رابطه بین حقالزحمه غیرعادی حسابرس و هموارسازی سود واقعی با تاکید بر نقش ساختار مالکیت
محورهای موضوعی : راهبری شرکتیفریده مرتضوی قربانی 1 , رسول برادران حسن زاده 2 *
1 - کارشناسی ارشد حسابداری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران
2 - دانشیار گروه حسابداری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران
کلید واژه: حقالزحمه غیرعادی حسابرس, هموارسازی سود واقعی, ساختار مالکیت,
چکیده مقاله :
هدف: با توجه به دغدغه سرمایهگذاران درباره هموارسازی واقعی سود، این پژوهش به بررسی ارتباط بین حقالزحمة غیرعادی حسابرس و هموارسازی سود واقعی، با تأکید بر نقش ساختار مالکیت پرداخت.
روش: پژوهش حاضر با هدفی کاربردی انجام شده و جامعة آماری آن، شامل ۱۰۱ شرکت ثبت‌شده در بورس اوراق بهادار تهران طی سالهای ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۱ است. در این پژوهش برای سنجش حقالزحمة غیرعادی حسابرس از مدل سایمونیک (1980)، برای اندازهگیری هموارسازی سود واقعی مطابق پژوهشهای کوهن و زاروین (2008) از ترکیب سه معیار جریان نقدي عملیاتی غیرعادي، تولید غیرعادي و هزینه‌هاي اختیاري غیرعادي و برای اندازهگیری ساختار مالکیت از شاخصهای مالکیت نهادی، مالکیت اعضای هیئتمدیره و تمرکز مالکیت استفاده شده است. برای آزمون فرضیه‌ها از روش رگرسیون لجستیک استفاده شده است.
یافته‌ها: نتایج حاصل از این مطالعه، بیانگر وجود رابطه‌ای مثبت و معنادار میان حقالزحمة غیرعادی حسابرس و هموارسازی سود واقعی است. همچنین، یافته‌ها نشان میدهد که مالکیت نهادی، مالکیت اعضای هیئتمدیره و تمرکز مالکیت بر ارتباط بین حقالزحمه غیرعادی حسابرس و هموارسازی سود واقعی تاثیر معنادار و منفی دارد.
نتیجه‌گیری: با افزایش میزان مالکیت نهادی، مالکیت اعضای هیئتمدیره و تمرکز مالکیت، ارتباط مثبت بین حقالزحمة غیرعادی حسابرس و هموارسازی سود واقعی، تضعیف میگردد.
Objective: Given the concerns of investors regarding real income smoothing, this study examined the relationship between abnormal audit fees and real income smoothing, with an emphasis on the role of ownership structure.
Method: This study in terms of target is applied and the method is expost facto research. The sample used in our research includes 101 firms listed on the Tehran Stock Exchange during the period 2017-2023. In this study, to measure the abnormal audit fees, from the Simunic (1980) model, according to the research of Cohen and Zarvin (2008), the combination of three measures of abnormal operating cash flow, abnormal production, and abnormal discretionary expenses were used to measure real income smoothing and to measure the ownership structure, the indicators of institutional ownership, managerial ownership, and concentration of ownership were used. In this study to test the hypothesis logistic regression is used.
Findings: The results of this study show that there is a positive and significant relationship between abnormal audit fees and real income Smoothing. Also, the results of this study show that institutional ownership, managerial ownership, and concentration of ownership have a negative and significant impact on the relationship between abnormal audit fees and real income smoothing.
Conclusion: As the amount of institutional ownership, board members' ownership and ownership concentration increases, the positive relationship between auditor's abnormal fees and real profit smoothing weakens.
ایزدیان، علیرضا. (۱۴۰۱). هموارسازی سود و حقالزحمه حسابرسی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد سبزوار.
بختیاری، امیرمحمد.، جلالی، محدثه بیگم.، براتی، سعید.، و میرعرب رضی، شیما. (۱۴۰۳). بررسی تأثیر مالکیت بلوکی و نهادی بر سیاستهای نگهداری وجه نقد در شرکتهای پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران. پژوهشهای حسابداری و راهبری شرکتی، ۳(۹)، ۱۲۳–۱۳۹ doi: 10.71600/jacgr.2024.1129569.
براتی، لیلا.، و حیدرزاده، علیرضا. (۱۴۰۰). بررسی تأثیر هموارسازی سود و شفافیت اطلاعات مالی بر ریسک سقوط قیمت سهام. دانش سرمایه‌گذاری، ۱۰(۳۹)، ۵۱–۶۸.
بندریان، امیرعلی.، و عسچری، علیرضا. (۱۴۰۴). تأثیر ویژگی‌های کمیته حسابرسی و حاکمیت شرکتی اثربخش بر مدیریت سود فرصت‌طلبانه ناشی از تغییر طبقه‌بندی اقلام صورت سود و زیان در بورس اوراق بهادار تهران. چشم‌انداز حسابداری و مدیریت، ۸(۱۰۰)، ۳۳–۵۴.
بهمنی، مریم.، و نظام‌طاهری، سعیده‌سادات. (۱۴۰۲). هموارسازی سود و حقالزحمه حسابرسی شرکت‌ها. فصلنامه علمی کارافن، ۲۰(۶۳)، ۵۶۵–۵۸۵.
جامعی، رضا.، و کولی‌وند، زهره. (۱۴۰۰). بررسی رابطه مالکیت نهادی و حقالزحمه حسابرسی با تأکید بر رابطهات سیاسی. دانش حسابداری، ۱۲(۱)، ۱۵۹–۱۷۲. doi: 10.22103/jak.2021.14837.3107
جنتی‌فر، بهروز.، بیطاری، آرتین.، همت‌فر، محمود.، و قربانیان، محمدرضا. (1405). تحلیل عوامل مؤثر بر تعیین حقالزحمه حسابرسی شرکت با توجه به تبعیض قیمت بین مشتریان بخش خصوصی و عمومی. دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت، ۱۵(۴)، ۲۹۵–۳۰۹. doi: 10.22034/jmaak.2026.24085
حسنی، محمد.، و برخورداری، حمیده. (۱۳۹۹). مطالعه تأثیر تمرکز مالکیت نهادی بر رابطه بین استقلال هیئتمدیره و حقالزحمه خدمات حسابرسی: تقابل دیدگاه‌های مبتنی بر عرضه و تقاضا در قیمت‌گذاری خدمات حسابرسی. بررسی‌های حسابداری و حسابرسی، ۲۷(۱)، ۳۲–۵۹. doi: 10.22059/acctgrev.2020.275931.1008123
شاهزاده حمزه، الهه.، و برهانی، سید عباس. (۱۴۰۳). تأثیر ویژگی‌های هیئتمدیره بر رابطه بین موضوع‌های کلیدی حسابرسی و حقالزحمه حسابرسی. پژوهشهای حسابداری و راهبری شرکتی، ۳(۹)، ۱۰۷–۱۲۱. doi: 10.71600/jacgr.2024.1196844
عابدی صدقیانی، بابک.، و کیانی، علی. (۱۴۰۳). بررسی تأثیر قابلیت مقایسه حسابداری بر حقالزحمه حسابرسی و تأخیر در گزارش حسابرسی در شرکت¬های پذیرفته شده بورس و اوراق بهادار تهران. پژوهشهای حسابداری و راهبری شرکتی، ۳(۹)، ۴۵–۶۴. doi: 10.71600/jacgr.2024.1192977
عمادی، سید جواد.، و خمیس‌آبادی، زینب. (۱۳۹۷). بررسی عوامل مؤثر بر هموارسازی سود در شرکتهای خدماتی پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران. مدیریت عملیات خدمات، ۱(۲)، ۱۸–۳۳.
مهدوی، غلامحسین.، و کرمانی، احسان. (۱۳۹۴). تأثیر استقلال هیئتمدیره بر رابطه بین عدم تقارن اطلاعاتی و کیفیت گزارش-گری مالی در بورس اوراق بهادار تهران. راهبرد مدیریت مالی، ۳(۴)، ۱–۲۶. doi: 10.22051/jfm.2016.2343
مهرانی، ساسان، و جمشیدی¬اوانکی، کوروش. (۱۳۹۰). عوامل مؤثر بر تعیین حقالزحمه حسابرسی. فصلنامه حسابدار رسمی، ۱۳، 60-77.
نامداری، محسن.، فلاح، شمس میرفیض.، کردلویی، حمیدرضا.، خان‌محمدی، محمد حامد.، و احمدی، فائق. (۱۴۰۲). ساختار مالکیت، کیفیت حسابرسی و مدیریت سود واقعی: شناخت اثرات متقابل هم‌زمان. فصلنامه بورس اوراق بهادار، ۱۶(۶۱)، 229–252. doi: 10.22034/jse.2022.11851.1898
Abad, D., Sánchez-Ballesta, J. P., & Yagüe, J. (2017). Audit opinions and information asymmetry in the stock market. Accounting & Finance, 57(2), 565–595. https://doi.org/10.1111/acfi.12175
Abedi Sadeghiani, B., & Kiani, A. (2024). Investigating the impact of accounting comparability on audit fees and audit report delay in Tehran Stock Exchange listed companies. Accounting and Corporate Governance Researches, 3(9), 45–64. https://doi.org/10.71600/jacgr.2024.1192977 (In Persian).
Alhmood, M., Shaari, H., Al-Dhamari, R., & Sani, A. A. (2023). Does ownership concentration matter for the relationship between CEO characteristics and real earnings management: Evidence from Jordan. EuroMed Journal of Business, 19(4), 752–780. https://doi.org/10.1108/EMJB-09-2022-0155
Alves, S. (2023). The impact of managerial ownership on audit fees: Evidence from Portugal and Spain. Cogent Economics & Finance, 11 (1), 1–23. https://doi.org/10.1080/23322039.2022.2163078
Bahmani, M., & Nezam-Taheri, S. S. (2023). Income smoothing and audit fees of companies. Karafan Scientific Quarterly, 20(63), 565–585. Retrieved from https://www.magiran.com/p2680917(in Persian).
Bakhtiari, A. M., Jalali, M. B., Barati, S., & Mirarab Razi, Sh. (2024). Investigating the effect of block and institutional ownership on cash holding policies in companies listed on the Tehran Stock Exchange. Accounting and Corporate Governance Researches, 3(9), 123–139. https://doi.org/10.71600/jacgr.2024.1129569 (in Persian).
Bandarian, A., & Aschari, A. (2025). The impact of audit committee characteristics and effective corporate governance on opportunistic earnings management through reclassification of income statement items in Tehran Stock Exchange. Cheshmandaz-e Hesabdari va Modiriat Journal of Accounting and Management Vision, 8(100), 33–54. https://www.jamv.ir/article_226278.html (in Persian).
Barati, L., & Heidarzadeh, A. (2021). The effect of income smoothing and financial information transparency on stock price crash risk. Danesh-e Sarmayegozari (Investment Knowledge), 10(39), 51–68. Retrieved from https://sanad.iau.ir/fa/Journal/jik/Issue/38657 (in Persian).
Chan, K. H., Jiang, E. J., Mo, P. L. L., & Zhang, H. (2025). Auditors’ response to controlling shareholders’ share pledging: Evidence from audit opinions and audit fees. AUDITING: A Journal of Practice & Theory, 44 (1), 27–53. https://doi.org/10.2308/AJPT-2022-138
Choi, J., Kim, J., & Zang, Y. (2010). Do abnormally high audit fees impair audit quality? Auditing: A Journal of Practice & Theory, 29(2), 115–140. https://doi.org/10.2308/aud.2010.29.2.115
Cohen, D., & Zarowin, P. (2008). Economic consequences of real and accrual-based earnings management activities. The Accounting Review, 83 (3), 757–787. https://doi.org/10.2308/accr.2008.83.3.757
Egbunike, C. F., Igbinovia, I. M., Okafor, K. J., & Mmadubuobi, L. C. (2023). Residual audit fee and real income smoothing: Evidence from quoted non-financial firms in Nigeria. Asian Journal of Accounting Research, 8(1), 66–79. https://doi.org/10.1108/AJAR-01-2022-0006
Emadi, S. J., & Khamisabadi, Z. (2019). Investigating the factors affecting earnings smoothing in service companies listed on the Tehran Stock Exchange. Service Operations Management, 1(2), 18–33 . Retrieved from https://www.magiran.com/p2018463 (In Persian).
Fan, J. P. H., & Wong, T. J. (2002). Corporate ownership structure and the informativeness of accounting earnings in East Asia. Journal of Accounting and Economics, 33(3), 401–425. https://doi.org/10.1016/S0165-4101(02)00047-2
Gunny, K. A. (2010). The relation between earnings management using real activities manipulation and future performance: Evidence from meeting earnings benchmarks. Contemporary Accounting Research, 27(3), 855–888. https://doi.org/10.1111/j.1911-3846.2010.01029.x
Hassani, M., & Barkhordari, H. (2020). The effect of institutional ownership concentration on the relationship between board independence and audit fees: A contrast of supply and demand perspectives. Accounting and Auditing Reviews, 27 (1), 32–59. https://doi.org/10.22059/acctgrev.2020.275931.1008123 (in Persian).
Hribar, P., Kravet, T., & Wilson, R. (2014). The relation between earnings management using real activities manipulation and future performance: Evidence from meeting earnings benchmarks. Review of Accounting Studies, 19 (1), 506–538. https://doi.org/10.1007/s11142-013-9253-8
Izadian, A. (2022). Income smoothing and audit fees [Master’s thesis, Islamic Azad University, Sabzevar Branch]. (in Persian).
Jamei, R., & Kolivand, Z. (2021). Investigating the relationship between institutional ownership and audit fees with emphasis on political connections. Accounting Knowledge, 12(1), 159–172. Retrieved from https://jak.uk.ac.ir/article_2791.html (in Persian).
Jannatifar, B., Bitaari, A., Hemmatfar, M., & Ghorbanian, M. R. (2025). Analysis of factors influencing corporate audit fee determination considering price discrimination between private and public sector clients. Danesh Journal of Accounting and Auditing Management, 15(4), 295–309. https://www.jmaak.ir/article_24085.html (in Persian).
Jensen, M. C., & Meckling, W. H. (1976). Theory of the firm: Managerial behavior, agency costs and ownership structure. Journal of Financial Economics, 3(4), 305–360. https://doi.org/10.1016/0304-405X(76)90026-X
Krishnan, J., Sami, H., & Zhang, Y. (2005). Does the provision of non-audit services affect investor perceptions of auditor independence? Auditing: A Journal of Practice & Theory, 24(2), 111–135. https://doi.org/10.2308/aud.2005.24.2.111
Kushwaha, N. N., Anand, A., Jayadev, M., & Raghunandan, K. (2025). Related party transactions and auditor fees. AUDITING: A Journal of Practice & Theory, 44(3), 155–175. https://doi.org/10.2308/AJPT-2022-086
Mahdavi, G., & Kermani, E. (2015). The effect of board independence on the relationship between information asymmetry and financial reporting quality in Tehran Stock Exchange. Strategic Financial Management¬Journal,¬3¬(4),¬1-26. https://doi.org/10.22051/jfm.2016.2343 (In Persian).
Mehrani, S., & Jamshidi Avanaki, K. (2011). Factors affecting the determination of audit fees. Hesabdar-e-Rasmi Quarterly, 13. (in Persian).
Musah, A., Okyere, B., & Boakye, E. A. (2021). The effect of ownership structures on audit fees of listed firms in Ghana. Journal of Accounting and Investment, 22(2), 392–409. https://doi.org/10.18196/jai.v22i2.11337
Namdari, M., Fallah Shams, Sh. M., Kordlouei, H. R., Khan Mohammadi, M. H., & Ahmadi, F. (2023). Ownership structure, audit quality, and real earnings management: Identifying simultaneous interaction effects. Quarterly Journal of Securities Exchange, 16(61), 229–252. https://doi.org/10.22034/jse.2022.11851.1898(in Persian).
Shahzadeh Hamzeh, E., & Borhani, S. A. (2024). The impact of board characteristics on the relationship between key audit matters and audit fees. Accounting and Corporate Governance Researches, 3(9), 107–121. https://doi.org/10.71600/jacgr.2024.1196844 (in Persian).
Shan, Y. G., Troshani, I., & Tarca, A. (2019). Managerial ownership, audit firm size, and audit fees: Australian evidence. Journal of International Accounting, Auditing and Taxation, 35, 18–36. https://doi.org/10.1016/j.intaccaudtax.2019.05.002
Shleifer, A., & Vishny, R. W. (1997). A survey of corporate governance. Journal of Finance, 52(2), 737–783. https://doi.org/10.1111/j.1540-6261.1997.tb04820.x
Simunic, D. A. (1980). The pricing of audit services: Theory and evidence. Journal of Accounting Research, 18 (1), 161–190. https://www.jstor.org/stable/2490397
Teixeira, C., Valmorbida, F. P., Mazzioni, S., Magro, C. B. D., & Soschinski, C. K. (2023). Influence of ownership structure on earnings smoothing in companies listed on B3. Contextus – Contemporary Journal of Economics and Management, 21, e85161. https://doi.org/10.19094/contextus.2023.85161
Zang, A. Y. (2012). Evidence on the trade-off between real activities manipulation and accrual-based earnings management. The Accounting Review, 87 (2), 675–703. https://doi.org/10.2308/accr-10196
Zhang, Y. T., Xiong, Y., & Zeng, Z. H. (2019). Abnormal Audit Fees and Classified Transfer of Earnings Management: Economic Rent or Audit Cost. Auditing Research, 2, 82-90.
Zhou, X., Lou, P., Wu, Y., & Zhang, L. (2022). Earnings persistence and abnormal audit fees. Discrete Dynamics in Nature and Society, 2022, Article ID 2659939, 12 pages. https://doi.org/10.1155/2022/2659939
Journal of Accounting and Corporate Governance Researches
Vol. 3, No. 10, Winter 2025 (19-37)
Paper type: Research Article
The Relationship between Abnormal Audit Fees and Real Income Smoothing
with Emphasis on the Role of Ownership Structure
Farideh Mortazavi Ghorbani1, Rasoul Baradaran Hasanzadeh*2
Abstract
Objective: Given the concerns of investors regarding real income smoothing, this study examined the relationship between abnormal audit fees and real income smoothing, with an emphasis on the role of ownership structure. Method: This study in terms of target is applied and the method is expost facto research. The sample used in our research includes 101 firms listed on the Tehran Stock Exchange during the period 2017-2023. In this study, to measure the abnormal audit fees, from the Simunic (1980) model, according to the research of Cohen and Zarvin (2008), the combination of three measures of abnormal operating cash flow, abnormal production, and abnormal discretionary expenses were used to measure real income smoothing and to measure the ownership structure, the indicators of institutional ownership, managerial ownership, and concentration of ownership were used. In this study to test the hypothesis logistic regression is used. Findings: The results of this study show that there is a positive and significant relationship between abnormal audit fees and real income Smoothing. Also, the results of this study show that institutional ownership, managerial ownership, and concentration of ownership have a negative and significant impact on the relationship between abnormal audit fees and real income smoothing. Conclusion: As the amount of institutional ownership, board members' ownership and ownership concentration increases, the positive relationship between auditor's abnormal fees and real profit smoothing weakens.
Keywords: Abnormal Audit Fees, Real Income Smoothing, Ownership Structure.
|
[1] . MSc. Department of Accounting, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran.
[2] . Associate Prof, Department of Accounting, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran.
*Corresponding Author: baradaran313@iaut.ac.ir
رابطه بین حقالزحمة غیرعادی حسابرس و هموارسازی سود واقعی با
تاکید بر نقش ساختار مالکیت
فریده مرتضوی قربانی1، رسول برادران حسن‌زاده*2
تاریخ دریافت: 16/04/1404 تاریخ پذیرش: 29/05/1404
چکیده
هدف: با توجه به دغدغه سرمایهگذاران درباره هموارسازی واقعی سود، این پژوهش به بررسی ارتباط بین حقالزحمة غیرعادی حسابرس و هموارسازی سود واقعی، با تأکید بر نقش ساختار مالکیت پرداخت. روش: پژوهش حاضر با هدفی کاربردی انجام شده و جامعة آماری آن، شامل ۱۰۱ شرکت ثبت‌شده در بورس اوراق بهادار تهران طی سالهای ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۱ است. در این پژوهش برای سنجش حقالزحمة غیرعادی حسابرس از مدل سایمونیک (1980)، برای اندازهگیری هموارسازی سود واقعی مطابق پژوهشهای کوهن و زاروین (2008) از ترکیب سه معیار جریان نقدي عملیاتی غیرعادي، تولید غیرعادي و هزینه‌هاي اختیاري غیرعادي و برای اندازهگیری ساختار مالکیت از شاخصهای مالکیت نهادی، مالکیت اعضای هیئتمدیره و تمرکز مالکیت استفاده شده است. برای آزمون فرضیه‌ها از روش رگرسیون لجستیک استفاده شده است. یافته‌ها: نتایج حاصل از این مطالعه، بیانگر وجود رابطه‌ای مثبت و معنادار میان حقالزحمة غیرعادی حسابرس و هموارسازی سود واقعی است. همچنین، یافته‌ها نشان میدهد که مالکیت نهادی، مالکیت اعضای هیئتمدیره و تمرکز مالکیت بر ارتباط بین حقالزحمه غیرعادی حسابرس و هموارسازی سود واقعی تاثیر معنادار و منفی دارد. نتیجه‌گیری: با افزایش میزان مالکیت نهادی، مالکیت اعضای هیئتمدیره و تمرکز مالکیت، ارتباط مثبت بین حقالزحمة غیرعادی حسابرس و هموارسازی سود واقعی، تضعیف میگردد. واژههای کلیدی: حقالزحمه غیرعادی حسابرس، هموارسازی سود واقعی، ساختار مالکیت.
|
[1] . کارشناسی ارشد حسابداری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.
[2] 2. دانشیار گروه حسابداری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران. *نویسنده مسئول: Baradaran313@iaut.ac.ir
مقدمه
رابطه بین حقالزحمة غیرعادی حسابرس و هموارسازی سود واقعی توجه شایانی را در پژوهشهای حسابداری و مالی به خود جلب کرده است. حقالزحمه غیرعادی حسابرس، که حق‌الزحمه‌ای است که به حسابرسان پرداخت میشود و از آنچه که معمولاً با توجه به ویژگی‌ها و پیچیدگی‌های حسابرسی یک شرکت انتظار می‌رود منحرف میشود، اغلب نشان‌دهنده خطر بالاتر یا وجود شیوههای مالی تهاجمی است (هریبار و همکاران1، 2014). زمانی که حسابرسان حقالزحمههای غیرمعمول بالایی را دریافت میکنند، میتواند نشان‌دهنده افزایش ریسک حسابرسی یا نیاز به تلاش حسابرسی اضافی به دلیل بی‌نظمی‌های مشکوک در رویه‌های مالی شرکت باشد. یکی از این روش‌های نامنظم هموارسازی سود واقعی است که در آن مدیران فعالیت‌های تجاری واقعی مانند تنظیم سطوح تولید یا تغییر زمان‌بندی هزینه‌ها را دستکاری میکنند تا درآمدها را هموار کنند و عملکرد مالی پایدارتری را در طول زمان ارائه دهند. در حالی که این عمل ممکن است تغییرهای قیمتی را کاهش دهد و قابلیت پیش بینی نتایج مالی را افزایش دهد، همچنین میتواند سلامت مالی واقعی و عملکرد عملیاتی یک شرکت را پنهان کند (گانی2، 2010).
ساختار مالکیت نقش مهمی در پویایی حقالزحمة حسابرسی و هموارسازی سود ایفاء میکند. انواع مختلف مالکان (مانند سرمایهگذاران نهادی، مالکان خانواده، یا نهادهای دولتی) انگیزه‌ها و سطوح نفوذ متفاوتی بر رفتار مدیریتی دارند، از جمله مدیریت سود و شیوههای حسابرسی (فان و وانگ3، 2002). به عنوان مثال مالکیت متمرکز که در آن گروه کوچکی از سهامداران بخش قابل توجهی از سهام را در اختیار دارند، ممکن است منجر به نظارت دقیق‌تر و تحمل کمتری برای روش‌های هموارسازی سود تهاجمی شود. این مالکان معمولاً بیشتر درگیر اداره شرکت هستند و میتوانند تأثیر قابل توجهی بر تصمیمهای مدیریتی داشته باشند. برعکس مالکیت پراکنده که در آن سهام بین بسیاری از سهامداران کوچک پراکنده شده است. میتواند منجر به نظارت ضعیف‌تر شود و به مدیران اجازه میدهد به دلیل فقدان تلاش‌های نظارتی منسجم، در چنین شیوه‌هایی مشارکت کنند (شلیفر و ویشنی4، 1997).
درک اینکه چگونه ساختار مالکیت بر رابطه بین حقالزحمة غیرعادی حسابرسی و هموارسازی سود واقعی تأثیر می‌گذارد، بسیار مهم است که بینش‌هایی در مورد اثربخشی مکانیسم‌های حاکمیت شرکتی و کیفیت گزارشگری مالی ارائه میدهد. برای مثال در بازارهایی با مالکیت متمرکز، همسویی منافع بین سهامداران عمده و مدیران ممکن است احتمال هموارسازی سود را کاهش دهد. در حالی‌که در بازارهایی با مالکیت پراکنده، فقدان نظارت قوی میتواند به افزایش شیوههای هموارسازی سود منجر شود. این مطالعه به دنبال بررسی این تأثیر متقابل است و بررسی میکند که چگونه ساختارهای مالکیت متفاوت بر میزان مشارکت شرکت‌ها در هموارسازی سود واقعی در پاسخ به حقالزحمههای غیرعادی حسابرس تأثیر می‌گذارد. با انجام این کار به درک گسترده‌تر حاکمیت شرکتی و کیفیت گزارشگری مالی کمک میکند.
این مطالعه به دو دلیل عمده به گسترش ادبیات پژوهشی در ایران کمک میکند. اول: با تمرکز بر ویژگی‌های منحصربه‌فرد حاکمیت شرکتی و محیط‌های حسابرسی ایران که به‌طور قابل توجهی با محیط‌های غربی متفاوت است، به شکاف موجود در پژوهش‌ها می‌پردازد. بازار ایران دارای ساختارهای مالکیتی خاصی است که اغلب با مالکیت دولتی قابل توجه و شرکتهای خانوادگی مشخص میشود. این امر میتواند شیوههای گزارشگری مالی را به‌طور متفاوت تحت تأثیر قرار دهد.
این ویژگی‌های منحصر به فرد بازار ایران، آن را به یک مورد جالب برای بررسی چگونگی تأثیر ساختار مالکیت بر رابطه بین حقالزحمة حسابرسی و هموارسازی سود تبدیل میکند. یافتههای این مطالعه میتواند بینش‌هایی درباره نحوه تعامل این ساختارهای مالکیت منحصربه‌فرد با شیوههای گزارش‌دهی مالی در ایران ارائه دهد. دوم: با بررسی تأثیر رابطه بین حقالزحمه غیرعادی حسابرسی و هموارسازی سود واقعی در چارچوب ایران، این مطالعه بینش‌های محلی را ارائه میکند که میتواند سیاست‌گذاری و بازنگری در حاکمیت شرکتی را با هدف بهبود شفافیت مالی و حمایت از سرمایه‌گذار در ایران اطلاع‌رسانی کند.
بازار ایران با محیط نظارتی و اقتصادی متمایز خود، چالش‌ها و فرصت‌های متفاوتی را نسبت به بازارهای توسعه‌یافته‌تر ارائه میدهد. درک این تفاوت‌ها برای توسعه سیاستهای موثری که کیفیت گزارشگری مالی و حاکمیت شرکتی را در ایران افزایش میدهد، ضروری است. هدف این مطالعه ارائه شواهد تجربی است که میتواند از این تلاش‌های سیاست‌گذاری حمایت کند و به ایجاد یک محیط تجاری شفاف‌تر و پاسخگوتر کمک کند.
مبانی نظری و پیشینه پژوهش
به‌منظور حمایت بیشتر از استفاده‌کنندگان برون‌سازمانی و تضمین کیفیت بالای اطلاعات منتشر شده توسط شرکت، حسابرسان مستقل که از طریق انتخاب مجامع عمومی صاحبان سهام تعیین می‌‌شوند، با بررسی دقیق اسناد، مدارک و شواهد پشتیبان صورت‌های مالی، تقلب‌ها و سوء جریان‌های احتمالی که تأثیر مستقیم بر صورت‌های مالی دارند را شناسایی نموده و نسبت به صورت‌های مالی تهیه شده توسط مدیران، اظهار نظر حرفه‌ای ارائه می‌دهند. علاوه بر این، فرایند حسابرسی از طریق اعتباربخشی به صورت‌های مالی موجب افزایش قابلیت اتکاء به اطلاعات گزارش شده و کاهش عدم تقارن اطلاعاتی میان مدیران و سهامداران میشود (ابد و همکاران5، 2014).
در همین زمینه، بررسی‌هایی در نشریه پژوهشهای حسابداری و راهبری شرکتی منتشر شده‌اند که به جنبه‌هایی از حقالزحمة حسابرسی و ساختار مالکیت، بهعنوان محورهای مرتبط با پژوهش حاضر پرداخته‌اند.
عابدی صدقیانی و کیانی (1403)، در پژوهش خود نشان دادند که قابلیت مقایسة دادههای حسابداری، نقش تعیین‌کننده‌ای در میزان حقالزحمه حسابرسی و زمان گزارش‌دهی ایفاء میکند. یافتههای آنها نشان داد که افزایش قابلیت مقایسه، با کاهش عدم تقارن اطلاعاتی، موجب ارتقای کیفیت گزارشگری مالی میشود.
شاهزاده حمزه و برهانی (1403)، با تمرکز بر ویژگی‌های هیئتمدیره، به این نتیجه رسیدند که عواملی نظیر استقلال اعضاء، تخصص مالی و تجربة مدیریتی، میتوانند رابطة میان موارد کلیدی حسابرسی و حقالزحمة دریافتی را تحت تأثیر قرار دهند. این پژوهش بر اهمیت ساختار راهبری شرکتی در فرآیند حسابرسی تأکید دارد.
بختیاری و همکاران (1403)، در مطالعه‌ای پیرامون ساختار مالکیت شرکت‌ها، نشان دادند که نوع مالکیت، به‌ویژه مالکیت بلوکی و نهادی، نقش مؤثری در تعیین سیاستهای مالی و رفتارهای مدیریتی ایفاء میکند. نتایج پژوهش آنها نشان داد که ساختار مالکیت میتواند بر نحوة تعامل با حسابرسان و میزان حقالزحمة پرداختی اثرگذار باشد.
بندریان و عسچری (۱۴۰۴)، نشان دادند که ساختار مالکیت و سازوکارهای نظارتی مؤثر نقش مهمی در مهار هموارسازی سود واقعی دارند. همچنین یافتههای آنان بر اهمیت نظارت حسابرس در کاهش رفتارهای فرصت‌طلبانه تأکید دارد.
یکی از مواردی که بین صاحبکار (واحد مورد رسیدگی) و مؤسسة حسابرسی ایجاد تضاد میکند، حقالزحمة حسابرسی است. مبلغی که بر اساس مفاد قرارداد یا توافق، بابت خدمات حسابرسی به حسابرس یا مؤسسة حسابرسی پرداخت میگردد، با عنوان حقالزحمة حسابرسی شناخته میشود (مهرانی و همکاران، 1390). حقالزحمه غیرعادی حسابرس، به تفاوت میان حقالزحمه واقعی پرداخت شده بابت حسابرسی صورت‌های مالی و سطح متعارف حق‌الزحمه‌ای اطلاق میشود که انتظار می‌رود بابت چنین خدماتی پرداخت گردد (موسا و همکاران6، 2021). در این میان حقالزحمه حسابرسی از جمله مباحث مهمی است که ذهن حسابرس و صاحبکار را به خود مشغول می‌سازد و لازم است درخصوص آن به‌صورت شفاف و روشن مذاکره شود. حقالزحمة غیرعادی حسابرس از عواملی است که میتواند بر هموارسازی سود واقعی شرکت‌ها تأثیرگذار باشد.
کوشوا و همکاران7 (2025)، در پژوهشی با عنوان «معامله با اشخاص وابسته و حقالزحمه حسابرس» به این نتیجه رسیدند که معامله با اشخاص وابسته موجب افزایش ریسک و حقالزحمه حسابرس میگردد.
در بررسی عوامل مؤثر بر شکل‌گیری حقالزحمه غیرعادی حسابرس، جنتی‌فر و همکاران (۱۴۰۵)، نشان دادند که تبعیض قیمتی میان مشتریان بخش خصوصی و عمومی میتواند منجر به انحراف از سطح متعارف حقالزحمه شود؛ یافته‌ای که میتواند زمینه‌ساز تحلیل نقش ساختار مالکیت در تعیین این حقالزحمه باشد.
بر اساس بند ۶، استاندارد شماره۱، حسابداری ایران (ترجمه استاندارد بین‌المللی شماره 1) هدف گزارشگری مالی، ارائه اطلاعات طبقه‌بندی شده دربارة وضعیت مالی، عملکرد اقتصادی و میزان انعطاف‌پذیری واحد تجاری است؛ اطلاعاتی که میتوانند در تصمیمگیریهای اقتصادی استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی، مؤثر واقع شوند.
وجود اطلاعات مالی باکیفیت و قابل مقایسه، یکی از ارکان اساسی پاسخگویی و تصمیم‌گیری آگاهانه محسوب میشود و نقش مهمی در رشد و توسعه اقتصادی ایفاء میکند. بدیهی است که اطلاعات مالی مطلوب، با تأثیر مثبت در تصمیم‌گیری‌ها، تخصیص بهینه منابع و ارتقای کارایی بازار، زمینه‌ساز رشد، توسعه و رفاه اجتماعی خواهد بود. مدیران اغلب به منظور گمراه ساختن سهامداران نسبت به عملکرد اقتصادي واقعی شرکت، سود را هموارسازی می‌نمایند.
هموارسازی سود، تلاشی است که مدیریت واحد تجاری برای کاهش تغییرهای غیرعادی سود، در چارچوب اصول حسابداری و صلاحدید مدیریتی، انجام میدهد (براتی و حیدرزاده، 1400). این پدیده طی نیم‌قرن اخیر مورد توجه پژوهشگران حسابداری بوده و به رفتار آگاهانه‌ای اطلاق میشود که با هدف کاهش تغییرهای دوره‌ای سود صورت می‌گیرد. پژوهشگران معتقدند مدیران برای نمایش تصویری باثبات از روند سودآوری، در چارچوب اصول و روش‌های متداول حسابداری، اقدام به هموارسازی سود میکنند. (عمادی و خمیس آبادی، 1398). در این زمینه دو دیدگاه اصلی مطرح است. یک دیدگاه بر این باور است که هموارسازی سود منجر به پنهان‌کاری و تحریف اطلاعات مالی میشود، زیرا افراد درون‌سازمانی برای مخفی نگه داشتن رفتارهای خود و جلوگیری از مداخله عوامل بیرونی، اقدام به هموارسازی سود می‌نمایند (تکسیرا و همکاران8، 2023)، اظهار داشته‌اند که در کشورهایی با سطح پایین حمایت از سرمایهگذاران، مدیران سود را هموار میکنند تا عملکرد واقعی شرکت‌ها را پنهان ساخته و از منافع شخصی خود محافظت نمایند. گزارش‌دهی غیر واقعی سود، میتواند منجر به ارائه سودهای ساختگی شده و چالشهایی را در شرکت‌هایی با عملکرد ضعیف ایجاد نماید. دیدگاه دیگر هموارسازی سود را عاملی برای بهبود تصمیمگیریهای سرمایهگذاران تلقی میکند. سرمایهگذاران و اعتباردهندگان ترجیح می‌دهند در شرکت‌هایی سرمایه‌گذاری کنند که سود باثبات و هموار ارائه میکنند. از این‌رو مدیران با هدف افزایش رفاه سهامداران و تأثیرگذاری بر قیمت سهام، انگیزه بیشتری برای اجرای رفتار هموارسازی سود پیدا میکنند. بر این اساس انتظار می‌رود بین حقالزحمه حسابرسی و هموارسازی سود رابطه معناداری وجود داشته باشد. بر اساس تئوری نمایندگی، میزان تقاضا برای خدمات حسابرسی به تمرکز مالکیت شرکت وابسته است. شرکت‌هایی با مالکیت پراکنده به حسابرسان ماهر و متخصص نیاز دارند که بتوانند از منافع سهامداران دفاع کنند. مالکیت، بهعنوان یکی از مکانیزمهای اصلی حاکمیت شرکتی، نقشی کلیدی در تعیین سیاستهای مدیریتی و راهبردهای مرتبط با ارائه اطلاعات مالی دارد (شان و همکاران9، 2019). با توجه به اینکه ساختار مالکیت یکی از سازوکارهای اصلی نظام راهبری شرکت‌ها محسوب میشود، حسابرسی حرفه‌ای نقش مهمی در اعتباربخشی گزارش‌های مالی ایفاء میکند.
اطلاعات مالی حسابرسی شده، ابزاری مؤثر برای کاهش ریسک‌های سرمایه‌گذاری، تقویت فرآیند تصمیم‌گیری درون‌سازمانی و برون‌سازمانی، افزایش بازده دادوستد اوراق بهادار، و بهینه‌سازی ساختار سبد سرمایه‌گذاری اشخاص و نهادهای گوناگون محسوب میشود (کریشنان و همکاران10، 2005).
یک ساختار مالکیت مطلوب، موجب افزایش اطمینان نسبت به نحوه استفاده از داراییهای شرکت میشود و همچنین منافع ذینفعان و جامعه‌ای که شرکت در آن فعالیت دارد، را در نظر می‌گیرد. تعاریف متعددی از ساختار مالکیت ارائه شده و واژه‌هایی همچون ترکیب سهامداری و ساختار مالکیت بکار گرفته شده‌اند. این اصطلاح به نحوه توزیع سهام و حقوق مالکیت، از منظر حق رأی، سرمایه، ماهیت و موجودیت سهامداران اشاره دارد.
نقش سهامداران نهادی و تمرکز مالکیت آنان در حاکمیت شرکتی و حضورشان در شرکت‌ها، طی سالهای اخیر مورد توجه بسیاری از پژوهشگران قرار گرفته است. در این زمینه دو دیدگاه اصلی درخصوص تأثیر سهامداران نهادی بر مدیریت سود مطرح شده است. دیدگاه نخست مربوط به سهامداران نهادی کوتاه‌مدت است که تمرکز آنها بر افزایش درآمدهای جاری سرمایهگذاران از طریق اعمال مدیریت سود است. در مقابل سهامداران نهادی بلندمدت، بهعنوان یکی از سازوکارهای حاکمیت شرکتی بر کاهش انگیزه‌های مدیریت سود تأکید دارند. این گروه از سهامداران، با تملک بخش قابل توجهی از سهام شرکت‌ها، نقش مؤثری در جهت‌گیری تصمیمهای سازمان ایفاء میکنند. از جمله در انتخاب رویه‌های حسابداری و نحوة گزارش‌دهی مالی.
بر اساس نظریه جنسن و مک‌لینگ11 (1976)، مالکیت مدیریتی موجب کاهش مسئله نمایندگی میان سهامداران و مدیران میشود؛ زیرا با همراستا ساختن منافع این دو گروه، انگیزه‌هایی در مدیران ایجاد میکند تا کنترل مؤثرتری بر شرکت اعمال کرده و عملکرد مطلوب‌تری ارائه دهند. در تقسیم‌بندی ساختار سازمانی، سطح بالای مالکیت مدیریتی موجب کاهش فاصله میان مالکیت و مدیریت میشود؛ در نتیجه میزان عدم تقارن اطلاعاتی در این شرکت‌ها نسبت به سایر سازمان‌ها کمتر است. همچنین مدیرانی که در شرکت تحت مدیریت خود سرمایه‌گذاری کرده‌اند، معمولاً از پذیرش انتخاب‌های پرریسک خودداری میکنند. در نتیجه کاهش عدم تقارن اطلاعاتی و اجتناب از تصمیمهای پرریسک، موجب کاهش نیاز به هزینههای نظارتی از جمله حقالزحمه حسابرسی میشود.
چن و همکاران12 (2025)، طی پژوهشی با عنوان «واکنش حسابرسان به وثیقه‌گذاری سهام و سهامداران کنترل‌کننده: شواهدی از اظهار نظر و حقالزحمه حسابرسی» به این نتیجه رسیدند که در شرایطی که تأمین مالی از طریق وثیقه‌گذاری سهام توسط سهامداران عمده صورت می‌گیرد، حسابرسان حقالزحمه به‌مراتب کمتری مطالبه میکنند؛ در مقایسه با شرکت‌هایی که خودشان وثیقه تأمین مالی را فراهم می‌نمایند.
اِگبونیک و همکاران13 (2023)، در پژوهشی رابطه بین حقالزحمههای غیرعادی حسابرس و هموارسازی سود واقعی را در کشور نیجریه طی سالهای 2010 تا 2019 بررسی کرده و به این نتیجه رسیدند که بین حقالزحمههای غیرعادی حسابرس و هموارسازی سود واقعی (جریان نقدي عملیاتی غیرعادي، تولید غیرعادي) رابطه معنادار و منفی وجود دارد.
الحمود و همکاران14 (2023)، در پژوهشی به بررسی رابطه میان تمرکز مالکیت نهادی و هموارسازی سود واقعی در کشور اردن طی سالهای 2013 تا 2018 پرداختند و یافتههای پژوهش آنها نشان داد که بین تمرکز مالکیت نهادی و هموارسازی سود رابطه معنادار و منفی وجود دارد.
آلوز15 (2023)، در پژوهشی به بررسی رابطه بین مالکیت اعضای هیئتمدیره و حقالزحمه حسابرسی در کشور اسپانیا و پرتغال طی سالهای 2010 الی 2021 پرداخته و به این نتیجه رسید که بین مالکیت اعضای هیئتمدیره و حقالزحمه حسابرسی رابطه معنادار و منفی وجود دارد.
تکسیرا و همکاران (2023)، در پژوهشی به بررسی رابطه بین ساختار مالکیت و هموارسازی سود در کشور برزیل طی سالهای 2016 الی 2021 پرداختند و به این نتیجه رسیدند که بین شاخصهای ساختار مالکیت همچون، مالکیت سرمایهگذاران نهادی و مالکیت اعضای هیئتمدیره با هموارسازی سود رابطه معناداری وجود دارد.
ژو و همکاران16 (2022)، در پژوهشی به بررسی رابطه بین پایداری سود و حقالزحمه غیرعادی حسابرسی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار چین طی سالهای 2011 الی 2019 پرداخته و به این نتیجه رسیدند که بین پایداری سود و حقالزحمة غیرعادی حسابرس رابطه معنادار و منفی وجود دارد. این بدان معنی است با افزایش پایداری سود، حقالزحمة غیرعادی حسابرس کاهش پیدا میکند.
نامداری و همکاران (1402)، در پژوهشی رابطه میان ساختار مالکیت، کیفیت حسابرسی و مدیریت سود واقعی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی سالهای ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۸ را مورد بررسی قرار دادند. یافته‌ها نشان داد که با افزایش درصد مالکیت نهادی و مالکیت مدیریتی احتمال وقوع مدیریت سود کاهش می‌یابد.
بهمنی و نظام طاهری (1401)، در پژوهشی به بررسی رابطه بین هموارسازی سود و حقالزحمه حسابرسی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی سالهای 1390 الی 1399 پرداختند و به این نتیجه رسیدند که هموارسازی سود مبتنی بر هر دو معیار تغییرهای سود خالص و اقلام تعهدی بر حقالزحمه حسابرسی در شرکت‌ها تأثیر معنادار دارد. به عبارت دیگر سود با تغییرهای کمتر (کیفیت بالاتر سود) و نیز پایین بودن نوسان اقلام تعهدی در شرکت‌ها (بالاتر بودن کیفیت اقلام تعهدی)، کاهش میزان حقالزحمه دریافتی توسط حسابرسان را به دنبال داشته است.
ایزدیان (1401)، در پژوهشی به بررسی رابطه بین هموارسازی سود و حقالزحمه حسابرسی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی سالهای 1395 الی 1399 پرداخت و به این نتیجه رسید که بین هموارسازی سود و حقالزحمه حسابرسی رابطه منفی و معناداری وجود دارد. نتایج نشان داد که حسابرسان حقالزحمه حسابرسی کمتری را برای پوشش خطر افزایش دادرسی ناشی از استفاده از هموارسازی سود به عنوان یک رفتار گزارش دهی فرصت طلبانه در بورس تهران دریافت میکنند.
جامعی و کولی‌وند (1400)، در پژوهشی به بررسی رابطه مالکیت نهادی و حقالزحمه حسابرسی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس تهران طی سالهای 1390 الی 1396 پرداختند و به این نتیجه رسیدند که با افزایش مالکیت نهادی، نظارت بر شرکت بیشتر و حجم کار حسابرسی کمتر میشود و حقالزحمة کمتری به حسابرسان پرداخت میشود.
حسنی و برخورداری (1399)، در پژوهشی به بررسی تأثير تمركز مالكيت نهادي بر رابطه بين استقلال هيئت مديره و حقالزحمه خدمات حسابرسي پرداختند. نتایج پژوهش آنها نشان داد که میان استقلال هیئتمدیره و حقالزحمه خدمات حسابرسی، رابطه‌ای مثبت و معنادار وجود دارد. همچنین تمرکز مالکیت با حقالزحمه خدمات حسابرسی رابطه منفی و معنادار برقرار کرده است. افزون بر این بررسی‌ها نشان داد که تمرکز مالکیت نهادی تأثیری منفی و معنادار بر رابطه میان استقلال هیئتمدیره و حقالزحمه خدمات حسابرسی دارد.
فرضیه‌های پژوهش
فرضیه اصلی اول: بین حقالزحمة غیرعادی حسابرس و هموارسازی سود واقعی رابطه وجود دارد.
فرضیه اصلی دوم: ساختار مالکیت بر رابطه بین حقالزحمة غیرعادی حسابرس و هموارسازی سود واقعی تأثیر دارد.
فرضیه فرعی اول: مالکیت سرمایهگذاران نهادی بر رابطه بین حقالزحمة غیرعادی حسابرس و هموارسازی سود واقعی تأثیر دارد.
فرضیه فرعی دوم: مالکیت اعضای هیئتمدیره بر رابطه بین حقالزحمة غیرعادی حسابرس و هموارسازی سود واقعی تأثیر دارد.
فرضیه فرعی سوم: تمرکز مالکیت بر رابطه بین حقالزحمة غیرعادی حسابرس و هموارسازی واقعی سود تأثیرگذار است.
روش پژوهش
جامعه آماری این پژوهش شامل شرکتهای پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران در بازه زمانی ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۱ میباشد. به‌منظور تعیین نمونه پژوهش، با در نظر گرفتن شرایط متغیرها از روش نمونه‌گیری حذف سیستماتیک استفاده شده است.
با توجه به محدودیت‌ها و شرایط تعیین‌شده، از میان شرکتهای پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران، تعداد ۱۰۱ شرکت بهعنوان نمونة آماری انتخاب گردید.
معیارهای اعمال‌شده برای انتخاب شرکتهای مورد بررسی در نگاره 1، ارائه شده است:
نگاره 1. نحوه انتخاب و استخراج نمونه آماري
تعداد شرکت | ||
تعداد شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران قبل از سال 1395 | 425 | |
شرکتهای سرمایه‌گذاری، بانک ها، واسطه گری مالی، هلدینگ ها، لیزینگ‌ها و بیمه ها | (78) |
|
شرکت‌هایی با تغییر سال مالی در بازه زمانی پژوهش | (52) |
|
شرکت‌هایی با توقف معاملاتی بیش از شش ماه | (69) |
|
شرکت‌هایی که طی دوره ی پژوهش، از بورس خارج شده اند. | (71) |
|
شرکتهای فاقد اطلاعات مالی در دسترس، در دوره (1395-1401) | (54) |
|
تعداد کل شرکتهای حذف شده از جامعه آماری | (324) |
|
تعداد شرکتهای باقی مانده و مورد بررسی در پژوهش | 101 | |
در ادامه، با احتساب دورة زمانی هفت‌ساله پژوهش، مجموع دادههای تلفیقی مورد استفاده جهت آزمون فرضیه‌ها، برابر با ۷۰۷ شرکت-سال بوده است.
گزینه در دسترس نبودن اطلاعات بیشتر به خاطر افشا نشدن شفاف حقالزحمة حسابرسی میباشد.
متغیرها و مدل پژوهش
متغير مستقل: حقالزحمة غیرعادی حسابرس
حقالزحمة غیرعادی حسابرس، مطابق با پژوهشهای ژانگ و همکاران17 (2019) و سایمونیک18 (1980)، از طريق باقیماندة رگرسیون مدل حقالزحمة عادی حسابرس برآورد میشود. این مدل توسط سایمونیک ارائه شده و در رابطه (1) محاسبه میگردد.
1) |
| |||||
2) |
| |||||
3) |
| |||||
4) |
| |||||
5) |
| |||||
6) |
| |||||
7) |
| |||||
متغیر | تعداد نمونه | میانگین | میانه | انحراف معیار | مینیمم | ماکزیمم |
AB_FEE | 707 | 496/0 | 427/0 | 379/0 | 001/0 | 109/2 |
INST | 707 | 594/0 | 695/0 | 291/0 | 030/0 | 980/0 |
MGO | 707 | 661/0 | 711/0 | 222/0 | 000/0 | 983/0 |
CENT | 707 | 368/0 | 370/0 | 165/0 | 057/0 | 825/0 |
SIZE | 707 | 310/15 | 237/15 | 397/1 | 407/11 | 190/20 |
LEV | 707 | 512/0 | 512/0 | 199/0 | 057/0 | 269/1 |
ROA | 707 | 205/0 | 181/0 | 173/0 | 270/0- | 723/0 |
B_INDE | 707 | 692/0 | 800/0 | 156/0 | 200/0 | 1 |
به‌طور کلی، پارامترهای پراکندگی معیارهایی برای سنجش میزان فاصله داده‌ها از یکدیگر یا از مقدار میانگین هستند. از مهم‌ترین این پارامترها، انحراف معیار است. مقدار پراکندگی برای متغیر اندازه شرکت برابر با 397/1 و برای استقلال هیئتمدیره 156/0 گزارش شده است؛ بنابراین در بین متغیرهای پژوهش، اندازه شرکت دارای بیشترین و استقلال هیئتمدیره دارای کمترین میزان پراکندگی است. مینیمم و ماکزیمم نیز به‌ترتیب نشان‌دهنده کمترین و بیشترین مقدار مشاهده‌شده از هر متغیر در جامعه آماری هستند. برای نمونه، مقدار مینیمم و ماکزیمم متغیر اندازه شرکت، به‌ترتیب برابر با (407/11 و 190/20) گزارش شده است.
این امر بیانگر آن است که متغیر اندازه شرکت در بازه‌ای بین این دو مقدار تغییر کرده و در همین دامنه نوسان داشته است. علت اینکه ماکزیمم اهرم مالی بزرگتر از یک میباشد این است که بدهیهای یک شرکت از داراییهای آن بیشتر بوده است و این زمانی اتفاق می‌افتد که ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام شرکت به دلیل وجود زیان انباشته، منفی باشد.
توزیع فراوانی متغیر هموارسازی سود واقعی
متغیر هموارسازی سود واقعی با دو مقدار صفر و یک تعریف شده است. نگاره (۳) توزیع فراوانی این متغیر را نشان میدهد:
نگاره 3 . نگاره فراوانی متغیر مجازی
هموارسازی سود واقعی | ||||
درصد تجمعی | درصد | فراوانی |
| |
20 | 20 | 139 | 0 | متغیر |
100 | 80 | 568 | 1 | |
100 | 707 | کل | ||
طبق دادههای پژوهش، نگاره 3، نشان میدهد که از مجموع ۷۰۷ مشاهدة مربوط به متغیر هموارسازی سود واقعی ۱۳۹ مورد دارای مقدار صفر و ۵۶۸ مورد دارای مقدار یک بوده‌اند.
آزمون هم خطی فرضیه‌های پژوهش
نگاره 4. آزمون هم خطی فرضیه‌های پژوهش
چهارم | سوم | دوم | اول | فرضیه ها |
VIF | VIF | VIF | VIF | متغیرها |
496/2 | 222/1 | 351/3 | 050/1 | 1 |
589/1 | 616/1 | 958/1 | 186/1 | 2 |
736/2 | 950/3 | 994/3 | 495/1 | 3 |
210/1 | 191/1 | 193/1 | 578/1 | 4 |
519/1 | 497/1 | 573/1 | 060/1 | 5 |
586/1 | 580/1 | 578/1 | - | 6 |
062/1 | 065/1 | 060/1 | - | 7 |
در مدل‌های بررسی‌شده، مقادیر شاخص تورم واریانس (VIF) برای تمامی متغیرهای پژوهش کمتر از ۱۰ بوده‌اند؛ از این‌رو، میتوان نتیجه گرفت که هم‌خطی چندگانه میان آنها وجود ندارد.
آزمون فرضیه‌های پژوهش
نتایج نگاره 5، نشان میدهد که ضریب تعیین مدل مربوط به این فرضیه برابر با 16/0 است. بر این اساس متغیرهای مستقل ۱۶ درصد از تغییرهای متغیر وابسته (هموارسازی سود واقعی) را توضیح می‌دهند. همچنین سطح معناداری آماره LR کمتر از 05/0 است، میتوان نتیجه گرفت که این مدل در سطح اطمینان ۹05/0 معنادار بوده و از اعتبار بالایی برخوردار است.
همچنین نتایج نشان میدهد که بین حقالزحمة غیرعادی حسابرس و هموارسازی سود واقعی رابطه معنادار و مثبت وجود دارد. با توجه به اینکه مقدار سطح معناداری (۰۰۰/۰) کمتر از 05/0 گزارش شده است، میتوان نتیجه گرفت که فرضیه صفر (H₀) رد شده و فرضیه مقابل (H₁) مورد تأیید قرار گرفته است. بنابراین، فرضیه اول پژوهش در سطح اطمینان ۹05/0 تأیید میشود.
نگاره 5. رابطه بین حقالزحمة غیرعادی حسابرس و هموارسازی سود واقعی
| ||||
متغیرها | ضرایب | میزان خطا | آماره Z | سطح معناداری |
مقدار ثابت | 248/2 | 708/0 | 175/3 | 002/0 |
حقالزحمه غیرعادی حسابرس | 652/1 | 198/0 | 326/8 | 000/0 |
اندازه شرکت | 025/0- | 046/0 | 539/0- | 590/0 |
اهرم مالی | 973/0- | 370/0 | 631/2- | 009/0 |
استقلال هیئتمدیره | 461/1- | 436/0 | 348/3 | 001/0 |
بازده داراییها | 716/0- | 449/0 | 593/1- | 111/0 |
ضریب تعیین مک فادن | آماره LR | سطح معناداری LR | ||
160/0 | 693/112 | 000/0 | ||
براساس نتایج نگاره 5، درباره متغیرهای کنترلی نیز مشاهده میشود که بین اهرم مالی و استقلال هیئتمدیره با هموارسازی سود واقعی رابطه معنادار و منفی وجود دارد. با توجه به اینکه مقدار سطح معناداری متغیرهای مذکور کمتر از 05/0 گزارش شده است، میتوان نتیجه گرفت که فرضیه صفر (H₀) مربوط به این فرضیه‌ها رد شده و فرضیه مقابل (H₁) تایید میشود. این بدان معنی است، اهرم مالی و استقلال هیئتمدیره عواملی تعیین کننده در هموارسازی سود واقعی میباشند.
آزمون فرضیه دوم
نتایج ارائه شده در نگاره 6، نشان میدهد که ضریب تعیین مدل مربوط به این فرضیه برابر با 19/0 است؛ به این معنا که ۱۹ درصد از تغییرهای متغیر وابسته (هموارسازی سود واقعی) توسط متغیرهای مستقل تبیین شده است. همچنین با توجه به سطح معناداری کمتر از 05/0 برای آماره LR، این مدل از نظر آماری در سطح اطمینان ۹05/0 معنادار بوده و از اعتبار بالایی برخوردار است.
نگاره 6. تأثیر مالکیت نهادی بر رابطه بین حقالزحمة غیرعادی حسابرس و هموارسازی سود واقعی
| |||||
متغیرها | ضرایب | میزان خطا | آماره Z | سطح معناداری | |
مقدار ثابت | 461/2 | 742/0 | 315/3 | 001/0 | |
حقالزحمه غیرعادی حسابرس | 178/2 | 322/0 | 768/6 | 000/0 | |
مالکیت نهادی | 558/0- | 264/0 | 118/2- | 034/0 | |
مالکیت نهادی* حقالزحمه غیرعادی حسابرس | 015/1- | 422/0 | 404/2- | 016/0 | |
اندازه شرکت | 016/0 | 047/0 | 338/0- | 736/0 | |
اهرم مالی | 783/0- | 388/0 | 021/2- | 043/0 | |
استقلال هیئتمدیره | 469/1- | 446/0 | 294/3- | 001/0 | |
بازده دارایی ها | 849/0 | 463/0 | 833/1- | 067/0 | |
ضریب تعیین مک فادن | آماره LR | سطح معناداری LR | |||
191/0 | 565/134 | 000/0 | |||
نتایج نگاره 6، نشان میدهد که مالکیت سرمایهگذاران نهادی بر رابطه بین حقالزحمة غیرعادی حسابرس و هموارسازی سود واقعی تأثیر معنادار و منفی دارد. با توجه به اینکه مقدار سطح معناداری متغیر مذکور برابر با ۰۱۶/۰ و کمتر از 05/0 گزارش شده است، میتوان نتیجه گرفت که فرضیه صفر (H₀) رد شده و فرضیه مقابل (H₁) مورد تأیید قرار گرفته است. با توجه به ضریب منفی این متغیر میتوان دریافت با افزایش مالکیت سرمایهگذاران نهادی در شرکتهای مورد بررسی، رابطه مثبت بین حقالزحمة غیرعادی حسابرس و هموارسازی سود واقعی تضعیف میشود. پس فرضیه دوم پژوهش در سطح اطمینان 95 درصد تایید میشود.
نتایج پژوهش نشان میدهد که میان متغیرهای کنترلی (اهرم مالی) و (استقلال هیئتمدیره) با هموارسازی سود واقعی، رابطه‌ای معنادار و منفی وجود دارد. با توجه به اینکه سطح معناداری این متغیرها کمتر از 05/0 گزارش شده است، میتوان نتیجه گرفت که فرضیه صفر (H₀) رد شده و در مقابل، فرضیه مقابل (H₁) تایید میشود.
آزمون فرضیه سوم
طبق نتایج نگاره 7، ضریب تعیین مدل مربوط به این فرضیه 19/0 گزارش شده است. این مقدار نشان میدهد که ۱۹ درصد از تغییرهای متغیر وابسته (هموارسازی سود واقعی) توسط متغیرهای مستقل تبیین شده‌اند. علاوه بر این، سطح معناداری آماره LR کمتر از 05/0 است. بنابراین میتوان نتیجه گرفت که این مدل در سطح اطمینان ۹05/0 معنادار بوده و از اعتبار بالایی برخوردار است.
همچنین نتایج نگاره 7، نشان میدهد که مالکیت اعضای هیئتمدیره بر رابطه بین حقالزحمة غیرعادی حسابرس و هموارسازی سود واقعی تأثیر معنادار و منفی دارد. با توجه به اینکه مقدار سطح معناداری متغیر مذکور برابر با ۰۲۵/۰ و کمتر از 05/0 گزارش شده است، در نتیجه، فرضیه صفر (H₀) رد و فرضیه مقابل (H₁) تأیید میشود. با توجه به ضریب منفی این متغیر افزایش مالکیت اعضای هیئتمدیره در شرکتهای مورد بررسی موجب تضعیف رابطة مثبت بین حقالزحمة غیرعادی حسابرس و هموارسازی سود واقعی میشود. بنابراین، فرضیة سوم پژوهش در سطح اطمینان ۹05/0 تأیید میشود.
نگاره 7. تأثیر مالکیت اعضای هیئتمدیره بر رابطه بین حقالزحمة غیرعادی حسابرس و هموارسازی سود واقعی
| ||||
متغیرها | ضرایب | میزان خطا | آماره Z | سطح معناداری |
مقدار ثابت | 407/2 | 728/0 | 304/3 | 001/0 |
حقالزحمه غیرعادی حسابرس | 951/1 | 275/0 | 085/7 | 000/0 |
مالکیت اعضای هیئتمدیره | 056/1- | 427/0 | 476/2- | 013/0 |
مالکیت اعضای هیئتمدیره * حقالزحمه غیرعادی حسابرس | 196/1- | 533/0 | 242/2- | 025/0 |
اندازه شرکت | 010/0- | 047/0 | 204/0- | 839/0 |
اهرم مالی | 852/0 | 379/0 | 247/2- | 025/0 |
استقلال هیئتمدیره | 426/1- | 445/0 | 207/3- | 001/0 |
بازده داراییها | 653/0 | 454/0 | 436/1 | 151/0 |
ضریب تعیین مک فادن | آماره LR | سطح معناداری LR | ||
190/0 | 382/133 | 000/0 | ||
نتایج پژوهش نشان میدهد که میان دو متغیر کنترلی، یعنی اهرم مالی و استقلال هیئتمدیره، با هموارسازی سود واقعی، رابطه‌ای معنادار و منفی وجود دارد. با توجه به اینکه سطح معناداری این متغیرها کمتر از 05/0 گزارش شده است. بنابراین میتوان نتیجه گرفت که فرضیه صفر (H₀) رد شده و فرضیه مقابل (H₁) تأیید میشود. این بدان معنی است، اهرم مالی و استقلال هیئت مدیره عواملی تعیین کننده در هموارسازی سود واقعی میباشند.
آزمون فرضیه چهارم
نتایج حاصل از آزمون فرضیه چهارم در نگاره (۸) ارائه شده‌اند.
نگاره 8 . تأثیر تمرکز مالکیت بر رابطه بین حقالزحمة غیرعادی حسابرس و هموارسازی سود واقعی
| ||||
متغیرها | ضرایب | میزان خطا | آماره Z | سطح معناداری |
مقدار ثابت | 684/2 | 761/0 | 527/3 | 000/0 |
حقالزحمه غیرعادی حسابرس | 521/2 | 389/0 | 488/6 | 000/0 |
تمرکز مالکیت | 717/0- | 346/0 | 074/2- | 038/0 |
تمرکز مالکیت * حقالزحمه غیرعادی حسابرس
| 383/1- | 505/0 | 737/2- | 006/0 |
اندازه شرکت | 025/0- | 046/0 | 529/0- | 597/0 |
اهرم مالی | 971/0- | 378/0 | 569/2- | 010/0 |
استقلال هیئتمدیره | 321/1- | 454/0 | 907/2- | 004/0 |
بازده داراییها | 669/0- | 457/0 | 463/2- | 144/0 |
ضریب تعیین مک فادن | آماره LR | سطح معناداری LR | ||
197/0 | 371/138 | 000/0 | ||
بر اساس دادههای نگاره 8، ضریب تعیین مدل در آزمون این فرضیه برابر با 19/0 گزارش شده است؛ به این معنا که ۱۹ درصد از تغییرهای متغیر وابسته (هموارسازی سود واقعی) توسط متغیرهای مستقل تبیین شده‌اند.
همچنین با توجه به سطح معناداری کمتر از 05/0 برای آماره LR، میتوان نتیجه گرفت که مدل در سطح اطمینان ۹05/0 معنادار بوده و از اعتبار بالایی برخوردار است.
نتایج نگاره 8، نشان میدهد که تمرکز مالکیت بر رابطه بین حقالزحمة غیرعادی حسابرس و هموارسازی سود واقعی تأثیر معنادار و منفی دارد. با توجه به اینکه سطح معناداری این متغیر برابر با ۰۰۶/۰ و کمتر از 05/0 گزارش شده است، میتوان نتیجه گرفت که فرضیه صفر (H₀) رد شده و فرضیه مقابل (H1) تایید میشود.
با توجه به ضریب منفی این متغیر میتوان دریافت با افزایش تمرکز مالکیت در شرکتهای مورد بررسی، رابطه مثبت بین حقالزحمة غیرعادی حسابرس و هموارسازی سود واقعی تضعیف میشود. پس فرضیه چهارم پژوهش در سطح اطمینان 95 درصد تایید میشود. نتایج پژوهش نشان میدهد که میان دو متغیر کنترلی، یعنی اهرم مالی و استقلال هیئتمدیره، با هموارسازی سود واقعی، رابطه‌ای معنادار و منفی وجود دارد. با توجه به اینکه سطح معناداری این متغیرها کمتر از 05/0 گزارش شده است، میتوان نتیجه گرفت که فرضیه صفر (H₀) رد شده و فرضیه مقابل (H₁) تأیید میشود.
نتیجه‌گیری
در این پژوهش، رابطه میان حقالزحمة غیرعادی حسابرس و هموارسازی سود واقعی با تأکید بر نقش ساختار مالکیت، در شرکتهای پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران مورد بررسی قرار گرفته است. جامعه آماری پژوهش شامل ۱۰۱ شرکت از میان شرکتهای پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران در بازه زمانی ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۱ بوده است. تجزیه‌وتحلیل داده‌ها و آزمون فرضیه‌ها با بهره‌گیری از نرم‌افزارهای SPSS و EViews انجام شده است.
-در فرضیه اول پژوهش به بررسی رابطه بین حقالزحمة غیرعادی حسابرس و هموارسازی سود واقعی شرکت‌ها پرداخته شد. نتایج حاصل از آزمون فرضیه اول بیانگر وجود رابطه‌ای مثبت و معنادار میان حقالزحمة غیرعادی حسابرس و هموارسازی سود واقعی است. این بدان معنی است سطح هموارسازی سود واقعی در شرکت‌هایی که حقالزحمه غیرعادی حسابرسی در آن بیشتر است، بالاتر میباشد.
-در فرضیه دوم پژوهش به بررسی تأثیر مالکیت سرمایهگذاران نهادی بر رابطه بین حقالزحمة غیرعادی حسابرس و هموارسازی سود واقعی پرداخته شد. نتایج حاصل از آزمون فرضیه دوم پژوهش نشان داد مالکیت سرمایهگذاران نهادی بر رابطه بین حقالزحمة غیرعادی حسابرس و هموارسازی سود واقعی تأثیر معنادار و منفی دارد. این نتیجه نشان میدهد که فرضیه پژوهش مبنی بر اینکه مالکیت سرمایهگذاران نهادی بر رابطه بین حقالزحمة غیرعادی حسابرس و هموارسازی سود واقعی تأثیر دارد، رد نمی‌شود. با توجه به ضریب منفی این متغیر میتوان دریافت با افزایش مالکیت سرمایهگذاران نهادی در شرکتهای مورد بررسی، رابطه مثبت بین حقالزحمة غیرعادی حسابرس و هموارسازی سود واقعی تضعیف میشود.
-در فرضیه سوم پژوهش به بررسی تأثیر مالکیت اعضای هیئتمدیره بر رابطه بین حقالزحمه غیرعادی حسابرس و هموارسازی سود واقعی پرداخته شد. نتایج حاصل از آزمون فرضیه سوم پژوهش نشان داد مالکیت اعضای هیئتمدیره بر رابطه بین حقالزحمة غیرعادی حسابرس و هموارسازی سود واقعی تأثیر معنادار و منفی دارد. این نتیجه نشان میدهد که فرضیه پژوهش مبنی بر اینکه مالکیت اعضای هیئتمدیره بر رابطه بین حقالزحمة غیرعادی حسابرس و هموارسازی سود واقعی تأثیر دارد، رد نمی‌شود. با توجه به ضریب منفی این متغیر میتوان دریافت با افزایش مالکیت اعضای هیئتمدیره در شرکتهای مورد بررسی، رابطه مثبت بین حقالزحمة غیرعادی حسابرس و هموارسازی سود واقعی تضعیف میشود.
-در فرضیه چهارم پژوهش به بررسی تأثیر تمرکز مالکیت بر رابطه بین حقالزحمة غیرعادی حسابرس و هموارسازی سود واقعی پرداخته شد. نتایج حاصل از آزمون فرضیه چهارم پژوهش نشان داد تمرکز مالکیت بر رابطه بین حقالزحمة غیرعادی حسابرس و هموارسازی سود واقعی تأثیر معنادار و منفی دارد. این نتیجه نشان میدهد که فرضیه پژوهش مبنی بر اینکه تمرکز مالکیت بر رابطه بین حقالزحمة غیرعادی حسابرس و هموارسازی سود واقعی تأثیر دارد، رد نمی‌شود. با توجه به ضریب منفی این متغیر میتوان دریافت با افزایش تمرکز مالکیت در شرکتهای مورد بررسی، رابطه مثبت بین حقالزحمة غیرعادی حسابرس و هموارسازی سود واقعی تضعیف میشود. درباره متغیرهای کنترلی هم نتایج نشان داد؛ بین اهرم مالی و استقلال هیئتمدیره با هموارسازی سود واقعی رابطه معنادار و منفی وجود دارد. این بدان معنی است، اهرم مالی و استقلال هیئتمدیره عواملی تعیین کننده در هموارسازی سود واقعی میباشند.
1. با توجه به معناداري رابطه بين حقالزحمة غیرعادی حسابرس و هموارسازی سود واقعی شركت‌ها پيشنهاد میشود سرمايه گذاران در زمان تصميم گيري، هموارسازی سود واقعی شركت‌ها را به عنوان يك عامل تعيين كننده در میزان حقالزحمة غیرعادی حسابرس در نظر داشته باشند.
2. با توجه به نتایج حاصل از این پژوهش به سرمایهگذاران و فعالان بازار سرمایه پیشنهاد میشود که هنگام تصمیم‌گیری، مالکیت سرمایهگذاران نهادی و تمرکز مالکیت را به عنوان ابزاری برای کاهش هموارسازی سود در نظر داشته و سرمایه‌گذاری‌های خود را بیشتر به سمت و سوی شرکت‌هایی ببرند که در ساختار مالکیت آنها مالکان نهادی و تمرکز مالکیت بیشتر باشد. همچنین به مسئولان توصیه میشود که شرایط حضور سرمایهگذاران نهادي و تمرکز آنها را در بازار سرمایه فراهم آورند و به سایر گروه‌های ذینفع پیشنهاد میشود در تصمیمهای سرمایه‌گذاری و تامین مالی شرکت‌ها به مالکیت سرمایهگذاران ذکر شده به عنوان ناظران آگاه بر فعالیت‌های مدیریت، توجه نمایند.
3. از آنجایی که طبق پژوهشهای انجام شده و تئوری‌‌های موجود، با افزایش سهم مالکیت مدیر، انگیزة وی برای حفاظت از منافع شرکت بیشتر میشود، پیشنهاد میشود که با افزایش درصد مالکیت مدیر و نیز اعطای دیگر مزایا به وی، از افزایش هزینههای نمایندگی جلوگیری شود. بدیهی است که با انجام این اقدامها و شناخت سایر عوامل اثرگذار بر حقالزحمة حسابرسی و کنترل آن عوامل توسط سهامداران، میتوان با پرداخت هزینههای کمتر، اقدام به حسابرسی در شرکت نمود.
منابع
ایزدیان، علیرضا. (۱۴۰۱). هموارسازی سود و حقالزحمه حسابرسی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد سبزوار.
بختیاری، امیرمحمد.، جلالی، محدثه بیگم.، براتی، سعید.، و میرعرب رضی، شیما. (۱۴۰۳). بررسی تأثیر مالکیت بلوکی و نهادی بر سیاستهای نگهداری وجه نقد در شرکتهای پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران. پژوهشهای حسابداری و راهبری شرکتی، ۳(۹)، ۱۲۳–۱۳۹ doi: 10.71600/jacgr.2024.1129569.
براتی، لیلا.، و حیدرزاده، علیرضا. (۱۴۰۰). بررسی تأثیر هموارسازی سود و شفافیت اطلاعات مالی بر ریسک سقوط قیمت سهام. دانش سرمایه‌گذاری، ۱۰(۳۹)، ۵۱–۶۸.
بندریان، امیرعلی.، و عسچری، علیرضا. (۱۴۰۴). تأثیر ویژگی‌های کمیته حسابرسی و حاکمیت شرکتی اثربخش بر مدیریت سود فرصت‌طلبانه ناشی از تغییر طبقه‌بندی اقلام صورت سود و زیان در بورس اوراق بهادار تهران. چشم‌انداز حسابداری و مدیریت، ۸(۱۰۰)، ۳۳–۵۴.
بهمنی، مریم.، و نظام‌طاهری، سعیده‌سادات. (۱۴۰۲). هموارسازی سود و حقالزحمه حسابرسی شرکت‌ها. فصلنامه علمی کارافن، ۲۰(۶۳)، ۵۶۵–۵۸۵.
جامعی، رضا.، و کولی‌وند، زهره. (۱۴۰۰). بررسی رابطه مالکیت نهادی و حقالزحمه حسابرسی با تأکید بر رابطهات سیاسی. دانش حسابداری، ۱۲(۱)، ۱۵۹–۱۷۲. doi: 10.22103/jak.2021.14837.3107
جنتی‌فر، بهروز.، بیطاری، آرتین.، همت‌فر، محمود.، و قربانیان، محمدرضا. (1405). تحلیل عوامل مؤثر بر تعیین حقالزحمه حسابرسی شرکت با توجه به تبعیض قیمت بین مشتریان بخش خصوصی و عمومی. دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت، ۱۵(۴)، ۲۹۵–۳۰۹. doi: 10.22034/jmaak.2026.24085
حسنی، محمد.، و برخورداری، حمیده. (۱۳۹۹). مطالعه تأثیر تمرکز مالکیت نهادی بر رابطه بین استقلال هیئتمدیره و حقالزحمه خدمات حسابرسی: تقابل دیدگاه‌های مبتنی بر عرضه و تقاضا در قیمت‌گذاری خدمات حسابرسی. بررسی‌های حسابداری و حسابرسی، ۲۷(۱)، ۳۲–۵۹. doi: 10.22059/acctgrev.2020.275931.1008123
شاهزاده حمزه، الهه.، و برهانی، سید عباس. (۱۴۰۳). تأثیر ویژگی‌های هیئتمدیره بر رابطه بین موضوع‌های کلیدی حسابرسی و حقالزحمه حسابرسی. پژوهشهای حسابداری و راهبری شرکتی، ۳(۹)، ۱۰۷–۱۲۱. doi: 10.71600/jacgr.2024.1196844
عابدی صدقیانی، بابک.، و کیانی، علی. (۱۴۰۳). بررسی تأثیر قابلیت مقایسه حسابداری بر حقالزحمه حسابرسی و تأخیر در گزارش حسابرسی در شرکتهای پذیرفته شده بورس و اوراق بهادار تهران. پژوهشهای حسابداری و راهبری شرکتی، ۳(۹)، ۴۵–۶۴. doi: 10.71600/jacgr.2024.1192977
عمادی، سید جواد.، و خمیس‌آبادی، زینب. (۱۳۹۷). بررسی عوامل مؤثر بر هموارسازی سود در شرکتهای خدماتی پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران. مدیریت عملیات خدمات، ۱(۲)، ۱۸–۳۳.
مهدوی، غلامحسین.، و کرمانی، احسان. (۱۳۹۴). تأثیر استقلال هیئتمدیره بر رابطه بین عدم تقارن اطلاعاتی و کیفیت گزارشگری مالی در بورس اوراق بهادار تهران. راهبرد مدیریت مالی، ۳(۴)، ۱–۲۶. doi: 10.22051/jfm.2016.2343
مهرانی، ساسان، و جمشیدیاوانکی، کوروش. (۱۳۹۰). عوامل مؤثر بر تعیین حقالزحمه حسابرسی. فصلنامه حسابدار رسمی، ۱۳، 60-77.
نامداری، محسن.، فلاح، شمس میرفیض.، کردلویی، حمیدرضا.، خان‌محمدی، محمد حامد.، و احمدی، فائق. (۱۴۰۲). ساختار مالکیت، کیفیت حسابرسی و مدیریت سود واقعی: شناخت اثرات متقابل هم‌زمان. فصلنامه بورس اوراق بهادار، ۱۶(۶۱)، 229–252. doi: 10.22034/jse.2022.11851.1898
Abad, D., Sánchez-Ballesta, J. P., & Yagüe, J. (2017). Audit opinions and information asymmetry in the stock market. Accounting & Finance, 57(2), 565–595. https://doi.org/10.1111/acfi.12175
Abedi Sadeghiani, B., & Kiani, A. (2024). Investigating the impact of accounting comparability on audit fees and audit report delay in Tehran Stock Exchange listed companies. Accounting and Corporate Governance Researches, 3(9), 45–64. https://doi.org/10.71600/jacgr.2024.1192977 (In Persian).
Alves, S. (2023). The impact of managerial ownership on audit fees: Evidence from Portugal and Spain. Cogent Economics & Finance, 11 (1), 1–23. https://doi.org/10.1080/23322039.2022.2163078
Bahmani, M., & Nezam-Taheri, S. S. (2023). Income smoothing and audit fees of companies. Karafan Scientific Quarterly, 20(63), 565–585. Retrieved from https://www.magiran.com/p2680917(in Persian).
Bakhtiari, A. M., Jalali, M. B., Barati, S., & Mirarab Razi, Sh. (2024). Investigating the effect of block and institutional ownership on cash holding policies in companies listed on the Tehran Stock Exchange. Accounting and Corporate Governance Researches, 3(9), 123–139. https://doi.org/10.71600/jacgr.2024.1129569 (in Persian).
Bandarian, A., & Aschari, A. (2025). The impact of audit committee characteristics and effective corporate governance on opportunistic earnings management through reclassification of income statement items in Tehran Stock Exchange. Cheshmandaz-e Hesabdari va Modiriat Journal of Accounting and Management Vision, 8(100), 33–54. https://www.jamv.ir/article_226278.html (in Persian).
Barati, L., & Heidarzadeh, A. (2021). The effect of income smoothing and financial information transparency on stock price crash risk. Danesh-e Sarmayegozari (Investment Knowledge), 10(39), 51–68. Retrieved from https://sanad.iau.ir/fa/Journal/jik/Issue/38657 (in Persian).
Chan, K. H., Jiang, E. J., Mo, P. L. L., & Zhang, H. (2025). Auditors’ response to controlling shareholders’ share pledging: Evidence from audit opinions and audit fees. AUDITING: A Journal of Practice & Theory, 44 (1), 27–53. https://doi.org/10.2308/AJPT-2022-138
Choi, J., Kim, J., & Zang, Y. (2010). Do abnormally high audit fees impair audit quality? Auditing: A Journal of Practice & Theory, 29(2), 115–140. https://doi.org/10.2308/aud.2010.29.2.115
Cohen, D., & Zarowin, P. (2008). Economic consequences of real and accrual-based earnings management activities. The Accounting Review, 83 (3), 757–787. https://doi.org/10.2308/accr.2008.83.3.757
Egbunike, C. F., Igbinovia, I. M., Okafor, K. J., & Mmadubuobi, L. C. (2023). Residual audit fee and real income smoothing: Evidence from quoted non-financial firms in Nigeria. Asian Journal of Accounting Research, 8(1), 66–79. https://doi.org/10.1108/AJAR-01-2022-0006
Emadi, S. J., & Khamisabadi, Z. (2019). Investigating the factors affecting earnings smoothing in service companies listed on the Tehran Stock Exchange. Service Operations Management, 1(2), 18–33 . Retrieved from https://www.magiran.com/p2018463 (In Persian).
Fan, J. P. H., & Wong, T. J. (2002). Corporate ownership structure and the informativeness of accounting earnings in East Asia. Journal of Accounting and Economics, 33(3), 401–425. https://doi.org/10.1016/S0165-4101(02)00047-2
Gunny, K. A. (2010). The relation between earnings management using real activities manipulation and future performance: Evidence from meeting earnings benchmarks. Contemporary Accounting Research, 27(3), 855–888. https://doi.org/10.1111/j.1911-3846.2010.01029.x
Hassani, M., & Barkhordari, H. (2020). The effect of institutional ownership concentration on the relationship between board independence and audit fees: A contrast of supply and demand perspectives. Accounting and Auditing Reviews, 27 (1), 32–59. https://doi.org/10.22059/acctgrev.2020.275931.1008123 (in Persian).
Hribar, P., Kravet, T., & Wilson, R. (2014). The relation between earnings management using real activities manipulation and future performance: Evidence from meeting earnings benchmarks. Review of Accounting Studies, 19 (1), 506–538. https://doi.org/10.1007/s11142-013-9253-8
Izadian, A. (2022). Income smoothing and audit fees [Master’s thesis, Islamic Azad University, Sabzevar Branch]. (in Persian).
Jamei, R., & Kolivand, Z. (2021). Investigating the relationship between institutional ownership and audit fees with emphasis on political connections. Accounting Knowledge, 12(1), 159–172. Retrieved from https://jak.uk.ac.ir/article_2791.html (in Persian).
Jannatifar, B., Bitaari, A., Hemmatfar, M., & Ghorbanian, M. R. (2025). Analysis of factors influencing corporate audit fee determination considering price discrimination between private and public sector clients. Danesh Journal of Accounting and Auditing Management, 15(4), 295–309. https://www.jmaak.ir/article_24085.html (in Persian).
Jensen, M. C., & Meckling, W. H. (1976). Theory of the firm: Managerial behavior, agency costs and ownership structure. Journal of Financial Economics, 3(4), 305–360. https://doi.org/10.1016/0304-405X(76)90026-X
Krishnan, J., Sami, H., & Zhang, Y. (2005). Does the provision of non-audit services affect investor perceptions of auditor independence? Auditing: A Journal of Practice & Theory, 24(2), 111–135. https://doi.org/10.2308/aud.2005.24.2.111
Kushwaha, N. N., Anand, A., Jayadev, M., & Raghunandan, K. (2025). Related party transactions and auditor fees. AUDITING: A Journal of Practice & Theory, 44(3), 155–175. https://doi.org/10.2308/AJPT-2022-086
Mahdavi, G., & Kermani, E. (2015). The effect of board independence on the relationship between information asymmetry and financial reporting quality in Tehran Stock Exchange. Strategic Financial ManagementJournal,3(4),1-26. https://doi.org/10.22051/jfm.2016.2343 (In Persian).
Musah, A., Okyere, B., & Boakye, E. A. (2021). The effect of ownership structures on audit fees of listed firms in Ghana. Journal of Accounting and Investment, 22(2), 392–409. https://doi.org/10.18196/jai.v22i2.11337
Namdari, M., Fallah Shams, Sh. M., Kordlouei, H. R., Khan Mohammadi, M. H., & Ahmadi, F. (2023). Ownership structure, audit quality, and real earnings management: Identifying simultaneous interaction effects. Quarterly Journal of Securities Exchange, 16(61), 229–252. https://doi.org/10.22034/jse.2022.11851.1898(in Persian).
Shahzadeh Hamzeh, E., & Borhani, S. A. (2024). The impact of board characteristics on the relationship between key audit matters and audit fees. Accounting and Corporate Governance Researches, 3(9), 107–121. https://doi.org/10.71600/jacgr.2024.1196844 (in Persian).
Shan, Y. G., Troshani, I., & Tarca, A. (2019). Managerial ownership, audit firm size, and audit fees: Australian evidence. Journal of International Accounting, Auditing and Taxation, 35, 18–36. https://doi.org/10.1016/j.intaccaudtax.2019.05.002
Shleifer, A., & Vishny, R. W. (1997). A survey of corporate governance. Journal of Finance, 52(2), 737–783. https://doi.org/10.1111/j.1540-6261.1997.tb04820.x
Simunic, D. A. (1980). The pricing of audit services: Theory and evidence. Journal of Accounting Research, 18 (1), 161–190. https://www.jstor.org/stable/2490397
Teixeira, C., Valmorbida, F. P., Mazzioni, S., Magro, C. B. D., & Soschinski, C. K. (2023). Influence of ownership structure on earnings smoothing in companies listed on B3. Contextus – Contemporary Journal of Economics and Management, 21, e85161. https://doi.org/10.19094/contextus.2023.85161
Zhang, Y. T., Xiong, Y., & Zeng, Z. H. (2019). Abnormal Audit Fees and Classified Transfer of Earnings Management: Economic Rent or Audit Cost. Auditing Research, 2, 82-90.
Zhou, X., Lou, P., Wu, Y., & Zhang, L. (2022). Earnings persistence and abnormal audit fees. Discrete Dynamics in Nature and Society, 2022, Article ID 2659939, 12 pages. https://doi.org/10.1155/2022/2659939
[1] . Haribar et al.
[2] . Gunny
[3] . Fan & Wong,
[4] . Shleifer & Vishny
[5] . Abad et al
[6] . Musah et al
[7] . Kushwaha et al
[8] . Teixeira et al
[9] . Shan et al
[10] . Krishnan et al
[11] . Jensen & Meckling
[12] . Chan et al
[13] . Egbunike et al
[14] . Alhmood et al
[15] . Alves
[16] . Zhou et al
[17] . Zhang et al
[18] . Simunic
[19] . Cohen & Zarowin
[20] . Choi et al
[21] . Zang
مقالات مرتبط
-
ارائه الگوی مفهومی راهبری شرکتی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران
تاریخ چاپ : 1403/10/30 -
بررسی تاثیر عدم اطمینان اقتصادی بر چسبندگی هزینه ها با تاکید بر نقش تعدیلی تمرکز مالکیت
تاریخ چاپ : 1402/09/01 -
بررسی تاثیرمولفه های حاکمیت شرکتی بر سود آوری شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادارتهران
تاریخ چاپ : 1401/07/01 -
حقوق این وب‌سایت متعلق به سامانه مدیریت نشریات دانشگاه آزاد اسلامی است.
حق نشر © 1404-1400