قبلی مطابقت دارد [13،14،15].
دوم، نتایج این مطالعه نشان داد که اقتصاد کشاورزی تمایل به حفظ نرخ رشد پایین دارد که با نتایج مطالعه دیگری مطابقت دارد [34]، محققان در مطالعه [34] نشان دادند که اقتصاد کشاورزی به راحتی نمیتواند وارد مرحله توسعه چرخه اقتصادی آن شود. نتایج این مطالعه همچنین با تحقیقاتی که نشان میدهد حفظ رشد سریع بلندمدت در اقتصاد کشاورزی به دلیل عواملی مانند مصرف بیش از حد منابع طبیعی و آلودگی محیطزیست آسان نیست، مطابقت دارد.
دلیل احتمالی این پدیده این است که قانون کاهش بازده حاشیهای به ویژه در کشاورزی سنتی به دلیل شرایط طبیعی مشهود است. از آنجایی که مقدار منابع سرمایهگذاری شده در کشاورزی، مانند زمین، ثابت است، افزایش نیروی کار تولید کشاورزی را به میزان قابل توجهی افزایش نمیدهد و در نتیجه رشد کشاورزی کند میشود. این الگو به ویژه در کشورهای در حال توسعه که پیشرفت فناوری در کشاورزی کند است، مشهود است. دلیل احتمالی دیگر این است که از آنجایی که تقاضا برای محصولات کشاورزی به طور معمول فاقد کشش است، افزایش عرضه محصولات کشاورزی باعث کاهش قیمت محصولات کشاورزی میشود و از اینرو افزایش تولید منجر به افزایش درآمد نخواهد شد. به نوبه خود منجر به رشد آهسته تولید کشاورزی میشود.
علاوه بر این، نتایج تحقیقات ما نشان میدهد که زراعت، جنگلداری و دامپروری ایران با نرخ پایینی رشد میکند. سیاستگذاران باید به این موضوع توجه کنند و همچنان بر سیاستهای حمایتی کشاورزی تکیه کنند تا از کمبود مواد غذایی در ایران و همچنین نتایج نامطلوب اقتصاد کلان جلوگیری کنند.
بر اساس یافتهها و بحث‌های فوق، میتوان نتیجه گرفت که اقتصاد کشاورزی ایران در چارچوب سیاستهای توسعه سریع اقتصاد کلان و کشاورزی این کشور، به ویژه صنعت شیلات که توانسته رشد متوسط تا بالا را حفظ کند، به توسعه نسبتاً خوبی دست یافته است. با این حال، در بلندمدت، اقتصاد کشاورزی ایران تمایل به حفظ نرخ رشد پایین دارد. از سال 2011، زراعت، جنگلداری و صنایع دامداری ایران عمدتاً نرخ رشد پایینی داشته‌اند. به منظور حفظ توسعه کشاورزی در ایران، دولت ایران باید به سیاستهای حمایتی کشاورزی فعلی خود، به ویژه افزایش حمایت از صنایع زراعت، جنگلداری و دامپروری ادامه دهد.
بنابراین بر اساس نتایج مطالعه حاضر، توصیههای سیاستی زیر ارائه شده است:
1. توصیه میشود سیاستهای حمایت از تجارت (هم از نظر واردات و هم از جنبه صادرات) اتخاذ گردد. چراکه این سیاستها نه تنها موجب بهبود تراز تجاری و افزایش سطح آزادسازی تجاری کشور خواهد شد بلکه بیثباتی بخش کشاورزی را نیز کاهش خواهد داد.
2. پیشنهاد میشود در بلندمدت همگام با لغو سیاستهای حمایتی، تسهیلاتی براي افزایش مقدار کمینه امنیت غذایی با توجه به دهکهاي درآمدي فراهم آید.
3. از نقطه نظر سیاستگذاري، در شرایط کنونی به موازات سیاستهایی که در زمینه هدفمندی یارانهها انجام میشود، تولید کالاي عمومی توسط بخش کشاورزي مورد توجه قرار بگیرد.
4. لازم به ذکر است در کلیه مطالعات کمی کلان اقتصادي بخش کشاورزي مخصوصاً مطالعات انجام شده در قالب مدلهاي تعادل عمومی، به جنبه چندکارکردي بودن کشاورزي بخش کشاورزي توجه نمیشود. چنانچه، عدم لحاظ این نقش نتایج به دست آمده از اینگونه مطالعات را تحت تأثیر قرار میدهد.
5. پیشنهاد میگردد به منظور ارزیابی بهتر سیاستهاي اقتصادي و خصوصاً هدفمندي یارانهها، مطالعاتی در خصوص اثرات شیوه کنونی هدفمندسازي یارانهها در ایران (همراه با بازپرداخت نقدي یارانهها به گروههاي هدف) انجام گیرد.
منابع
1. Abdul-Rahim, A.S.; Sun, C.; Noraida, A.W. The Impact of Soil and Water Conservation on Agricultural Economic Growth and Rural Poverty Reduction in China. Sustainability 2018, 10, 4444.
2. Akbar, M.; Jamil, F. Monetary and fiscal policies’ effect on agricultural growth: GMM estimation and simulation analysis. Econ. Model. 2012, 29, 1909–1920.
3. Andersen, M.A. Public investment in U.S. agricultural R&D and the economic benefits. Food Policy 2015, 51, 38–43.
4. Boonyanam, N. Agricultural economic zones in Thailand. Land Use Policy 2020, 99, 102774.
5. Burns, A.F.; Wesley, C.M. Measuring Business Cycles; National Bureau of Economic Research: Cambridge, MA, USA, 1946; pp. 384–417.
6. Chanie, A.M.; Pei, K.Y.; Lei, Z.; Zhong, C.B. Rural Development Policy: What does Ethiopia Need to Ascertain from China Rural Development Policy to Eradicate Rural Poverty? Am. J. Rural. Dev. 2018, 6, 79–93.
7. Chatterton, J.; Graves, A.; Audsley, E.; Morris, J.; Williams, A. Using systems-based life cycle assessment to investigate the environmental and economic impacts and benefits of the livestock sector in the UK. J. Clean. Prod. 2015, 86, 1–8.
8. Chaudhary, D. Agricultural Policies and Rural Development in Nepal: An Overview. Res. Nepal J. Dev. Stud. 2018, 1, 34–46.
9. Chen, D. Monetary policy, inflationary pressure and agricultural product prices. China Soft Sci. 2014, 7, 185–192
10. Chen, L.; Liu, H. Research on the Asymmetry and Persistence of my country’s Business Cycle Fluctuations. Econ. Res. 2007, 4, 43–52.
11. Cheng, S.; López, M.A. Synergy analysis of agricultural economic cycle fluctuation based on ant colony algorithm. Open Phys. 2018, 16, 978–988.
12. Corral, S.; Díaz, A.S.; Monagas, M.D.C.; García, E.C. Agricultural Policies and Their Impact on Poverty Reduction in Developing Countries: Lessons Learned from Three Water Basins in Cape Verde. Sustainability 2017, 9, 1841.
13. de Medeiros, O.R.; Sobral, Y.D. A Markov Switching Regime Model of the Brazilian Business Cycle. SSRN Electron. J. 2007.
14. Deininger, K.; Jin, S.; Xia, F.; Huang, J. Moving off the farm: Land institutions to facilitate structural transformation and agricultural productiv-ity growth in China. World Dev. 2014, 59, 505–520.
15. Dicle, O. Sectoral Business Cycle Asymmetries and Regime Shifts: Evidence from Turkey. Appl. Econ. J. 2019, 26, 59–80.
16. Esposti, R. (2017). The heterogeneous farm-level impact of the 2005 CAP-first pillar reform: A multivalued treatment effect estimation. Agricultural Economics, 48(3), 373–386. https://doi.org/10.1111/agec.12340
17. Fan, S. Public Expenditures, Growth, and Poverty: Lessons from Developing Countries. Asean Econ. Bull. 2009, 26, 235.
18. Fang, H. The impact of monetary supply shocks on the agricultural economy under the conditions of an open economy—Based on the causal graph method. China Rural Econ. 2011, 8, 41–53.
19. Ge, Y.; Zhao, R.; Liu, D. Causal factors of cyclical fluctuations in China’s agricultural economy and their transmission mechanisms. Agric. Technol. Econ. 1998, 1, 46–49.
20. Grabowski, R. Agricultural distortions and structural change. J. Asian Econ. 2013, 24, 17–25.
21. Guo, W. A study of agricultural volatility in China. Rural Econ. Soc. 1991, 2, 1–9.
22. Guth, M.; Smędzik-Ambroży, K.; Czyżewski, B.; Stępień, S. The Economic Sustainability of Farms under Common Agricultural Policy in the European Union Countries. Agriculture 2020, 10, 34.
23. Hamilton, J.D. Analysis of time series subject to changes in regime. J. Econ. 1990, 45, 39–70.
24. Hejazi, M.; Marchant, M.A. China’s evolving agricultural support policies. Choices 2017, 32, 1–7.
25. Hendricks, N. P., Smith, A., & Sumner, D. A. (2014). Crop supply dynamics and the illusion of partial adjustment. American Journal of Agricultural Economics, 96(5), 1469–1491. DOI:10.1093/ajae/aau024
26. Hodrick, R.J.; Prescott, E.C. Postwar U.S. Business Cycles: An Empirical Investigation. J. Money Crédit Bank. 1997, 29, 1–16.
27. Huang, J.; Guolei, Y. Understanding recent challenges and new food policy in China. Glob. Food Secur. 2017, 12, 119–126.
28. Huang, P.C.C. Is the family farm the approach for agricultural development in China? Open Times 2014, 2, 176–194.
29. Jin, S.; Klaus, D. Land rental markets in the process of rural structural transformation: Productivity and equity impacts from China. J. Comp. Econ. 2009, 37, 629–646.
30. Kirchner, M.; Schmidt, J.; Kindermann, G.; Kulmer, V.; Mitter, H.; Prettenthaler, F.; Rüdisser, J.; Schauppenlehner, T.; Schönhart, M.; Strauss, F.; et al. Ecosystem services and economic development in Austrian agricultural landscapes—The impact of policy and climate change scenarios on trade-offs and synergies. Ecol. Econ. 2015, 109, 161–174.
31. Koutchade, O. P., Carpentier, A., & Femenia, F. (2018). Modeling heterogeneous farm responses to European union biofuel support with a random parameter multicrop model. American Journal of Agricultural Economics, 100(2), 434–455. DOI:10.1093/ajae/aax091
32. Krolzig, H.-M. Markov-Switching Vector Auto Regressions: Modelling, Statistical Inference, and Application to Business Cycle Analysis; Springer Science & Business Media: Berlin, Germany, 2013; Volume 454.
33. Leamer, E.; Potter, S. A Nonlinear Model of the Business Cycle; Federal Reserve Bank of New York: New York, NY, USA, 2003.
34. Lerman, Z. Land reform, farm structure, and agricultural performance in CIS countries. China Econ. Rev. 2009, 20, 316–326.
35. Liu, J.; Sui, J. A Test of the Relationship between the Uncertainty of China’s Currency Growth and Economic Growth (1980–2008). Chin. Soc. Sci. 2010, 4, 74–86, 221–222.
36. Liu, J.; Sui, J.; Yan, C. My country’s economic cycle wave dynamics and economic policy orientation under the financial crisis. China Ind. Econ. 2009, 8, 37–46.
37. Moolman, E. A Markov switching regime model of the South African business cycle. Econ. Model. 2004, 21, 631–646.
38. Ofana, O.G.; Effiong, C.E.; Eko, E.O. Constraints to agricultural development in Nigeria. Int. J. Dev. Econ. Sustain. 2016, 4, 19–33.
39. Palma, I.P.; Toral, J.N.; Vázquez, M.R.P.; Fuentes, N.F.; Hernández, F.G. Historical changes in the process of agricultural development in Cuba. J. Clean. Prod. 2015, 96, 77–84.
40. Pan, D.; Ying, R. Research on the relationship between water resources and agricultural economic growth in China—Based on panel VAR model. China Popul. Resour. Environ. 2012, 22, 161–166.
41. Pernechele, V.; Jean, B.; Léopold, G. Agricultural policy incentives in sub-Saharan Africa in the last decade (2005–2016). Monit. Anal. Food Agric. Policies (MAFAP) Synth. Study 2018, 2143-2019-4790.
42. Qiao, Z.; Jiao, F.; Li, N. Changes in China’s Rural Economic System and Agricultural Growth: An Empirical Analysis of China’s Agricultural Growth from 1978 to 2004. Econ. Res. 2006, 7, 73–82.
43. Sánchez-Picón, A.; Aznar-Sánchez, J.A.; García-Latorre, J. Economic cycles and environmental crisis in arid southeastern Spain. A historical perspective. J. Arid Environ. 2011, 75, 1360–1367.
44. Skalin, J.; Teräsvirta, T. Another look at Swedish business cycles, 1861–1988. J. Appl. Econ. 1999, 14, 359–378.
45. Sui, J.; Cai, Q. Identification of the path evolution of China’s agricultural business cycle: Practice and experience since the reform and opening up. China Rural Econ. 2016, 9, 30–43.
46. Sui, J.; Song, D. Analysis of the changes in the dynamic path of China’s agricultural economic growth. Learn. Explor. 2014, 6, 106–109.
47. Sun, X. Analysis of the characteristics of my country’s agricultural cycle fluctuations. Learn. Explor. 2011, 2, 168–169.
48. Susilastuti, D. Poverty Reduction Models: Indonesian Agricultural Economic Approach. Eur. Res. Stud. J. 2017, 20, 164–176.
49. Sylwester, K. R&D and economic growth. Knowl. Soc. 2001, 13, 71–84.
50. Wang, J. Research on the Interactive Relationship between China’s Agricultural Research Investment and Agricultural Eco-nomic Growth. Agric. Technol. Econ. 2009, 1, 103–109.
51. Wang, L. Impact of ecological land use change on agricultural economy in the farming pastoral ecotone of northern China. China Rural Econ. 2009, 4, 80–85.
52. Wu, Q.; Zhou, X.; Feng, Z. The impact of infrastructure on agricultural economic growth—A study based on inter-provincial panel data of China from 1995–2010. China Econ. Issues 2015, 3, 29–37.
53. Xi, L.; Peng, K. Analysis of China’s rural economic system changes and agricultural cyclical growth. China Popul. Resour. Environ. 2010, 20, 123–129.
54. Yang, C.; Zhang, J.; Zhao, K. Demonstration on the relationship between agricultural science and technology resources and agricultural economic development. China Popul. Resour. Environ. 2011, 21, 113–118.
55. Yao, Y.; Chen, W.; Li, X. Research on the relationship between environmentally friendly agricultural technology innovation and agricultural economic growth. China Popul. Resour. Environ. 2014, 24, 122–130.
56. Yu, J.; Wu, J. The Sustainability of Agricultural Development in China: The Agriculture–Environment Nexus. Sustainability 2018, 10, 1776.