مقایسه کمیت و کیفیت اسانس گیاه گوش بره زرد یا چالمه (Phlomis olivieri) در رویشگاه‌های کلاردشت و بلده، استان مازندران

محورهای موضوعی : ژنتیک

سیده خدیجه مهدوی ¹ , مائده یوسفیان ^{2 *} , عباس عفتی ³

1 - گروه منابع طبیعی، واحد نور، دانشگاه آزاد اسلامی، نور، ایران،
2 - بخش تحقیقات جنگل¬ها و مراتع، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان مازندران، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، ساری، ایران،
3 - گروه مرتعداری، واحد نور، دانشگاه آزاد اسلامی، نور، ایران،

تاریخ دریافت : 1400/07/13 تاریخ پذیرش : 1400/09/22 تاریخ انتشار : 1403/01/01

کلید واژه: استان مازندران , بازده اسانس , خصوصیات خاک, گوش بره زرد, همبستگی,

چکیده مقاله :

یکی از گیاهان دارویی در نواحی ییلاقی استان مازندران، گیاه گوش­بره زرد یا چالمه (Phlomis olivieri) می­باشد که در صنایع مختلف دارویی، غذایی، آرایشی و بهداشتی مصارف فراوانی دارد. این تحقیق با هدف بررسی ترکیبات اسانس اندام­های هوایی گیاه گوش­بره زرد در مناطق بلده نور و کلاردشت به همراه اثرگذاری عوامل خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک بر روی کمیت و کیفیت اسانس گیاه مذکور صورت گرفته است. بدین منظور، اندام­های هوایی گیاه جمع­آوری و برای تعیین میزان اسانس از دستگاه کلونجر و شناسایی ترکیبات اسانس از دستگاه­های GC و GC/MS استفاده شد. خاک نیز به صورت تصادفی از پای گیاه نمونه‌برداری شد. نتايج نشان داد كه در منطقه بلده 27 ترکيب شناسایی شد که 04/92 درصد حجم اسانس را در بر می‌گیرد و در منطقه کلاردشت 26 ترکيب شناسايي شد که 43/97 درصد از حجم اسانس را تشکيل مي­دهد. تركيبات α-pinene،β-Caryophyllene، (E)-β-Farnesence، Germacrene-D، Germacrene-B و β-Eudesmol بالاترین درصد را در هر دو رویشگاه داشتند. ميانگين بازده اسانس گياه در رویشگاه بلده و کلاردشت به ترتيب 35/0 و 75/0 درصد بوده که در اين قسمت بیشترین مقدار درصد اسانس مربوط به رویشگاه کلاردشت بوده است. بين بازده اسانس و درصد اشباع خاک، نیتروژن، فسفر و پتاسیم قابل جذب در خاک، همبستگي مثبت و معنی­داری وجود داشت. همچنین بين بازده اسانس با کربن آلی و درصد ماده آلی همبستگي مثبت و معني­داري در سطح احتمال 5 درصد گزارش شد. از طرفی بین بازده اسانس و pH خاک همبستگي منفی و معني­داري در سطح احتمال 1 درصد مشاهده شد، بدین صورت که با افزايش این عامل، ميزان بازده اسانس کاهش یافت. با توجه به اینکه در منطقه کلاردشت، میزان بازده اسانس و همچنین درصد ترکیبات اسانس بالاتری نسبت به بلده بوده است، استفاده از جمعیت گوش‌بره زرد در منطقه فوق جهت کشت و کار و نیز جهت تولید بیشتر این ترکیبات توصیه می­‌شود.

چکیده انگلیسی:

One of the medicinal plants in resort areas of Mazandaran province is Phlomis olivieri which is widely used in pharmaceutical, food, and cosmetics industries. This study investigated the essential oil compounds in the aerial parts of Phlomis olivieri in Baladeh (Noor) and Kelardasht and also investigated the effects of soil physical and chemical properties on the quantitiy and quality of essential oil. To do so, aerial parts of plants were collected and their essential oil was extracted with Clevenger device and compounds were identified with GC and GC/MS. Soil samples were randomly picked and were transfered to soil science laberatory to determine physical and chemical properties. The results showed that in Baladeh region, 27 compounds were identified which comprise 92.04 percent of total essential oil volume. At Kelardasht site, 26 compounds were identified which comprise 97.43 percent of total essential oil volume. The highest amounts of compounds in both regions were Alpha- pinene, Beta-Caryophyllene, (E)-Beta-Farnesence, Germacrene- D, Germacrene– B and Beta-Eudesmol. Average essential oil efficiency in Baladeh and Kelardasht sites were 0.35 and 0.75, respectively as the highest essential oil amount was achieved in Kelardasht region. There was a positive correlation between essential oil yield and soil saturation percentage and soil absorbable nitrogen, phosphorous, and potassium. Also, a positive and significant correlation was observed between essential oil yield and organic carbon and organic matter percent at the probability of 5%.  A negative and significant correlation was found between essential oil efficiency and the pH of the soil at probability of 1% which means that with a reduction in essential oil the pH of the soil increases. As Kelardasht has a higher yield of essential oil and the percentage of essential oil compounds than Baladeh, the use of Phlomis olivieri is recommended in Kelardasht for cultivation there and increasing the production of these compounds.

منابع و مأخذ:

Abyar, S., Fakheri, B.A and Mehdinejad, N. (2019). The effect of ecological factors in the habitats of southwestern Iran on the amount of gum and chemical compounds of medicinal plant essential oil Ferula assafoetida L. Journal of Plant Process and Function. 8(29):125-135.
Adams, R.P. (2007). Identification of essential oil components by gas chromatography / mass spectrometry. 4th Ed. Allured Publishing Co. Carol Stream. Illinois. 1567p.
Ali Bakhshi, M., Mahdavi, S.K., Mahmodi, J. and Qelichnia, H. (2014). Phytochemical study of Stachys inflata essential oil in different habitats of Mazandaran province. Eco-phytochemical Journal of Medicinal Plants. 2(2): 56-68.
Amouzgar, L., Ghorbani, J. and Zali, S.H. (2014). Study of qualitative characteristics of sime species in Kelardasht rangelands, Mazandaran province, Iran. Iranian Journal of Seed Science and Research. 1(2): 27-37.
Andrade, E.H.A., Alves, C.N., Guimarães, E.F., Carreira, L.M.M. and Maia J.G.S. (2011). Variability in essential oil composition of Piper dilatatum LC Rich. Biochem Syst Ecol. 39(4):669-75.
Bremner, J.M. and Mulvaney, C.S. (1982). Nitrogen-Total. In: Methods of soil analysis. Part 2. Chemical and microbiological properties, Page, A.L., Miller, R.H. and Keeney, D.R. Eds., American Society of Agronomy, Soil Science Society of America, Madison, Wisconsin, 595-624.
Conrad, A. L. and Johnson, W.C. 1950. Flame Photometer Techniques-Determining Typical Additives in Petroleum Oils. Analytical Chemistry. 12: 1530-1533.
Davies, N.W. (1990). Gas chromatographic retention indices of monoterpenes and sesquiterpenes on methyl silicone and carbowax 20M phases. Journal of Chromatography, 503: 1-24.
Deylam Salehi, M., Mahdavi, M., Mahmoudi, J. and Akbar zade, M. (2014). Phytochemical study of essential oil of Phlomis cancellata Bunge in the north of Iran. Journal of Medicinal Plants Ecophytochemistry. 7(3): 41-48.
Farhang, H.R., Vahabi, M.R., Alafchian, A.R. and Tourkesh Esfahani, M. (2017). Effect of environmental conditions on phytochemical properties of plants Gundelia tournefortii L in Chaharmahal and Bakhtiari province and south of Isfahan province, Iran. Journal of Rangeland. 2(11): 158-173.
Fourouze, M.R and Mirdeylami, S.Z. (2019). Investigation of the effect of environmental factors on changes in the chemical composition of essential oils of medicinal species Achillea milefolium L. Journal of Rangeland. 4(13): 596-609.
Ghanbari, A., Azimi, M.R., Rafii, A.R. Biparva, P. and Ebrahimzade, M.A. (2020). Alteration of phytochemical content of Capparis spinosa Collected from micro climates. Journal of Plant Process and Function. 8(39): 165-178.
Kakavand, S., Masoudi, S., Abbasi, J. and Ghamati, Z. (2010). Comparison of the constituents of essential oils from the leaves and flowers of Phlomis olivieri Benth vegetative in Iran, National Conference on Medicinal Plants, Sari. https: / /civilica.com/doc/342519.
Khalil, N., El-Jalel, L., Yousif, M. and Gonaid, M. (2020). Altitude impact on the chemical profile and
biological activities of Satureja thymbra L. essential oil. BMC Complementary Medicine and Therapies. 20:186. https://doi.org/10.1186/s12906-020-02982-9.
Khalilzadeh, M.A., Rustaiyan, A., Masoudi, S. and Tajbakhsh, M. (2005). Essential oils of Phlomis persica Boiss. and Phlomis olivieri Benth. from Iran. Journal Essential Oil Research. 17: 624-625.
Mahdavi, M., Deylam Salehi, M., Mahmoudi, J., Akbarzadeh, M., Mirahmadi, S. F. (2014). Phytochemical study of Phlomis cancellata Bung essential oil in northern Iran. Journal of Medicinal Plants Ecophytochemistry. 7(2): 41-48.
Mirazadi, Z., Pilevar, B., Meshkatosadat, M., Alirezaei, M. and Khansari, A. (2011). The effect of main ecological factors on the percentage of essential oil yield of Communis Myrtus L. Lorestan Journal of Medical Sciences. (3) 52: 103-111.
MirMohammadi Shektaei, S.F., Mahdavi, M. and Joori, M.H. (2021). Investigation of edaphic factors and height on changes in chemical composition of Hymenocrater elegans (Case study: Rangelands of Baladeh of Noor in Mazandaran). Journal of Rangeland science. 15(2): 332-343.
Mohammadian, A., Karamian, R., Mirza, M. and Sepahvand, A. (2014). Effects of altitude and soil characteristics on essential of Thymus fallax Fisch. et C.A. Mey. in different habitats of Lorestan province. Iranian Journal of Medicinal and Aromatic Plants 30(4): 519-528 (in Persian).
Mohsenpour, M., Vafadar, M., Miqani H. and Watankhah, E. (2017). Investigation of the effect of environmental conditions on the amount and chemical composition of essential oil of peppermint (Mentha aquatica L.) from different habitats of Mazandaran province. Journal of Plant Research Iranian Journal of Biology. 30(2): 451-440.
Nandagopa, S. and Kumari, B.R. (2007). Phytochemical and antibacterial studies of Chicory (Cichorium intybus L.)-A multipurpose medicinal plant. Advances in Biological Research. 1(1-2): 17-21.
Nelson, D.W. and Sommers L.E. (1982). Total carbon, organic carbon and organic matter. In: Page, AL, editor. Methods of soil analyses. Chemical and microbiological properties. Madison (WI): ASA Monograph, P: 539–579.
Nikan, M., Saeidnia, S., Manayi, A. and Saadatmand, S. (2017). Essential oils of four Phlomis species growing in Iran: chemical composition, antimicrobial and antifungal activity. Progress in Nutrition. 19(1): 75-79.
Olsen, S. R., Cole, C. V., Watanabe, F. S. and Dean, L. A. (1954). Estimation of available phosphorus in soils by extraction with sodium bicarbonate. USDA Circular. Government. Printing Office, Washington D.C., 939, 1 -19.
Pandey, V., Patel, A. and Patra, D.D. (2015). Amelioration of mineral nutrition productivity, antioxidant activity and aroma profile in marigold (Tagetes minuta L.) with organic and chemical fertilization. Industrial Crops Production. 76: 378–385.
Qahraman, A. (2003). Color Flora of Iran, Forests and Rangelands Research Institute Publications, Department of Botany, Faculty of Science, University of Tehran, Volume 11, 1352 Pp.
Qelichnia, M. (2001). Study of distribution and ecology of 36 essential oil plant species in Mazandaran province, Publications of the Office of Planning, Programming and Coordination of Research Affairs and the Ministry of Jihad Sazandegi, 111 pages.
Qranjik, A. and Galeshi S., (2001). Effect of nitrogen spray on yield and yield component of wheat. Agriculture and Natural Resource Journal. 8(2): 87-98
Ranjbar, S., Ebrahimi, M. And Akbarzadeh, M. (2015). Quantity and quality of essential oil of Salvia Hydrangea L. in different habitats of Mazandaran province. Journal of Medicinal Plants Ecophytochemistry. 3: 12-24.
Rezvani Moghadam, P., Amin Ghafuri, A., Bakhshaei S.A. and Jaafari, L. (2013). Effects of biological and manure fertilizers on some quantitative characters and essential oil of savory (Satureja hortensis L.). Journal of Agricola. 5:105-112. (In Persian).
Saadeqi, F., Jafar, A. and Aliasgari, S. (2014). Chemical analysis of the essential oil of the leaves and flowers of Phlomis olivieri Benth by gas chromatography-mass spectrometry. Journal of Quantum Chemistry and Spectroscopy. 8(3): 45-51.
Taherkhani, M., Masoudi, S., Karaminia, M. and Roustaeiyan, A. (2014). Investigation of composition compounds, antimicrobial activity, antioxidant and phenolic content of essential oil obtained from the shoot of Phlomis aucheria Boiss grown in Iran. Iranian Journal of Chemistry and Chemical Engineering. 99(2): 11-17.
Watershed Management Executive Plan. (2013a). Detailed Studies under Kelardasht Watershed, Studies and Design Office, 395 pages.
Watershed Management Executive Plan. (2013b). Under Tir-e-Tastagh Basin, Shoor Rud Watershed, Haraz, Noor County, Department of Studies and Design, 382 pages.
Zarezade, Z., Rezaie, M.B., Mirhosseini, A. and Shamszade, M. (2007). Ecological study of thirty-four species of Labiatea family plants essential oil in Yazd province. Iranian Journal of Medicinal and Aromatic Plants. 23(3): 432-442.
Zarrin Kafsh, M. (1993). Applied Soil Science, University of Tehran Press, 236 pages.

متن کامل:



 

Comparison of quantity and quality of Phlomis olivieri essential oil in

Kelardasht and Baladeh habitats, Mazandaran Province

 

Seyedeh Khadijah Mahdavi1, Maeda Yousefian2*, Abbas Efti3

1 Department of Natural Resources, Noor Branch, Islamic Azad University, Noor, Iran.

   Email: [e-mail].

2 Forests and Ranges Research Department, Mazandaran Province Agriculture and Natural Resources Research and Education Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization, Sari, Iran.

  Email: [e-mail].

3 Rangeland Management Department, Noor Branch, Islamic Azad University, Noor, Iran, Email:         [e-mail]

Article type:		Abstract
Research article           Article history Received: 05.10.2021        Revised: 11.12.2021      Accepted: 13.12.2021 Published:20.03.2024       Keywords Correlation Essential oil yield Mazandaran Province Phlomis olivieri Soil properties		One of the medicinal plants in resort areas of Mazandaran province is Phlomis olivieri which is widely used in pharmaceutical, food, and cosmetics industries. This study investigated the essential oil compounds in the aerial parts of Phlomis olivieri in Baladeh (Noor) and Kelardasht and also investigated the effects of soil physical and chemical properties on the quantitiy and quality of essential oil. To do so, aerial parts of plants were collected and their essential oil was extracted with Clevenger device and compounds were identified with GC and GC/MS. Soil samples were randomly picked and were transfered to soil science laberatory to determine physical and chemical properties. The results showed that in Baladeh region, 27 compounds were identified which comprise 92.04 percent of total essential oil volume. At Kelardasht site, 26 compounds were identified which comprise 97.43 percent of total essential oil volume. The highest amounts of compounds in both regions were Alpha- pinene, Beta-Caryophyllene, (E)-Beta-Farnesence, Germacrene- D, Germacrene– B and Beta-Eudesmol. Average essential oil efficiency in Baladeh and Kelardasht sites were 0.35 and 0.75, respectively as the highest essential oil amount was achieved in Kelardasht region. There was a positive correlation between essential oil yield and soil saturation percentage and soil absorbable nitrogen, phosphorous, and potassium. Also, a positive and significant correlation was observed between essential oil yield and organic carbon and organic matter percent at the probability of 5%. A negative and significant correlation was found between essential oil efficiency and the pH of the soil at probability of 1% which means that with a reduction in essential oil the pH of the soil increases. As Kelardasht has a higher yield of essential oil and the percentage of essential oil compounds than Baladeh, the use of Phlomis olivieri is recommended in Kelardasht for cultivation there and increasing the production of these compounds.
Cite this article as: Mahdavi, S.Kh., Yousefian, M., Efti, A. (2024). Comparison of quantity and quality of Phlomis olivieri essential oil in Kelardasht and Baladeh habitats, Mazandaran Province. Journal of Plant Environmental Physiology, 19(1): 77-94.
	©The author(s) Publisher: Islamic Azad University, Gorgan branch Doi: https://doi.org/10.71890/iper.2023.984227

 

 

 

 

 

مقایسه کمیت و کیفیت اسانس گیاه گوش­بره زرد یا چالمه (Phlomis olivieri) 

در رویشگاه­های کلاردشت و بلده، استان مازندران

 

سیده‌خدیجه مهدوی1، مائده یوسفیان2*، عباس عفتی3

1 گروه منابع طبیعی، واحد نور، دانشگاه آزاد اسلامی، نور، ایران، رایانامه: [e-mail]

2 بخش تحقیقات جنگل­ها و مراتع، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان مازندران، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، ساری، ایران، رایانامه: [e-mail]

3 گروه مرتعداری، واحد نور، دانشگاه آزاد اسلامی، نور، ایران، رایانامه:        [e-mail]

 

نوع مقاله: مقاله پژوهشی         تاریخ دریافت: 13/07/1400 تاریخ بازنگری: 20/09/1400 تاریخ پذیرش: 22/09/1400 تاریخ چاپ:01/01/1403       واژه‌های کلیدی: استان مازندران بازده اسانس خصوصیات خاک گوش بره زرد همبستگی		چکيده
یکی از گیاهان دارویی در نواحی ییلاقی استان مازندران، گیاه گوش­بره زرد یا چالمه (Phlomis olivieri) می­باشد که در صنایع مختلف دارویی، غذایی، آرایشی و بهداشتی مصارف فراوانی دارد. این تحقیق با هدف بررسی ترکیبات اسانس اندام­های هوایی گیاه گوش­بره زرد در مناطق بلده نور و کلاردشت به همراه اثرگذاری عوامل خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک بر روی کمیت و کیفیت اسانس گیاه مذکور صورت گرفته است. بدین منظور، اندام­های هوایی گیاه جمع­آوری و برای تعیین میزان اسانس از دستگاه کلونجر و شناسایی ترکیبات اسانس از دستگاه­های GC و GC/MS استفاده شد. خاک نیز به صورت تصادفی از پای گیاه نمونه‌برداری شد. نتايج نشان داد كه در منطقه بلده 27 ترکيب شناسایی شد که 04/92 درصد حجم اسانس را در بر می‌گیرد و در منطقه کلاردشت 26 ترکيب شناسايي شد که 43/97 درصد از حجم اسانس را تشکيل مي­دهد. تركيبات α-pinene،β-Caryophyllene، (E)-β-Farnesence، Germacrene-D، Germacrene-B و β-Eudesmol بالاترین درصد را در هر دو رویشگاه داشتند. ميانگين بازده اسانس گياه در رویشگاه بلده و کلاردشت به ترتيب 35/0 و 75/0 درصد بوده که در اين قسمت بیشترین مقدار درصد اسانس مربوط به رویشگاه کلاردشت بوده است. بين بازده اسانس و درصد اشباع خاک، نیتروژن، فسفر و پتاسیم قابل جذب در خاک، همبستگي مثبت و معنی­داری وجود داشت. همچنین بين بازده اسانس با کربن آلی و درصد ماده آلی همبستگي مثبت و معني­داري در سطح احتمال 5 درصد گزارش شد. از طرفی بین بازده اسانس و pH خاک همبستگي منفی و معني­داري در سطح احتمال 1 درصد مشاهده شد، بدین صورت که با افزايش این عامل، ميزان بازده اسانس کاهش یافت. با توجه به اینکه در منطقه کلاردشت، میزان بازده اسانس و همچنین درصد ترکیبات اسانس بالاتری نسبت به بلده بوده است، استفاده از جمعیت گوش‌بره زرد در منطقه فوق جهت کشت و کار و نیز جهت تولید بیشتر این ترکیبات توصیه می­شود.
استناد: مهدوی، سیده‌خدیجه؛ یوسفیان، مائده؛ عفتی، عباس. (۱۴۰۳). مقایسه کمیت و کیفیت اسانس گیاه گوش بره زرد یا چالمه (Phlomis olivieri) در رویشگاه‌های کلاردشت و بلده، استان مازندران. فیزیولوژی محیطی گیاهی، ۱۹(۱)، ۹۴-۷۷.
	ناشر: دانشگاه آزاد اسلامی، واحد گرگان © نویسندگان.		Doi: https://doi.org/10.71890/iper.2023.984227

 

مقدمه 

        گیاهان دارويی از زمان­های دور تاکنون جايگاه خاصی در درمان بیماری­ها و نیز تهیه داروها داشته و بدون شک می‌توان اظهار داشت بشر از زمانی که بیماری را شناخت، با گیاهان دارويی نیز آشنا بود. اهمیت اقتصادی و درمانی گیاهان دارويی و صنعتی و توسعه نگارش گیاه­درمانی در جهان، شناخت ترکیبات و تعیین میزان کمی و کیفی ترکیب‌های موجود در اسانس، تحت تأثیر عوامل مختلف محیطی، از اهمیت خاصی برخوردار می­باشد (Ranjbar et al., 2015). تغییرات کمی و کیفی در متابولیت­های ثانویه ممکن است ناشی از چندین عامل مختلف مانند دما، رطوبت، میزان بارندگی، میزان نور خورشید، تنوع گیاه، فصل جمع­آوری و حتی زمان جمع­آوری در طول روز نیز باشد (Mahdavi et al., 2014). بنابراین مطالعه ترکیب و فعالیت بیولوژیکی در مناطق مختلف جغرافیایی به منظور انتخاب منبع بهینه دارویی بسیار جالب توجه است که به چهار گروه کلي عوامل اقليمي، ادافيک، توپوگرافي و زيستي تقسيم مي­شوند و در سه محور بر اسانس گیاهان دارویی تأثیر می­گذارند که شامل الف: تأثیر بر مقدار کلی مواد مؤثره گیاهان دارویی، ب: تأثیر بر عناصر تشکیل­دهندة مواد مؤثره و ج: تأثیر بر مقدار تولید وزن خشک می­باشد 
(Khalil et al., 2020). اسانس­ها از جمله تركيبات مهم گياهان دارويي هستند كه داراي فعاليت­هاي زيستي فراواني می­­باشند و تركيبات هيدروكربني متشكل از سه عنصر كربن، هيدروژن و اكسيژن مي‌باشند (Lopez-Romero et al., 2015). اسانس حاصل از گیاهان در صنایع مختلف بهداشتی و دارویی کاربرد فراوان داشته و نیز مواد تشکیل­دهنده اسانس­ها هر کدام جایگاه ویژه­ای در مقایسه با نمونه‌های مصنوعی دارد (Qelichnia, 2001). گیاه دارویی phlomis olivieri  با نام فارسی گوش‌بره زرد و یا چالمه از گیاهان تیره نعناعیان می­­باشد. این جنس در ایران دارای 17 گونه می­باشد که 8 گونه از این گیاهان انحصاری ایران می­باشند و دیگر گونه­های آن علاوه بر ایران در قفقاز دور، عراق، سوریه، آناتولی، ترکمنستان و افغانستان می­رویند. گونه گوش­بره زرد یا چالمه گیاهی است علفی و چندساله، با ارتفاع 25 تا 65 سانتی‎متر، چند ساقه‎ای، اغلب در بالا منشعب، قهوه‏ای کمرنگ یا سفید، مایل به زرد، پوشیده از کرک‎های ستاره‎ای-نمدی، دسته‌ای-پنبه‎ای، سفید یا زرد گاهی بخشی از آن از ساقه جدا شده و در این حالت قسمتی از ساقه بدون کرک می­باشد (Qahraman, 2003). این گیاه جهت درمان بیماری­ها از قبیل دیابت، زخم معده، بواسیر، تورم و زخم­ها مصرف می‌شوند. همچنین دارای خواص ضدسرطانی، آنتی­باکتریال و خاصیت آنتی­اکسیدانی است (Saadeqi et al., 2013). مطالعات فیتوشیمیایی بر روی گیاه گوش­بره زرد نشان داده است که ترکیبات اصلی اسانس گیاه شامل جرمکران دی، جرمکران بی، الفا بتین و بتاکاریوفلین می­باشند (Saadeqi et al., 2013). این مواد فرار که داراي فعاليت آنتي­اكسيداني بوده، بدن را در مقابل اثرات سوء راديكال­هاي آزاد اكسيژن حفاظت مي­نمايند (Lopez-Romero et al., 2015).

        شناخت این نوع از گیاهان بومی کشور و تعیین شرایط بهینه رشد و بازدهی بیشتر اسانس آن­ها می‌تواند برای بهره­برداری پایدار این گیاهان جایگاه مهمی داشته باشد. ایران با برخورداری از سابقه تاریخی درخشان در طب و استعدادهای بالقوه جغرافیایی اکولوژی و تنوع گونه­های گیاهی تنها درصد کمی از داروهای مصرفی خود را از گیاهان تأمین می­نماید. با توجه به اینکه در حال حاضر بیشتر مواد اولیه دارویی در ایران ساخته نمی­شود و در صنعت داروسازی به طور ریشه­ای به این مواد نیاز است، استفاده از منابع دارویی داخل یکی از راه­های کاهش این نیاز است که از دیرزمان در ایران و به طور سنتی رواج داشته است (Mirazadi et al., 2011). از سوی دیگر جلوگیری از انقراض گونه­های بومی و با ارزش دارويی بالا و همچنین حفظ، توسعه و گسترش اين ذخایر با ارزش ژنتیکی بايستی تدابیری جهت کشت و اهلی کردن آن­ها انديشید. اولین گام مؤثر در اين مسیر بررسی شرايط رويشگاهی و شناسايی نیازهای اکولوژيک گونه­های بومی و مهم­تر از همه شناسایی بهترين شرايط رويشگاهی است که در آن کیفیت و کمیت مواد مؤثره ممتاز و در حد قابل ملاحظه است (Ranjbar et al., 2015). 

        در این راستا مطالعاتی صورت گرفته است که به برخی از آن­ها اشاره می­شود.Ghanbari  و همکاران (2020) با بررسی تغییر محتوی فیتوشیمیایی گیاه دارویی علف مار (Capparis spinosa) جمع­آوری شده از خرد اقلیم­های مختلف در مناطق کوهستانی شهرستان آمل (نمارستاق، دلارستاق و بهرستاق) در چهار ارتفاع به این نتیجه رسیدند که مقدار ترکیبات فیزیولوژیکی اندازه­گیری شده با افزایش ارتفاع از سطح دریا، افزایش  می­یابد. بنابراین می­توان در مناطق مرتفع کشت برخی گیاهان دارویی نزدیک به این خانواده را توسعه داد. Abyar و همکاران (2019) به بررسی تأثیر عوامل اکولوژیکی بر مقدار صمغ و ترکیب­های شیمیایی اسانس گیاه دارویی Ferula assafoetida L. در رویشگاه­های جنوب غرب ایران پرداختند. در این پژوهش، رابطه بین ارتفاع از سطح دریا و برخی خصوصیات فیزیکوشیمیایی خاک بر مقادیر کمی و کیفی اسانس و همچنین مقدار صمغ F. assafoetida L. در رویشگاه­های طبیعی استان­های فارس، خوزستان، کهگیلویه و بویراحمد مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاکی از کاهش معنی­دار درصد اسانس و میزان صمغ هر سه رویشگاه با افزایش ارتفاع از سطح دریا بود که می­توان آن را به عوامل محیطی از جمله خاک، آب و هوا و رطوبت نسبت داد. Fourouze and Mirdeylami (2019) تأثیر عوامل محیطی را بر تغییرات ترکیب شیمیایی اسانس گونه دارویی بومادران در مراتع ییلاقی، قشلاقی و مراتع مشجر بررسی کردند. با توجه به استعداد و قابلیت بومادران در مناطقی با چنین خصوصیات محیطی، آن­ها پیشنهاد دادند که در این مناطق می­توان به تولید پایه­هایی با توان تولید حداکثر اجزای اسانس اقدام نمود. از اینرو می­توان از این گیاه در استفاده چند­منظوره از مراتع، افزایش میزان درآمد بهره­برداران از عرصه­های طبیعی و سرانجام افزایش تولید ناخالص بوم نظام مرتع استفاده نمود.  Farhangو همکاران (2017) اثر شرایط محیطی بر خصوصیات گیاه کنگر صحرایی (Gundelia tournefortii L.) در استان چهارمحال و بختیاري و جنوب استان اصفهان مورد بررسی قرار دادند. آن­ها عوامل محیطی مانند عمق خاك، متوسط دماي سالانه، متوسط حداکثر دماي سالانه، متوسط حداقل دماي سالانه، متوسط تعداد روزهاي یخبندان سالانه، تبخیر و تعرق پتانسیل سالانه، تبخیر سالانه و شاخص کیفی ترپن را به عنوان موثرترین عوامل در جداسازي رویشگاه­هاي کنگر صحرایی گزارش کردند. با توجه به مطالعات صورت گرفته و ضرورت بررسی شرايط رويشگاهی و شناسايی نیازهای اکولوژيک گونه­های بومی، تحقیق حاضر با همین ديدگاه و در راستای شناخت مناسب­ترین رویشگاه گیاه phlomis olivieri در ارتباط با کمیت و کیفیت اسانس حاصل از آن صورت پذیرفته است.

 

مواد و روش­ها

معرفی منطقه: کلاردشت به لحاظ موقعیت جغرافیایی در مدار 36 درجه و 29 دقیقه عرض شمالی و 51 درجه و 6 دقیقه طول شرقی قرار دارد. این شهر در فاصله 35 کیلومتری بخش مرکزی سواحل جنوبی دریای خزر واقع شده است. منطقه مورد مطالعه قسمتي از مراتع ييلاقي ارتفاعات البرز مركزي را شامل مي­شود که در ارتفاع 1250 متر از سطح دریا قرار دارد. اقليم منطقه مورد مطالعه از نوع نيمه­مرطوب فراسرد مي­باشد و با توجه به اقليم­نماي آمبرژه، اقليم نيمه­مرطوب سرد براي اين منطقه تعيين گرديده است (Watershed Management Executive Plan, 2013a).

        منطقه کوهستانی بلده در طول جغرافيايي 52 درجه و 18 دقيقه و 18 ثانيه تا 59 درجه و 14 دقيقه و 34 ثانيه شرقي و عرض جغرافيايي 36 درجه و 7 دقيقه و 42 ثانيه تا 39 درجه و 15 دقيقه و 2 ثانيه شمالي قرار گرفته است. منطقه كوهستاني مورد مطالعه در شهرستان نور و قسمتي از حوضه مطالعاتي نوررود مي­باشد که در ارتفاع 3500 متر از سطح دریا قرار گرفته است. اين منطقه در حد فاصل 53 كيلومتري جاده هراز و ۵۵ کيلومتري جاده چالوس و در 145 كيلومتري شهر نور قرار دارد (شکل 1). اقليم منطقه با توجه به اقليم­نماي آمبرژه، نيمه­مرطوب سرد تعيين گرديده است (Watershed Management Executive Plan, 2013b). 

 

 

شکل 1: منطقه بلده و کلاردشت واقع در استان مازندران

 

 

        جدول 1 خصوصیات برخی عناصر اقلیمی شامل حداقل و حداکثر ارتفاع، متوسط بارندگی و متوسط درجه حرارت سالانه دو منطقه کلاردشت (Amouzgar et al., 2014) و بلده (Mirmohammadi shektaei et al.,) را نشان می­دهد.

 

 

جدول 1: خصوصیات برخی عناصر اقلیمی دو منطقه کلاردشت و بلده

نام منطقه	حداقل ارتفاع (متر)	حداکثر ارتفاع (متر)	متوسط بارندگی (میلی­متر)	متوسط درجه حرارت سالانه (سانتی­گراد)
کلاردشت	750	4670	495	5/7
بلده	706	3215	580	3/5

 

 

همچنین فاکتورهای اندازه­گیری شده خاک دو منطقه کلاردشت و بلده شامل هدایت الکتریکی، pH، درصد، درصد کربن آلی، ماده آلی و بافت خاک در جدول 2 گزارش شده است.

 

جدول 2: فاکتورهای اندازه­گیری شده خاک در دو منطقه کلاردشت و بلده

نام منطقه	هدایت الکتریکی	pH	درصد کربن آلی	درصد ماده آلی	بافت خاک
کلاردشت	49/0	68/7	84/0	45/1	سیلتی- لومی
بلده	83/0	2/8	39/0	64/0	سیلتی- لومی

 

 

محاسبه درصد پوشش تاجی گیاه و تولید گوش­بره زرد: درصد پوشش تاجی با روش اندازه­گیری سطح تاج پوشش در پلات برآورد شده و در نهایت درصد پوشش تاجی گونه در مرتع به دست آمد. علاوه بر این درصد درصد پوشش سنگ و سنگریزه، درصد لاشبرگ و درصد خاک لخت نیز محاسبه شد. تولید در مرتع با استفاده از روش قطع و توزین اندازه­گیری شد. در این روش گونه گیاهی مورد نظر موجود در پلات­ها از سطح زمین قطع شده و در پاکت‌های کاغذی گذارده شده و در نهایت توزین شدند. محاسبه تولید طبق فرمول زیر انجام گردید. مقدار کل وزن خشک/تعداد کل پلات­های نمونه­گیری شده * کل تعداد پلات در هر واحد سطح (هکتار) = تولید

تعیین ترکیبات گیاه گوش­بره زرد: نمونه­برداری از پوشش گیاهی دو رویشگاه استان مازندران (بلده، کلاردشت) به مقدار کافی در زمان گل­دهی کامل انجام شد. گیاه مورد مطالعه در هرباریوم ایستگاه تحقیقات جنگل و مرتع پاسند در شهرستان بهشهر با کد هرباریومی 750 شناسایی گرديد. پس از شناسایی، گیاهان در سایه (تابش غیر مستقیم آفتاب) خشک شدند. سپس مقدار 70 گرم از اندام هوایی 10 گیاه خشک شده در آزمایشگاه ایستگاه تحقیقات جنگل و مرتع پاسند، توسط دستگاه کلونجر با روش تقطیر با آب به مدت 2 ساعت مورد اسانس­گیری قرار گرفتند. با در نظر گرفتن درصد رطوبت، بازده اسانس برحسب وزن خشک (w/w) محاسبه گردید. اسانس پس از استخراج، جمع­آوری گردید و با سدیم سولفات آبگیری شد و تا زمان تزریق به دستگاه­های گاز کروماتوگرافی در یخچال نگهداری شد. جهت شناسایی ترکیبات، نمونه­ها به آزمایشگاه دانشگاه علوم پزشکی مازندران منتقل شدند. اسانس به­دست آمده ابتدا به دستگاه کروماتوگراف گازی (GC) تزریق شد و مناسب­ترین برنامه­ریزی حرارتی ستون برای جداسازی کامل ترکیب­های اسانس بدست آمد. دستگاه کروماتوگراف گازی Hewlett Packard مدل HP – 6890 مجهز به ستون از نوع HP – 1 MS فشارگاز سر ستون Psi 47/5 با قطر داخلی 25/0 میکرو متر و طول 30 متر و ضخامت فیلم 5/0 میکرومتر و مجهز به دتکتور FID است. دمای ستون روی 50 تا 250 درجه سانتی گراد برنامه ریزی شد. دمای دتکتور 280 درجه سانتی­گراد و نسبت اسپیلت 5:1 بوده و از گاز حامل هلیوم با سرعت sec/cm 12 استفاده شده است. درصد نسبی هر یک از ترکیبات با توجه به سطح زیر منحنی هر ترکیب در طیف کروماتوگراف گازی (GC) محاسبه گردید. سپس اسانس به دستگاه کروماتوگراف گازی متصل به طیف­سنج جرمی (GC/MS) نیز تزریق شد و طیف جرمی ترکیب­ها به­دست آمد. دستگاه گاز کروماتوگراف متصل به طیف سنج جرمیHewlett Packard مدل Agilent با ستون HP – 5، فشار گاز سر ستون Psi 98/6، دمای 320 درجه سانتی­گراد بوده و قطر داخلی، طول و ضخامت فیلم مشابه GC بوده و گاز به کار رفته هلیوم با سرعت sec/cm 35 و انرژی یونیزاسیون برابر 70 الکترون ولت بوده است. شناسایی اجزا با کمک پارامتر اندیس بازداری و طیف­های جرمی و مقایسه آن­ها با ترکیبات استاندارد و اطلاعات موجود در بانک اطلاعات جرمی Wiley275.L صورت گرفت (Adams, 2007).

تعیین پارامترهای مربوط به خاک: جهت نمونه‌برداری از خاک رویشگاه نیز 5 نمونه­ از پاي گياه و از عمق 30-0 سانتي­متري جمع­آوري گرديد. سپس از الكmm  2 عبور داده شد و از ذرات كوچكتر از mm 2 جهت آزمايش فيزيكی و شيميايي خاك استفاده گردید. فاکتورهای بافت خاك، pH، EC، آهک، کربن و ماده آلي، ازت، فسفر، پتاسيم و غیره اندازه­گيري شدند. براي تعيين بافت خاک از روش هيدرومتري استفاده گرديد. pH خاك با دستگاه pH متر اندازه‌گيري شد (Zarrin Kafsh, 1993). براي تعيين هدايت الکتريکي، از روش هدایت‌الکتریکی عصاره اشباع با دستگاه هدایت­سنج، استفاده گردید. مقدار کربن آلي از روش والکي و بلک (Nelson et al., 1982) اندازه­گيري شد. سپس درصد ماده آلي خاک از حاصل ضرب درصد کربن در عدد 72/1 بدست آمد. اندازه­گيري نیتروژن در خاک به روش کجدال انجام شد (Bremner and Mulvaney, 1982) و مقدار فسفر با روش اسپکتوفتومتري تعیین شد (Olsen et al., 1954). همچنین پتاسيم و سديم خاک نیز با روش فليم­فتومتري اندازه­گيري شدند (Conard and Jhonson, 1950).

 

تجزیه و تحلیل داده­ها

        آنالیز داده­ها با استفاده از نرم­افزار SPSS و نرمال بودن متغیرهای مورد بررسی با استفاده از روش چولگی بررسی شد. پس از اطمينان از نرمال بودن داده­ها به منظور بررسی کمیت و بازده اسانس از دو رویشگاه، از آزمون تی مستقل استفاده گردید. برای تعیین ارتباط بین خصوصیات خاک با بازده اسانس نیز از آزمون همبستگی پیرسون بررسی گردید.

 

نتایج

        نتایج حاصل از تحقیقات میدانی و شناسایی تمامی گونه­های موجود در منطقه کلاردشت با استفاده از فلورهای مختلف نشان داد که 45 گونه شناسایی شده مربوط به 15 تیره گیاهی بوده به طوری که عمدتاً این گونه­ها متعلق به خانواده­هایLabiatae  و Compositae می­باشند. همچنین تیپ گیاهی غالب منطقهAstragalus microcephalus - Stipa lagascae – Onobrychis cornuta تعیین گردید. در منطقه بلده نیز 56 گونه شناسایی شد که کلیه آن­ها به 20 تیره گیاهی تعلق دارند و عمدتاً متعلق به خانواده‌های Labiatae، Compositae و  Gramineaeمی­باشند. همچنین تیپ گیاهی غالب منطقه بلده نیز Onobrychis cornuta – Bromus tomentellus- Phlomis olivieri تعیین گردید.

نتايج حاصل از تجزيه و تحليل آماري تأثير دو رويشگاه بر خصوصیات کمی گياهPhlomis Olivier: اندازه­گیری فاکتورهای کمی رویشگاه گوش­بره زرد در دو منطقه کلاردشت و بلده: جدول 3 نشان می­دهد که ویژگی­های درصد پوشش گیاهی گونه گوش­بره زرد، درصد پوشش گیاهی کل و درصد سنگ و سنگریزه در دو رویشگاه کلاردشت و بلده با یکدیگر اختلاف معنی­داری در سطح احتمال یک درصد داشتند. از طرفی ویژگی­های درصد خاک لخت، درصد لاشبرگ و میزان تولید اختلاف معنی‌داری در سطح پنج درصد در دو رویشگاه کلاردشت و بلده نشان دادند. به طوری که درصد پوشش تاجی گونه گوش­بره زرد در منطقه کلاردشت (8/34 درصد) بیشتر از منطقه بلده (1/27 درصد) بوده است. درصد کل تاج­پوشش و میزان تولید نیز در منطقه کلاردشت به‌ترتیب با 3/85 درصد و 4/575 کیلوگرم در هکتار بیشتر از منطقه بلده برآورد گردید.

 

 

جدول 3: مقایسه خصوصیات کمی رویشگاه گوش­بره زرد در دو منطقه کلاردشت و بلده

خصوصیات	کلاردشت	بلده	مقدار t
	انحراف معیار ± میانگین	انحراف معیار ± میانگین
پوشش تاجی گونه گوش­بره زرد (درصد)	54/1±8/34	02/2±1/27	**55/9
پوشش تاجی کل (درصد)	98/2±3/85	23/2±1/76	**8/7
خاک لخت (درصد)	61/1±8/2	77/1±5/4	*23/2-
لاشبرگ (درصد)	17/1±6/3	83/1±6/5	*9/2-
سنگ و سنگریزه (درصد)	8/1±9/10	45/2±4/15	**62/4-
تولید (گرم بر متر مربع)	76/7±7/251	1/0±3/238	*067/2
تولید در هکتار (کیلوگرم بر هکتار)	64/1±4/575	55/9±5/534	*33/13

 

 

        مقایسه میانگین خصوصیات کمی رویشی در گوش­بره زرد در دو منطقه کلاردشت و بلده در جدول 4 آورده شده است. برای فاکتور ارتفاع ساقه در مرحله گلدهی در دو رویشگاه تفاوت معنی‌داری مشاهده نشده است. نتایج نشان داد که صفات طول ریشه اصلی، وزن خشک ریشه، برگ و ساقه اختلاف معنی­داری (در سطح احتمال یک درصد) در دو منطقه کلاردشت و بلده داشتند، به طوری که طول ریشه اصلی، وزن خشک ریشه و وزن خشک برگ و ساقه در منطقه کلاردشت به­ترتیب با 8/89 سانتی­متر، 6/53 گرم و 6/44 گرم، بیشتر از منطقه بلده برآورد گردید. همچنین وزن خشک گل نیز دارای اختلاف معنی­دار (در سطح احتمال پنج درصد) در دو منطقه مورد مطالعه بود، به طوری که وزن خشک گل (4/3 گرم) در کلاردشت بیشتر از منطقه بلده (1/2 گرم) به دست آمد. 

 

 

جدول 4: مقایسه خصوصیات کمی رویشی در گوش­بره زرد در دو منطقه کلاردشت و بلده

خصوصیات	کلاردشت	بلده	مقدار t
	انحراف معیار ± میانگین	انحراف معیار ± میانگین
ارتفاع ساقه در مرحله گلدهی (سانتی­متر)	97/3±3/68	31/8±5/60	ns67/2
طول ریشه اصلی (میلی­متر)	67/5±8/89	76/2±1/81	**35/4
وزن خشک ریشه (گرم)	92/3±6/53	75/1±2/47	**71/4
وزن خشک برگ و ساقه (گرم)	3/3±6/44	23/3±6/33	**51/7
وزن خشک گل (گرم)	96/0±4/3	1/1±1/2	*8/2

 

 

شناسايي تركيبات اسانس گياهPhlomis olivieri  در دو رویشگاه کلاردشت و بلده: نتايج مربوط به جداسازي و شناسايي مواد متشکله موجود در اسانس گياهPhlomis olivieri  به همراه درصد و انديس کواتس آن­ها در جدول شماره 5 آورده شده است. مقايسه درصد ترکيبات اسانس موجود در گياه مذکور نشان داد كه در منطقه کلاردشت 26 ترکيب شناسايي شده که 43/97 درصد از حجم اسانس را تشکيل مي‌دهد. در منطقه بلده نیز 27 ترکيب شناسایی شده که 04/92 درصد حجم اسانس را در بر می­گیرد. به­طور كلي تركيبات Alpha-pinene، Beta-aryophyllene، (E)-Beta-Farnesence، Germacrene-D، Germacrene-B و Beta-Eudesmol بالاترین درصد را در دو رویشگاه به خود اختصاص دادند.

 

جدول 5: ترکيبات شيميايي اسانس گياهPhlomis olivieri  در دو منطقه کلاردشت و بلده نور

ردیف	نام ترکیب	درصد ترکیبات		شاخص بازداری
		کلاردشت	بلده
1	2-Hexanal	2/1	4/1	847
2	Alpha- thujene	16/0	26/0	926
3	Alpha- pinene	33/7	53/6	934
4	1-octen-3-ol	5/0	73/0	976
5	1,2,4-Trimethyl benzene	-	7/0	1022
6	Limonene	2/1	36/1	1026
7	Benzene acetaldehyde	53/0	23/0	1037
8	Linalol	2/1	3/2	1097
9	Cis-verbenol	4/0	5/0	1137
10	Terpinen-4-ol	76/1	73/2	1174
11	Alpha-Terpineol	13/1	8/0	1186
12	Alpha-Copaene	4/1	63/0	1375
13	Beta-Bourbonene	8/0	26/1	1385
14	Beta-Elemene	56/0	2/1	1389
15	Beta-Caryophyllene	73/28	9/24	1419
16	Gama-Elemene	5/0	66/0	1432
17	(E)-Beta-Farnesence	33/12	1/7	1455
18	Germacrene- D	03/18	4/20	1485
19	Beta –Selinene	5/1	7/1	1491
20	Bicyclogermacrene	16/1	3/1	1500
21	q-Cadinene	8/1	63/0	1525
22	Germacrene- B	23/6	93/3	1559
23	Spatulenol	26/2	76/1	1576
24	Caryophyllene Oxide	16/3	7/2	1582
25	Beta-Eudesmol	66/2	4/3	1649
26	Alpha-Cadinol	2/1	7/1	1655
27	Hexahydro farnesyl acetone	7/1	23/1	1850
28	مجموع درصد ترکیبات	43/97	04/92	-
29	تعداد ترکیبات	26	27	-
30	درصد بازده اسانس	75/0	35/0	-

 

 

مقایسه بازده اسانس و ترکیبات موجود در اسانس استحصالی گیاهPhlomis olivieri  در دو منطقه کلاردشت و بلده: مقایسه ميانگين بازده اسانس و ترکیبات شيميايي مشترک و اصلی اسانس گياهPhlomis olivieri  در دو منطقه کلاردشت و بلده در جدول 6 نشان داده شده است. همانطور که مشاهده مي­شود بازده اسانس در دو منطقه مورد مطالعه دارای اختلاف معنی­داری در سطح یک درصد می­باشند، به طوری که میزان بازده اسانس در رویشگاه کلاردشت با میزان 75%، بیشتر از میزان بازده اسانس در رویشگاه بلده بود (شکل 3). از طرفی با بررسي درصد ترکیبات شيميايي مشترک و اصلی اسانس گياهPhlomis olivieri ، می­توان بیان کرد که به جز ترکیب Alpha-pinene، سایر ترکیبات دارای اختلاف معنی­داری در سطح احتمال یک درصد بودند (شکل 2). همچنین نتایج نشان داد که بیشترین درصد ترکیبات مربوط به Beta-Caryophyllene و کمترین میزان ترکیبات مربوط به Beta-Eudesmol در دو رویشگاه کلاردشت و بلده بوده است.

 

 

 

جدول 6: مقایسه بازده اسانس و ترکیبات موجود در اسانس استحصالی در دو منطقه کلاردشت و بلده نور

خصوصیات	کلاردشت	بلده نور	مقدار t
	انحراف معیار ± میانگین	انحراف معیار ± میانگین
بازده اسانس	139/0±75/0	139/0±35/0	**328/4-
Alpha_pinene	37/0±33/7	96/0±53/6	ns34/1
Beta_Caryophyllene	85/0±73/28	55/0±9/24	**532/6-
Beta_Eudesmol	115/0±66/2	2/0±4/3	**5/5
(E)_BetaFarnesene	45/0±33/12	1/0±1/7	**62/19-
GermacreneB	37/0±23/6	23/0±93/3	**983/8-
GermacreneD	41/0±03/18	2/0±4/20	**875/8

 

شكل 2: اثر رویشگاه بر روي درصد تركيبات مشترك و اصلي اسانس گونه  Phlomis olivieri

 

 

بررسی عوامل خاکی: در تحقيق حاضر، بافت خاك در هر دو منطقه سيلتي-لومي بوده و تفاوت معني‌داري با یکدیگر نداشتند. مقایسه میانگین ویژگی­های فیزیکی و شیمیایی خاک در دو منطقه کلاردشت و بلده در جدول 7 ارایه شده است. این نتایج نشان داد که فاکتور درصد اشباع در هر دو رویشگاه مورد مطالعه معنی­دار نشده است. از طرفی فاکتورهای هدایت الکتریکی، اسیدیته، درصد مواد خنثی شونده، کربن آلی، ماده آلی، نیتروژن، فسفر و پتاسیم قابل جذب در خاک نیز اختلاف معنی­داری در سطح احتمال یک درصد در دو رویشگاه کلاردشت و بلده داشتند، به طوری که هدایت الکتریکی، اسیدیته و مواد خنثی شونده در منطقه کلاردشت به ترتیب با میزان 49/0 دسی­زیمنس بر متر، 68/7 و 7/0 درصد کمتر از منطقه بلده تعیین شد. همچنین کربن آلی، ماده آلی، نیتروژن، فسفر و پتاسیم قابل جذب نیز در منطقه کلاردشت به ترتیب با میزان 84/0، 45/1 درصد، 1/5، 6/4 و 3/2 میلی­گرم بر کیلوگرم بیشتر از رویشگاه بلده گزارش شد.

 

 

جدول 7: مقایسه ویژگی­های خاک در دو منطقه کلاردشت و بلده 

خصوصیات	کلاردشت	بلده	مقدار t
	انحراف معیار ± میانگین	انحراف معیار ± میانگین
اشباع (درصد)	8/1±7/52	9/1±2/24	ns72/1
هدایت الکتریکی (دسی زیمنس بر متر)	04/0±49/0	07/0±83/0	**12/19-
اسیدیته	07/0±68/7	06/0±2/8	**53/16-
مواد خنثی شونده (درصد)	48/0±7/0	87/0±9/13	**74/41-
کربن آلی (درصد)	08/0±84/0	04/0±39/0	**03/15
ماده آلی (درصد)	14/0±45/1	1/0±64/0	**16/14
نیتروژن قابل جذب (میلی گرم بر کیلوگرم)	77/0±1/5	16/0±32/1	**42/6
فسفر قابل جذب (میلی گرم بر کیلوگرم)	1/0±6/4	71/0±75/2	**35/8
پتاسیم قابل جذب (میلی گرم بر کیلوگرم)	2/0±3/2	64/0±99/0	**26/4

           

        بررسی تأثير خصوصيات فيزيكي و شيميايي خاك بر بازده اسانس گياهPhlomis olivieri  در منطقه کلاردشت: نتایج جدول 8 نشان می­دهد که بين بازده اسانس با هدایت الکتریکی، اسیدیته، درصد مواد خنثی شونده، کربن آلی، ماده آلی، نیتروژن، فسفر و پتاسیم قابل جذب همبستگي معني­داري در سطح احتمال 5 درصد وجود داشت. از بین فاکتورهای فوق، فاکتور هدایت الکتریکی، اسیدیته و درصد مواد خنثی شونده همبستگي منفی معنی­داری با میزان بازده اسانس داشتند،  به طوری که با افزايش این عوامل، ميزان بازده اسانس کاهش یافت. همچنین بین کربن آلی، ماده آلی و میزان نیتروژن، فسفر و پتاسیم قابل جذب با بازده اسانس همبستگی مثبت معنی­داری مشاهده شد و با افزايش این عوامل، ميزان بازده اسانس نیز افزایش یافت (شکل 3).

 

 

جدول 8: همبستگي پيرسون خواص شيميايي خاك و بازده اسانس در منطقه کلاردشت

خواص شيميايي خاك	درصد اشباع	هدایت الکتریکی (دسی‌زیمنس بر متر)	PH	مواد خنثی شونده (درصد)	کربن آلی (درصد)	ماده آلی (درصد)	نیتروژن قابل جذب (میلی­گرم بر کیلوگرم)	فسفر قابل جذب (میلی­گرم بر کیلوگرم)	پتاسیم قابل جذب  (میلی­گرم بر کیلوگرم)
بازده اسانس	ns117/0	*087/0-	*041/0-	*211/0-	*318/0	*208/0	*641/0	*526/0	*105/0

 

 

شكل 3: اثر خصوصيات شيمیايي خاك بر روي بازده اسانس گونه  Phlomis olivieriدر منطقه کلاردشت

 

 

بررسی تأثير خصوصيات فيزيكي و شيميايي خاك بر بازده اسانس گياهPhlomis olivieri  در منطقه بلده: نتایج نشان داد که به جز عامل درصد اشباع خاک، کلیه عوامل شامل هدایت الکتریکی، اسیدیته، درصد مواد خنثی شونده، کربن آلی، درصد ماده آلی و مقادیر نیتروژن، فسفر و پتاسیم قابل جذب با بازده اسانس همبستگي معني­داري داشتند. از بین عوامل فوق، هدایت الکتریکی، اسیدیته (در سطح احتمال یک درصد) و همچنین درصد مواد خنثی شونده (در سطح احتمال پنج درصد) همبستگی منفی معنی­داری با میزان بازده اسانس داشتند (جدول 9)، به طوری که با افزایش این عوامل، میزان بازده اسانس کاهش یافت. همچنین بین بازده اسانس با کربن آلی، ماده آلی و مقادیر نیتروژن، فسفر و پتاسیم قابل جذب همبستگي مثبت و معني­داري در سطح احتمال یک درصد وجود داشت، بدین صورت که با افزايش این عوامل، ميزان بازده اسانس نیز افزایش یافت (شکل 4).

 

 

 

شكل 4: اثر خصوصيات شيمیايي خاك بر روي بازده اسانس گونه  Phlomis olivieriدر منطقه بلده

 

جدول 9: همبستگي پيرسون خواص شيميايي خاك و بازده اسانس در منطقه بلده
خواص شيميايي خاك	درصد اشباع	هدایت الکتریکی (دسی‌زیمنس بر متر)	PH	مواد خنثی شونده (درصد)	کربن آلی (درصد)	ماده آلی (درصد)	نیتروژن قابل جذب (میلی­گرم برکیلوگرم)	فسفر قابل جذب (میلی­گرم برکیلوگرم)	پتاسیم قابل جذب  (میلی­گرم برکیلوگرم)
بازده‌اسانس	ns717/0	**822/0-	**933/0-	*902/0-	*812/0	*862/0	*678/0	*586/0	*562/0

 

 

بحث 

        نتایج حاصل از داده­ها نشان داد که فاکتورهای درصد پوشش گیاهی گونه گوش­بره زرد، درصد پوشش گیاهی کل و درصد سنگ و سنگریزه در دو رویشگاه کلاردشت و بلده با یکدیگر اختلاف معنی‌داری (در سطح یک درصد) داشتند. همچنین فاکتورهای درصد خاک لخت، درصد لاشبرگ و میزان تولید اختلاف معنی­داری (در سطح پنج درصد) در دو رویشگاه کلاردشت و بلده نشان دادند. به طوری که درصد پوشش تاجی گونه گوش­بره زرد در منطقه کلاردشت با 8/34 درصد بیشتر از منطقه بلده (1/27 درصد) بود. درصد کل تاج­پوشش و میزان تولید نیز در منطقه کلاردشت به ترتیب با 3/85 درصد و 4/575 کیلوگرم در هکتار بیشتر از بلده برآورد گردید. 

        نتايج مربوط به جداسازي و شناسايي مواد متشکله موجود در اسانس گياهPhlomis olivieri  نشان داد كه در منطقه کلاردشت 26 ترکيب شناسايي شده که 43/97 درصد از حجم اسانس را تشکيل مي­داد. در منطقه بلده نیز 27 ترکيب شناسایی شده که 04/92 درصد حجم اسانس را در بر می­گرفت. به­طور كلي تركيبات Alpha-pinene، Beta-Caryophyllene، (E)-Beta-Farnesence، Germacrene-D، Germacrene-B و Beta-Eudesmol بالاترین درصد را در هر دو رویشگاه به خود اختصاص دادند. کاربرد اسانس گونه­های مختلف گیاهان در فرآورده­های دارویی، غذایی و بهداشتی و فعالیت بیولوژیکی آن بستگی به ترکیب­های شیمیایی موجود در اسانس دارد (Andrade et al., 2011). بررسی‌های حاصل نشان داد که ترکیب­های موجود در این گونه در مقایسه با ترکیب­های اصلی در سایر گونه­های گزارش شده موجود در ایران دارای اندکی اختلاف می­باشد. مقایسه نتایج این تحقیق با مطالعات برخی از محققین بر روی ترکیبات تشکیل­دهنده اسانس حاصل از برگ و گل گیاه Phlomis olivieri در استان­های قزوین و لرستان همخوانی داشت (Kakavand et al., 2010; Khalilzade et al., 2005). همچنین با تجزیه شیمیایی روغن اسانس برگ و گل گیاه گوش­بره زرد (Phlomis olivieri Benth.) در شهرستان فیروزکوه گزارش شد که جرمکران دی (62/39 درصد)، اکتان نرمال (54/26 درصد)، آلفا-پینن (92/6 درصد) و بتا-جورجونن (98/4 درصد) ترکیبات اصلی شناسایی شده (6/96 درصد) از کل اسانس بدست آمده از برگ گیاه را تشکیل می­دهند. نرمال اکتان (77/28 درصد)، کامفور (32/13 درصد)، 1 و 8- سینئول (24/12 درصد)، آلفا-پینن (8/7 درصد) و ژرمکران دی (57/6 درصد) ترکیبات اصلی شناسایی شده (28/98 درصد) از کل اسانس به دست آمده از گل گیاه را تشکیل دادند (Saadeqi et al., 2014). در مطالعه­ای دیگر با بررسی ترکیب­های تشکیل­دهنده و محتوای فنولی روغن اسانس به دست آمده از اندام هوایی گیاه Phlomis aucheri Boiss. در استان تهران، 47 ترکیب با 88/92 درصد شناسایی شد که از این میان
E-anethole با 58/24 درصد و germacrenev D با 10/11 درصد از ترکیبات عمده آن بودند (Taherkhani et al., 2012). بررسی فیتوشیمیایی اسانس گیاه دارویی Phlomis cancellata Bunge. در یکی از رویشگاه­های طبیعی شهرستان چالوس بیان­گر وجود تعداد 28 ترکیب شیمیایی با بازدهی 97/0 بود، به طوری که مهم­ترین این ترکیبات جرماکرن دی (2/37 درصد) و آلفا-کوپائن (9 درصد) بوده است (Deylam Salehi et al., 2014). با توجه به اينکه تمام شرايط انتخاب نمونه­ها، خشک شدن، استخراج اسانس و شناسايی ترکیب­های موجود در اسانس برای نمونه‌های هر دو رويشگاه يکسان در نظر گرفته شد، تفاوت موجود در درصد اجزای اسانس متشکل، ناشی از تغییرات ژنتیکی يا غیرژنتیکی در پاسخ به تفاوت‌های محیطی اکوسیستم رويشگاه­ها از قبیل ترکیب شیمیايی خاك و عوامل فیزيوگرافیک بوده است (Ali Bakhshi et al., 2014). بررسی نتایج این تحقیق و یافته­های دیگران مؤید این مطلب است که تولید متابولیت­های ثانویه گیاهان در اکوسیستم­ها، تحت تأثیر عوامل مختلفی نظیر اقلیم منطقه، ارتفاع از سطح دریا و موقعیت جغرافیایی دارد. اما ذکر این نکته نیز ضروری است که روشن شدن تأثیر عوامل محیطی چیزی را از نقش عوامل ژنتیکی که خود نیز ممکن است تحت تأثیر محیط قرار گیرند، کم نمی­کند (Nikan et al., 2017). بنابراین از نظر کیفیت منطقه کلاردشت می­تواند رویشگاه مناسب­تری برای پرورش گیاهPhlomis olivieri  باشد.

        میزان بازده اسانس در رویشگاه کلاردشت با 75%، بیشتر از میزان بازده اسانس در رویشگاه بلده بود. تفاوت میزان بازده اسانس در منطقه کلاردشت نسبت به بلده را می­توان ناشی از تفاوت ارتفاع، میزان اشعه ماوراء بنفش، دما و رطوبت نسبی دانست. ارتفاع منطقه بلده (3500 متر) بیشتر از کلاردشت (1250 متر) بوده در نتیجه میزان بارندگی و رطوبت در این منطقه بیشتر شده و در نتیجه رطوبت تأثیر معکوس بر بازده اسانس اين گیاه داشته است و موجب کاهش اسانس در منطقه بلده شده است که با نتایحAli Bakhshi و همکاران (۲۰۱۴) همخوانی داشت.

        از طرفی با بررسي درصد ترکیبات شيميايي مشترک و اصلی اسانس گياهPhlomis olivieri ، نتایج نشان داد به جز ترکیب Alpha_pinene، سایر ترکیبات دارای اختلاف معنی­داری در سطح 99% می‌باشند (شکل 3). همچنین نتایج نشان داد که بیشترین درصد ترکیبات مربوط به Beta_Caryophyllene و کمترین میزان ترکیبات مربوط به Beta_Eudesmol در دو رویشگاه کلاردشت و بلده بوده است.

        در اين تحقيق بافت خاك هر دو منطقه سيلتي‌ـ لومي بوده و تفاوت معني­داري نداشتند. نتایج نشان داد که در منطقه کلاردشت، بين بازده اسانس با هدایت الکتریکی، اسیدیته، درصد مواد خنثی شونده، کربن آلی، ماده آلی و فسفر قابل جذب همبستگي معني­داري در سطح احتمال 5 درصد وجود دارد. از بین فاکتورهای فوق، فاکتور هدایت الکتریکی، اسیدیته و درصد مواد خنثی شونده همبستگي منفی معنی­داری با میزان بازده اسانس داشتند. به طوری که با افزايش این عناصر، ميزان بازده اسانس کاهش یافت که با بررسی­های Mohammadian و همکاران (۲۰۱۴) همسو بود. معمولاً در شرایط شوری، روزنه­های هوایی بسته می­شود و به دلیل کاهش تبادلات گازی، میزان فتوسنتز کاهش می‌یابد. در نهایت، شوری می‌تواند رشد ریشه را نیز متوقف نموده و بدین­ طریق ظرفیت جذب و انتقال آب و عناصر غذایی از خاک به طرف اندام هوایی را کاهش دهد. در نتیجه منجر به کاهش تراکم غده­های مترشحه اسانس در اثر کاهش برگ گردید و میزان اسانس در گیاه کاهش می­یابد. به­نظر می­رسد با افزایش میزان هدايت الكتريكي خاك و PH موجود در خاک منطقه بلده شرايط زندگي این گياه كمتر مساعد بوده و در نتيجه گياه کمیت تركيبات ثانويه خود را کاهش داده است. همچنین بر اساس گزارشات Mohsenpour و همکاران (۲۰۱۵) مبنی بر كاهش اسيديته و هدايت الكتريكي خاك، افزايش مقدار نيتروژن، فسفر و عناصر آلي و مغذي خاك و بارندگي بيشتر منجر به توليد بيشتر اسانس شده است. همچنین بین کربن آلی، ماده آلی و میزان نیتروژن، فسفر و پتاسیم قابل جذب با بازده اسانس همبستگی مثبت معنی­داری دیده شده است، به طوری که با افزايش این عناصر، ميزان بازده اسانس نیز افزایش یافت. اين امر احتمالا به دليل غني‌تر بودن خاك­هاي منطقه کلاردشت از نظر عناصر آلي و مغذي است كه منجر به توليد بيشتر اسانس شده است. درصد و عملکرد اسانس در گیاهان دارویی با افزایش عناصر غذایی نیتروژن، فسفر و پتاسیم، افزایش می­یابد. Pandey و همکاران (2015) دریافتند که با افزایش نیتروژن در خاک، غلظت کلروفیل در گیاه دارویی Tagetes minuta L. افزایش می­یابد که در نهایت منجر به افزایش فعالیت­های فتوسنتزی و تولید بیوماس می­گردد. نیتروژن جزء مهمی از مولکول کلروفیل است و هر چه مقدار عرضه این عنصر بیشتر شود مقدار پروتئین تولید شده بیشتر و در نتیجه برگ­ها بزرگتر شده و سطح کربن­گیری و سطح فعال برگ افزایش می­یابد (Qranjik and Galeshi, 2001). عنصر پتاسیم نقش اساسی در ساختمان آنزیم­های مؤثر در سنتز مواد مؤثره گیاهی دارند. در نتیجه افزایش میزان عنصر پتاسیم، باعث افزایش بازده اسانس در گیاه می­شود (Nandagopa and Kumari, 2007). اسانس­ها دارای ترکیبات ترپنوئیدی بوده و واحدهای سازنده آن­ها­ به NADPH و ATP احتیاج دارند. دو عنصر فسفر و نیتروژن برای تشکیل ترکیبات اخیر ضروری بوده و در نهایت باعث بهبود عملکرد اسانس می­شوند (Rezvani Moghadam et al., 2013). همچنین عناصر نیتروژن، فسفر و پتاسیم در سنتز و تقسیم سلول­های حاوی اسانس و مواد مؤثره گیاهان دارویی نقش اساسی دارند.

        در منطقه بلده نیز به جز فاکتور درصد اشباع، کلیه فاکتورهای هدایت الکتریکی، اسیدیته، درصد مواد خنثی شونده، کربن آلی، درصد ماده آلی و فسفر قابل جذب با بازده اسانس همبستگي معني­داري داشتند. از بین فاکتورهای فوق، دو فاکتور هدایت الکتریکی، اسیدیته (در سطح احتمال 99%) و همچنین درصد مواد خنثی شونده (در سطح احتمال پنج درصد) همبستگی منفی معنی­داری با میزان بازده اسانس داشتند. با این توضیح كه با افزایش این عناصر، میزان بازده اسانس کاهش یافت. همچنین بین بازده اسانس با کربن آلی، ماده آلی و فسفر قابل جذب همبستگي مثبت و معني‌داري در سطح احتمال 99% درصد وجود داشته است بدین صورت که با افزايش این عناصر، ميزان بازده اسانس نیز افزایش یافت.

 

نتیجه­گیری نهایی

        به­طور کلی کمیت و کیفیت ترکیبات شیمیايی و بازده اسانس گیاه در دو رويشگاه متفاوت بود. نوسانات شديد کمیت و کیفیت ترکیب­های شیمیايی موجود در اسانس ناشی از تفاوت بوم­شناختی (اکولوژيک، طول و عرض جغرافیايی، ارتفاع، دما، رطوبت، اقلیم، خاك و غیره) بر گیاهPhlomis olivieri  بوده و شرايط متفاوت اقلیمی و ادافیکی مسیرهای متابولیکی و بیوسنتز مواد مؤثره را تحت تأثیر قرار داده و در نتیجه متابولیت­های ثانويه متنوعی تحت شرايط محیطی متفاوت بیوسنتز شدند. گياهان رویشگاه کلاردشت به دليل شرايط مساعدتر اقليمي و خاكي و غني­تر بودن خاك از نظر عناصر آلي و مغذي، اسانس بيشتري را توليد کرده­اند و توانست با افزایش میزان برخی اجزاء ضدقارچی مانند الفا پینن، جرماکرین-بی و جی ماکرین-دی اسانس با کیفیتی تولید کند. از آنجایی که کمیت و کیفیت و همچنین اجزاء عناصر تشکیل دهنده اسانس­های حاصله، از اندامی به اندام دیگر و در مراحل مختلف رشد متفاوت می­باشد، پیشنهاد می­گردد که به مطالعه و تحقیق در مورد اسانس موجود در اندام­ها و زمان­های برداشت مختلف این گیاه و مقایسه آن­ها از نظر کمیت و کیفیت با یکدیگر پرداخته شود تا بالاترین و باکیفیت­ترین میزان اسانس به دست آید.

 

 

References

Abyar, S., Fakheri, B.A and Mehdinejad, N. (2019). The effect of ecological factors in the habitats of southwestern Iran on the amount of gum and chemical compounds of medicinal plant essential oil Ferula assafoetida L. Journal of Plant Process and Function. 8(29):125-135.

Adams, R.P. (2007). Identification of essential oil components by gas chromatography / mass spectrometry. 4th Ed. Allured Publishing Co. Carol Stream. Illinois. 1567p.

Ali Bakhshi, M., Mahdavi, S.K., Mahmodi, J. and Qelichnia, H. (2014). Phytochemical study of Stachys inflata essential oil in different habitats of Mazandaran province. Eco-phytochemical Journal of Medicinal Plants. 2(2): 56-68.

Amouzgar, L., Ghorbani, J. and Zali, S.H. (2014). Study of qualitative characteristics of sime species in Kelardasht rangelands, Mazandaran province, Iran. Iranian Journal of Seed Science and Research. 1(2): 27-37.

Andrade, E.H.A., Alves, C.N., Guimarães, E.F., Carreira, L.M.M. and Maia J.G.S. (2011). Variability in essential oil composition of Piper dilatatum LC Rich. Biochem Syst Ecol. 39(4):669-75.

Bremner, J.M. and Mulvaney, C.S. (1982). Nitrogen-Total. In: Methods of soil analysis. Part 2. Chemical and microbiological properties, Page, A.L., Miller, R.H. and Keeney, D.R. Eds., American Society of Agronomy, Soil Science Society of America, Madison, Wisconsin, 595-624.

Conrad, A. L. and Johnson, W.C. 1950. Flame Photometer Techniques-Determining Typical Additives in Petroleum Oils. Analytical Chemistry. 12: 1530-1533.

Davies, N.W. (1990). Gas chromatographic retention indices of monoterpenes and sesquiterpenes on methyl silicone and carbowax 20M phases. Journal of Chromatography, 503: 1-24.

Deylam Salehi, M., Mahdavi, M., Mahmoudi, J. and Akbar zade, M. (2014). Phytochemical study of essential oil of Phlomis cancellata Bunge in the north of Iran. Journal of Medicinal Plants Ecophytochemistry. 7(3): 41-48.

Farhang, H.R., Vahabi, M.R., Alafchian, A.R. and Tourkesh Esfahani, M. (2017). Effect of environmental conditions on phytochemical properties of plants Gundelia tournefortii L in Chaharmahal and Bakhtiari province and south of Isfahan province, Iran. Journal of Rangeland. 2(11): 158-173.

Fourouze, M.R and Mirdeylami, S.Z. (2019). Investigation of the effect of environmental factors on changes in the chemical composition of essential oils of medicinal species Achillea milefolium L. Journal of Rangeland. 4(13): 596-609.

Ghanbari, A., Azimi, M.R., Rafii, A.R. Biparva, P. and Ebrahimzade, M.A. (2020). Alteration of phytochemical content of Capparis spinosa Collected from micro climates. Journal of Plant Process and Function. 8(39): 165-178.

Kakavand, S., Masoudi, S., Abbasi, J. and Ghamati, Z. (2010). Comparison of the constituents of essential oils from the leaves and flowers of Phlomis olivieri Benth vegetative in Iran, National Conference on Medicinal Plants, Sari. https: / /civilica.com/doc/342519.

Khalil, N., El-Jalel, L., Yousif, M. and Gonaid, M. (2020). Altitude impact on the chemical profile and
biological activities of Satureja thymbra L. essential oil. BMC Complementary Medicine and Therapies. 20:186. https://doi.org/10.1186/s12906-020-02982-9.

Khalilzadeh, M.A., Rustaiyan, A., Masoudi, S. and Tajbakhsh, M. (2005). Essential oils of Phlomis persica Boiss. and Phlomis olivieri Benth. from Iran. Journal Essential Oil Research. 17: 624-625.

Mahdavi, M., Deylam Salehi, M., Mahmoudi, J., Akbarzadeh, M., Mirahmadi, S. F. (2014). Phytochemical study of Phlomis cancellata Bung essential oil in northern Iran. Journal of Medicinal Plants Ecophytochemistry. 7(2): 41-48.

Mirazadi, Z., Pilevar, B., Meshkatosadat, M., Alirezaei, M. and Khansari, A. (2011). The effect of main ecological factors on the percentage of essential oil yield of Communis Myrtus L. Lorestan Journal of Medical Sciences. (3) 52: 103-111.

MirMohammadi Shektaei, S.F., Mahdavi, M. and Joori, M.H. (2021). Investigation of edaphic factors and height on changes in chemical composition of Hymenocrater elegans (Case study: Rangelands of Baladeh of Noor in Mazandaran). Journal of Rangeland science. 15(2): 332-343.

Mohammadian, A., Karamian, R., Mirza, M. and Sepahvand, A. (2014). Effects of altitude and soil characteristics on essential of Thymus fallax Fisch. et C.A. Mey. in different habitats of Lorestan province. Iranian Journal of Medicinal and Aromatic Plants 30(4): 519-528 (in Persian).

Mohsenpour, M., Vafadar, M., Miqani H. and Watankhah, E. (2017). Investigation of the effect of environmental conditions on the amount and chemical composition of essential oil of peppermint (Mentha aquatica L.) from different habitats of Mazandaran province. Journal of Plant Research Iranian Journal of Biology. 30(2): 451-440.

Nandagopa, S. and Kumari, B.R. (2007). Phytochemical and antibacterial studies of Chicory (Cichorium intybus L.)-A multipurpose medicinal plant. Advances in Biological Research. 1(1-2): 17-21.

Nelson, D.W. and Sommers L.E. (1982). Total carbon, organic carbon and organic matter. In: Page, AL, editor. Methods of soil analyses. Chemical and microbiological properties. Madison (WI): ASA Monograph, P: 539–579.

Nikan, M., Saeidnia, S., Manayi, A. and Saadatmand, S. (2017). Essential oils of four Phlomis species growing in Iran: chemical composition, antimicrobial and antifungal activity. Progress in Nutrition. 19(1): 75-79.

Olsen, S. R., Cole, C. V., Watanabe, F. S. and Dean, L. A. (1954). Estimation of available phosphorus in soils by extraction with sodium bicarbonate. USDA Circular. Government. Printing Office, Washington D.C., 939, 1 -19.

Pandey, V., Patel, A. and Patra, D.D. (2015). Amelioration of mineral nutrition productivity, antioxidant activity and aroma profile in marigold (Tagetes minuta L.) with organic and chemical fertilization. Industrial Crops Production. 76: 378–385.

Qahraman, A. (2003). Color Flora of Iran, Forests and Rangelands Research Institute Publications, Department of Botany, Faculty of Science, University of Tehran, Volume 11, 1352 Pp.

Qelichnia, M. (2001). Study of distribution and ecology of 36 essential oil plant species in Mazandaran province, Publications of the Office of Planning, Programming and Coordination of Research Affairs and the Ministry of Jihad Sazandegi, 111 pages.

Qranjik, A. and Galeshi S., (2001). Effect of nitrogen spray on yield and yield component of wheat. Agriculture and Natural Resource Journal. 8(2): 87-98

Ranjbar, S., Ebrahimi, M. And Akbarzadeh, M. (2015). Quantity and quality of essential oil of Salvia Hydrangea L. in different habitats of Mazandaran province. Journal of Medicinal Plants Ecophytochemistry. 3: 12-24.

Rezvani Moghadam, P., Amin Ghafuri, A., Bakhshaei S.A. and Jaafari, L. (2013). Effects of biological and manure fertilizers on some quantitative characters and essential oil of savory (Satureja hortensis L.). Journal of Agricola. 5:105-112. (In Persian). 

Saadeqi, F., Jafar, A. and Aliasgari, S. (2014). Chemical analysis of the essential oil of the leaves and flowers of Phlomis olivieri Benth by gas chromatography-mass spectrometry. Journal of Quantum Chemistry and Spectroscopy. 8(3): 45-51.

Taherkhani, M., Masoudi, S., Karaminia, M. and Roustaeiyan, A. (2014). Investigation of composition compounds, antimicrobial activity, antioxidant and phenolic content of essential oil obtained from the shoot of Phlomis aucheria Boiss grown in Iran. Iranian Journal of Chemistry and Chemical Engineering. 99(2): 11-17.

Watershed Management Executive Plan. (2013a). Detailed Studies under Kelardasht Watershed, Studies and Design Office, 395 pages.

Watershed Management Executive Plan. (2013b). Under Tir-e-Tastagh Basin, Shoor Rud Watershed, Haraz, Noor County, Department of Studies and Design, 382 pages.

Zarezade, Z., Rezaie, M.B., Mirhosseini, A. and Shamszade, M. (2007). Ecological study of thirty-four species of Labiatea family plants essential oil in Yazd province. Iranian Journal of Medicinal and Aromatic Plants. 23(3): 432-442.

Zarrin Kafsh, M. (1993). Applied Soil Science, University of Tehran Press, 236 pages.

 

 

 

 

 

 

77

---