شناسایی و الویت بندی شاخص های موثر بر توسعه بنگاه های کوچک و متوسط با بکارگیری ترکیب: ISM و ANP

محورهای موضوعی : مدیریت صنعتی

یوسف رادمنش ¹ , اکبر ولی زاده اوغانی ^{2 *} , مریم اوشک سرایی ³

1 - دانشجوی دکتری مدیریت صنعتی، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران
2 - استادیار، گروه مدیریت صنعتی، واحد سراب، دانشگاه آزاد اسلامی، سراب، ایران.
3 - استادیار گروه مدیریت، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران

تاریخ دریافت : 1403/07/16 تاریخ پذیرش : 1403/11/16 تاریخ انتشار : 1403/11/29

کلید واژه: شاخص های موثر, بنگاه های تولیدی کوچک و متوسط (SME), مدلسازی ساختاری تفسیری (ISM).,

چکیده مقاله :

    هدف از پژوهش حاضر ارائه یک مدل کاربردی جهت الویت بندی عوامل مؤثّر بر توسعۀ (EsSM) در شهرک­های صنعتی، با تأکید بر رویکرد مدلسازی ساختاری تفسیری می­باشد. نتایج تحقیق حاضر وضعیت (EsSM) فعال، آذربایجان شرقی را در جهت توسعة و رُشد بیشتر این واحدها با توجه به معیارهای مؤثّر، برای مدیریت بهتر آنها آشکار می­سازد. در بخش کیفی به کمک مرور سیستماتیک عوامل مؤثّر بر توسعۀ (EsSM) شناسایی و سپس به کمک پرسشنامه VOXA در معرض قضاوت چند تن از خبرگان مطلع در صنعت قرار گرفته تا عوامل استراتژیک به کمک تحلیل MICMAC و نرم افزارMatlab  شناسایی و نتایج تحقیق حاکی از آن است که در روش تکنیک 3 راند دلفی عواملی همچون: . عوامل فرهنگی و تحریم ها، . توسعه زیرساخت ها و فنّاوری، . در دسترس بودن مواد اولیه، . ایمنی و رفاه کارکنان شناسایی شداند. دیگر نتایج نشان می دهند که  تحلیل میک مک، می­توان از لحاظ قدرت نفوذ و وابستگی بر معیارهای: - نوآوری در نیروی انسانی (C1)، - مدیریت زمان (C4)، - استفاده از منابع (C5)، - رقیب محوری (C6) و - سرمایه اولیه (C9) که از نوع وابسته هستند اشاره کرد. این متغیرها دارای وابستگی قوی و هدایت ضعیف هستند و اصولا تاثیرپذیری بالا و تاثیرگذاری کمی روی سیستم دارند. مابقی معیارها از نوع رابط، این متغیرها از وابستگی بالا و قدرت هدایت بالا برخوردارند و در آخرین گام برای تعیین وزن و رتبه معیارها با روش ANP، در این بخش بر اساس نتایج روش ISM که روابط درونی بین معیارها می‌باشد به تعیین وزن و رتبه آن‌ها با استفاده از روش ANP پرداخته شد.

چکیده انگلیسی:

The purpose of this research is to provide a practical model for prioritizing the factors affecting the development of (SMEs) in industrial towns, emphasizing the interpretive structural modeling approach. The results of the current research reveal the status of active (SMEs) in East Azerbaijan in the direction of further development and growth of these units according to the effective criteria, for their better management. identified, and then with the help of the VOXA questionnaire, it was exposed to the judgment of  knowledgeable experts in the industry, until the strategic factors were identified with the help of MICMAC analysis and Matlab software, and the research results indicated that In the 3-round Delphi technique, factors such as: Cultural factors and sanctions. Development of infrastructure and technology. Availability of raw materials. Safety and well-being of employees are identified. Other results show that the analysis of Mikmek can be done in terms of influence and dependence on the following criteria: - innovation in human resources (C1), - time management (C4), - use of resources (C5), - core competitor (C6) and - initial capital (C9) which are dependent type mentioned. The rest of the criteria are of the interface type, these variables have high dependence and high guiding power, and in the last step to determine the weight and rank of the criteria with the ANP method, in this section, based on the results of the ISM method, which is the internal relationship between the criteria, to determine their weight and rank It was done using ANP method.

 

منابع و مأخذ:

References
Andalib, D., Hosseini, M (2023). Analysis of factors affecting the evaluation of sustainable development performance in small and medium industries (SME). Management Researches in Iran, . Volume 27, Number 1, 2023, pp. 24-41.
Ahad Motlaqi, E., Seifi Maal, S. (2018). Identifying factors affecting the development of exports in . . small and large companies active in export. Management and Accounting Studies Quarterly, No. 2, . pp. 250-264.
Azar, A., Bayat, K. (2008). Designing a business process-oriented model with an interpretive structural .modeling (ISM) approach, Information Technology Management Journal, Volume 1, Number 1, pp. . 183.
Balazadeh, P., Moradi, M., Yakideh, K. (2017). Pathology and identification of enablers supporting . .the export of small and medium companies. Bazargani reviews, numbers 88 and 89, pp. 79-90.
Charan, P., Shankar, R. and Baisya, R.K., (2008). Analysis of interactions among the variables of supply chain performance measurement system implementation. Business Process Management Journal, 14(4), pp.512-529.
Govindan, K., Palaniappan, M., Zhu, Q. and Kannan, D., (2012). Analysis of third party reverse logistics provider using interpretive structural modeling. International Journal of Production Economics, 140(1), pp.204-211.
Jahandar, F., Vaziri Gohar, H. (2022). Presenting the networking model in the international performance of small and medium-sized SMEs. Industrial Management and Engineering Quarterly.
Martinez, L. J. G., & Kraus, S., & Breier, M., & Kallmuenzer, A. (2023). Untangling the relationship between small and mediumsized enterprises and growth: a review of extant literature.
Mozaffari, M., Ashjaei, F. (2018). Presenting a comparative framework of the two countries Iran and Germany's support measures for small and medium SMEs. The second national conference of new ideas in business management.
Mohammadi, A., Babaei, S. (2021). A model for identifying and absorbing key technologies in small to medium-sized SMEs. Quarterly Journal of New Research Approaches in Management and Accounting, No. 66, pp. 84-102.
Omid, N., Mohammadi, E., Pourashraf, Y., Khalili, K. (2017). Investigating the effective factors of the formation and development of small and medium entrepreneurial companies (SMEs) in villages (case study: villages of Ilam province). Quarterly Journal of Geography and Urban-Regional Studies, No. 25, pp. 93-104.
Popescu, L., Iancu, A., Avram, M., Avram, D., & Popescu, V. (2020). The Role of Managerial Skills in the Sustainable Development of SMEs in Mehedinti County, Romania. Sustainability, 12(3), Doi: 10.3390/su12031119.
Ryu, D., Baek, K. H., & Yoon, J. (2021). Open Innovation with Relational Capital, Technological Innovation Capital, and International Performance in SMEs. Sustainability, 2021, 13, 3418. https://doi.org/10.3390/su13063418
Ramazanian, M., Moradi, M., Soltani, F. (2014). Analyzing barriers to cultural interactivity in the supply chain of the automotive industry by applying the Interpretive Structural Modeling (ISM) approach, Organizational Culture Management, Volume 13, Number 2, pp. 369-391.
Stefanus Yufra M., TANEO, S.N., Melany, M., & Eats, A. S. (2022). The Role of Local Government in Improving Resilience and Performance of Small and Medium-Sized Enterprises in Indonesia. Journal of Asian Finance, Economics and Business Vol9 No 3 (2022) 0245–0256.
Shabanzadeh Ahandani, H. (2017). Classification of challenges and business issues of micro, small and medium enterprises using clustering techniques. Master's thesis, Gilan University.
Tariq, A., Badir, Y., & Chonglerttham, S. (2019). Green innovation and performance: moderation analyses from Thailand. European Journal of Innovation Management, https://doi.org/10.1108/EJIM-07-2018-0148
Thakkar, J., Deshmukh, S., Gupta, A. and Shankar, R. (2007), "Development of a balanced scorecard: An integrated approach of Interpretive Structural Modeling (ISM) and Analytic Network Process (ANP)", International Journal of Productivity and Performance Management, Vol. 56 No. 1, pp. 25-59.
Uzhegova, M., Torkkeli, L., & Ivanova, G. M. (2020). The Role of Responsible Business Practices in International Business Relationships Between SMEs from Developed and Emerging Economies. In: Larimo J., Marinov M., Marinova S., Leposky T. (eds) International Business and Emerging Economy Firms. Palgrave Studies of Internationalization in Emerging Markets. Palgrave Macmillan, Cham.
Zambon, I., Cecchinin, M., Egidi, G., Saporto, M.G., & Colantoni, A. (2019). Revolution 4.0: Industry vs. Agriculture in a Future Development for SMEs. Processes, 7(1), Doi: 10.3390/pr7010036.

متن کامل:



 

 

 

 

 

تحلیل شاخص­های موثر بر توسعه بنگاه­های کوچک و متوسط

با استفاده از تکنیک­های ISM و ANP

یوسف رادمنش

دانشجوی دکتری مدیریت صنعتی، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران  

اکبر ولیزاده اوغان (نویسنده مسؤل)

استادیار گروه مدیریت، واحد سراب، دانشگاه آزاد اسلامی، سراب، ایران 

Email: [e-mail]     

مریم اوشک سرایی

استادیار گروه مدیریت، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران

 

                     تاریخ دریافت: 12/01/1403  * تاریخ پذیرش 11/03/1403

 

         چکيده

هدف پژوهش حاضر ارائه مدلی کاربردی برای اولویت‌بندی عوامل مؤثر بر توسعه بنگاه‌های کوچک و متوسط در شهرک‌های صنعتی، با استفاده از رویکرد مدلسازی ساختاری تفسیری (ISM) است. این بنگاه‌ها، با تمرکز بر نوآوری، نقشی کلیدی در اقتصاد به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه ایفا می‌کنند. پژوهش کیفی با مرور سیستماتیک عوامل مؤثر آغاز شد و از پرسشنامه VOXA و تحلیل MICMAC برای شناسایی عوامل استراتژیک استفاده شد. تحلیل‌ها با نرم‌افزار Matlab انجام گرفت و نمونه‌گیری هدفمند از خبرگانی با حداقل ۱۰ سال سابقه کار مرتبط صورت پذیرفت. یافته‌ها نشان می‌دهند عوامل فرهنگی و تحریم‌ها، توسعه زیرساخت‌ها و فناوری، دسترسی به مواد اولیه با قیمت مناسب، و ایمنی و رفاه کارکنان از مهم‌ترین عوامل هستند. همچنین، معیارهایی نظیر نوآوری در نیروی انسانی، مدیریت زمان، استفاده از منابع، رقیب‌محوری، و سرمایه اولیه به‌عنوان متغیرهای وابسته شناسایی شدند. این متغیرها تأثیرپذیری بالا و تأثیرگذاری کمی دارند. معیارهای رابط، با قدرت نفوذ و وابستگی بالا، تغییرات قابل‌توجهی در سیستم ایجاد می‌کنند. در گام بعدی، برای تعیین وزن و رتبه معیارها از روش ANP استفاده شد. مدل سطح‌بندی شده با نرم‌افزار سوپردسیژن رسم شد و پس از تکمیل مقایسات زوجی، وزن معیارها تعیین شد. معیارهای استفاده از منابع (C5) و رقیب‌محوری (C6) با وزن 125/0 رتبه اول را کسب کردند. مدیریت زمان (C4) و ثبات سیاسی (C28) به ترتیب رتبه‌های دوم و سوم را به خود اختصاص دادند.

کلمات کلیدی: ارائه مدل، بنگاه­های تولیدی کوچک و متوسط (SME)، مدلسازی ساختاری تفسیری (ISM).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-        مقدمه

یکي از شرایط مهم برای موفّقيت پایدار در اقتصاد کنوني جهان، گسترش کسب و کارهای کوچک و متوسط است که تثبيت درآمدها، رُشد اقتصادی و اشتغال جامعه نقش مهمّي ایفا مي­کنند. به طوی که امروزه اقتصاد کشورهای توسعة­یافته بر محور کسب و کارهای کوچک و متوسط استوار است (Villa & Taurino, 2019). علاوه بر این، بنگاه­های کوچک و متوسط، عامل جذب و اشتغال بخش عظيمي از جمعيت کشورها و آموزش نيروی کار ماهر هستند و تأمين نيروی انساني متخصص برای شرکت­های بزرگ، به وسيلة آن­ها انجا مي­شود. بر اساس تجارب بسياری از کشورها، شرکت­های کوچک و متوسط مي­توانند بنيان توسعة اقتصادی و منطقه­ای باشند و زمينه را برای بسيج منابع کشور فراهم کنند که نتيجة آن، افزایش درآمد و ایجاد اشتغال در سطوح ملّي و منطقه­ای است (Pérez-Elizundia, 2020). اهمّیت شرکت‌های کوچک و متوسط (SMEs) در سال‌های اخیر، به‌ویژه از سال 2007، با هدف ارتقای رُشد افزایش یافته است (Martin & Javalgi, 2016).  شرکت­های کوچک و متوسط امروزه بعنوان پیشران اصلی توسعة اقتصادی کشورها شناخته می­شوند. یکی از چالش­های کلیدی این شرکت­ها در مسیر توسعة و جذب فنّاوری­های کلیدی است. استراتژی فنّاوری، به عنوان یکی از اصلی­ترین نیازهای بنگاه­ها و صنایع می­باشد. به لحاظ تاثیرگذاری عمیق این استراتژی بر روی سایر استراتژی­های بنگاه، برخی از محققین و صاحب­نظران، این استراتژی را در سطحی بالاتر از سایر استراتژی­های عملیاتی یک بنگاه، طبقه­بندی و منظور نموده­اند. از آنجای که استراتژی فنّاوری، تفسیر کلان سازمان در حوزه­ی فنّاوری بوده که این امر موجب تعیین روش کسب موقعیّت برتر رقابتی و بقاء آن می­گردد، لذا تدوین آن امری حیاتی و استراتژیک می باشد (Mohammadi & Babaei, 2021). 

شرکت­های کوچک و متوسط SME نسبت به کسب و کارهای بزرگ­تر با موانع بقای بیشتری مواجه هستند. نوآوری یک ویژگی حیاتی برای شرکت­های کوچکتر برای غلبه بر این موانع است زیرا به طور مثبت بر عملکرد، رقابت و توانایی آن­ها برای فعالیت در بلندمدت تأثیر می­گذارد (Scuotto et al., 2021). ادبيات مربوط به بنگاه­های کوچک و متوسط بسيار گسترده بوده و به همين دليل در کشورهای مختلف تعاریف گوناگوني برای این واحد ارایه شده است. این تعاریف با توجّه به ساختار سني، جمعيتي، فرهنگي و درجة توسعه­یافتگي متفاوت هستند. شرکت­های کوچک و متوسط، نوآور هستند و با توجّه به اینکه صنایع کوچک و متوسط در بسياری از بخش­ها، مزیت­های نسبي فراواني نسب به صنایع بزرگ، دارند، این امر آن­ها را قادر مي­کند که سریع تر و کاراتر به تحولات فزایندة جهاني، عکس­العمل نشان دهند و  به دلیل انعطاف­پذیری فراوان و توانایي انطباق با تغييرات بازا و سلیقة مشتریان، از مزیت­های انکار­ناپذيری برخوردار هستند (Woźniak et al., 2019). کسب­و­کارهای کوچک و متوسط در چهار بُعد اجتماعي (با افزایش اشتغال)، اقتصادی (با توزیع همگون­تر درآمد در جامعه)، سیاسی (با توزیع مناسب فرصت­ها در ميان مردم) و در بُعد شخصي (با فراهم ساختن فضایي مناسب­تر برای بروز خلاقیت)، باعث تحول در جامعه مي­شود (Saqib et al., 2018). تحول در این چهار بُعد، با نوعي افزایش پویش و انعطاف­پذیری آن در برابر تغيير و تحولات جهاني نيز همراه است. بسياری از دولت­ها متقاعد شده­اند که باید بستر رشد را برای واحدهای کوچک و متوسط در قالب مراکز رشد فنّاوری، پارک­های صنعتي و فنّاوری فراهم کنند و آن­ها را تا زماني که بتوانند به صورت یک شرکت مستقل وارد بازار شوند، حمایت کنند (de Sousa Jabbour et al., 2020). از اینرو عوامل متعددی می­توانند بر رُشد و توسعة­ی یک بنگاه کوچک و متوسط تاثیرگذار باشند و با توجه به اهمّیت این بنگاه­ها در ساختار اجتماعی و اقتصادی جوامع گوناگون شناسایی و بررسی عوامل تاثیرگذار بر آن­ها می­تواند حیاتی باشد. در این راستا قصد داریم در این مقاله به بیان مسئله بپردازیم و ضرورت و اهمّیت این مقاله را بازگو کنیم.

الف) بیان مساله

شرکت­های کوچک و متوسط (SMEs) رایج­ترین نوع کسب­و­کار در جهان هستند. در اتحادیه اروپا، شرکت­های کوچک و متوسط نه تنها مشاغل غالب هستند، بلکه محرک اصلی اشتغال، تولید ناخالص داخلی و نوآوری هستند. نوآوری به شرکت­ها کمک می­کند تا بهره­وری خود را بهبود بخشد و عملکرد خود را افزایش دهد. از سوی دیگر، شرکت‌های کوچک‌ و متوسط با موانع زیادی، به ویژه در دستیابی به دارایی‌های مالی، مواجه می‌شوند، زیرا ریسک‌پذیرتر از شرکت‌های بزرگ‌تر هستند. به همین دلیل، یارانه‌های عمومی می‌تواند از SMEها برای به دست آوردن منابع مالی، اجرای روش‌های نوآورانه، گسترش کسب‌وکارشان به بازارهای جدید و در نهایت دستیابی به نرخ‌های رُشد قابل توجهی حمایت کنند (Martin & Javalgi, 2016).

شرکت­های کوچک و متوسط (SMEs) یکی از راه­حل­های پیشرو  برای کاهش بیکاری، فقر و تقویت رُشد اقتصادی هستند. به همین دلیل، عوامل تعیین­کننده بقا و موفّقیت شرکت­های کوچک و متوسط در سال­های اخیر مورد توجّه فزاینده­ای قرار گرفته است (Ismail Albalushi & Naqshbandi, 2022). شرکت­های کوچک و متوسط SME نسبت به کسب­و­کارهای بزرگتر با موانع بقای بیشتری مواجه هستند. نوآوری یک ویژگی حیاتی برای شرکت­های کوچکتر برای غلبه بر این موانع است زیرا به طور مثبت بر عملکرد، رقابت و توانایی آن­ها برای فعالیت در بلندمدت تأثیر می­گذارد (Scuotto et al., 2021). توسعة SME ها شامل مجموعه اقداماتی است که سبب اشتغال­زایی و تولید بیشتر این واحدها شود. در واقع هدف نهایی این واحدها بهبود شرایط کسب و کار و اقتصاد در راستای تاکید بر نوآوری­ها و کارآفرینی­های زود بازده می­باشد (Gbadebo, 2020). از سوی دیگر توسعه واحدهای کوچک و متوسط سبب رشد اقتصادی و افزایش سطح اشتغال در اقتصادهای نوظهور شده است (Zambon et al., 2019).

علاوه بر موارد گفته شده، واحدهای کوچک و متوسط با تمرکز بر نوآوری نقش مهمّی در اقتصاد امروز به ویژه در کشورهای در حال توسعه ایفاء می­کنند (Alhakimi & Mahmoud, 2020). نوآوری شامل کلیّة اقدامات موثّر و خلاّقانه در جهت تولید محصولات خلاّقانه می­باشد. شرکت­های تولیدی کوچک و متوسط در زمینه نوآوری خلاق­تر از شرکت­های بزرگ هستند. مزایای نسبی آن­ها در مقایسه با شرکت­های بزرگ در زمینه نوآوری، قابلیت انعطاف­پذیری و سرعت واکنش آن­هاست. در نتیجه این شرکت­ها معمولا به خاطر قابلیت­های نوآورانه­‌شان، نقش اقتصادی و اجتماعی با ارزشی را ایفا می­کنند (Tariq et al., 2019).

با توجّه به اهمّیت و نقش کلیدی بنگاه­های کوچک و متوسط :SME در اقتصاد کشور ایران که جزء کشورهای در حال توسعة محسوب می­شود. شبکه­سازی اعم از شبکه­های پروژه­ای، شبکه­های یادگیری حرفه­ای، شبکه­های علمی کشوری، شبکه­های دانشی، شبکه­های تجاری و شبکه­های اجتماعی بر عملکرد بین­المللی شرکت­های کوچک و متوسط تاثیر دارد؛ به عبارت دیگر با بهبود و ارتقاء شبکه­سازی، عملکرد بین المللی شرکت­های کوچک و متوسط SMEs تا حد زیادی بهبود می­یابد. شرکت­ها برای توسعه و بین المللی شدن خود و همچنین کسب دانش و دانش بازار به شبکه­هایی نیاز دارند. شرکت­هایی که از شبکه­ها استفاده می­کنند به بازارهای بیشتری دسترسی پیدا می­کنند و شرکت­ها می­توانند از شبکه ها برای تسلط و نفوذ بر بازار و همچنین عملکرد و رضایت کلی بهتر استفاده کنند (Jahandar & Vaziri Gohar, 2022).

 

جدول شماره(1): پیشینه خارجی و داخلی

محقّقان خارجی	تاریخ	عنوان پژوهش	نتیجه گیری
Martin & Javalgi	2023	گره‌گشایی رابطه بین شرکت‌های کوچک و متوسطSMEها و رُشد: مروری بر ادبیات موجود با همکاری چندین دانشگاه اروپایی	هدف این مطالعه تجزیه و تحلیل، شش عامل موثر بر عملکرد مالی SMEها را شناسایی می کند: 1- اندازه 2- سن 3- بین المللی شدن 3- شبکه 4- نوآوری 5- موسسات عمومی و 6- ساختار سرمایه. این عناصر به طور قابل توجّهی با شرکت­های کوچکتر و رُشد مرتبط هستند.
Ismail Albalushi & Naqshbandi	2022	عوامل موثر بر موفّقیت و بقای شرکت­های کوچک و متوسط در خاورمیانه (عمان)	یافته‌های این مطالعه می‌تواند به سیاست‌گذاران کمک کند تا مداخلات مناسب را در سطوح مختلف برای افزایش بقاء و موفّقیت بنگاه­های کوچک و متوسط در عمان انجام دهند.
محقّقان داخلی	تاریخ	عنوان پژوهش	نتیجه گیری
Andalib Ardakani & Hosseini	1402	تحلیل عوامل موثر بر ارزیابی عملکرد توسعه پایدار در صنایع کوچک و متوسط	یافته­های مرتبط با تحلیل عوامل موثر بر ارزیابی عملکرد توسعه پایدار در این پژوهش حاکی از آن است که در عمده صنایع کوچک و متوسط استان یزد، بهداشت و ایمنی، کیفیت و عدم استفاده از مواد خطرناک از عوامل با اهمّیت می­باشد.
Jahandar & Vaziri Gohar	1401	ارائه مدل شبکه­سازی در عملکرد بین المللی شرکت­های کوچک و متوسط SME شهرک­های صنعتی شهر گرمسار	جامعه هدف سرپرستان و کارشناسان بازارایابی بین المللی شرکت­های صادراتی کوچک تا متوسط شهرک­های صنعتی شهر گرمسار بود که در سال 1396 لغایت 1399 فعالیت صادراتی داشته­اند که با استفاده از فرمول کوکران، 87 نفر از آن­ها به روش در درسترس به عنوان نمونه انتخاب شدند.

 

این پژوهش نسبت به دیگر مطالعات اشاره شده تفاوت‌های قابل توجهی دارد و نوآوری‌هایی را در خود جای داده است. ابتدا می‌توان به این نکته اشاره کرد که در این پژوهش، بر توسعه بنگاه‌های تولیدی کوچک و متوسط (SMEs) در شهرک‌های صنعتی استان آذربایجان شرقی با استفاده از مدل‌سازی ساختاری تفسیری (ISM) و تحلیل‌های پیچیده همچون  MICMAC و ANP تمرکز شده است، در حالی که دیگر مطالعات به بررسی عوامل مختلفی همچون عملکرد مالی، بهداشت و ایمنی، ساختار سرمایه، بازارایابی بین‌المللی و شبکه‌ها پرداخته‌اند. این موضوع نشان‌دهنده رویکرد خاص و متفاوت این پژوهش در مقایسه با سایر پژوهش‌هاست. یکی از تفاوت‌های اصلی این پژوهش با دیگر تحقیقات، استفاده از رویکردهای تحلیلی پیچیده مانند تحلیل MICMAC برای شناسایی وابستگی‌های بین عوامل مختلف و استفاده از پرسشنامه VOXA برای جمع‌آوری داده‌ها است. این روش‌ها به‌ویژه در تحلیل روابط پیچیده و شناسایی اولویت‌های استراتژیک و عوامل کلیدی موثر بر توسعه بنگاه‌ها کارآمد هستند، در حالی که پژوهش‌های دیگر بیشتر بر ارزیابی عوامل خاص مانند اندازه، سن، شبکه، نوآوری و ساختار سرمایه تمرکز دارند. از دیگر جنبه‌های نوآوری این پژوهش می‌توان به استفاده از نرم‌افزار سوپردسیژن و روش  ANP برای تعیین وزن و رتبه‌بندی معیارها اشاره کرد. این فرآیند تحلیلی ترکیبی، که در این پژوهش به‌طور خاص به بررسی وابستگی‌های بین عوامل و تأثیرات متقابل آنها پرداخته، به این پژوهش ویژگی متفاوتی داده است. همچنین، تمرکز بر شهرک‌های صنعتی و تحلیل دقیق نیازهای خاص این بخش در شرایط اقتصادی و تحریمی، باعث شده تا این پژوهش کاربرد عملی و راهبردی برای مدیریت بهینه بنگاه‌ها در این منطقه خاص فراهم آورد.در نهایت، تفاوت دیگر در محدوده جغرافیایی است. در حالی که بسیاری از پژوهش‌ها بر روی عملکرد مالی و عوامل عمومی‌تر در کشورهای مختلف تمرکز دارند، این پژوهش به‌طور خاص به توسعه SMEs در استان آذربایجان شرقی و در شرایط ویژه‌ای مانند تحریم‌ها پرداخته است، که موجب نوآوری عملی و کاربردی در راستای مدیریت بنگاه‌های تولیدی در این منطقه می‌شود.در مجموع، این پژوهش با بهره‌گیری از روش‌های نوین تحلیلی، تمرکز بر روابط ساختاری بین عوامل مختلف و توجه به نیازهای خاص بنگاه‌های کوچک و متوسط در شهرک‌های صنعتی، پژوهش متفاوت و نوآورانه‌ای به شمار می‌آید. این پژوهش به دنبال تحقق اهداف زیر می­باشد:

هدف اصلی مقاله و آنچه به دنبال آن هستیم این است که با توجه به بیان مساله و موارد اشاره شده در این زمینه با شناسایی عوامل تاثیرگذار بر توسعة صنایع کوچک و متوسط (SMEs) در استان آذربایجان شرقی بتوانیم به این هدف دست یابیم: شناسایی و ارائه مدل ساختاری تفسیری شاخص‌های مؤثّر بر توسعة SMEs.

بنابراین این پژوهش به دنبال پاسخگویی به سؤال اساسی زیر می باشد: چگونه می­توان یک مدل کاربردی جهت اولویت­بندی عوامل مؤثّر بر توسعة بنگاه­های تولیدی کوچک و متوسط در شهرک­های صنعتی با تأکید بر ترکیب رویکردهای ISM و ANP ارائه نمود؟

با توجه به اینکه هدف نهایی این پژوهش ارائه مدل کاربردی می­باشد لذا پس از بررسی ادبیات تحقیق با تمرکز بر توسعۀ بنگاه­های کوچک و متوسط و نقش عوامل دخیل در توسعۀ­ی آن­ها مدل تحقیق نهایی ارائه خواهد شد. امّا در این مرحله طبق بررسی­های اوّلیه و با توجّه به ادبیات و تحقیقات پیشین مرور شده در این مقطع، می­توان معیارهای اثر گذار بر توسعۀ SMEs را اینگونه پیش­بینی کرد که عواملی همچون کارآفرینی محوری، ویژگی­های صنایع کوچک و متوسط، اهمّیت نقش مدیریت، رویکرد بازار، منابع و امور مالی، فنّاوری، نوآوری و رقابت­پذیری می­توانند نقش کلیدی و تاثیرگذاری در توسعۀ بنگاه­های کوچک و متوسط داشته باشند. بنابراین مدل کلّی تحقیق در شکل (1) نمایش داده شده است.

 

 

 

شکل شماره (1): مدل مفهومی پژوهش

 

2- روش­شناسی پژوهش

روش تحقیق بکار گرفته شده در این پژوهش، بصورت آمیخته کیفی- کمّی می­باشد. این تحقیق از نظر نوع گردآوری داده­ها توصیفی از نوع پیمایشی بوده که طی آن از مصاحبه با خبرگان بصورت کیفی برای مدلسازی ساختاری تفسیری (مدل ISM) و سپس از پرسشنامه­های کمّی برای اولویت­بندی و وزن­دهی عوامل با بهره­گیری از رویکرد تصمیم­گیری چند معیاره (روش ANP) و همچنین روش همبستگی (به علّت بررسی روابط بین متغیرها در قالب مدل مفهومی) استفاده می­شود. همچنین تحقیق حاضر از نظر هدف یا ماهیت، کاربردی است. ضمناً این تحقیق از آن جهت توصیفی است که آن چه را که هست عیناً توصیف و تفسیر می­نماید. و به شرایط و یا روابط موجود درباره عقاید متداول در فرآیند­های جاری و آثار مشهود و یا روندهای در حال گسترش توجهی ندارد.

جامعه آماری پژوهش را، اساتید دانشگاهی (که در حوزه صنعت هم فعالیّت می­کنند) و خبرگان حوزه صنعت در استان آذربایجان شرقی تشکیل می­دهند که به روش نمونه­گیری هدفمند انتخاب می­شوند. برای بررسی روایی ابزار اندازه گیری، از روایی محتوا استفاده خواهد شد و پرسشنامه در اختیار اساتید و خبرگان قرار خواهد گرفت تا صحت سؤالات مورد تأیید قرار گیرد. در نمونه­گیری هدفمند پژوهش حاضر، از نمونه گیری هدفمند قضاوتی استفاده می­شود، زیرا فقط تعدادی از افراد خبره و مطلع دارای اطلاعات مناسب جهت پاسخگویی به سؤالات پرسشنامه خواهند بوده. ضمنن اینکه افراد منتخب در این پژوهش کسانی خواهند بود که حداقل سابقه 10 سال کار، مطالعه و یا تدریس در زمینه­های مرتبط با موضوع بنگاه­های کوچک و متوسط را داشته باشند. برای این منظور نمونه­گیری تا مرحله اشباع نظری ادامه پیدا خواهد کرد. همچنین برای تعیین پایایی ابزاره اندازه گیری مقدار ضریب ICC  از لحاظ سازگاری و توافق مطلق مورد تأیید قرار خواهد گرفت. به منظور جمع­آوری اطلاعات مورد نظر و سنجش شاخص­های پژوهش، در بخش کیفی از پرسشنامه کیفی VOXA مخصوص مدلسازی ساختاری تفسيری که ساختاری ماتريسی دارد، استفاده می­شود. در بخش کمّی نیز از پرسشنامه زوجی مخصوص تحلیل شبکه استفاده خواهد شد.

در ابتدا با بررسی دقیق ادبیّات تحقیق بصورت مطالعات کتابخانه­ای و در قالب مرور سیستماتیک، عوامل مؤثّر بر توسعة بنگاه­های کوچک و متوسط شناسایی می­شوند. شاخص­های مورد سنجش در تحقيق، پيش از آنکه در قالب پرسشنامه به نظرسنجی گذاشته شود، در معرض قضاوت چند تن از خبرگان مطلع در زمينه موضوع پژوهش در دانشگاه­ها و مراکز تحقیقات صنعتی قرار خواهد گرفت و نهايتاً از پرسشنامه مورد توافق به عنوان ابزار جمع­آوری داده­ها و طراحی مدل استفاده خواهد شد. الگوی این پرسشنامه، پرسشنامه­ی از پیش طراحی شده مخصوص مدل ISM بوده و شاخص­های ارزیابی نیز از ادبیات تحقیق به دست خواهد آمد. پس از شناسایی عناصر و متغیرهای مدل مفهومی تحقیق، برای اولویت­بندی معیارها در بخش کمّی از رویکرد تصمیم­گیری چند معیاره و به طور خاص روش ANP و پرسشنامه کمّی استفاده خواهد شد. در تکنیک فرآیند تحلیل شبکه ANP برای تهیه پرسشنامه از تکنیک مقایسه­های زوجی استفاده می‌شود. در مقایسه­های زوجی کافی است عناصر موجود دو به دو با هم مقایسه شوند. برای این منظور معمولاً مقایسه زوجی براساس طیف ۹ درجه ساعتی انجام شده و اگر چنانچه دو عنصر هم اهمّیت باشند عدد ۱ انتخاب می‌شود. در این پژوهش جهت شناسایی شاخص‌های موثر بر توسعه SMEs از تکنیک دلفی و جهت سطح‌بندی این شاخص‌ها از تکنیک مدل‌سازی ساختاری تفسیری¹ (ISM) استفاده می‌شود. به صورت کلی مراحل روش دلفی در شکل 2 آورده شده است.

 

 

شکل شماره (2): مراحل روش دلفی

     

رویکرد مدل­سازی ساختاری تفسیری، روشی است که در این پژوهش برای بررسی روابط درونی توانمندسازها و تأثیر هریک بر سایر توانمندسازها به کار گرفته شده است. رویکرد ISM، روشی مبتنی بر نظر خبرگان است. رویکرد ISM روشی مؤثر و کارا برای موضوعاتی است که در آن متغیرهای کیفی، در سطوح متفاوت اهمّیت، بر یکدیگر آثار متقابل دارند؛ با به کارگیری این فن، ارتباطات و وابستگی­های بین متغیرهای کیفی مسئله را می­توان یافت (Kumar et al., 2013). این روش به برقراری نظم در روابط پیچیده میان عناصر یک نظام کمک زیادی می کند. همچنین، ISM می­تواند عناصر یک نظام را تعیین سطح و اولویت­بندی کند؛ این امر به مدیران، برای اجرای بهتر مدل طراحی شده، کمک شایانی می­کند. این روش، ترتیب و جهت روابط پیچیده میان عناصر یک سیستم را بررسی می­کند. به بیان دیگر، ابزاری است که گروه می­تواند به وسیله آن بر پیچیدگی بین عناصر غلبه کند (Azar & Bayat, 2008). از جمله ویژگی های این روش، به قابل درک بودن آن برای طیف وسیعی از کاربران، یکپارچگی آن در ترکیب نظرهای خبرگان و قابلیت کاربرد آن در مطالعه سیستم­های پیچیده و دارای اجزای متعدد می توان اشاره کرد. رویکرد ISM، روش­های گوناگونی را برای تعیین روابط مفهومی بین هر جفت از متغیرها معرفی می­کند. در پژوهش حاضر، برای تعیین روابط مفهومی میان شاخص­ها از نظر خبرگان استفاده شد. رابطه منطقی، زیربنای نظریه های خبرگان درباره ارتباطات مفهومی بین شاخص­ها قرار گرفت. مراحل روش ISM در ادامه آورده شده است.

۱. تشکیل ماتریس خود تعاملی ساختاری (SSIM): توانمندسازهای شناسایی شده وارد ماتریس خود تعاملی ساختاری می­شوند. این ماتریس از ابعاد توانمندسازها و مقایسه آن­ها تشکیل شده است. برای تعیین نوع رابطه میان توانمندسازها در این ماتریس، از روابط v ، X ، O و A استفاده می شود.

۲. تشکیل ماتریس دست یابی اولیه (RM): این ماتریس نمادهای روابط ماتریس SSIM را به اعداد صفر و یک تبدیل می کند (قواعد آن در جدول 2 بیان شده است).

 

 

 

 

 

جدول شماره (2): نحوه تبدیل روابط مفهومی به اعداد (Sayyadi Tooranloo & Askari Shahamabad, 2020)

نماد مفهومی	i به j	j به i
V	1	0
A	0	1
X	1	1
O	0	0

 

3. تشکیل ماتریس دستیابی نهایی: این ماتریس با اعمال روابط تعدی موجود در بین متغیرها تشکیل می­شود. در این ماتریس روابط ثانویه بین ابعاد شاخص­ها کنترل می­شود. رابطه ثانویه به صورتی است که اگر بعد I به بعد J بعد J به بعد K منجر شود، پس بعد I به بعد K منجر خواهد شد و اگر در ماتریس دست­یابی این حالت برقرار نبود، باید ماتریس اصلاح و روابطی که از قلم افتاده جایگزین شود. بدین ترتیب برخی از عناصر صفر تبدیل به یک خواهد شد که به صورت  نشان داده می­شود. با شناسایی روابط ثانویه و اصلاح ماتریس دریافتی، ماتریس نهایی به دست می­آید.

۴. تعیین سطح و اولویت متغیرها: پس از تعیین مجموعه دست­یابی و مجموعه پیش نیاز برای هر عنصر و تعیین مجموعه مشترک، سطح­بندی متغیرها انجام می­شود. مجموعه دست­یابی برای هر عنصر، مجموعه­ای است که در آن سطرهای ماتریس دست­یابی نهایی به صورت ۱ ظاهر شده باشند و مجموعه پیش نیاز، مجموعه­ای است که در آن ستون­ها به صورت ۱ ظاهر شده باشند. با به دست آوردن اشتراک این دو مجموعه، مجموعه مشترک به دست خواهد آمد. عناصری که در آن­ها مجموعة مشترک با مجموعه دست­یابی یکسان است، سطح اوّل اولویت را به خود اختصاص می­دهند. با حذف این عناصر و تکرار این مرحله برای سایر عناصر، سطح تمام عناصر تعیین می­شود.

 ۵. ترسیم مدل ساختاری تفسیری: این مدل براساس ماتریس دست­یابی نهایی و سطوح تعیین شده ترسیم می­شود.

۶. تجزیه و تحلیل قدرت نفوذ وابستگی (روشMICMAC ): جمع سطری مقادیر در ماتریس دست­یابی نهایی برای هر عنصر، بیانگر میزان نفوذ و جمع ستونی، نشان­دهنده میزان وابستگی خواهد بود. براساس این دو عامل، چهار گروه از عناصر قابل شناسایی خواهد بود: عوامل خود مختار، وابسته، متصل و مستقل. گروه اوّل عوامل خود مختارند که قدرت نفوذ و وابستگی ضعیفی دارند و تا حدودی از سایر عوامل مجزا هستند. گروه دوّم عوامل وابسته­اند که قدرت نفوذ ضعیف، اما وابستگی بالایی دارند. گروه سوم شامل عوامل متصل­اند که قدرت نفوذ و وابستگی بالایی دارند؛ در واقع، هرگونه عملی روی این عوامل موجب تغییر سایر عوامل می­شود. گروه چهارم عوامل مستقل­اند که از قدرت نفوذ بالا و وابستگی پایینی برخوردارند و در اصطلاح عوامل کلیدی خوانده می­شوند. عوامل کلیدی در یکی از دو گروه مستقل یا متصل قرار می­گیرند.

تجزیه و تحلیل داده‌ها (نتایج روش دلفی): ابتدا با استفاده از روش دلفی طی سه راند معیارهای اثرگذار بر توسعه SMEs استخراج نهایی شدند بر این اساس پرسشنامه اوّلیه شامل معیارهایی است که در جدول 3 آورده شده است و در اختیار 20 نفر از اعضای پانل قرار داده شد تا بر اساس طیف 1 تا 5 لیکرت به هر شاخص امتیاز دهند همچنین اگر شاخص دیگری مد نظر دارند بیان کنند.

جدول شماره (3): معیارهای اثر گذار بر توسعه SMEs مستخرج از مبانی نظری تحقیق

نام عامل		منبع
کارآفرینی محوری	نوآوری نیروی انسانی	Keh et al., 2007; Setyanti et al., 2013; Islam et al., 2011; Kozubíková et al., 2015; Esmaeilpour et al., 2019
	نگرش فعال بودن نیروی انسانی
	نگرش ریسک پذیری
ویژگی­های SMEs	اندازه بنگاه	Fatoki & Asah, 2011; Dong & Men, 2014; Njanike, 2019; Sharifzadeh, 2008
	سن بنگاه
	ساختار مالکیت
مدیریت	سبک مدیریتی	Asiimwe et al., 2016; Oladele & Akeke, 2016; Shakib & Moqarrab, 2016; Hosseinipour, 2008
	مدیریت زمان
	استفاده از منابع
بازار محوری	رقیب محوری	Lin, 2020; Ahmadi et al., 2014; Bamfo & Kraa, 2019
	مشتری محوری
	هماهنگی بین عملکردها
منابع و امور مالی	سرمایه اولیه	Kamali Seyedbigloo & Taghizadeh, 2017; Osano & Languitone, 2016; Omidi et al., 2018; Sales Bahri et al., 2016; Dorudi, 2015
	نقدینگی
	ثبات اقتصادی
فناوری	دسترسی به نیروی کار متخصص	Ebrahimi & Mirbargkar, 2017; Kamali Seyedbigloo & Taghizadeh, 2017
	امکانات و تجهیزات
نوآوری	نوآوری محصول	Tariq et al., 2019; Setyanti et al., 2013; Ebrahimi & Mirbargkar, 2017
	نوآوری فرآیند
	نوآوری مدیریتی
رقابت پذیری	تمرکز	Lin, 2020; Martin & Javalgi, 2016
	تمایز
	رهبری هزینه

    

یافته­ها در مرحله اوّل دلفی حاکی از آن است که به جز عوامل یافته شده در (جدول 3)، تعداد تعداد 13 معیار دیگر از نظر خبره‌ها پیشنهاد شد که در زیر آورده شده است:

1. عوامل فرهنگی و تحریم­ها، 2. توسعه زیرساخت­ها و توسعه فنّاوری، 3. در دسترس بودن مواد اوّلیه با قیمت مناسب، 4. ایمنی و رفاه کارکنان، 5. حمایت دولت از توسعه صادرات تولیدکنندگان داخلی، 6. شبکه­سازی محصولات تولیدی و رفع موانع اداری (تدوین قوانین مناسب برای رفع موانع اداری)، 7. اتحادیه کارگران، 8. تورم و سیاست های مالیاتی دولت، 9. تغییرات نرخ ارز و تعرفه­های دولتی، 10. شرایط سیاسی، 11. چابک­سازی، 12. ثبات سیاسی، 13. محیط برنامه­ریزی سازمان.

 همچنین در انتهای مرحله اول دلفی نیز 6 معیار به شرح زیر به علت عدم امتیاز لازم حذف شدند. فرایند انتخاب و یا حذف معیارها به این صورت می‌باشد که داده‌هایی که توسط 15 خبره به هر معیار داده شده است میانگین حسابی گرفته شد، میانگین هر معیاری که از عدد 3 کمتر محاسبه شده، حذف ‌گردید.

1. نگرش ریسک پذیری 2. اندازه بنگاه 3. سن بنگاه 4. ساختار مالکیت 5. تمرکز 6. تمایز

پس از طی سه مرحله از تکنیک دلفی، توافق نظر اعضای پنل حاصل گردید و نتایج نهایی در راند آخر در جدول 3 آورده شده است که نشان از تایید و انتخاب 28 معیار تاثیرگذار بر توسعه SMEs دارد.

 

جدول شماره (4): نتایج راند سوم دلفی ( نتیجه نهایی انتخاب عوامل)

ردیف	معیار (شاخص)	کد شاخص	فراوانی پاسخ دهندگان			میانگین	وضعیت تایید
	خیلی زیاد		زیاد	متوسط	کم	خیلی کم
C1	نوآوری نیروی انسانی	C1	14	6	0	0	0	7/4	بله
C2	نگرش فعال بودن نیروی انسانی	C2	5	11	4	0	0	05/4	بله
C3	سبک مدیریتی	C3	11	5	4	0	0	35/4	بله
C4	مدیریت زمان	C4	6	13	0	1	0	2/4	بله
C5	استفاده بهینه از منابع	C5	8	10	2	0	0	3/4	بله
C6	رقیب محوری	C6	4	9	6	1	0	8/3	بله
C7	مشتری محوری	C7	10	8	2	0	0	4/4	بله
C8	هماهنگی بین عملکردها	C8	3	13	2	2	0	85/3	بله
C9	سرمایه اولیه	C9	4	10	6	0	0	9/3	بله
C10	نقدینگی	C10	8	8	3	1	0	15/4	بله
C11	ثبات اقتصادی	C11	15	4	1	0	0	7/4	بله
C12	دسترسی به نیروی کار متخصص	C12	16	2	1	0	1	6/4	بله
C13	امکانات و تجهیزات	C13	8	8	4	0	0	2/4	بله
C14	نوآوری محصول	C14	11	7	2	0	0	45/4	بله
C15	نوآوری فرآیند	C15	8	8	4	0	0	2/4	بله
C16	نوآوری مدیریتی	C16	8	8	3	1	0	15/4	بله
C17	رهبری هزینه	C17	7	10	3	0	0	2/4	بله
C18	عوامل فرهنگی و تحریم ها	C18	11	5	2	2	0	25/4	بله
C19	توسعه زیرساخت ها و توسعه فناوری	C19	7	7	6	0	0	05/4	بله
C20	در دسترس بودن مواد اولیه با قیمت مناسب	C20	6	8	4	1	1	85/3	بله
C21	ایمنی و رفاه کارکنان	C21	6	9	4	1	0	4	بله
C22	حمایت دولت از توسعه صادرات تولید کنندگان داخلی	C22	4	8	6	1	1	65/3	بله
C23	اتحادیه کارگران	C23	4	9	5	2	0	75/3	بله
C24	تورم و سیاست های مالیاتی دولت	C24	8	7	3	1	1	4	بله
C25	تغییرات نرخ ارز و تعرفه های دولتی	C25	17	2	1	0	0	8/4	بله
C26	شرایط سیاسی	C26	5	8	5	0	2	7/3	بله
C27	چابک سازی	C27	7	6	4	2	1	8/3	بله
C28	ثبات سیاسی	C28	4	8	5	3	0	65/3	بله

 

بر اساس جدول 4 که نتیجه راند آخر دلفی (راند سوم) است نشان از تایید تمامی معیارها دارد زیرا میانگین همه معیارها بیشتر از مقدار آستانه (عدد 3) شده است.

همچنین، در این مطالعه از روش CVR (نسبت اعتبار محتوا) برای ارزیابی اعتبار هر معیار استفاده شده است (Norshahira & Lukman, 2021). نتایج در جدول 1 نشان داده شده است که نشان می دهد تمام الزامات تایید شده­اند.

جدول شماره (5): مقادیر CVR

کد معیار	N*	Ne*	CVR*	نتیجه
C1	15	15	1	قبول
C2	15	15	1	قبول
C3	15	14	8/0	قبول
C4	15	14	8/0	قبول
C5	15	15	1	قبول
C6	15	15	1	قبول
C7	15	15	1	قبول
C8	15	14	8/0	قبول
C9	15	15	1	قبول
C10	15	15	1	قبول
C11	15	15	1	قبول
C12	15	15	1	قبول
C13	15	14	8/0	قبول
C14	15	14	8/0	قبول
C15	15	15	1	قبول
C16	15	15	1	قبول
C17	15	15	1	قبول
C18	15	15	1	قبول
C19	15	15	1	قبول
C20	15	14	8/0	قبول
C21	15	14	8/0	قبول
C22	15	15	1	قبول
C23	15	15	1	قبول
C24	15	15	1	قبول
C25	15	14	8/0	قبول
C26	15	15	1	قبول
C27	15	15	1	قبول
C28	15	15	1	قبول

3- بحث و نتایج

الف) یافته­های روش ISM

 در این پژوهش، ابتدا ماتریس خود تعاملی ایجاد می شود. در ماتریس خود تعاملی از نمادهایی استفاده می­شود که در گام ۱ شرح داده شد. برای استخراج این ماتریس از نظر خبرگان استفاده شده که در جدول 2 ملاحظه می­شود. سپس بر اساس جدول 2 ماتریس دستیابی اولیه بر اساس اعداد صفر و یک تشکیل می­شوند و سپس روابط تعدی ایجاد شده و ماتریس دستیابی نهایی تشکیل می­شود که در جدول 3 آورده شده است. تمام درایه­هایی که در این جدول  هستند در ماتریس اولیه مقدار صفر داشته­اند. سپس از روی ماتریس دستیابی نهایی، بر اساس گام چهارم، مجموعه دستیابی و پیش­نیاز استخراج شده و معیارها سطح­بندی می­شوند که در جدول 6 آورده شده است در این مرحله معیاری دارای بالاترین سطح است که مجموعه خروجی (دستیابی) با مجموعه مشترک برابر باشد. پس از شناسایی این متغیر یا متغیرها، سطر و ستون آن‌ها از جدول حذف می‌شود و عملیات دوباره بر روی دیگر معیارها تکرار می‌گردد. خروجی‌ها و ورودی‌ها از ماتریس دستیابی اولیه سازگار شده (جدول 7) استخراج می‌شود برای این کار، تعداد 1 ها در هر سطر بیانگر خروجی، و تعداد 1­ها در ستون برابر ورودی هستند. مدل نهایی ساختاری تفسیری پژوهش در شکل 1 آورده شده است. مدل پژوهش شامل 9 سطح می­باشد. سطح نهم که دارای 2 معیار امکانات و تجهیزات (C13) و حمایت دولت از توسعه صادرات تولیدکنندگان داخلی (C22) می‌باشد تاثیرگذارترین معیارهای می‌باشند در واقع علت تاثیرگذاری این دو معیار در زیر آورده شده است:

1- امکانات و تجهیزات: این معیار به دلیل اهمیت آن در تولید و ارائه محصولات و خدمات به مشتریان، تاثیرگذارترین معیار می باشد. صنایع کوچک و متوسط به دلیل محدودیت­های مالی، قادر به خرید تجهیزات و امکانات مورد نیاز برای تولید بهینه محصولات نیستند. بنابراین، حمایت از این صنایع با فراهم کردن امکانات و تجهیزات مناسب، می تواند بهبود عملکرد آن ها را تضمین کند.

2- حمایت دولت از توسعه صادرات تولیدکنندگان داخلی: حمایت دولت از توسعه صادرات، به دلیل افزایش فروش و درآمد، تاثیرگذارترین معیار دوم است. بسیاری از SMEs در کشورهای در حال توسعه، به دلیل عدم توانایی در رقابت با شرکت های بزرگ و بین المللی، از امکانات و تجهیزات بهینه برخوردار نیستند. بنابراین، توسعه صادرات می تواند به آن ها کمک کند تا بازار فروش خود را گسترش دهند و درآمد خود را افزایش دهند. در این راستا، حمایت دولت از توسعه صادرات، می تواند بهبود عملکرد SMEs را تضمین کند.

دو معیار سطح نهم، به صورت مستقیم بر روی 3 معیار موجود در سطح هشتم یعنی سبک مدیریتی (C3)، دسترسی به نیروی کار متخصص (C12) و اتحادیه کارگران (C23) تاثیر می‌گذارند دلیل این تاثیرگذاری در زیر آورده شده است:

دو معیار "امکانات و تجهیزات" و "حمایت دولت از توسعه صادرات تولید کنندگان داخلی" می‌توانند بر روی سه معیار زیر تأثیر بگذارند:

1- سبک مدیریتی: امکانات و تجهیزات مناسب می‌تواند بهبود سبک مدیریتی در SMEها را تسهیل کند. به عنوان مثال، وجود امکانات و تجهیزات مناسب می‌تواند به مدیران کمک کند تا بهترین روش‌ها و استراتژی‌ها را برای مدیریت عملیات و منابع خود انتخاب کنند.

2- دسترسی به نیروی کار متخصص: امکانات و تجهیزات بهبود یافته و حمایت دولت از توسعه صادرات می‌تواند منجر به جذب نیروی کار متخصص شود. افزایش دسترسی به نیروی کار با تخصص‌های مورد نیاز می‌تواند به عملکرد و کارایی SMEها کمک کند و از طریق افزایش توانمندی تولید و صادرات، میزان تأثیرگذاری این دو معیار را بر روی سه معیار دیگر افزایش دهد.

3- اتحادیه کارگران: حمایت دولت از توسعه صادرات تولیدکنندگان داخلی می‌تواند به تقویت نقش اتحادیه‌های کارگری در SMEها کمک کند. اتحادیه‌های کارگری می‌توانند در بهبود شرایط کار و حقوق کارگران و همچنین در افزایش توانمندی تولید و صادرات تأثیرگذار باشند. بنابراین، حمایت دولت از توسعه صادرات می‌تواند باعث تقویت نقش اتحادیه‌های کارگری شود و در نتیجه تأثیر معیار "اتحادیه کارگران" را افزایش دهد.

بر اساس شکل 1، این مدل ISM به صورت سلسله مراتبی از پایین به بالا بر روی یکدیگر تاثیر می‌گذارد تا اینکه دو معیار موجود در سطح اول، یعنی نوآوری (C1) و مدیریت زمان (C4) تاثیرپذیرترین معیارها هستند.

 

جدول شماره (6): ماتریس خود تعاملی ساختاری (SSIM)

	C1	C2	C3	C4	C5	C6	C7	C8	C9	C10	C11	C12	C13	C14	C15	C16	C17	C18	C19	C20	C21	C22	C23	C24	C25	C26	C27	C28
C1		V	A	O	A	O	A	V	A	O	A	A	O	O	O	O	A	O	A	A	O	A	O	A	A	O	A	O
C2			A	V	A	O	A	X	O	A	V	O	A	A	A	O	A	A	A	A	X	A	A	O	A	O	A	O
C3				V	V	O	V	O	V	V	O	V	V	V	O	V	V	V	O	A	O	V	V	A	A	O	O	O
C4					V	A	O	A	O	O	O	A	A	A	O	A	A	A	A	O	A	A	O	A	A	O	A	O
C5						O	O	O	A	A	A	O	A	A	A	A	A	A	O	A	O	A	A	O	A	O	A	O
C6							A	O	A	A	A	A	A	O	A	O	A	O	A	A	A	A	O	A	A	O	A	O
C7								A	O	V	A	A	X	A	A	O	A	O	A	O	A	O	O	A	A	O	X	X
C8									O	V	O	O	O	V	O	V	O	V	V	O	V	A	A	A	A	A	O	O
C9										X	A	A	A	A	A	A	A	A	O	A	O	A	O	A	A	O	O	O
C10											X	V	O	V	V	V	O	A	A	A	A	A	V	A	A	O	O	O
C11												V	O	V	O	V	V	A	X	A	O	X	X	O	X	X	O	O
C12													O	V	V	O	O	A	O	A	O	A	O	X	O	X	O	X
C13														V	O	V	A	O	V	V	O	X	O	O	A	O	O	O
C14															V	O	V	A	A	O	O	A	O	A	A	O	X	O
C15																V	O	X	A	A	V	O	O	X	A	O	A	O
C16																	V	O	A	X	V	A	O	V	X	O	X	O
C17																		A	O	A	V	A	O	A	A	O	X	O
C18																			V	V	O	A	O	A	V	O	X	X
C19																				O	V	A	O	A	A	O	O	O
C20																					O	A	X	A	A	A	A	A
C21																						O	O	A	O	O	O	O
C22																							O	V	V	O	X	O
C23																								O	O	X	O	O
C24																									V	X	X	O
C25																										O	X	O
C26																											X	O
C27																												O
C28

 

جدول شماره (7): ماتریس دستیابی اولیه سازگار شده

	C1	C2	C3	C4	C5	C6	C7	C8	C9	C10	C11	C12	C13	C14	C15	C16	C17	C18	C19	C20	C21	C22	C23	C24	C25	C26	C27	C28	قدرت نفوذ
C1	1	1	0	*1	0	0	*1	1	0	*1	*1	0	0	*1	0	*1	0	*1	*1	0	*1	0	0	0	0	0	0	0	12
C2	*1	1	0	1	*1	*1	*1	1	*1	*1	1	*1	0	*1	0	*1	*1	*1	*1	0	1	*1	*1	0	*1	*1	0	0	21
C3	1	1	1	1	1	*1	1	*1	1	1	*1	1	1	1	*1	1	1	1	*1	*1	*1	1	1	*1	*1	*1	*1	*1	28
C4	*1	*1	0	1	1	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	4
C5	1	1	0	*1	1	0	0	*1	0	0	*1	0	0	0	0	0	0	0	0	0	*1	0	0	0	0	0	0	0	7
C6	0	0	0	1	*1	1	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	3
C7	1	1	0	*1	*1	1	1	*1	*1	1	*1	*1	1	*1	*1	*1	*1	*1	*1	*1	*1	*1	*1	*1	*1	*1	1	1	27
C8	*1	1	0	1	*1	*1	1	1	*1	1	*1	*1	*1	1	*1	1	*1	1	1	*1	1	0	*1	*1	*1	0	*1	*1	25
C9	1	*1	0	*1	1	1	0	*1	1	1	*1	*1	0	*1	*1	*1	0	0	0	0	0	0	*1	0	0	0	0	0	14
C10	*1	1	0	*1	1	1	*1	*1	1	1	1	1	0	1	1	1	*1	*1	*1	*1	*1	*1	1	*1	*1	*1	*1	*1	26
C11	1	*1	*1	*1	1	1	1	*1	1	1	1	1	*1	1	*1	1	1	*1	1	*1	*1	1	1	*1	1	1	*1	*1	28
C12	1	*1	*1	1	*1	1	1	*1	1	*1	*1	1	*1	1	1	*1	*1	*1	*1	*1	*1	0	*1	1	*1	1	*1	1	27
C13	*1	1	*1	1	1	1	1	*1	1	*1	*1	*1	1	1	*1	1	*1	*1	1	1	*1	1	*1	*1	*1	0	*1	*1	27
C14	*1	1	0	1	1	*1	1	*1	1	*1	*1	0	*1	1	1	*1	1	*1	0	*1	*1	*1	0	*1	*1	*1	1	*1	24
C15	*1	1	*1	*1	1	1	1	*1	1	*1	*1	*1	*1	*1	1	1	*1	1	*1	*1	1	0	0	1	*1	*1	*1	*1	26
C16	*1	*1	*1	1	1	*1	*1	*1	1	*1	*1	*1	*1	*1	*1	1	1	*1	*1	1	1	*1	*1	1	1	*1	1	0	27
C17	1	1	0	1	1	1	1	*1	1	*1	*1	0	1	*1	*1	*1	1	*1	*1	*1	1	*1	0	*1	*1	*1	1	*1	25
C18	*1	1	*1	1	1	*1	*1	*1	1	1	1	1	*1	1	1	*1	1	1	1	1	*1	*1	*1	*1	1	*1	1	1	28
C19	1	1	0	1	*1	1	1	*1	*1	1	1	*1	*1	1	1	1	*1	*1	1	*1	1	*1	*1	*1	*1	*1	*1	*1	27
C20	1	1	1	*1	1	1	*1	*1	1	1	1	1	*1	*1	1	1	1	*1	*1	1	*1	*1	1	*1	*1	*1	*1	*1	28
C21	*1	1	0	1	*1	1	1	*1	*1	1	*1	*1	*1	*1	*1	*1	0	0	0	0	1	0	*1	0	0	0	*1	*1	19
C22	1	1	*1	1	1	1	*1	1	1	1	1	1	1	1	*1	1	1	1	1	1	*1	1	*1	1	1	*1	1	*1	28
C23	*1	1	*1	*1	1	*1	*1	1	*1	*1	1	*1	0	*1	*1	*1	*1	*1	*1	1	*1	*1	1	*1	*1	1	*1	0	26
C24	1	*1	1	1	*1	1	1	1	1	1	*1	1	*1	1	1	*1	1	1	1	1	1	*1	*1	1	1	1	1	*1	28
C25	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	*1	1	1	1	1	1	*1	1	1	*1	*1	*1	*1	1	*1	1	*1	28
C26	*1	*1	*1	*1	*1	*1	*1	1	*1	*1	1	1	0	*1	*1	*1	*1	*1	*1	1	*1	*1	1	1	*1	1	1	*1	27
C27	1	1	*1	1	1	1	1	*1	*1	*1	*1	*1	*1	1	1	1	1	1	*1	1	*1	1	*1	1	1	1	1	*1	28
C28	*1	*1	*1	*1	*1	*1	1	0	*1	*1	*1	1	*1	*1	*1	*1	*1	1	*1	1	0	0	*1	*1	*1	*1	*1	1	25
میزان وابستگی	27	27	15	28	27	25	24	25	24	25	26	22	19	25	23	25	22	23	22	21	24	18	21	21	22	20	22	20

 

 

شکل شماره (3): مدل سطح­بندی شاخص­ها

 

همچنین مدل پژوهش را می­توان از لحاظ قدرت نفوذ و وابستگی به صورت شکل 2 نشان داد. بر این اساس معیارهای نوآوری در نیروی انسانی (C1)، مدیریت زمان (C4)، استفاده از منابع (C5)، رقیب محوری (C6) و سرمایه اولیه (C9) از نوع وابسته هستند. این متغیرها دارای وابستگی قوی و هدایت ضعیف هستند و اصولا تاثیرپذیری بالا و تاثیرگذاری کمی روی سیستم دارند. مابقی معیارها از نوع رابط هستند این متغیرها از وابستگی بالا و قدرت هدایت بالا برخوردارند به عبارتی تاثیرگذاری و تاثیرپذیری این معیارها بسیار بالاست و هر تغییر کوچکی بر روی این متغیرها باعث تغییرات اساسی در سیستم می­شود.

 

 

شکل شماره (4): ماتریس قدرت نفوذ – وابستگی

 

ب) تعیین وزن و رتبه معیارها با روش ANP

در این بخش بر اساس نتایج روش ISM که روابط درونی بین معیارها می‌باشد به تعیین وزن و رتبه آن‌ها با استفاده از روش ANP پرداخته می‌شود. بر این اساس ابتدا مدل سطح بندی شده پژوهش در نرم افزار سوپردسیژن رسم می‌شود که در شکل 5 آورده شده است. در این شکل بر اساس سطوحی که در ISM بدست آمده مدل سوپردسیژن طراحی شده است.

 

 

شکل شماره (5): مدل شبکه‌ای پژوهش در نرم‌افزار سوپردسیژن

 

بعد از تکمیل مقایسات زوجی توسط افراد خبره و وارد کردن آن‌ها به نرم‌افزار، وزن معیارها حاصل می‌شود که در جدول 8 آورده شده است. بر این اساس دو معیار استفاده از منابع (C5) و رقیب محوری (C6) هر دو با وزن 125/0 رتبه اوّل را کسب کرده‌اند. مدیریت زمان (C4) و ثبات سیاسی (C28) به ترتیب رتبه دوّم و سوّم را کسب کرده‌اند.

 

جدول شماره (8): وزن و رتبه نهایی معیارها

کد معیار	نام معیار	وزن نهایی	رتبه نهایی
C1	نوآوری در نیروی انسانی	0338/0	10
C2	نگرش فعال بودن نیروی انسانی	0331/0	11
C3	سبک مدیریتی	0461/0	7
C4	مدیریت زمان	0912/0	3
C5	استفاده از منابع	1250/0	1
C6	رقیب محوری	1250/0	1
C7	مشتری محوری	0321/0	12
C8	هماهنگی بین عملکردها	0381/0	9
C9	سرمایه اوّلیه	0074/0	26
C10	نقدینگی	0141/0	22
C11	ثبات اقتصادی	0184/0	20
C12	دسترسی به نیروی کار متخصص	0206/0	19
C13	امکانات و تجهیزات	0000/0	27
C14	نوآوری محصول	0276/0	13
C15	نوآوری فرآیند	0411/0	8
C16	نوآوری مدیریتی	0245/0	15
C17	رهبری هزینه	0133/0	23
C18	عوامل فرهنگی و تحریم ها	0174/0	21
C19	توسعه زیرساخت ها و توسعه فناوری	0094/0	25
C20	در دسترس بودن مواد اولیه با قیمت مناسب	0114/0	24
C21	ایمنی و رفاه کارکنان	0217/0	18
C22	حمایت دولت از توسعه صادرات تولید کنندگان داخلی	0000/0	27
C23	اتحادیه کارگران	0583/0	5
C24	تورم و سیاست های مالیاتی دولت	0250/0	14
C25	تغییرات نرخ ارز و تعرفه های دولتی	0244/0	16
C26	شرایط سیاسی	0242/0	17
C27	چابک سازی	0519/0	6
C28	ثبات سیاسی	0652/0	4

 

بر اساس نتایج روش ANP، رقیب محوری و استفاده از منابع و مدیریت زمان رتبه‌های اول تا سوم را جهت توسعه SMEs کسب کرده‌اند این 3 معیار به تنهایی بیش از 34 درصد اهمیت کل را کسب کرده اند دلیل این اهمیت در زیر آورده شده است:

1.       رقیب محوری:

·       شناخت رقبا: دانستن نقاط قوت و ضعف رقبا به کسب‌وکارها اجازه می‌دهد تا استراتژی‌های بهتری را طراحی کنند.

·       تمایز: کسب‌وکارهای کوچک می‌توانند با یادگیری از بازار و رقبا، خود را متمایز سازند.

·       نوآوری: رقابت می‌تواند نوآوری را تحریک کند، چرا که­SMEها برای برتری نسبت به رقبا به خلق محصولات یا خدمات جدید روی می‌آورند.

2.       استفاده از منابع:

·       کارایی: مدیریت صحیح منابع نظیر مالی، انسانی و فیزیکی می تواند منجر به بهره‌وری بیشتر شود.

·       پایداری: استفاده اثربخش از منابع محدود به SMEها اجازه می‌دهد تا در بلندمدت پایدار بمانند.

·       توسعه: دسترسی به منابع و تخصیص بهینه آن‌ها برای رشد و گسترش ضروری است.

3.       مدیریت زمان:

·       تصمیم‌گیری سریع: در دنیای کسب‌وکار سریع الوقوع امروز، سرعت در تصمیم‌گیری می‌تواند مزیت رقابتی ایجاد کند.

·       اولویت‌بندی: مدیریت زمان کمک می‌کند تا فعالیت‌ها بر اساس اهمیت آن­ها اولویت‌بندی شوند.

·       بازدهی: کسب‌وکارها با مدیریت موثر زمان می‌توانند بازدهی کارکنان و منابع خود را افزایش دهند .

همچنین بر اساس نتایج ANP، دو معیار حمایت دولت از توسعه صادرات تولید­کننده داخلی و معیار امکانات و تجهیزات وزن صفر گرفته‌اند. دلیل آن این است که این دو معیار در مدل ISM جزو معیارهای سطح آخر و تاثیرگذارترین‌ها بوده‌اند و در مدل ANP معیارهایی وزن بالاتر می‌گیرند که تاثیرپذیرتر باشند. از طرفی این دو معیار که وزن­شان صفر شده است دلیل بر این نیست که بی­اهمیت هستند بلکه به این معنی است که ما در مدل‌ها به معیارهای معلول (تاثیرپذیر) به خاطر ماهیتی که دارند باید بیشتر توجه کنیم چون همیشه در حال تغییر بر اساس تاثیرات معیارهای دیگر هستند. البته برای تعیین سیاست‌ها و استراتژی‌های معیارهای تاثیرپذیر که اهمیت بالایی در مدل ANP دارند باید نگاهی به معیارهایی که بر روی آن‌ها تاثیر می‌گذارند نیز داشته باشیم.

توسعه بنگاه‌های تولیدی کوچک و متوسط، موضوعی است که در کنار تأثیرگذاری بر اشتغال، رُشد اقتصادی، و توسعه محلی، از اهمّیت استراتژیک بسیاری برخوردار است. این بنگاه‌ها به عنوان مهمترین سازه‌های اقتصادی در فرایند تولید و خدمات بازیابی‌پذیری نقش مؤثری ایفا می‌کنند. در این زمینه، نگاهی نوین به راهکارها و فرصت‌های افزایش توسعه این بنگاه‌ها می‌تواند به حل مسائل فعلی و بهبود شرایط کلان اقتصادی جوامع کمک کند. از اینرو، تحلیل دقیق این چالش‌ها و ارائه راهکارهای عملی و مؤثر در جهت تسهیل توسعه بنگاه‌های تولیدی کوچک و متوسط، امری حیاتی و ضروری به نظر می‌رسد. جهت توسعه بنگاه‌های کوچک و متوسط می‌بایست ابتدا عوامل تاثیرگذار بر آن‌ها را شناسایی نمود سپس بر اساس تاثیرگذاری که این عوامل دارند پیشنهادات ارائه شود. در این پژوهش نیز شاخص‌های تاثیرگذار بر توسعه بنگاه‌های کوچک و متوسط شناسایی و توسط روش ISM سطح‌بندی شدند بر اساس نتایج این پژوهش، پیشنهادات زیر ارائه می‌شود:

1.       ایجاد برنامه‌های آموزشی جهت افزایش مهارت‌های تخصصی کارکنان در زمینه‌های مورد نیاز بنگاه. این برنامه‌ها می‌توانند شامل دوره‌های آموزشی حضوری و آنلاین باشند. به عنوان مثال یک بنگاه تولیدی با محوریت فناوری اطلاعات می‌تواند برنامه‌های آموزشی برای افزایش مهارت‌های برنامه‌نویسی، تست نرم‌افزار و مدیریت پروژه برگزار کند. همچنین می‌توان از ابزارهای آموزشی آنلاین، مثل پلتفرم‌های آموزشی مجازی، و ابزارهای حضوری مانند کلاس‌های آموزشی و کارگاه‌ها استفاده نمود.

2.       ایجاد انگیزه و فرهنگ کارآفرینی در محیط کار برای تشویق به ارائه ایده‌های نوآورانه توسط کارکنان. به عنوان مثال ارائه جوایز و تشویق مالی یا تقدیرنامه به کارکنانی که ایده‌های خلاقانه و نوآورانه ارائه می‌دهند. 

3.       به‌کارگیری ابزارها و نرم‌افزارهای مدیریت زمان برای برنامه‌ریزی، پیش‌بینی زمانی، و نظارت بر فعالیت‌ها. به عنوان مثال استفاده از اپلیکیشن‌های تقویم و برنامه‌ریزی مثل Google Calendar یا Trello و نرم‌افزارهای مدیریت پروژه، تقویم الکترونیکی، اپلیکیشن‌های اندروید و iOS.

4.       تعیین اهداف کلان و تقسیم زمان به‌صورت مؤثر بر اساس اولویت‌ها و اهداف مشخص. به عنوان مثال استفاده از فنیک‌های مدیریت زمانی مثل اولویت‌بندی به روش Eisenhower و ابزارهای تکنیک‌های مدیریت زمان، ابزارهای تخصصی اولویت‌بندی.

5.       انجام تحلیل SWOT جهت تشخیص نقاط قوت و ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها و بهینه‌سازی استفاده از منابع که به کمک ابزارهای تحلیل SWOT، نرم‌افزارهای مدیریت استراتژی صورت می‌گیرد.

6.       انجام تحقیقات و ارتقاء فرآیندها و روش‌های کاری به منظور بهبود کارایی و کاهش هدررفت منابع که به وسیله پیاده‌سازی سیستم‌های ERP برای یکپارچه‌سازی فرآیندها و بهبود بهره‌وری صورت می‌گیرد همچنین از نرم‌افزارهای بهینه‌سازی فرآیند، سیستم‌های مدیریت ارتباط با مشتری (CRM) کمک گرفته شود.

4-       منابع

Ahad Motlaqi, E., & Seifi Maal, S. (2018). Identifying factors affecting the development of exports in small and large companies active in export. Management and Accounting Studies Quarterly, 13(2), 250-264. (In Persian)

Ahmadi, M., Jokar, A. A., & Hosseini, M. H. (2014). Studying the strategic impact of market orientation on small and medium-sized enterprises (SMEs) in Mazandaran province. First International Conference on Management, Accounting and Economics, Shiraz.

Alhakimi, W., & Mahmoud, M. (2020). The impact of market orientation on innovativeness: evidence from Yemeni SMEs. Asia Pacific Journal of Innovation and Entrepreneurship, 14(1), 47-59.‏

Andalib Ardakani, D., & Hosseini, M. (2023). Analysis the factors affecting performance evaluation of sustainable development in Small and Medium sized industries. Management Research in Iran, 7(1), 24-41.‏

Asiimwe, J. B., Kavoo-Linge, T., & Sikalieh, D. (2016). The relationship between transactional leadership style and SMEs growth in the top 100 SMEs in Kenya. International Journal of Business and Social Science, 7(7), 74-81.‏

Azar, A., & Bayat, K. (2008). Designing a business process-oriented model with an interpretive structural .modeling (ISM) approach. Information Technology Management Journal, 1 (1), 183-198. (In Persian)

Balazadeh, P., Moradi, M., & Yakideh, K. (2017). Pathology and identification of enablers supporting. the export of small and medium companies. Bazargani reviews, 88 (89), 79-90. (In Persian)

Bamfo, B. A., & Kraa, J. J. (2019). Market orientation and performance of small and medium enterprises in Ghana: The mediating role of innovation. Cogent Business & Management.‏

Charan, P., Shankar, R. & Baisya, R.K., (2008). Analysis of interactions among the variables of supply chain performance measurement system implementation. Business Process Management Journal, 14(4), 512-529.

de Sousa Jabbour, A. B. L., Ndubisi, N. O., & Seles, B. M. R. P. (2020). Sustainable development in Asian manufacturing SMEs: Progress and directions. International Journal of Production Economics, 225, 107567.‏

Dong, Y., & Men, C. (2014). SME financing in emerging markets: Firm characteristics, banking structure and institutions. Emerging Markets Finance and Trade, 50(1), 120-149.‏

Dorudi, M. (2015). Investigating the impact of economic freedom on the growth of small and medium-sized enterprises (case study: European Union member countries). Master's thesis, Imam Khomeini International University, Faculty of Social Sciences.

Ebrahimi, P., & Mirbargkar, S. M. (2017). Green entrepreneurship and green innovation for SME development in market turbulence. Eurasian Business Review, 7(2), 203-228.‏

Esmaeilpour, M., Hamidianpour, F., & Mohammadi, Z. (2019). The effect of entrepreneurship orientation and market orientation on the market performance of knowledge-based companies with the mediating role of marketing capability and marketing effectiveness (Case study: knowledge-based companies in Bushehr). Business Strategies, 16(13), 181-198. (In Persian)

Fatoki, O., & Asah, F. (2011). The impact of firm and entrepreneurial characteristics on access to debt finance by SMEs in King Williams' town, South Africa. International Journal of Business and management, 6(8), 170.‏

Garcia-Martinez, L. J., Kraus, S., Breier, M., & Kallmuenzer, A. (2023). Untangling the relationship between small and medium-sized enterprises and growth: a review of extant literature. International Entrepreneurship and Management Journal, 19(2), 455-479.‏

Gbadebo, A. O. (2020). Uncommon Sources of Finance and Sustainability, Growth and Development of Small Medium-Scale Enterprises in Nigeria. In Improving Business Performance Through Innovation in the Digital Economy (pp. 200-214). IGI Global.‏

Govindan, K., Palaniappan, M., Zhu, Q. & Kannan, D. (2012). Analysis of third party reverse logistics provider using interpretive structural modeling. International Journal of Production Economics, 140(1), 204-211.

Hosseinipour, S. J. (2008). The role of management skills in the development of SMEs. Master's thesis. University of Tehran.

Islam, M. A., Khan, M. A., Obaidullah, A. Z. M., & Alam, M. S. (2011). Effect of entrepreneur and firm characteristics on the business success of small and medium enterprises (SMEs) in Bangladesh. International journal of business and management, 6(3), 289.‏

Ismail Albalushi, K., & Naqshbandi, M. M. (2022). Factors affecting success and survival of small and medium enterprises in the Middle East. Knowledge, 2(3), 525-538.‏

Jahandar, F., & Vaziri Gohar, H. (2022). Presenting the networking model in the international performance of small and medium-sized SMEs. Industrial Management and Engineering Quarterly. (In Persian)

Kamali Seyedbigloo, M., & Taghizadeh, R. (2017). Identifying and prioritizing factors affecting the success of small and medium-sized enterprises using the fuzzy network analysis process. Case study: enterprises located in industrial areas and towns of Urmia city. Majles and Strategy, 24(91), 291-318.

Keh, H. T., Nguyen, T. T. M., & Ng, H. P. (2007). The effects of entrepreneurial orientation and marketing information on the performance of SMEs. Journal of business venturing, 22(4), 592-611.‏

Kozubikova, L., Belas, J., Bilan, Y., & Bartoš, P. (2015). Personal characteristics of entrepreneurs in the context of perception and management of business risk in the SME segment. Economics and Sociology.‏

Kumar, N., Kumar, S., Haleem, A., & Gahlot, P. (2013). Implementing lean manufacturing system: ISM approach. Journal of Industrial Engineering and Management, 6(4), 996-1012.‏

Lin, F., Marshall, A., & Wu, W. (2020). Historical Development of Chinese SMEs. In Entrepreneurial Innovation and Economic Development in Dubai and Comparisons to Its Sister Cities (pp. 86-114). IGI Global.‏

Martin, S. L., & Javalgi, R. R. G. (2016). Entrepreneurial orientation, marketing capabilities and performance: the moderating role of competitive intensity on Latin American International new ventures. Journal of Business research, 69(6), 2040-2051.‏

Mohammadi, A., & Babaei, S. (2021). A model for identifying and absorbing key technologies in small to medium-sized SMEs. Quarterly Journal of New Research Approaches in Management and Accounting, 66, 84-102. (In Persian)

Mozaffari, M., & Ashjaei, F. (2018). Presenting a comparative framework of the two countries Iran and Germany's support measures for small and medium SMEs. The second national conference of new ideas in business management. (In Persian) 

Njanike, K. (2019). The factors influencing SMEs growth in Africa: A case of SMEs in Zimbabwe. In Regional development in Africa. IntechOpen.‏

Oladele, P. O., & Akeke, N. I. (2016). Effect of strategic leadership styles on sales and employment growth in small and medium enterprises in Nigeria. International Journal of Information, Business and Management, 8(2), 1.‏

Omidi, N., Mohammadi, E., Pour Ashraf, Y., & Khalili, K. (2018). Analysis of factors affecting the establishment and development of small and medium-sized entrepreneurial companies in rural areas of Ilam province. Spatial Economics and Rural Development, 7 (25), 145-164.

Osano, H. M., & Languitone, H. (2016). Factors influencing access to finance by SMEs in Mozambique: case of SMEs in Maputo central business district. Journal of innovation and entrepreneurship, 5, 1-16.‏

Pérez-Elizundia, G., Delgado-Guzmán, J. A., & Lampón, J. F. (2020). Commercial banking as a key factor for SMEs development in Mexico through factoring: A qualitative approach. European Research on Management and Business Economics, 26(3), 155-163.‏

Popescu, L., Iancu, A., Avram, M., Avram, D., & Popescu, V. (2020). The Role of Managerial Skills in the Sustainable Development of SMEs in Mehedinti County, Romania. Sustainability, 12, 1119.

Ramazanian, M., Moradi, M., & Soltani, F. (2014). Analyzing barriers to cultural interactivity in the supply chain of the automotive industry by applying the Interpretive Structural Modeling (ISM) approach. Organizational Culture Management, 13(2), 369-391. (In Persian)

Ryu, D., Baek, K. H., & Yoon, J. (2021). Open Innovation with Relational Capital, Technological Innovation Capital, and International Performance in SMEs. Sustainability, 13, 3418. 

Sales Bahri, J., Lotfi, A., & Pourreza, A. (2016). Explaining the impact of capital structure on the growth and development of SMEs. International Conference on Management and Accounting, Tehran.

Saqib, M., Zarine, R., & Udin, Z. M. (2018). Exploring the technology orientation influence on the innovativeness-performance relationship of manufacturing SMEs. International Journal of Innovation and Learning, 24(3), 277-300.‏

Sayyadi Tooranloo, H., & Askari Shahamabad, M. (2020). Designing the model of factors affecting in the implementation of social and environmental accounting with the ISM approach. International Journal of Ethics and Systems, 36(3), 387-410.‏

Scuotto, V., Nicotra, M., Del Giudice, M., Krueger, N., & Gregori, G. L. (2021). A microfoundational perspective on SMEs’ growth in the digital transformation era. Journal of Business Research, 129, 382-392.‏

Setyanti, S. W. L. H., Troena, E. A., Nimran, U., & Rahayu, M. (2013). Innovation role in mediating the effect of entrepreneurship orientation, management capabilities and knowledge sharing toward business performance: Study at Batik SMEs in East Java Indonesia. IOSR J. Business Manag, 8(4), 16-27.‏

Shabanzadeh Ahandani, H. (2017). Classification of challenges and business issues of micro, small and medium enterprises using clustering techniques. Master's thesis, Gilan University. (In Persian)

Shakib, B., & Moqarrab, S. (2016). Investigating leadership style in attracting investment in small and medium-sized enterprises (SMEs). Comprehensive Conference on Management and Accounting Sciences, Tehran.

Sharifzadeh, M. (2008). The role of small and medium enterprises in the development of economic activities in Iran, First National Conference on the Development of Economic Activities, Tehran, Payam Noor University.

SR, N., Norshahira, O., & Lukman, Z. M. (2021). Content Validity of Drug Addiction Recovery Test Instruments Using Content Validity Ratio (CVR) Method. Journal of Drug Delivery and Therapeutics, 11(4), 24-29.‏

Stefanus Yufra M., TANEO, S.N., Melany, M., & Eats, A. S. (2022). The Role of Local Government in Improving Resilience and Performance of Small and Medium-Sized Enterprises in Indonesia. Journal of Asian Finance, Economics and Business, l9 (3), 0245–0256.

Tariq, A., Badir, Y., & Chonglerttham, S. (2019). Green innovation and performance: moderation analyses from Thailand. European Journal of Innovation Management, 22. 

Thakkar, J., Deshmukh, S., Gupta, A. and Shankar, R. (2007), Development of a balanced scorecard: An integrated approach of Interpretive Structural Modeling (ISM) and Analytic Network Process (ANP). International Journal of Productivity and Performance Management, 56 (1), 25-59.

Uzhegova, M., Torkkeli, L., & Ivanova, G. M. (2020). The Role of Responsible Business Practices in International Business Relationships Between SMEs from Developed and Emerging Economies. In: Larimo J., Marinov M., Marinova S., Leposky T. (eds) International Business and Emerging Economy Firms. Palgrave Studies of Internationalization in Emerging Markets. Palgrave Macmillan, Cham.

Villa, A., & Taurino, T. (2019). SME Innovation and Development in the Context of Industry 4.0. Procedia Manufacturing, 39, 1415-1420.‏

Woźniak, M., Duda, J., Gąsior, A., & Bernat, T. (2019). Relations of GDP growth and development of SMEs in Poland. Procedia Computer Science, 159, 2470-2480.‏

Zambon, I., Cecchini, M., Egidi, G., Saporito, M. G., & Colantoni, A. (2019). Revolution 0/4: Industry vs. Agriculture in a Future Development for SMEs. Processes, 7(1), 36. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Analysis of Indicators Affecting the Development of Small and Medium-Sized Enterprises Using ISM and ANP Techniques

 

Yousef Radmanesh

PhD Candidate in Industrial Management, Rasht Branch, Islamic Azad University, Rasht, Iran

Akbar Valizadeh (Corresponding Author)

Assistant Professor, Department of Management, Sarab Branch, Islamic Azad University, Sarab, Iran

E-mail: [e-mail]

Maryam Ooshak Saraie

Assistant Professor, Department of Management, Rasht Branch, Islamic Azad University, Rasht, Iran

 

Abstract

The present study aims to provide a practical model for prioritizing factors influencing the development of small and medium-sized enterprises (SMEs) in industrial parks, utilizing the Interpretive Structural Modeling (ISM) approach. SMEs, with a focus on innovation, play a pivotal role in the economy, especially in developing countries. This qualitative research began with a systematic review of influencing factors and employed the VOXA questionnaire and MICMAC analysis to identify strategic factors. The analyses were conducted using Matlab software, and purposeful sampling was employed to select experts with at least 10 years of relevant experience.The findings indicate that cultural factors, sanctions, infrastructure and technology development, access to affordable raw materials, and employee safety and welfare are among the most critical factors. Additionally, criteria such as innovation in human resources, time management, resource utilization, competitor orientation, and initial capital were identified as dependent variables. These variables exhibit high susceptibility to external influences but have limited impact themselves. Meanwhile, linkage criteria, characterized by high influence and dependency, significantly impact the system with even minor changes.Subsequently, the Analytic Network Process (ANP) was used to determine the weight and rank of the criteria. The hierarchical model was designed using SuperDecision software, and after completing pairwise comparisons, the weights of the criteria were identified. Resource utilization (C5) and competitor orientation (C6) ranked first with a weight of 0.125 each, followed by time management (C4) and political stability (C28), which ranked second and third, respectively.

Keywords: Model Presentation, Small and Medium Manufacturing Enterprises (SME), Interpretive Structural Modeling (ISM).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

        

---

[1]  Interpretive Structural Modelling

---