تعیین الگوی بهینه کشت محصولات عمده زراعی استان خراسان رضوی بر اساس مزیت نسبی تولید

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی -پژوهشی تحقیقات اقتصاد کشاورزی

حکمیه هاتف ¹ , علی‌اکبر سروری ² , محمود دانشور کاخکی ³

1 - عضو هیئت علمی گروه اقتصاد کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد
2 - عضو هیئت علمی گروه اقتصاد کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد
3 - استاد گروه اقتصاد کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد

تاریخ دریافت : 1395/04/15 تاریخ پذیرش : 1395/10/08 تاریخ انتشار : 1395/08/01

کلید واژه: الگوی بهینه‌ کشت, مزیت نسبی, محصولات منتخب زراعی, برنامه‏ریزی خطی فازی چندهدفه,

چکیده مقاله :

امروزه تولید محصولات مقرون به صرفه همواره از دغدغههای کشاورزان و مسئولان میباشد. بـر
این اساس، لازم به نظر میرسد تـا بتـوان در سیاسـتگـذاریهـای کشـت افـزون بـر هـدفهـای
سیاستگذاران، نیازمندیها و هدفهای کشاورزان در کنار یکـدیگر در نظـر گرفتـه شـود. بـر ایـن
اساس، در این مطالعه الگوی بهینه کشت محصولات منتخب زراعی استان خراسان رضوی بر اساس
مزیت نسبی و با استفاده از روش برنامهریزی خطی فازی چند هدفه تعیـین شـد و در کنـار هـدف
کشت محصولات دارای مزیت نسبی، هدفهایی نظیر بیشترین سـود بـرای کشـاورز نیـز در نظـر
گرفته شده است. در این مطالعه دادههای مـورد نیـاز در تعیـین مزیـت نسـبی از دادههـای وزارت
بازرگانی و سایت سازمان خواروبار جهانی ) (FAOتهیه گردید، همچنین، دادههای مربوط به الگوی
کشت از 420پرسشنامه که به صورت تصادفی از بین کشاورزان استان خراسان رضـوی در جهـاد
کشاورزی در سال 1391تکمیل شده استفاده شد. نتایج مطالعه نشـان داد کـه محصـولات زراعـی
عدس آبی، لوبیا قرمز آبی و ذرت دانهای آبی به دلیل نداشتن مزیت نسبی از الگوی کشت حـذف و
محصولات زراعی گندم دیم و آبی، جو آبی، پنبهآبی، جو دیم، نخود دیم، شلتوک ، نخود آبی، عدس
دیم و آفتابگردان آبی به دلیل پایین بودن رتبه مزیت نسبی با کمترین سطح زیر کشـت در الگـو
قرار گرفتند و محصولات زراعی چغندرقند، گوجهفرنگی آبی، هندوانه آبی، سیبزمینـی آبـی، کلـزا
آبی، خیار آبی، پیاز آبی و هندوانه دیم دارای افزایش در سطح زیر کشت نسبت به الگـوی موجـود
شدهاند. بنابراین، بر اساس نتایج میتوان پیشنهاد کرد که در تخصیص بهینه منـابع کمیـاب بـویژه
آب در تولید محصولات زراعی، افزون بر در نظر گرفتن هدفهای سنتی در الگوهای کشت مرسوم،باید هدف مزیت نسبی را نیز که منجر به تولید محصولات بر اساس نیاز بازار و در نتیجه، افزایش درآمد کشاورزان خواهد شد را نیز در نظر گرفت.

چکیده انگلیسی:

    Today's always Production of affordable is the concern of farmers and officials. Accordingly, it appears should be in addition to cultural and politic objectives, policy makers considered, farmers' needs and goals together. This study was determined crop optimal Pattern the main crops of cultivated in Khorasan Razavi Province Based on Comparative Advantage using the fuzzy multi-objective linear programming model. Next target is intended In addition Crops have comparative advantage, Objective such as maximum profit for the farmer. In this study, the data needed to determine the comparative advantage was prepared from Department of Commerce and FAO (Food and Agriculture Organization) website, also data needed to cropping pattern was prepared from 420 questionnaire that completed in Agriculture Organization of Khorasan Razavi in 2012.The results showed that crops irrigated lentils, kidney beans and corn Irrigated due to lack of comparative advantage were Remove from cropping patterns and crop rainfed and irrigated wheat, irrigated barley, Pnbhaby, dry barley, chickpea, rice, peas  Irrigated, lentils rainfed and irrigated sunflower due to the low level of comparative advantage with minimal cultivation patterns And crops of sugar beet, tomato, water melon, Irrigated, Irrigated potatoes, Irrigated canola, Irrigated cucumber, Irrigated Onion and rainfed Watermelon has been the increase in the cultivated area compared to the existing model. Thus, the results suggest that in optimal allocation of scarce resources, especially water in crop production, in addition to considering traditional goals in cropping patterns, should considered goal of comparative advantage.

منابع و مأخذ:

- آبیار، ن.م، و عسکری ، م. (1388). تحلیل مزیت نسبی نباتات صنعتی در استان گلستان: مطالعه‌ موردی پنبه، سویا و کلزا. مجله تحقیقات اقتصاد کشاورزی. جلد1‌، شماره 4 . ص 13 تا 27.

- اسلامی، م.ر. و محمودی، ا.  (1387)، ارزیابی رقابت پذیری و مزیت نسبی تولید محصولات زراعی با استفاده از ماتریس تحلیل سیاستی در استان لرستان ، دو فصلنامه پژوهش در علوم کشاورزی سال چهارم، شماره 2 (پیاپی 8)، زمستان 1387

- اشرفی، م. ، ع.ر. کرباسی و صدرالاشرافی، س.م. (1386)، مزیت نسبی تولید و صادرات کشمش ایران، اقتصاد کشاورزی و توسعه تابستان 1386; 15(58 (ویژه سیاستهای کشاورزی)):39-59.

- آقایی، م، و رضا قلی‌زاده، م. (1390). بررسی مزیت نسبی ایران در تولید زعفران. نشریه اقتصاد و توسعه‌ی کشاورزی(علوم و صنایع کشاورزی). جلد25، شماره1. ص 121 تا 132.

- امیرنژاد، ح. و رفیعی، ح. (1388)، بررسی مزیت مقیاس، مزیت کارآیی و مزیت جمعی محصولات زراعی دیم (مطالعه موردی، استان مازندران)، پژوهش در علوم کشاورزی تابستان 1388; 5(1):91-101.

- پیکانی، غ.ر. (‌1387). بررسی مزیت نسبی ذرت‌دانه‌ای در الگوی بهینه‌ کشت در استان خوزستان.مجله‌ی تحقیقات اقتصاد و توسعه‌ی کشاورزی ایران. دوره 39. شماره1. ص  97تا 85.

- جولایی، ر. و کاظم‏نژاد، م. (1390)، مزیت نسبی و سیاست های حمایتی بر تولید کشمش استان قزوین، اقتصاد و توسعه کشاورزی (علوم و صنایع کشاورزی، 1390، (1)25: 37-29

- جولایی، ر. و جیران، ع.ر. (1387)، مزیت نسبی یا خودکفایی؟ مطالعه‏ای کاربردی در تعیین راهبرد تولید گندم در کشور فصلنامه اقتصاد کشاورزی و توسعه، شماره 62، تابستان 1387  ص 147 

- حاجی رحیمی، م. (‌1376). انگیزه‌های اقتصادی‌. مزیت نسبی تولید محصولات زراعی در استان فارس، پایان‌نامه‌ کارشناسی ارشد دانشگاه شیراز.

- حسین‏زاده، ج. ، س.ج. اصفهانی و دشتی، ق. (1388)، بررسی تاثیر سیاست‏های حمایتی دولت بر تولید محصولات کشاورزی (مطالعه موردی: استان آذربایجان شرقی) ، دانش کشاورزی و تولید پایدار (دانش کشاورزی) پاییز 1388; 19/1(1):35-47.

- دانشور کاخکی، م.، دهقانیان، س.، هاتف، ح‌، و سروری، ع.ا. (1386). بررسی مزیت نسبی گندم آبی و دیم در دشت مشهد. مجله‌ اقتصاد و توسعه‌ی کشاورزی( علوم و صنایع کشاورزی). سال 21 . شماره 1. ص 45 تا 52.

- دریجانی، ع. و کوپاهی، م. (1379)، کاربرد تکنیک برنامه‌ریزی آرمانی قطعی و فازی در بهینه‏سازی تولیدات کشاورزی، سومین کنفرانس اقتصاد کشاورزی مشهد، جلد دوم، ص 698

- دهمرده، ن. و فقیه‌زاده، م. (1386). بررسی تأثیر سیاست‌های حمایتی دولت در مزیت نسبی به روش ماتریس تحلیل سیاستی، مطالعه‌ی موردی محصولات منتخب زراعی استان سیستان و بلوچستان. مجموعه مقالات ششمین کنفرانس  2 سالانه اقتصاد کشاورزی ایران. مشهد.

- رضایی، ا. ، ا.ح. چیذری و نخعی، ن. (1389)، بررسی سیاست های حمایتی و مزیت نسبی تولید و صادرات پیاز :(مطالعه موردی: استان اصفهان)، اقتصاد و توسعه کشاورزی (علوم و صنایع کشاورزی) تابستان 1389; 24(2):141-150

- رضایی، ر.م.، شهبازی، ح.، کاوسی کلاشمی، م، و خداوردیزاده، م. (1388). ارزیابی ثبات شاخص‌های مزیت نسبی صادرات و تولید خرمای ایران. مجله‌ دانش کشاورزی. جلد 19. شماره 2. ص 165 تا 176.

- ساعی، م. (‌1388). تعیین مزیت نسبی غلات(گندم، جو و ذرت دانه‌ای) در منطقه‌ جیرفت و کهنوج. مجله اقتصاد کشاورزی، جلد3، شماره‌ 3. ص 161 تا 184.

- شاهنوشی، ن.، دهقانیان، س.، قربانی، م، و آذین فر، ی. (1386). تحلیل مزیت نسبی غلات و حبوبات در استان خراسان. مجله‌ علوم کشاورزی و منابع طبیعی . جلد 14. شماره 4. ص 1 تا 19.

- شفیعی، ل، و یزدانی، س. (1389). تعیین مزیت نسبی غلات در استان کرمان. مجله‌ اقتصاد و توسعه‌ کشاورزی. جلد 24 شماره 4. ص 440 تا 447.

- شیرانی بیدآبادی ف. ، ر. جولایی و یوسف زاده فردجهرمی، ح.ر. (1390)، بررسی مزیت نسبی و شاخص‏های حمایتی خرمای استان کرمان، تحقیقات اقتصاد کشاورزی ،تابستان 1390; 3(2):99-116

- عزیزی، ج، و یزدانی، س. (‌1383‌‌). تعیین مزیت نسبی محصولات عمده باغبانی ایران. فصلنامه اقتصاد کشاورزی و توسعه. سال 12، شماره 46. ص 41 تا 72. 

- علوی‏زاده، ا.م. ، ج. جوان و کرمانی، م. (1389)، بررسی مزیت نسبی سیب درختی و جایگاه آن در اقتصاد روستایی شهرستان سمیرم، جغرافیا تابستان 1389; 8(25):7-24.

- کرباسی ع. ر. و رستگاری پور، ف. (1388) . تحلیل مزیت نسبی تولید گندم در سیستان، اقتصاد و توسعه کشاورزی. سال بیست و سوم، شماره 1، نیمه اول سال 1388

- کهنسال، م.ر. و سروری، ع.ا. (1392)، تعیین الگوی بهینه کشت محصولات عمده استان خراسان رضوی با استفاده از برنامه‏ریزی خطی چندهدفه فازی و تابع عضویت هذلولی، اقتصاد کشاورزی و توسعه، سال 21، شماره 82، تابستان 1392

- گودرزی، م. (‌1388). تعیین مزیت نسبی ارقام گوناگون برنج در استان مازندران. مجله تحقیقات اقتصاد کشاورزی. جلد 1، شماره 1. ص 35 تا  56.

- طوسی، م و اردستانی، م. (1388)، بررسی مزیت نسبی محصولات زراعی صنعتی ایران،  اقتصاد کشاورزی و توسعه ، پاییز 1388 - شماره 67 : از 135 تا 154

- مهدی پور، ا.، صدرالاشرافی، م، و کاظم نژاد، م. (‌1385). بررسی مزیت نسبی تولید سیب‏زمینی در ایران. مجله علمی پژوهشی علوم کشاورزی. سال 12، شماره 1.ص  15 تا 25.

- محمدی، و.(‌1379). تعیین مزیت نسبی محصولات زراعی در استان فارس: مطالعه‌ موردی شهرستان مرودشت. گزارش نهایی طرح تحقیقاتی مرکز تحقیقات کشاورزی استان فارس.

- محمدی ، ح. و بوستانی، ف. (1388). مقایسه‌ مزیت نسبی محصولات کشاورزی در استان فارس و شهرستان مرودشت، مجله تحقیقات اقتصاد کشاورزی. جلد1، شماره 2. ص 61 تا 75.

- نجفی، ن.، چیذری، ا.ح، و رضایی، ا. (1388). بررسی تأثیر سیاست‌های حمایتی دولت با استفاده از ماتریس تحلیل سیاست. مطالعه‌ موردی سیب‌زمینی در استان همدان. فصلنامه ی اقتصاد کشاورزی. سال 3 شماره1. ص 185 تا  205  .

نقشینه‏فرد، م. ، ح. محمدی و قادری، خ. (1386)، تعیین ترکیب بهینه محصولات زراعی با استفاده از روش برنامه‏ریزی هدف (مطالعه موردی شهرستان جهرم)، توسعه و بهره‏وری، سال دوم، شماره  3 و 4 ، بهار 1386: 24-18

- Anonymous. (2001). Policy analysis study: Egypt. Comparative advantage and competitiveness of major crops. Food and Agriculture Organization of the united Nation .Online. http://www.FAO.org.

- Bellman, R.E., Zadeh, L.A. (1970). Decision making in a fuzzy environment. Management Science (application series) 17(4), B141±164

- Funning, Z. X. Z. & Lonbo, F. (2001). An approach to alternative measure comparative advantage in Chinas grain sector. 45th Annual conference of agricultural and resource economics, January 22-25, 2001, South Australia.

- Hodge & Co, London, UK.Huang, J., song, J, Qiao, F & Fuglie, O. (2003). Sweet potato in china: Economic aspect and utilization in pig production. International potato center (IPC), Bogor, Indonesia.

- Leberling, H. (1981). On finding compromise solution in multi-criteria problems using the fuzzy min-operator. Fuzzy Sets and Systems 6, 105±110.

- Makosholo, M. & Jooste, A. (2006). the comparative advantage of selected long-term crops in Lesotho. Agrieconomic. 45(2):173-184.

- Nelson & Panggabin, M. (1993). The cost of Indonesain sugar policy: a policy analysis matrix approach, Amer. J. Econ. 71(3): 432-445.

- Shahabuddin, Q & Dorosh, P. (2002). Comparative advantage in bangladesh crop production, International food policy research institute, No 47, Washington D.C

- Zadeh, L.A. (1965). Fuzzy sets. Information and Control 8, 338±353.

- Zeleny, M. & Cochrance, J.L. (1973). A periori and a posteriori goals in macroeconomic policy-making. In: Multiple criteria decision-making, Cochrance, J.L. and Zeleny, M. (EDS), University of South Carolina Press, South Carolina, 373-391

- Zimmermann, H. J., (1978). Fuzzy programming and linear programming with several objective functions. Fuzzy Sets and Systems 1, 45±55.

- Zhong, F, Zhigang, X.U & Longbo, F. (2002). Regional comparative advantage in china’s main grain crops.