مروری بر رویکردهای تجربی سنجش قابلیت مقایسه صورتهای مالی
محورهای موضوعی : حسابداری مالی
1 - گروه حسابداری، واحد آذرشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، آذرشهر، ایران
کلید واژه: قابلیت مقایسه صورتهای مالی, اندازهگیری, پژوهشهای تجربی حسابداری,
چکیده مقاله :
در سالهای اخیر موضوع قابلیت مقایسه صورتهای مالی همواره در تحقیقات تجربی حسابداری مالی مورد توجه پژوهشگران بوده است. ادبیات اخیر، به ویژه در پی پژوهش تأثیرگذار دیفرانکو و همکاران (2011)، بر استفاده از خروجی فرآیند گزارشگری مالی برای اندازهگیری قابلیت مقایسه حسابداری متمرکز شده است. هدف اصلی این پژوهش بررسی و تحلیل چهارجوب نظری و شیوه سنجش معیارهای قابلیت مقایسه صورتهای مالی مبتنی بر خروجی گزارشگری مالی است. در این مطالعه ضمن ارائه طبقهبندی رویکردهای سنجش قابلیت مقایسه صورتهای مالی، سه الگوی سنجش قابلیت مقایسه صورتهای مالی شامل الگوی دیفرانکو و همکاران (2011) بر اساس ارتباط بین خروجیهای حسابداری و بازده سهام، الگوی ییپ و یانگ (2012) بر اساس شباهت و عدم شباهت گزارشهای مالی و الگوی بابایی و همکاران (1399) بر اساس تئوری ارزش گذاری نسبی به طور دقیق بررسی و نکات مهم روش شناختی هر کدام بحث شده است. این پژوهش میتواند در انتخاب روش مناسب سنجش قابلیت مقایسه صورتهای مالی برای پژوهشگران این حوزه مفید باشد.
Financial statement’s comparability has been the subject of significant interest in empirical financial accounting research. Recent literature, particularly that following De Franco et al.’s (2011) influential study, has focused on utilizing the output of the financial reporting process to measure accounting comparability. The main aim of this research is to investigate and analyze the theoretical framework and the method of measuring the criteria of output-based measures of financial statements comparability. In this study, while presenting the classification of approaches for measuring the comparability of financial statements, three models for measuring the comparability of financial statements, including De Franco et al.'s (2011) model based on the relationship between accounting outputs and stock returns, Yip and Yang's (2012) model based on the similarity and dissimilarity of financial reports and model of Babaei et al. (2019) based on relative valuation theory has been carefully examined and important methodological points of each have been discussed. As a whole, our study attempts to guide empirical researchers who (plan to) undertake studies on accounting comparability in selecting relevant topics and choosing adequate approaches to measurement.
بابایی، قادر، پاک مرام، عسگر، بادآور نهندی، یونس و رضایی، نادر. (1399). الگوی سنجش قابلیت مقایسه صورتهای مالی بر اساس تئوری ارزشگذاری نسبی. بررسیهای حسابدای و حسابرسی، 27(4)، 580-546.
خدارحمی، بهروز،. حسینی، سید رسول،. (1393). تئوری حسابداری، تهران، انتشارات ترمه.
داموداران، آسوات. (2002). ارزش¬گذاری سهام مفاهیم و مدل¬های کاربردی. ترجمه: شرکت تامین سرمایه امین (1398)، انتشارات کیان، تهران.
کمیته تدوین استانداردهای حسابداری. (1392). مفاهیم نظری گزارشگری مالی، انتشارات سازمان حسابرسی، تهران.
مهرانی، کاوه؛ مهرانی، کیارش؛ میرصانعی، سیدروح اله. (1395). ارزشیابی سهام. مهربان نشر. تهران.
مهرانی، ساسان؛ کرمی، غلامرضا؛ سیدحسینی، سیدمصطفی، (1395). تئوری حسابداری (1)، نشر نگاه دانش، تهران.
فروغی، داریوش،. قاسم زاد، پیمان. (1394). تأثیر قابلیت مقایسه صورتهای مالی بر ضریب واکنش سودهای آتی. بررسیهای حسابداری و حسابرسی، 22 (4)، 479-500.
Ali, M. J. (2005). A Synthesis of Empirical Research on International Accounting Harmonization and Compliance with Financial Reporting Standards. Journal of Accounting Literature, 24,1–52.
Baker, R. C., & Barbu, E. M. (2007a). Evolution of research on international accounting harmonization: a historical and institutional perspective. Socio-Economic Review, 5, 603–32.
Baker, R. C., & Barbu, E. M. (2007b). Trends in research on international accounting harmonization. The International Journal of Accounting, 42, 272–304. Barth, M., Landsman, W., Lang, M., & Williams, C. (2013). Effects on comparability and capital market benefits of voluntary adoption of IFRS by US firms: Insights from voluntary
adoption of IFRS by non-US firms. Working paper 3074, Stanford University.
Bhojraj, S., & Lee, C. M. C. (2002). Who Is My Peer? A Valuation-Based Approach to the Selection of Comparable Firms. Journal of Accounting Research, 40(2), 407–439.
Brochet, F., Jagolinzer, A. D., & Riedl, E. (2013). Mandatory IFRS Adoption and Financial Statement Comparability. Contemporary Accounting Research, 30(4), 1373–1400.
Cascino, S., & Gassen, J. (2015). What Drives the Comparability Effect of Mandatory IFRS Adoption?. Review of Accounting Studies, 20(1), 242–82. Chen, C., Collins, D. W., Kravet, T. D., & Mergenthaler, R. D. (2018). Financial Statement Comparability and the Efficiency of Acquisition Decisions. Contemporary Accounting Research,
35(1), 164-202.
Chircop, J., Collins, D. W., Hass, L. H., & Nguyen, N.Q. (2019). Accounting Comparability and Corporate Innovative Efficiency. The Accounting Review, doi: 10.2308/accr-52609.
De Franco, G., Kothari, S. P., & Verdi, R. S. (2011). The benefits of financial statement comparability. Journal of Accounting Research, 49(4), 895-931. Emudainohwo, O.B. (2017). Determinants of price-earnings ratio: Nigerian experience (Quantile regression). International Journal of Economics, Business and Management Research,
1(5), 46-76.
Endrawes, M., Feng, Z., Lu, M., & Shan, Y. (2018). Audit committee characteristics and financial statement comparability. Accounting & Finance. doi:10.1111/acfi.12354. Engelberg, J., Ozoguz, A., & Wang, S. (2018). Know Thy Neighbor: Industry Clusters, Information Spillovers, and Market Efficiency. Journal of Financial and Quantitative Analysis, 53(5),
1937-1961.
Financial Accounting Standards Board. (2010). Statement of Financial Accounting Concepts No.8, http://www.fasb.org/jsp/FASB/Page/PreCodSectionPage&cid=1 176156317989.
Giroud, X., & Mueller, H. M. (2010). Does corporate governance matter in competitive industries?. Journal of Financial Economics, 95(3), 312-331.
Gong, G., Li, L. Y., Zhou, L., (2013). Earnings non-synchronicity and voluntary disclosure. Contemporary Accounting Research, 30(4), 1560-1589.
Gross, C., & Perotti, P. (2017). Output-based measurement of accounting comparability: A survey of empirical proxies. Journal of Accounting Literature, 39, 1-22.
Habib, A., Monzur Hasan, M., & Al-hadi, A. (2018). Financial Statement Comparability and Idiosyncratic Return Volatility. International Review of Finance, 18(3), 1-31.
Hayn, C. (1995). The Information Content of Losses. Journal of Accounting and Economics, 20(2), 125–153.
IFRS Foundation (2012). Post-implementation Review of IFRS 8: Update on Progress Made to February 2012. Staff paper for the IASB meeting from 19 to 21 March 2012, London.
Kim, J.-B., Li, Y., & Zhang, L. (2011). Corporate tax avoidance and stock price crash risk: Firm level analysis. Journal of Financial Economics, 100(3), 639-662.
Kim, J-B., Li, L., Yi Lu, L., &Yu, Y. (2017). Financial statement comparability and expected crash risk. Journal of Accounting and Economics, 61(2-3), 294–312. Kim, R., Kim, S., &Musa, P. M. (2018). When does comparability better enhance relevance? Policy implications from empirical evidence. Journal of Accounting and Public Policy. 37(5),
436-457.
Kim, S., & Lim, C.S. (2017). Earnings comparability and informed trading. Finance Research Letters, 20,130–136.
Kim, S., Kraft, P., & Ryan, S. G. (2013). Financial Statement Comparability and Credit Risk. Review of Accounting Studies, 18, 783–823.
Kvaal, E., & Nobes, C. (2012). IFRS Policy Changes and the Continuation of National Patterns of IFRS Practice. European Accounting Review, 21(2), 71–343. Lang, M., Maffett, M., & Owens, E. (2010). Earnings comovement and accounting comparability: The effects of mandatory IFRS adoption. Working paper, University of North Carolina at
Chapel Hill.
Lipe, M.G., & Salterio, S.E. (2000). The balanced scorecard: Judgmental effects of common and unique performance measures. The Accounting Review, 75 (3), 283-298. Majeed, M.A., Yan, C., & Tauni, M.Z. (2018). How does competition shape managerial decisions? Product market competition and financial statement comparability. Management
Decision, 56(11), 2437-2471. Nobes, C. W. (Ed.). (2001). GAAP 2001: A survey of National Accounting Rules Benchmarked against International Accounting Standards. Retrieved from Deloitte’s IAS Plus website:
http://www.iasplus.com/en/resources/binary/resource/gaap2001.pdf.
Ohlson, J. A. 1995. Earnings, book values, and dividends in equity valuation. Contemporary Accounting Research, 11(2), 661-687.
Sohn, B.C. (2016). The effect of accounting comparability on the accrual-based and real earnings management. Journal of Accounting and Public Policy, 35(5), 513-539.
Stallings, A.M. (2017). Financial Statement Comparability and Investor Responsiveness to Earnings News. Journal of Accounting and Finance, 17(4), 73-97.
Tay, J. S. W., & Parker, R. H. (1990). Measuring International Harmonization and Standardization. Abacus, 26, 71–88.
Van der Tas, L. G. (1988). Measuring Harmonisation of Financial Reporting Practice. Accounting and Business Research, 18, 157–69.
Van der Tas, L. G. (1992). Measuring International Harmonization and Standardization: A Comment. Abacus, 28, 211–16.
Wenjing, H. (2008). Price–earnings ratio and influence factors: evidence from China. Master’s Thesis in Accounting and Finance. University of VAASA, Finland.
Yip, W., & Young, D. (2012). Does mandatory IFRS adoption improve information comparability?. The Accounting Review, 87(5), 1767-1789.
Zeff (2012), S. A. (2012). The Evolution of the IASC into the IASB, and the Challenges it Faces. The Accounting Review, 87, 807–37.
Zeff, S. A. (1993). The Politics of Accounting Standards. Academia Italiana di Economia Aziendale, 12, 123–42.
Zhang, J.H.¬(2018). Accounting Comparability, Audit Effort, and Audit Outcomes. Contemporary Accounting Research, 35(1), 245-276.
Journal of Accounting and Corporate Governance Researches
Vol. 3, No. 10, Winter 2025 (39-66)
Paper type: Research Article
A Survey of Empirical Approaches to Measure the Financial Statements Comparability
Ghader Babaei*1
Abstract
Financial statement’s comparability has been the subject of significant interest in empirical financial accounting research. Recent literature, particularly that following De Franco et al.’s (2011) influential study, has focused on utilizing the output of the financial reporting process to measure accounting comparability. The main aim of this research is to investigate and analyze the theoretical framework and the method of measuring the criteria of output-based measures of financial statements comparability. In this study, while presenting the classification of approaches for measuring the comparability of financial statements, three models for measuring the comparability of financial statements, including De Franco et al.'s (2011) model based on the relationship between accounting outputs and stock returns, Yip and Yang's (2012) model based on the similarity and dissimilarity of financial reports and model of Babaei et al. (2019) based on relative valuation theory has been carefully examined and important methodological points of each have been discussed. As a whole, our study attempts to guide empirical researchers who (plan to) undertake studies on accounting comparability in selecting relevant topics and choosing adequate approaches to measurement.
Keywords: Financial Statements Comparability, Measurement, Accounting Empirical Research.
|
[1] . Department of Accounting, Aza.C., Islamic Azad University, Azarshahr, Iran.
*Corresponding Author: Ghader.Babaei@iau.ac.ir
مروری بر رویکردهای تجربی سنجش قابلیت مقایسه صورتهای مالی
قادر بابایی*1
تاریخ دریافت: 14/05/1403 تاریخ پذیرش: 20/05/1404
چکیده
در سالهای اخیر موضوع قابلیت مقایسه صورتهای مالی همواره در تحقیقات تجربی حسابداری مالی مورد توجه پژوهشگران بوده است. ادبیات اخیر، به ویژه در پی پژوهش تأثیرگذار دیفرانکو و همکاران (2011)، بر استفاده از خروجی فرآیند گزارشگری مالی برای اندازهگیری قابلیت مقایسه حسابداری متمرکز شده است. هدف اصلی این پژوهش بررسی و تحلیل چهارجوب نظری و شیوه سنجش معیارهای قابلیت مقایسه صورتهای مالی مبتنی بر خروجی گزارشگری مالی است. در این مطالعه ضمن ارائه طبقهبندی رویکردهای سنجش قابلیت مقایسه صورتهای مالی، سه الگوی سنجش قابلیت مقایسه صورتهای مالی شامل الگوی دیفرانکو و همکاران (2011) بر اساس ارتباط بین خروجیهای حسابداری و بازده سهام، الگوی ییپ و یانگ (2012) بر اساس شباهت و عدم شباهت گزارشهای مالی و الگوی بابایی و همکاران (1399) بر اساس تئوری ارزش گذاری نسبی به طور دقیق بررسی و نکات مهم روش شناختی هر کدام بحث شده است. این پژوهش میتواند در انتخاب روش مناسب سنجش قابلیت مقایسه صورتهای مالی برای پژوهشگران این حوزه مفید باشد. واژههای کلیدی: قابلیت مقایسه صورتهای مالی، اندازهگیری، پژوهشهای تجربی حسابداری.
|
[1] . گروه حسابداری، واحد آذرشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، آذرشهر، ایران. *نویسنده مسئول: Ghader.Babaei@iau.ac.ir
مقدمه
تصميمهاي سرمایه گذاران همواره شامل انتخاب بين فرصتهاي جايگزين ميباشد و این تصمیمات را نمیتوان بدون اطلاعات قابل مقایسه انجام داد (بحجراج و لی1،2002؛ دیفرانکو و همکاران2، 2011؛ ییپ و یانگ3، 2012؛ کیم و همکاران4، 2013؛ کاسکینو و گاسن5، 2015؛ کیم و لیم6، 2017؛ کیم و همکاران، 2017؛ سون7، 2016؛ گراس و پروتی8، 2017؛ ماجد و همکاران9، 2018؛ اندروز و همکاران10، 2018؛ ژانگ11، 2018؛ چیرکوب12، 2019). قابليت مقايسه يكي از خصوصيات كيفي اصلي مرتبط با ارائه اطلاعات است كه بر سودمندی اطلاعات ميافزايد (هیات تدوین استانداردهای حسابداری مالی13، 2010). طبق بيانيه شماره (8) هیات تدوین استانداردهای حسابداری مالی و چارچوب مفهومي گزارشگري مالي هیات تدوین استانداردهای بین المللی14 قابليت مقايسه، قابليت تأييد پذیری، به موقع بودن و قابل فهم بودن ويژگيهاي كيفي هستند كه سودمندي اطلاعاتي را كه مربوط هستند و به طور صادقانه ارائه شدهاند را افزايش ميدهند. استفادهكنندگان صورتهاي مالي بايد بتوانند صورتهاي مالي واحد تجاري را طي زمان جهت تشخيص روند تغييرات در وضعيت مالي، عملكرد مالي و انعطافپذيري مالي واحد تجاري مقايسه نمايند. در مفاهیم نظری گزارشگری مالی پیوست استانداردهای مصوب حسابدرای ایران نیز در رابطه با قابلیت مقایسه بیان شده، استفادهكنندگان همچنين بايد بتوانند صورتهاي مالي واحدهاي تجاري مختلف را مقايسه كنند تا وضعيت مالي، عملكرد مالي و انعطافپذيري مالي آنها را نسبت به يكديگر بسنجند. بدينترتيب ضرورت دارد اثرات معاملات و ساير رويدادهاي مشابه در داخل واحد تجاري و در طول زمان براي آن واحد تجاري با ثبات رويه اندازهگيري و ارائه شود و بين واحدهاي تجاري مختلف نيز هماهنگي رويه در باب اندازهگيري و ارائه موضوعات مشابه رعايت گردد.
نياز به قابليت مقايسه را نبايد با يكنواختي مطلق اشتباه گرفت و اين خصوصيت نبايد مانع از بكارگيري روشهاي بهبود يافته حسابداري گردد (کمیته تدوین استانداردهای حسابداری، 1392). در این بین قابليت مقايسه يكي از ويژگيهاي کیفی گزارشگري مالي است كه كميت و كيفيت اطلاعات در دسترس براي سرمايه گذاران را افزايش ميدهد و به آنها امكان ميدهد از طريق ارزيابي عملكرد گذشته شركت، عملكرد آتي را با دقت بيشتري پيش بيني كنند و بر مبناي آن تصميم گیری کنند (فروغی و قاسمزاد، 139). قابليت مقايسه همچنین به استفاده كنندگان در شناسايي و درك شباهتها و تفاوتها كمك کرده و هزينه كسب و پردازش اطلاعات را كاهش میدهد (دیفرانکو و همکاران، 2011) و نیز موجب تخصيص كاراء سرمايه ميشود (چن و همکاران15، 2018). قابليت مقايسه همینطور میتواند باعث ارتقاء كيفيت اطلاعات در دسترس و در نتيجه آن افزايش پوشش و دقت پيشبيني تحلیلگران (هورتن و همکاران16، 2013؛ لانگ و همکاران17، 2010)، افزايش نقدشوندگي و حجم معاملات (بارث و همکاران18، 2013)، کاهش هزینههای دسترسی به اطلاعات و پردازش آن توسط سهامدارن، اعتبار دهندگان، تحلیلگران مالی و حسابرسان (سون، 2016؛ انگلبرگ و همکاران19، 2018) و كاهش مزاياي ناشي از استفاده از اطلاعات محرمانه (بروچت و همکاران20، 2013) و از طریق کاهش هزینههای دسترسی اطلاعات باعث کاهش حقالزحمه و تاخیر در ارائه گزارش حسابرس شود (ژانگ، 2018).
هیئت استانداردهای حسابداری مالی (1980) قابلیت مقایسه در صورتهای مالی را دلیل اصلی ایجاد استانداردهای حسابداری میداند. هدف اصلی از گزارشگری مالی با مقاصد عمومی فرآهم آوردن اطلاعات جهت استفاده کنندگان است که آنها را قادر میسازد ارزیابی مناسبی از زمانبندی و عدم اطمینان جریان خالص وجه نقد آتی شرکتها را داشته باشند. هیئت استانداردهای حسابداری مالی (2010) بیان میکند به جهت نائل شدن به هدف کلی فوق اطلاعات مالی را باید به سادگی بتوان با اطلاعات گزارش شده سایر شرکتهای مشابه و همچنین با دورههای قبل مقایسه نمود.
فعالیتهای تجاری یک شرکت با دو بعد عوامل خاص شرکت و عوامل رایج و عمومی در صنعت درگیر بوده و این عوامل بر خود شرکت و شرکتهای مشابه در همان صنعت تاثیرگذار است (گونگ و همکاران21، 2013). زمانی که عوامل رایج و عمومی بخش گستردهای از تشابهها و تفاوتهای شرکتهای حاضر در یک صنعت خاص را تبیین میکنند میتوان دریافت این شرکتها قابلیت مقایسه بالایی دارند. به طور کلی تحلیل پیام اطلاعات و کسب شناخت از هر شرکت به طور خاص برای اشخاص کار بسیار دشواری است. در نتیجه سرمایه گذاران و اعتبار دهندگان تمایل دارند استفاده از اطلاعات خاص هر شرکت را در تصمیم گیریها و قضاوتهای خود کاهش دهند (لیپ و سالتریو22، 2000). همانطور که قبلاً مطرح شد، بهبود سطح قابلیت مقایسه صورتهای مالی هزینههای بدست آوردن اطلاعات را کاهش داده و عدم تقارن اطلاعاتی را تقلیل و قابلیت فهم اطلاعات مالی را افزایش میدهد (دیفرانکو و همکاران، 2011؛ کیم و همکاران، 2013). بنابراین قابلیت مقایسه صورتهای مالی میزان وابستگی استفادهکنندگان را به اطلاعات منتشر شده از سوی مدیریت را کاهش میدهد (گونگ و همکاران، 2013).
با توجه به اهمیت قابلیت مقایسه صورتهای مالی اندازهگیری آن همواره با مشکلات و چالشهای اساسی روبه روی بوده است. در این بین تلاشهای مختلفی جهت کمی سازی قابلیت مقایسه صورتهای مالی شرکتها انجام شده است. این مطالعه سعی دارد پس از مطالعه دقیق ادبیات موجود، روشها و رویکردهای اندازهگیری تجربی در زمینه قابلیت مقایسه صورتهای مالی را معرفی و نقاط ضعف و قوت هر کدام را تحلیل نماید. بدین منظور ابتدا یک طبقه بندی کلی برای پژوهشهای انجام شده در زمینه اندازهگیری قابلیت مقایسه ارائه و سپس جایگاه قابلیت مقایسه صورتهای مالی در چهارچوب مفهومی استانداردهای بینالمللی، استانداردهای مالی آمریکا و استانداردهای حسابداری ایران بررسی شده و در نهایت به بررسی دقیق پنج الگوی مطرح شده برای اندازهگیری قابلیت مقایسه پرداخته میشود.
سیر پژوهشهای انجام شده در زمینه قابلیت مقایسه صورتهای مالی
تعداد پژوهشها در زمینه قابلیت مقایسه صورتهای مالی در سالهای اخیر و به ویژه بعد از تصویب استانداردهای بین المللی گزارشگری مالی23 (IFRS) در اتحادیه اروپا24 و پیشنهاد پذیرش آن در ایالات متحده آمریکا، رشد قابل توجهی داشته است. علاوه بر تحولات مرتبط با تدوین استانداردهای بین المللی حسابداری، بخشی از این افزایش علاقهمندی به قابلیت مقایسه صورتهای مالی مربوط به معرفی روشهای جدید اندازهگیری آن در پژوهشهای تجربی است.
در گذشته پژوهشهای انجام شده بر روی قابلیت مقایسه صورتهای مالی غالباً بر مبنای ورودیهای25 گزارشگری مالی مانند انتخاب رویههای حسابداری و شیوههای گزارشگری متمرکز بودند. بسیاری از این پژوهشها قابلیت مقایسه صورتهای مالی را از طریق شمارش و وزندهی تفاوتها در رویهها و انتخابهای حسابداری در طول زمان در سطح هر شرکت محاسبه نمودهاند (گراس و پروتی، 2017). با این حال، تحقیقات اخیر بیشتر بر محاسبه قابلیت مقایسه صورتهای مالی بر اساس خروجیهای سیستم گزارشگری مالی26 و غالباً سود (زیان) خالص متمرکز شده است. به عنوان مثال، یکی از پرکاربردترین روشهای محاسبه قابلیت مقایسه صورتهای مالی بر اساس خروجیها، قابلیت مقایسه صورتهای مالی را بر اساس میزان شباهتی که بین خروجیهای حسابداری در واکنش به رویدادهای اقتصادی یکسان وجود دارد اندازهگیری میکند (دیفرانکو و همکاران، 2011).
محققین در سالهای اخیر مانند گراس و پروتی (2017) معتقدند در اندازهگیری قابلیت مقایسه صورتهای مالی، رویکردهای مبتنی بر خروجی صورتهای مالی در مقایسه با روشهای مبتنی بر ورودیها، حداقل چهار مزیت عمده به شرح زیر دارند (گراس و پروتی، 2017).
1- رویکردهای مبتنی بر خروجی به دلیل تمرکز بر خروجی صورتهای مالی برای استفاده کنندگان مناسبتر میباشند.
2- رویکردهای مبتنی بر خروجیهای صورتهای مالی از عینیت بالاتری برخوردار است، چون نیازی به انتخاب و وزندهی خروجیهای گزارشهای مالی ندارند.
3- شیوه محاسبه آنها به دلیل دسترسی وسیع به منابع داده الکترونیکی شرکتها، ساده تر است.
4- به طور بالقوه در اندازهگیری قابلیت مقایسه حسابداری دقیقتر هستند، زیرا به پژوهشگران امکان کنترل شباهت رویدادهای اقتصادی را فرآهم میکند.
از این رو اخیراً اکثر قریب به اتفاق تمامی مطالعات تجربی انجام شده در زمینه قابلیت مقایسه صورتهای مالی بر مبنای خروجیها میباشند، به طوری که اکثر پژوهشگران در این حوزه، نظریه برتری محاسبه قابلیت مقایسه صورتهای مالی بر مبنای خروجیها را نسبت به رویکرد ورودیها تایید میکنند (بابایی و همکاران، 1399).
با مرور ادبیات موجود سه گروه از مطالعات را میتوان در زمینه قابلیت مقایسه صورتهای مالی شناسایی نمود:
1- گروه اول از پژوهشها قابلیت مقایسه صورتهای مالی را به پذیرش استانداردهای گزارشگری مالی بینالمللی (IFRS) مرتبط میسازند.
2- گروه دوم مطالعات در مورد عوامل تعیین کننده قابلیت مقایسه بوده و آنها را مورد توجه قرار میدهند.
3- گروه سوم مطالعات پیامدهای قابلیت مقایسه صورتهای مالی را بررسی میکنند.
جایگاه قابلیت مقایسه حسابداری در چهارچوب نظری مراجع تدوین کننده استانداردهای حسابداری
قابلیت مقایسه صورتهای مالی در تدوین استانداردهای حسابداری به عنوان یک اصل یا ویژگی کیفی نقشی اساسی داشته و همواره در دستور کار هیئتهای تدوین استانداردهای حسابداری در سطح ملی و بینالمللی قرار دارد. برای همین منظور جایگاه قابلیت مقایسه صورتهای مالی در سه چهارچوب مفهومی استانداردهای بین المللی (IFRS)، استانداردهای حسابداری مالی آمریکا (FASB) و استانداردهای حسابداری ایران در ادامه مورد بررسی قرار میگیرد.
جایگاه قابلیت مقایسه صورتهای مالی در استانداردهای حسابداری بینالمللی
در چارچوب مفهومی استانداردهای بین المللی، قابلیت مقایسه به عنوان یک ویژگی کیفی طبقهبندی میشود که در کنار سایر ویژگیهای کیفی شامل (قابلیت تایید پذیری، به موقع بودن و قابل فهم بودن)، کیفیت گزارشگری مالی را برای استفادهکنندگان صورتهای مالی افزایش میدهد.
در پاراگراف (IFRS CF.QC4) اینگونه بیان شده است: "برای اینکه اطلاعات مالی مفید باشد، باید مربوط باشد و آنچه را که ادعا میکند بیانگر آن است، بطور صادقانه بیان کند. درصورتی که اطلاعات مالی، قابل مقایسه، قابل رسیدگی، به موقع و قابل فهم باشد، مفید بودن آن افزایش مییابد".
سپس در ادامه چارچوب مفهومی استانداردهای بینالمللی، ارتقاء ویژگی کیفی قابل مقایسه با دو مفهوم (ثبات رویه) و (یکنواختی) مرتبط و تقسیمبندی شده است. (IFRS CF.QC21–23): " قابل مقایسه بودن، ویژگی کیفی است که به استفادهکنندگان برای تشخیص و درک تشابها و تفاوتها بین اقلام کمک میکند. برخلاف سایر ویژگیهای کیفی، قابل مقایسه بودن، مرتبط با یک قلم واحد نیست. مقایسه، مستلزم حداقل دو قلم است".
"اگرچه ثبات رویه با قابل مقایسه بودن ارتباط دارد، اما با آن یکسان نیست. ثبات رویه به استفاده از روشهای یکسان برای اقلام یکسان، در دورههای مختلف یک واحد گزارشگر یا در دوره واحد بین واحدهای تجاری، اشاره دارد. هدف، قابل مقایسه بودن است؛ ثبات رویه در دستیابی به این هدف کمک میکند).
(قابل مقایسه بودن به معنی یکنواختی نیست. برای اینکه اطلاعات قابل مقایسه باشد، اقلام مشابه باید شبیه به یکدیگر و اقلام متفاوت باید متفاوت از یکدیگر در نظر گرفته شوند. قابل مقایسه بودن اطلاعات مالی با ایجاد شباهت در اقلام غیرمشابه و ایجاد تفاوت در اقلام مشابه افزایش نمییابد".
از تعاریف فوق، برخی از ابعاد مرتبط با قابلیت مقایسه در حسابداری مالی آشکار میشود. اولاً، قابلیت مقایسه میتواند به مقایسه صورتهای مالی یک شرکت با خودش یا با صورتهای مالی شرکتهای دیگر مرتبط باشد؛ در حالی که قبلاً قابلیت مقایسه صورتهای مالی با عنوان (ثبات رویه) نامیده میشد، ولی در چهارچوب مفهومی گزارشگری مالی (IFRS) ثبات رویه به عنوان یک زیر مجموعه مرتبط با قابلیت مقایسه صورتهای مالی طبقهبندی شده و در متن به طور مستقیم به عنوان (قابلیت مقایسه) نامیده میشود. دوماً قابلیت مقایسه صورتهای مالی میتواند هم در سطح هر شرکت و هم به شکل مقطعی در سطح چندین شرکت مفید واقع شود. این میتواند، به عنوان مثال، با اشاره به پژوهشها در مورد قابلیت مقایسه در حسابداری مالی نیز نشان داده شود؛ تقریبا تمام مطالعات تجربی اخیر از دادههای ترکیبی27 استفاده میکنند (سال-شرکتها) که به این معنی است که پژوهشگران در طرحهای پژوهشی هر دو چشم انداز سال و شرکت را استفاده میکنند. سوماً قابلیت مقایسه صورتهای مالی هم موارد شباهتها و هم موراد تفاوتها را در بر میگیرد. هدف هر دو در یک راستا قرار دارد و آن این است که موارد مشابه، مشابه دیده شوند و موارد متفاوت به شکل متفاوت دیده شوند. در چارچوب مفهومی گزارشگری مالی (IFRS) اساسا تاکید میشود که مفهوم (یکنواختی) (مفهوم دو عنصر از صورتهای مالی به سادگی یکسان به نظر برسد بدون اینکه بیشتر به بررسی ماهیت یا ترکیب آنها بپردازیم) از مفهوم قابلیت مقایسه متمایز است.
جایگاه قابلیت مقایسه صورتهای مالی در چهارچوب مفهومی هیئت استانداردهای حسابداری مالی (FASB)
هیئت تدوین استانداردهای حسابداری مالی در سال (2010) با انتشار بیانیه شماره (8)28 که جایگزین بیانیه شماره (1) و (2) شده است به خصوصیات کیفی اطلاعات مالی پرداخته است. بیانیه مفاهیم شماره 2 مربوط به خصوصیات کیفی اطلاعات حسابداری میباشد. واژه خصوصیات کیفی در بیانیه شماره (4) از هیئت اصول حسابداری29 مورد استفاده قرار گرفته بود، اما مفاهیم بحث شده در بیانیه شماره (2) مستقیماً از تئوری بنیادی حسابداری30 استخراج شده است. نمودار 1 برگرفته از بیانیه مفاهیم شماره (2) میباشد که به بهترین شکل این سند را توصیف مینماید.
همانطور که در نمودار 1 مشاهده میشود، تصمیم گیرندگان صدرنشین این نمودار هستند، زیرا در بیانیه مفاهیم شماره (1) بیان گردیده است که، هدف حسابداری فرآهم آوردن اطلاعات سودمند برای تصمیم گیری استفادهکنندگان میباشد. همانطور که مشاهده میشود قابلیت مقایسه و یکنواختی باید نتیجه یک چهارچوب نظری مطلوب باشند و در بخش ویژگیهای ثانویه تصمیم گیری قرار دارند. در این بیانیه قابلیت مقایسه اغلب به عنوان حسابداری یکسان برای رویدادهای مشابه تعریف شده است، اما این تعریف سادهتر از آن است که عملیاتی شود. این تعریف مرتبط با استفادهکنندگان از صورتهای مالی میباشد و اشاره به میزان اتکایی دارد که باید هنگام ارزیابی وضعیت مالی و یا نتایج عملیات یک شرکت با خودش طی چند دوره و یا مقایسه یک شرکت با شرکتهای دیگر حاصل آید. به این ترتیب میتوان ادعا داشت که قابلیت مقایسه به رعایت ثبات رویه یک شرکت طی زمان و اعمال یکنواختی رویهها میان شرکتهای مختلف بستگی دارد.
|
نمودار 1. ساختار بیانیه مفاهیم شماره 2 هیات استانداردهای حسابداری مالی (FASB)
در سپتامبر (2010) هیئت تدوین استانداردهای حسابداری مالی بیانیه شماره (8) با عنوان چهارچوب نظری برای گزارشگری مالی را جایگزین بیانیه مفاهیم شماره (1) و (2) نمود. این بیانیه نتیجه کار مشترک هیئت تدوین استانداردهای حسابداری مالی آمریکا و هیئت استانداردهای حسابداری بین المللی میباشد که توسط هیئت تدوین استانداردهای حسابداری مالی آمریکا منتشر شده است. چهارچوب نظری جدید قابلیت مقایسه، تایید پذیری، به موقع بودن و قابل فهم بودن را به عنوان خصوصیات کیفی بهبود بخش در یک گروه خاص در نظر میگیرد. در نتیجه این بیانیه سعی داشته تا چهارچوب را سادهتر نموده و سودمندی اطلاعات صادقانه و مربوط را افزایش دهد. نمودار 2 خصوصیات کیفی اطلاعات مالی بر اساس بیانیه شماره (8) را نشان میدهد.
نمودار 2. ساختار بیانیه مفاهیم شماره 8 هیات استانداردهای حسابداری مالی (FASB)
در پاراگرافهای (BC3.32) و (BC3.33) بیانیه مفهومی شماره (8) اینگونه بیان شده است: "قابلیت مقایسه صورتهای مالی یکی از مفاهیم مهم در بیانیه شماره (2) و چهارچوب نظری (1989) بود. اما در هر دو چهارچوب قبلی مخالف مهم بودن قابلیت مقایسه صورتهای مالی بودند. بیانیه مفاهیم شماره (2) قابلیت مقایسه را به عنوان کیفیت ارتباط بین دو یا چند بخش از اطلاعات توصیف کرده و اگرچه مهم است، اما به عنوان ویژگی ثانویه بعد از ویژگیهای صداقت در ارائه و مربوط بودن طبقهبندی شده است. در چهارچوب نظری (1989) بیان شده است که قابلیت مقایسه صورتهای مالی به اندازه بیان صادقانه و مربوط بودن با اهمیت است".
"اطلاعات مربوط و بیان شده به طور صادقانه مفید است اگر بتوان به راحتی آنها را با اطلاعات مشابه منتشر شده توسط سایر واحدهای گزارشگر و نیز با اطلاعات دورههای قبل همان واحد گزارشگر مقایسه نمود. یکی از دلایل مهم تدوین استانداردهای گزارشگری مالی نیاز به افزایش قابلیت مقایسه صورتهای مالی منتشر شده میباشد. با این حال حتی اگر هم به راحتی قابل مقایسه نباشند، اطلاعات مربوط و ارائه شده به طور صادقانه باز هم مفید خواهند بود. هر چقدر هم اطلاعات قابل مقایسه باشند مفید نخواهد بود مگر اینکه مربوط بوده و گمراه کننده خواهد بود مگر اینکه به طور صادقانه گزارش شده باشد. بنابراین قابلیت مقایسه صورتهای مالی به جای اینکه یکی از ویژگیهای کیفی بنیادی گزارشگری مالی باشد به عنوان یکی از ویژگیهای بهبود دهنده مطرح شده است".
جایگاه قابلیت مقایسه صورتهای مالی در چهارچوب مفاهیم نظری استانداردهای حسابداری ایران
در مفاهيم نظري گزارشگري مالي استانداردهای حسابداری ایران نیز ویژگیهای کیفی به ویژگیهای اطلاق میشود كه موجب ميگردد اطلاعات ارائه شده در صورتهاي مالي براي استفادهكنندگان در راستاي ارزيابي وضعيت مالي، عملكرد مالي و انعطافپذيري مالي واحد تجاري مفيد واقع شود. خصوصیات کیفی در چهارچوب مفهومی گزارشگری مالی ایران در دو بعد مرتبط با محتوای صورتهای مالی و مرتبط با ارائه صورتهای مالی طبقهبندی شده است. نمودار 3 چهارچوب مفهومی استانداردهای حسابداری ایران را به طور خلاصه نشان میدهد.
نمودار 3 نشان میدهد خصوصيات كيفي اصلي مرتبط با محتواي اطلاعات، (مربوط بودن) و (قابل اتكا بودن) است. هرگاه اطلاعات مالي مربوط و قابل اتكا نباشد، مفيد نخواهد بود. مربوط بودن و قابل اتكا بودن خود متشكل از خصوصيات ديگري است كه در بندهاي 8 -2 الي 19-2 چهارچوب مفهومی مطرح شده است.
خصوصيات كيفي اصلي مرتبط با ارائه اطلاعات نیز، (قابل مقايسه بودن) و (قابل فهمبودن) است. حتي اگر اطلاعات مربوط و قابل اتكا باشد، مفيد بودن آن درصورت قابل مقايسه نبودن و قابل فهم نبودن دچار محدوديت خواهد بود. خصوصيات كيفي قابل مقايسه بودن و قابل فهم بودن، بر مفيد بودن اطلاعات ميافزايد و دربندهاي 20-2 الي 29-2 مطرح ميشود. در بندهای 21-2 الی 26-2 چهارچوب مفهومی گزارشگری مالی ایران اشاره شده:
"استفادهكنندگان صورتهاي مالي بايد بتوانند صورتهاي مالي واحد تجاري را طي زمان جهت تشخيص روند تغييرات در وضعيت مالي، عملكرد مالي وانعطافپذيري مالي واحد تجاري مقايسه نمايند. استفادهكنندگان همچنين بايد بتوانند صورتهاي مالي واحدهاي تجاري مختلف را مقايسه كنند تا وضعيت مالي، عملكرد مالي و انعطافپذيري مالي آنها را نسبت به يكديگر بسنجند. بدينترتيب ضرورت دارد اثرات معاملات و ساير رويدادهاي مشابه در داخل واحد تجاري و در طول زمان براي آن واحد تجاري با ثبات رويهاندازهگيري و ارائه شود و بين واحدهاي تجاري مختلف نيز هماهنگي رويه در باب اندازهگيري و ارائه موضوعات مشابه رعايت گردد".
"رعايت استانداردهاي حسابداري موجب ميگردد كه قابليت مقايسه صورتهاي مالي فراهم آيد زيرا به موجب الزامات مندرج در استانداردهاي مزبور، واحدهاي تجاري مختلف بايد براي حسابداري معاملات و رويدادهاي مشابه از رويههاي مشابهي استفاده كنند".
"نياز به قابليت مقايسه را نبايد با يكنواختي مطلق اشتباه گرفت و اين خصوصيت نبايد مانع از بكارگيري روشهاي بهبود يافته حسابداري گردد. هرگاه رويه حسابداري مورد استفاده با خصوصيات كيفي ” مربوط بودن“ و ” قابل اتكا بودن“ سازگار نباشد، براي واحد تجاري ادامه استفاده از آن رويه مناسب نخواهد بود. بهگونهاي مشابه، درصورت وجود رويههاي جايگزين ” مربوطتر“ و ” قابل اتكاتر“ ، براي واحد تجاري مناسب نخواهد بود كه در رويههاي حسابداري مورد عمل تغيير ندهد".
نمودار 3. رابطه بین خصوصیات کیفی اطلاعات مالی چهارچوب مفهومی گزارشگری مالی ایران
"قابل مقايسه بودن مستلزم اين امر است كه اندازهگيري و ارائه اثرات مالي معاملات و ساير رويدادهاي مشابه در هر دوره حسابداري و از يك دوره به دوره بعد با ثبات رويه انجام گيرد و همچنين هماهنگي رويه توسط واحدهاي تجاري مختلف حفظ شود. اگرچه براي نيل به قابل مقايسه بودن، ثبات رويه لازم است اما هميشه به خودي خود كافي نيست. بهطور مثال در دوران تورمي هرگاه دو واحد تجاري كه شرايط اقتصادي و عملكرد آنها عيناً مشابه است از مبناي بهاي تمام شده تاريخي براي اندازهگيري داراييها استفاده كنند، درصورت تحصيل داراييهاي خود در زمانهاي مختلف نتايج متفاوتي را گزارش خواهند كرد".
"يكي از پيش شرطهاي قابل مقايسه بودن، افشاي رويههاي حسابداري بكار رفته در تهيه صورتهاي مالي و همچنين افشاي هرگونه تغييرات در آن رويهها و اثرات چنين تغييراتي ميباشد. استفادهكنندگان بايد قادر باشند تفاوت بين رويههاي حسابداري براي معاملات و ساير رويدادهاي مشابه را كه توسط يك واحد تجاري طي دورههاي مختلف بكار گرفته شده و رويههايي را كه توسط واحدهاي تجاري مختلف اتخاذ شده است، تشخيص دهند".
"از آنجا كه استفادهكنندگان صورتهاي مالي علاقهمند به مقايسه وضعيت مالي، عملكرد مالي و جريانهاي وجوه نقد واحد تجاري در طول زمان ميباشند، ارائـه اطلاعات مقايسهاي براي حداقل يك دوره مالي قبل ضرورت دارد".
همانطور که در بندهای فوق اشاره گردید در چهارچوب مفهومی گزارشگری مالی ایران قابلیت مقایسه صورتهای مالی به عنوان یک خصوصیت که گزارشهای مالی را مفید میسازد به دو بخش افشاء مناسب و ثبات رویه تقسیم شده است.
در مبحث ثبات رویه از بندهای فوق میتوان برداشت نمود، برای آنکه اطلاعات مالی قابل مقایسه باشند باید اندازهگیری و ارائه اطلاعات مربوط به معاملات، عملیات، رویدادهای مالی و اقلام مختلف صورتهای مالی در طول یک دوره مالی و در دورههای مختلف به یکی از رویهها انجام و این رویه در طول زمان به طور یکنواخت31 بکارگرفته شود. چنانچه تغییر در رویههای حسابداری ضروری و موجه شود، آثار آن به نحو کافی افشاء میگردد. منحصر به فرد کردن رویههای حسابداری، اگرچه میتواند قابلیت مقایسه صورتهای مالی واحدهای مختلف را بهبود بخشد ولی از یک سود مانع بهبود و تکامل رویههای حسابداری خواهد شد و از سویی دیگر از اتخاذ روشهای حسابداری مناسب جلوگیری خواهد کرد که میتواند اطلاعات مربوطتر و قابل اعتمادتری را حسب مورد، فرآهم آورد. با این حال صورتهای مالی متحد الشکل به شرط آنکه ویژگیهای صنعت مربوط در آن ملحوظ شود میتواند با وجود تنوع رویهها، قابلیت مقایسه اطلاعات مالی واحدهای مختلف را افزایش دهد (خدارحمی و سید حسینی،1393).
در مورد افشاء کافی نیز از بندهای فوق میتوان دریافت؛ بکارگیری مبانی مختلف در اندازهگیری ارزش عناصر حسابداری، شناسایی درآمد به انحای گوناگون، وجود مبانی مختلف برای مقابله هزینهها با درآمد و تنوع رویههای حسابداری، افشاء رویههای حسابداری و توضیحات دیگر را لازم میسازد که توصیف رویدادهای اقتصادی را کامل و اقلام صورتهای مالی را شفاف و گویا کند و به این ترتیب قابلیت مقایسه صورتهای مالی را نیز فزونی بخشد. رویدادهای خاصی نظیر بدهیهای احتمالی، قرادادهای غیرمتعارف و همچنین آثارتغییرات عمده اقتصادی بر فعالیتهای واحد انتفاعی نظیر تغییرات شدید قیمتها، وضع قوانین درباره حدود و دامنه فعالیتهای اقتصادی و تملک بخش عمدهای از سرمایه یا سهام واحد توسط سرمایهگذاران جدید، از جمله موارد دیگری است که افشای آن میتواند بر قابلیت مقایسه اطلاعات و بر تصمیمات استفادهکنندگان موثر افتد و با وجود آنکه افشای کافی، کیفیت و جامعیت اطلاعات مالی را بهبود میبخشد، اما زیاده روی در افشای اطلاعات میتواند موجب سردرگمی استفادهکنندگان بشود و تمایز اطلاعات مفید را از اطلاعات بیفایده مشکل کند.
یک دیدگاه تاریخی مختصر درباره قابلیت مقایسه صورتهای مالی
اهمیت نسبی ابعاد مختلف قابلیت مقایسه در حسابداری مالی در طول زمان، با تاثیرپذیری تدوین استانداردهای حسابداری از پدیده بین المللی شدن، تکامل یافته است. تدوین استانداردهای حسابداری از یک رویکرد قواعد محور به یک رویکرد اصول محور تبدیل شده و تمرکز آن انتقال از حسابداری به سمت گزارشگری مالی است. همانطور که زف32 (1993) به آن پرداخته است. این روند در ایالات متحده در سال 1960 آغاز شد و در دهه پس از آن در انگلستان، کانادا، استرالیا و هلند قابل مشاهده بود و بعدا نیز در کشورهای عضو اتحادیه اروپا آغاز گردید. این توسعه مطابق با استانداردهای حسابداری بین المللی است که معمولا همگام با بازارهای مالی و نیازهای اطلاعاتی که سهامداران در ذهن دارند در سرتاسر دنیا روز به روز مهمتر میشود. مسلماً برجسته ترین نهاد تدوین استاندارد حسابداری بین المللی، هیئت تدوین استانداردهای حسابداری بین المللی میباشد که به عنوان یک نهاد بزرگ از بدنه حسابداری حرفه ای میباشد که در سطح کل جهان تکامل یافته است. عملاً کمیته بینالمللی استانداردهای حسابداری33 تبدیل به یک نهاد موفق تدوین کننده استانداردهای حسابداری شده که استانداردهای لازم الاجراء حسابداری برای شرکتهای موجود در کشورهای عضو اتحادیه اروپا و بسیاری از کشورهای سایر نقاط جهان تدوین میکند (زف، 2012؛ گراس و پروتی، 2017). ضمناً، گزارشهای مالی تهیه شده با استانداردهای بین المللی به جای گزارشهای تهیه شده با اصول عمومی پذیرفته شده حسابداری34 کشور آمریکا برای شرکتهای خارجی که در بورس اوراق بهادار ایالات متحده هستند، پذیرفته میشوند. از این رو، گذار به رویکرد اطلاعاتی (مبتنی بر اصول) در تدوین استانداردهای حسابداری، همراه با استانداردگذاری بین المللی، منجر به قابلیت مقایسه بالاتر گزارشگری مالی در سراسر جهان شده است (گراس و پروتی، 2017). با درنظر گرفتن ابعاد مختلف قابلیت مقایسه که قبلا مشخص شده است، تمرکز در حال تغییر تدوین استانداردهای حسابداری از ثبات رویه در گزارشگری مالی به قابلیت مقایسه صورتهای مالی در سراسر جهان و شرکتهای مختلف جلب توجه میکند. این مرتبط با ذینفعان، به ویژه سهامداران است که در محیطهای بین المللی سرمایه گذاری میکنند. همچنین تغییر از ثبات رویه به (بینالمللی شدن) قابلیت مقایسه هنگام نگاه به مراحل مختلف پژوهشها بر روی قابلیت مقایسه گزارشگری مالی در طول زمان نمایان میشود.
سنجش قابلیت مقایسه صورتهای مالی در پژوهشهای حسابداری مالی
همان طور که در بخش قبلی ذکر شد، شیوه تدوین استانداردهای حسابداری از یک رویکرد مبتنی بر قواعد به رویکرد مبتنی بر اصول تغییر پیدا کرده است. همچنین، درک از قابلیت مقایسه حسابداری در پژوهشهای حسابداری مالی در طول دهههای گذشته تغییر کرده است. تمرکز در ابتدا بر روی شباهت محض استانداردها و رویههای (قواعد) حسابداری بود که معمولا به عنوان قانون رسمی35 (هماهنگی/قابلیت مقایسه) معرفی میشد ولی در ادامه این تمرکز جای خود را به کاربرد استانداردها و قواعد حسابداری داد که با عنوان کاربرد قواعد و استانداردها36 شناخته میشود. (دی ژور یعنی خود قانون و دی فاکتو یعنی اجرای قانون در عمل). در دورههایی که اصول عمومی پذیرفته شده حسابداری (GAAP) مختلف محلی در سراسر کشورهای مختلف مورد استفاده قرار میگرفت به طور طبیعی قابلیت مقایسه از نوع پیش رویدادی37 (de jure) یا شباهت محض استانداردها و قواعد حسابداری مورد تاکید بود. زیرا محققان با رویکرد مبتنی بر قواعد در مورد شباهت یا عدم شباهتهای قواعد و استانداردها در کشورهای مختلف روبرو بودند (گراس و پروتی، 2017). یک نمونه پژوهش در راستای این دیدگاه توسط نوبز (2001) انجام شده است. نظر به اینکه پژوهش نوبز (2001) قبل از اینکه استانداردهای حسابداری بین المللی به عنوان مبنای گزارشگری مالی اجباری برای صورتهای مالی تلفیقی در بسیاری از کشورها قرار گیرد، انجام شد، امروزه رویکرد مبتنی بر قواعد اهمیت خود را از دست داده است. در نقطه مقابل، استفاده مشترک از استانداردهای مشابه در کشورهای دارای رویههای حسابداری مختلف و محیطهای سازمانی متفاوت، رو به گسترش است. علاوه بر این پژوهشهای اخیر (برای مثال کریستینسن و همکاران38، 2013) بر نقش اقدامات اجرایی برای درک آثار اقتصادی رعایت (یا تغییر) استانداردهای حسابداری تاکید میکنند. قابلیت مقایسه پیشرویدادی (de jure) تنها بر شباهت محض رویههای حسابداری تمرکز داشته و از این رو انحرافات ناشی از بکارگیری این رویهها در عمل را نادیده میگیرد (یا سایر بخشهای محیط پیرامونی که شرکتها در آن فعالیت میکنند را نادیده میگیرد). از این رو، در حالیکه پژوهشهای قبلی اغلب مربوط به قابلیت مقایسه پیش رویدادی بودند، تقریبا تمام مطالعات اخیر در مورد قابلیت مقایسه بر قابلیت مقایسه پس رویدادی39 (de facto) تمرکز دارند. با این حال، تفاوت مفهومی (نظری) بین قابلیت مقایسه پیش رویدادی و پس رویدادی تنها ارائه یک طبقه بندی برای کانون پژوهشهای متفاوت در زمینه قابلیت مقایسه حسابداری است. یکی دیگر از تفاوتهای اساسی که به مبانی مختلف اندازهگیری قابلیت مقایسه پس رویدادی (de facto) اشاره دارد، این است که قابلیت مقایسه صورتهای مالی بر اساس دادههای ورودی صورتهای مالی باشد یا بر اساس دادههای خروجی صورتهای مالی اندازهگیری شود. در ادامه اندازهگیری قابلیتمقایسه پسرویدادی بر اساس دادههای ورودی و خروجی در پژوهشهای حسابداری مالی در دو بخش تشریح میشود.
اندازهگیری قابلیتمقایسه پسرویدادی بر اساس دادههای ورودی در پژوهشهای حسابداری
تمایز مفهومی بین قابلیت مقایسه پیشرویدادی و پسرویدادی که در بخش قبل تشریح گردید در پژوهشهای واندر تاس40 (1988) و تای و پارکر41 (1990) نیز اشاره شده است. علاوه بر تای و پارکر (1990) سایر پژوهشهای قبلی در مورد قابلیت مقایسه صورتهای مالی توسط علی42 (2005) و باکر و باربو43 (2007a و 2007b) انجام شده است. این پژوهشها در درجه اول بر مطالعه قابلیت مقایسه صورتهای مالی از طریق بررسی انتخاب رویههای حسابداری و سایر انتخابهای مدیریتی در راستای روند تهیه صورتهای مالی و گزارشگری مالی تمرکز دارند. قابلیت مقایسه صورتهای مالی بر اساس این مبنا از طریق شمارش و وزندهی تفاوتها در انتخاب رویههای حسابداری در طول زمان در سطح شرکتهای یک کشور یا در سطح شرکتهای کشورهای مختلف تعیین میشود. در پژوهشهای تجربی بر مبنای ورودیها به جای مقایسه انتخاب تنها یک رویه یا یک قلم حسابداری، به طور معمول از وزندهی و جمع بندی تفاوت در انتخاب رویهها و روشهای متعدد حسابداری برای تعیین شاخص قابلیت مقایسه صورتهای مالی استفاده میشود. نمونههای اخیر از پژوهشهایی که از این رویکرد روش شناختی برای بررسی قابلیت مقایسه حسابداری استفاده میکنند، به عنوان مثال پژوهشهای کوال و نوبس44 (2012) میباشد. آنها از طریق بررسی رویههای حسابداری تک تک شرکتها در کشورهای مختلف به آزمون این سوال پرداختند که آیا با وجود اعمال استانداردهای حسابداری مشترک در بین کشورها هنوز الگوهای حسابداری گزارشگری ملی هر کشور باقی میماند یا خیر؟.
مزیت اصلی اندازهگیری قابلیت مقایسه حسابداری بر اساس ورودی پرداختن به رویههای حسابداری انتخاب شده توسط یک شرکت خاص است. به همین ترتیب، سیاستهای مربوط به اصلاح استانداردهای حسابداری میتواند به طور مستقیم از مطالعات با استفاده از این مبنای اندازهگیری حاصل شود. با این حال، حتی اگر معیارهای مبتنی بر خروجیها دارای این مزیتها نباشند، ولی روشهای اندازهگیری مبتنی بر خروجیها دارای مزایای متنوع دیگری هستندکه در بخش زیر مطرح میشود (گراس و پروتی، 2017).
اندازهگیری قابلیت مقایسه پسرویدادی براساس دادههای خروجی در پژوهشهای حسابداری
اندازهگیری قابلیت مقایسه پس رویدادی مبتنی بر دادههای خروجی بر خروجیهای فرآیند گزارشگری مالی (غالباً سود و زیان) استوار است. بسیاری از پژوهشها، به دنبال پژوهش دیفرانکو و همکاران (2011)، قابلیت مقایسه حسابداری را از طریق مشابهتی که اطلاعات حسابداری در واکنش به رویدادهای اقتصادی مشابه نشان میدهند اندازهگیری میکنند. یک رویکرد مرتبط با این دیدگاه نیز برای اندازهگیری قابلیت مقایسه حسابداری توسط ییپ و یانگ (2012) مطرح گردید که بر عدم تشابه اثر رویدادهای اقتصادی بر ارقام حسابداری متمرکز است. بر اساس نظریه ارزش گذاری، بحجراج و لی (2002) قابلیت مقایسه حسابداری را از طریق تشابه اینکه کدام نسبت از قیمت سهام بر معیارهای حسابداری مبتنی بر هر سهم45 (مانند قیمت به سود هر سهم، قیمت سهام به ارزش دفتری، قیمت سهام به سود هر سهم آتی، قیمت هر سهم به جریان وجه نفد عملیاتی هر سهم و ...) مرتبط با متغیرهای بنیادی بر مبنای حسابداری است، اندازهگیری نمود. با تمرکز بر دیدگاه اعتبار دهندگان (سرمایهگذاران در بدهی)، کیم و همکاران (2013) قابلیت مقایسه حسابداری را بر مبنای عدم تشابه برآوردهای موسسه مودی46 در متغیرهای انتخاب شده حسابداری اندازهگیری نموداند. این رویکرد بر این فرض استوار است که به دلیل عدم تشابه تعدیلات و برآوردهای حسابداری بکار رفته در صورتهای مالی گزارش شده، سرمایه گذاران قادر خواهند بود به طور دقیقتر صورتهای مالی شرکتهای مختلف را با یکدیگر مقایسه کنند.
گراس و پروتی (2017) اعتقاد دارند استفاده از دادههای خروجی برای محاسبه قابلیت مقایسه صورتهای مالی حداقل چهار مزیت به شرح زیر نسبت به محاسبه قابلیت مقایسه صورتهای مالی بر اساس ورودیها دارد.
اولاً استفاده کنندگان صورتهای مالی (همچنین اغلب سایر سهامداران) اغلب به خروجیهای فرآیند گزارشگری مالی (مانند درآمدها یا میزان بدهیها و سود و زیان) علاقه مند هستند و کمتر به انتخاب رویههای حسابداری که منجر به خروجیها صورتهای مالی میشود، توجه میکنند.
دوماً اگر قابلیت مقایسه بر اساس ورودیها محاسبه شود ممکن است در انتخاب رویههای حسابداری برای ساخت شاخص و وزندهی آنها به طور اختیاری (متفاوت در پژوهشهای مختلف) عمل شود. به طور خاص، مجموعهای از رویههای حسابداری که مبنای محاسبه شاخص قابلیت مقایسه قرار میگیرند توسط هر محقق به شکل اختیاری انتخاب میشوند. در این انتخاب هم اغلب رویههای حسابداری که به طور واضح در صورتهای مالی قابل مشاهده هستند انتخاب شده و رویههای حسابداری که ردیابی آنها از صورتهای مالی مشکل و یا غیر قابل مشاهده است نادیده گرفته میشوند. علاوه بر این رویههای حسابداری مختلفی که در محاسبه شاخص قابلیت مقایسه بکار گرفته میشوند اغلب با وزن یکسان در محاسبات اعمال میشوند و این روش مناسبی نیست، چون رویههای حسابداری هر یک سطح اهمیت متفاوتی در صورتهای مالی دارند.
سوماً در اندازهگیری قابلیت مقایسه صورتهای مالی بر اساس ورودیها اندازه نمونه پژوهش محدود میشود، چون محققین باید به شکل دستی از صورتهای مالی رویههای متفاوت بکارگرفته شده را استخراج کنند و نمیتوانند از دادههای پایگاههای اطلاعاتی داده به آسانی استفاده کنند.
چهارماً محاسبه قابلیت مقایسه صورتهای مالی بر اساس ورودیها معمولاً شباهت رویدادهای اقتصادی بین شرکتهایی که گزارشهای مالی آنها مورد مقایسه قرار میگیرد را نادیده میگیرد. این بدین معنی است که شرکتها میتوانند برای موقعیتهای مختلف با انتخاب رویههای حسابداری ظاهراً مشابه یکسان با یکدیگر طبقه بندی شوند.
در ادامه برخی پژوهشهای مهم در حوزه سنجش قابلیت مقایسه صورتهای مالی بر اساس خروجیها معرفی و تشریح میشود. در بخش بعد علاوه بر توصیف محتوا و نحوه اندازهگیری هر یک از پژوهشهای فوق، در مورد نقاط اشتراک و افتراق روش شناسی هر یک و ایرادات احتمالی هر کدام بحث میشود.
1- الگوی دیفرانکو و همکاران (2011) بر اساس ارتباط بین خروجیهای حسابداری و بازده سهام
هنگامی که بحث قابلیت مقایسه در تحقیقات تجربی حسابداری مالی بر اساس دادههای آرشیوی به میان میآید بدون شک پژوهش دیفرانکو و همکاران (2011)، به عنوان مقاله تاثیرگذار سالهای اخیر دیده میشود. آنها استدلال میکنند که نحوه انعکاس رویدادهای اقتصادی در سود خالص میتواند به عنوان معیاری برای اندازهگیری قابلیت مقایسه در حسابداری بکار گرفته شود. بر اساس رویکرد دیفرانکو و همکاران (2011) دو شرکت سیستم حسابداری قابل مقایسه دارند چنانچه برای مجموعهای مفروض از رویدادهای اقتصادی، صورتهای مالی مشابهی تهیه کنند (دیفرانکو و همکاران، 2011).
برای عملیاتی کردن مفهوم اندازهگیری شباهتها در گزارشگری مالی از طریق تمرکز بر سود و کنترل رویدادهای اقتصادی، دیفرانکو و همکاران (2011) بازده سهام را به عنوان شاخصی برای رویدادهای اقتصادی و سود را به عنوان معیار خروجیهای صورتهای مالی بکار میگیرند. بر این اساس آنها فرض میکنند سود حسابداری شرکت تابعی خطی از بازده سهام شرکت است و پارامترهای این خط (شامل عرض از مبداً و شیب) از طریق برآورد رگرسیون خاص هر شرکت با دادههای سری زمانی بدست میآید. در اين مدل دو شركت زماني مشابه در نظر گرفته ميشوند كه برای مجموعه اي از رويدادهاي اقتصادي يكسان (مثل بازده سهام)، گزارش مالي (مثل سود حسابداري) مشابهي ارائه كرده باشند. شباهت بین عملیات حسابداری دو شرکت از یک صنعت مشخص، میزان قابلیت مقایسه بین دو شرکت را نشان میدهد. به منظور برآورد تفاوت بین عملیات حسابداری دو شرکت i و j در یک صنعت از مفهوم قابلیت مقایسه که همان ارائه گزارشهای مشابه درباره مجموعه ای از رویدادهای اقتصادی ثابت است، استفاده میشود. قابلیت مقایسه یک شرکت در یک صنعت خاص از طریق میانگین یا میانه مجموع امتیاز جفت جفت شرکت با سایر شرکتهای حاضر در یک صنعت اندازهگیری میشود.
براي اندازه گيري قابليت مقايسه طبق الگوی دیفرانکو (2011) بين دو شركت i و j، در ابتدا برای هر سال-شرکت مدل رگرسیونی به شرح رابطه (1) با استفاده از دادههای سری زمانی (16 سه ماهه) برای دوره 4 ساله اخیر منتهی به پایان سال t برازش میشود. در این مدل سود حسابداری نماینده صورتهای مالی و بازده سهام نماینده رویدادهای اقتصادی است.
رابطه (1) |
|
رابطه (2) |
| ||
رابطه (3) |
|
رابطه (4) |
|
رابطه (5) |
|
رابطه (6) |
|
رابطه (7) |
|
رابطه (8) |
|
نام متغیر | رابطه بر اساس مدل گوردون | عوامل بنیادی تبیین کننده نسبتها | نوع ارتباط |
(P0/E)، (P/E)، (P/OE) |
| b: نسبت پرداخت سود Ke: نرخ بازده مورد انتظار (عامل ریسک) g: نرخ رشد ROE: بازده حقوق صاحبان سهام PM: حاشیه سود | مستقیم معکوس مستقیم مستقیم مستقیم |
(P/B) |
| ||
(P/S) |
|
رابطه (9) |
|
رابطه (10) |
|
رابطه (11) |
|
رابطه (12) |
|
رابطه (13) |
|
رابطه (14) |
|
رابطه (15) |
|
رابطه (16) |
|