اثر سیاست‌قیمت‌گذاری آب آبیاری بر سطح تراز آب زیرزمینی حوضه آبریز نیشابور

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی -پژوهشی تحقیقات اقتصاد کشاورزی

سمیه شیرزادی ¹ (استادیارگروه اقتصاد کشاورزی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری.)
محمود صبوحی ² (دانشیار گروه مهندسی آب دانشگاه فردوسی مشهد.)
کامران داوری ³ (دانشگاه فردوسی مشهد)
احمدعلی کیخا ⁴ (دانشیار گروه اقتصاد کشاورزی دانشگاه زابل.د.)

تاریخ دریافت : 1393/01/22 تاریخ پذیرش : 1394/10/21 تاریخ انتشار : 1397/07/01

کلید واژه: حوضه آبریز نیشابور, سیاست قیمتی آب, تعادل هیدرولوژیکی, تراز آب زیرزمینی,

چکیده مقاله :

    قیمت­گذاری آب زیرزمینی از جمله مهم­ترین سیاست­های مدیریت تقاضای آب کشاورزی می‌باشد که می­تواند افزون بر استفاده بهینه از آب کشاورزی، مشوقی برای ذخیره و حفاظت از منابع آبی باشد. در این مطالعه، بمنظور دستیابی به تعادل و پایداری سطح سفره آب زیرزمینی حوضه آبریز نیشابور، مدل ترکیبی برنامه­ریزی ریاضی مثبت (PMP) و روش پویایی سیستم (SD)در چهار زیرحوضه طرح­ریزی شد و اثر تغییر قیمت آب (افزایش 20 و 40 درصدی) بر الگوی کشت، سود، مصرف آب آبیاری کشاورزان و در نتیجه تغییر تراز آب زیرمینی بررسی شد. داده­های مورد نیاز مطالعه از راه تکمیل 200 پرسشنامه و سازمان آب منطقه­ای خراسان رضوی گردآوری شد. نتایج نشان داد، افزایش قیمت آب آبیاری تأثیر بسزایی بر تغییر الگوی کشت، کاهش سود، کاهش مصرف آب آبیاری و در نتیجه بر بهبود سطح تراز آب زیرزمینی دارد. با افزایش قیمت آب آبیاری به 40 درصد سطح زیرکشت و مصرف آب در تمامی زیرحوضه­ها برای همه محصولات کاهش نشان داد که بیش‌ترین کاهش در مصرف آب آبیاری مربوط به زیرحوضه 4 و به مقدار 36 درصد بوده است. هم‌چنین، اعمال سیاست قیمتی منجر به کاهش سود ناخالص، بین 5/0 درصد در زیرحوضه 3 تا 1/11 درصد کاهش در زیرحوضه 2 گردید. اثر تغیر قیمت بر تراز آب زیرزمینی در یک دوره 12 ماهه شبیه­سازی نیز نشان داد که افزایش تا 20 درصد قیمت آب آبیاری در طول یک سال، 33/0 متر سطح آب زیرزمینی را بهبود خواهد بخشید. از این رو، در اولویت قرار دادن سیاست قیمت­گذاری آب آبیاری، در تصمیم­گیری­ها و برنامه­های سیاستی مدیریت منابع آب استان خراسان رضوی، به عنوان راهبردی مناسب و کاربردی جهت کاهش تقاضای آب آبیاری و پایداری منابع آب دشت نیشابور توصیه می­شود.
 
طبقه بندی JEL:Q14، Q18، Q25

چکیده انگلیسی:

In the present study, the water balance of Nishapur catchment calculated using renewable and index {consumption ratio to renewable water} in three years of normal water , wet and dry samples were examined.Therefore, the optimal cropping patterns based on renewable water levels in the region with the aim of providing maximum benefit to farmers was determined based on the results of the irrigated area of about 43,000 hectares of land are illegal. Also, the results of the sensitivity analysis model of mathematical programming that two water status of renewable (drought and famine ) shadow price of water in the spring between the values (804.7 to 1607), summer (200 to 3050) and autumn and winter between ( 0 to 430 ) Rls. Estimates of the demand function and measure the response of farmers to changes in water prices showed that with change of water prices, Motivation to cropping patterns change, Reallocation and More water-efficient crops and water saving in agriculture occur.

منابع و مأخذ:

 

- اکبری، م.، جرگه، م. و مدنی سادات، ح. (1388).  بررسی افت سطح آب­های زیرزمینی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) مطالعه موردی: آبخوان دشت مشهد. نشریه پژوهش­های حفاظت آب و خاک. 16(4): 63-78.

- باقری، ا.، نیکویی، ع.، خداداد کاشی، ف. و شوکت فدایی، م. (1396).  ارزیابی سیاست قیمت‌گذاری آب بر پایداری و حفظ آبخوان: مطالعه آبخوان مهیار شمالی در حوضه زاینده رود. نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی، 31(2): 105-120.

- بخشی، ع.، دانشور کاخکی، م. و مقدسی، ر. (1390).  بررسی کاربرد مدل برنامه ریزی ریاضی مثبت به منظور تحلیل اثرات سیاست های جایگزین قیمت گذاری آب در دشت مشهد. نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی(علوم و صنایع کشاورزی). 25(3): 284-294.

- بلالی،ح. (1389). بررسیتأثیرسیاست­هایقیمتیوکشاورزیبرحفظمنابعآب­هایزیرزمینیمطالعهموردی: دشت بهار. پایان­نامهدکتریرشتهاقتصادکشاورزیدانشگاهتربیتمدرس. راهنما صادق خلیلیان.

- پرهیزکاری، 1.، صبوحی، م.، احمدپور، م. و بدیع برزین، ح. (1393). شبیه سازی واکنش کشاورزان به سیاست های قیمت گذاری و سهمیه بندی آب آبیاری(مطالعه موردی: شهرستان زابل). نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی، 28(2): 167-176.

- جلیل پیران، ح. (1391). نقش قیمت گذاری آب در بخش کشاورزی بر تعادل منابع آب. مجله اقتصادی-بررسی مسائل و سیاست های اقتصادی، 2: 119-128.

- سازمان آب منطه ای خراسان رضوی. 1393. مطالعات پایه منابع آب.

- شفیعی جود، م.، ابریشم چی، ا. و صلوی تبار، ع.ب. (1392). ارزیابی طرح­های توسعه منابع آب در سیستم چند مخزنه زیرحوضه دره رود با استفاده از شاخص­های عملکردی. فصلنامه آب و فاضلاب، 24 (87): 22-32.

- صبوحی،م . وپرهیزکاری، ا. (1392) . تحلیل اثرات اقتصادی و رفاهی تشکیل بازار آب آبیاری در استان قزوین. نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی، 27(4): 338-350.

- فرج زاده، م.، ولایتی، س.و حسینی ، آ. (1384). تحلیل بحران آب در دشت نیشابور با رویکرد برنامه ریزی محیطی. شرکت سهامی آب منطقه ای خراسان رضوی.

- مظفری، م. (1395). مدیریت تقاضای آب آبیاری در دشت اردلان با تاکید بر سیاست قیمت‌گذاری. نشریه حفاظت منابع آب و خاک، 5(4): 47-68.

- مظفری، م.م. (1394) . تعیین برنامه سیاستی مناسب برای حفاظت منابع آب در دشت قزوین. حفاظت منابع آب و خاک، 5(2): 29-46.

- موسوی، س.ن. و قرقانی، ف. (1390). ارزیابی سیاست های آب کشاورزی از منابع آب زیرزمینی مدل برنامه ریزی مثبت(PMP) مطالعه موردی شهرستان اقلید. فصلنامه پژوهش‌های اقتصادی، 11(4): 65-82.

- ورزیری، آ.، وکیل پور، م.ح. و مرتضوی، س. ا. (1395). بررسی اثر قیمت­گذاری اقتصادی آب آبیاری بر الگوی کشت در دشت دهگلان. تحقیقات اقتصاد کشاورزی، 8(3): 81-100.

 

Refrences

- Aidam, P.W. )2015(. The impact of water-pricing policy on the demand for water resources by farmers in Ghana. Agricultural Water Management, 158: 10-16.

-Arfini, F., Donati, M. & Paris, Q. )2003(. A national PMP model for policy evaluation in agriculture using micro data and administrative information, Paper Pressed at the International Confrance Agricultural Policies, pp: 17-35.

- Balali, H., Khalilian, S., Viaggi, D., Bartolini, F. & Ahmadian, M. )2011(. Groundwater balance and conservation under different water pricing and agricultural policy scenario: A case study of the Hamadan-Bahar plain. Ecological Economics, 70: 863-872.

- Cortignani, R. & Severini, S. )2009(. Modeling farm-level adoption deficit irrigation using positive athematicalsoftware. 38: 244-258.

- Finger, R. )2012(. Modeling the sensitivity of agricultural water use to price variability and climate change- an application to Swiss maize production. Agricultural Water Management, 109: 135-143.

- Frija, A., Wossink, A., Buysse, J., Speelman, S. & Van Huylenbroeck, G. )2011(. Irrigation pricing policies and its impact on agricultural inputs demand in Tunisia: ADE A-Dased methodology. Journal of Environmental Management, 92: 2109-2118.

- Gallego-Ayala, J. )2012(. Selecting irrigation water pricing alternatives usaing a multimethodological approach. Mathematical and Computer modelling, article in press.

- Howitt R.E., Medellin-Azuara J., MacEwan D. & Lund R. )2012(. Calibrating disaggregate economic models of agricultural production and water management. Environmental Modeling and Software, 38: 244-258   

- Howitt, R.E., Medellin-Azuara, J. & MacEwan, D. )2009(. Estimating the economic impacts of agricultural yieldrelated changes for California. Final Paper, A Paper From California Climate Change Center, 26: 95-115.

- Pulido-Velazquez, M., Joaquin, A., Sahuquillo, A. & Pulido-Velazquez, D. )2008(. Hydro- economic river basin modeling: the application of a holistic surface- groundwater model to assess opportunity costs of water use in Spain. Ecological Economics, 66: 51-65.

- Sterman, J. D. )2001(. System dynamics modeling. California management review, 43(4): 8-25.

- Zhou, Q., Wu, F. & Zhang, Q. )2015(. Is irrigation water price an effective leverage for water  management? An empirical study in the middle reaches of the Heihe River basin. Physics and Chemistery of the Earth, Parts A/B/C. 89-90: 25-32.