تعدیل قرارداد در اثر نوسانات اقتصادی

محورهای موضوعی : حقوق اقتصادی

محمدرضا حافظی قهستانی ¹ (دانشجوی دکتری گروه حقوق، واحد ساری، دانشگاه آزاد اسلامی، ساری، ایران)
دکتر عباس مقدری امیری ² (استادیار گروه حقوق خصوصی، دانشگاه آزاد اسلامی ، واحد جویبار، جویبار، ایران)
عبدالحمید مرتضوی ³ (استادیار گروه حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد ساری، ساری، ایران)

تاریخ دریافت : 1398/10/15 تاریخ پذیرش : 1399/06/31 تاریخ انتشار : 1400/09/01

کلید واژه: تعدیل قرارداد, نوسانات اقتصادی, تعدیل قضایی, تراضی طرفین, تغییر‌ بنیادین اوضاع و احوال,

چکیده مقاله :

اصل لزوم قراردادها در همه نظام‌های حقوقی و حقوق‌ ملی کشورها مورد توجه و احترام حقوق‌دانان بوده است. زیرا عقود و قراردادها، مبین روابط حقوقی و اقتصادی بین اشخاص هستند و هدف اصلی قرارداد، ایجاد حقوق و وظایفی برای طرفین قرارداد می‌باشد؛ گاه عواملی چون تورم، رکود، تحریم، و به طور کلی نوسانات اقتصادی خارج از اراده طرفین، این عقود را تحت تاثیر قرار داده و باعث بروز اختلافاتی می‌شود؛ وقوع این حوادث، تغییر بنیادین اوضاع و احوال قراردادها را به همراه دارد و اجرای قرارداد را برای متعهد با دشواری بیش از حد و یا ضرر غیر متعارف همراه می‌سازد. در چنین وضعیتی نیاز به تعدیل در قراردادها احساس می‌شود، بر اساس این نیاز و با توجه به گسترش روزافزون مبادلات تجاری و انعقاد قراردادهای مستمر و تحولات گریز ناپذیر اقتصادی، مقاله حاضر به بررسی تاثیر نوسانات اقتصادی در قراردادهای موصوف و امکان جبران عدم توازن به وجود آمده از طریق توسل به راهکار تعدیل قرارداد پرداخته است. با توجه به بررسی‌های صورت گرفته در این مقاله باید گفت تعدیل قرارداد بالقوه وجود دارد و لیکن براساس مبانی فقهی به دلیل نارسایی‌های مطروحه غیر ممکن می‌باشد. اما با استناد به ماده ۳ قانون آیین دادرسی مدنی و با استفاده از اصول حقوقی بر مبنای اصل تفسیر اراده طرفین، اصل حسن نیت، انصاف و رویه قضایی، امکان تعدیل و تجدید نظر قرارداد توسط دادگاه ها وجود دارد.

چکیده انگلیسی:

The principle of the necessity of contracts (Pacta Sunt Servanda) has been considered and respected by lawyers in all legal systems and national laws of countries. As contracts and agreements indicate, legal and economic relations between individuals of the contract and as the main purpose of the contract is to create rights and obligations for the parties to the contract. sometimes some factors such as inflation, recession, sanctions and in general, economic fluctuations beyond the will of the parties, affect these contracts and cause differences between the parties. The occurrence of these events leads to a fundamental change in the circumstances and conditions of the contracts which makes the implementation of the contract for the obligor with excessive difficulty or unconventional losses. In such a situation, it is necessary to modify the contracts. Based on this need and by considering the increasing expansion of trade exchanges and concluding continuous contracts and inevitable economic developments, the present article investigates the impact of economic fluctuations on these contracts and the possibility of compensating for the imbalance created by resorting to contract modification. Based on the result of the study, it can be concluded that there is a modification of potential contract, but it is impossible by the principles of Feqh due to the proposed shortcomings. However, based on Article 3 of the Code of Civil Procedure and by using legal principles relying on the principle of interpretation of the will of the parties, the principle of good faith and fairness, and judicial procedure; it is possible for the courts to modify and revise the contract.

منابع و مأخذ:

1- قرآن کریم

2- آخوندخراسانی، محمد کاظم (1406). حاشیه بر مکاسب. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

3- آخوندخراسانی، محمد کاظم (1366). کفایه الاصول. جلد 2. قم: موسسه آل بیت لاحیا التراث.

4- انصاری، مرتضی (1420). مکاسب. جلد1. (چاپ هفتم). قم: مجمع الفکرالاسلامی.

5- احمری، حسین ؛ ذکائیان، پرویز(1392). مطالعه تطبیقی خسارت عدم النفع در فقه امامیه و قوانین ایران و کنواسیون1980وین. فصلنامه پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، سال9، شماره32، ص11-26.

6- اصغری آقامشهدی فخرالدین؛ محمدی، سام؛ مصطفوی، زهرا (1393). شرایط خیار غبن. فصلنامه پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، سال10، شماره 37، ص11-36.

7- بیگدلی، سعید(1388). تعدیل قرارداد. (چاپ سوم). تهران: نشر میزان.

8- جعفری لنگرودی، محمد جعفر(1361). ارث. (چاپ اول). تهران: گنج دانش.

9- جعفری لنگرودی، محمد جعفر(1391). ترمینولوژی حقوقی. (چاپ هفتم). تهران: گنج دانش.

10- حسین آبادی، امیر(1377). تعادل اقتصادی قرارداد. مجله تحقیقاتی حقوقی دانشگاه شهید بهشتی، شماره 21و 22.

11- دهخدا، علی اکبر (1373). لغت نامه دهخدا. جلد 4. (چاپ اول). تهران: دانشگاه تهران.

12- سیاح، احمد (1373). ترجمه فرهنگ بزرگ جامع نوین المنج. (چاپ شانزدهم). تهران: نشر انتشارات اسلامی.

13- شفایی، محمدرضا (1376). بررسی تطبیقی نظریه تغییر اوضاع و احوال. (چاپ اول). تهران: ققنوس.

14- شهیدی، مهدی (1376). آثار قراردادها و تعهدات. (چاپ سوم). تهران: مجد.

15- صادقی مقدم، محمد حسن (1376). تغییر در شرایط قرارداد. (چاپ سوم). تهران: نشر میزان.

16- صفایی، دکتر سید حسین (1389). دوره مقدماتی حقوق مدنی، قواعد عمومی قراردادها. جلد2. (چاپ دهم). تهران: نشر میزان.

17- طاهری، جبیب الله(1392). حقوق مدنی. جلد 3. (چاپ ششم). قم: دفتر انتشارات اسلامی.

18- طباطبایی، محمدحسین(1363). تفسیر المیزان. جلد 2. (چاپ دوم). ترجمه: سید محمد باقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.

19- عظیم زاده اردبیلی، فائزه؛ محمدی آرانی، اکرم(1391). نقش عرف در تفسیر حقوق غیرمالی زوجین. فصلنامه پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، شماره 29، ص79-96.

20- کاتوزیان، ناصر(1374). ضمان قهری و مسولیت مدنی. (چاپ اول). تهران: دانشگاه تهران.

21- کاتوزیان، ناصر(1383). دوره مقدماتی حقوق مدنی عقود معین. جلد 1 و 2. (چاپ نهم). تهران: گنج دانش.

22- کاتوزیان، ناصر(1383). قواعد عمومی قراردادها. جلد سوم. (چاپ دوم). تهران: نشر دادگستر.

23- کاتوزیان، ناصر(1371). مقدمه علم حقوق. (چاپ سوم). تهران: شرکت سهامی انتشار.

24- کلینی، محمد بن یعقوب(1367). کافی، جلد ششم، (چاپ سوم). قم: دارالکتب الاسلامیه.

25- کوتر، توماس؛ رابرت ویوین(1389). حقوق و اقتصاد. (چاپ چهارم). ترجمه: یدالله دادگر و حامده اخوان هزاوه. تهران: پژوهشکده تربیت مدرس و نور علم.

26-گوهری، عباس؛ بیژنی، مهدی(1390). مسوولیت مطلق در تخریب محیط زیست از دیدگاه فقهی. فصلنامه پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، سال 7، شماره24، ص113-146.

27- محقق داماد، سید مصطفی(1374). قواعد فقه بخش مدنی. (چاپ سوم). قم: انتشارات اندیشه های نو در علوم اسلامی.

28- محقق داماد، سید مصطفی(1370). قواعد فقه. جلد دوم. (چاپ دوم). تهران: سمت.

29- معین، محمد(1379). فرهنگ فارسی معین. جلد 1 و 2. (چاپ پانزدهم). تهران: امیرکبیر.

30- مقدری امیری، عباس؛ عسکری، حکمت الله(1394). تعدیل قرارداد در فقه امامیه و حقوق ایران. فصلنامه پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، سال11، شماره41، ص145-162.

31- موسوی بجنوردی، سید حسن (1366). قواعد الفقهیه. جلد اول. (چاپ دوم). قم: الهادی.

32- موسوی خمینی، سید روح الله(1385). الرسایل. جلد اول. (چاپ دوم). قم: اسماعیلیان.

33- مراغه ای، میرفتاح (1297). عناوین الاوصول در قواعدعامه فقه. جلد اول. تهران: بی نا.

34- نراقی، ملا احمد(1408). عوایدالایام. (چاپ سوم). قم: نشر بصیرتی.

35- یزدی طباطبایی، سید محمدکاظم(1378). حاشیه بر مکاسب. (چاپ چهارم). قم: انتشارات اسماعیلیان.

36- Elofson, J.(1996-1997).The Dilemma of Changed Circumstances in Contract Law: An Economic Analysis of the Foreseeability and Superior Risk Bearer Tests. Columbia Journal of Law and Social Problems, 30,1-15.

37- Graham, D., Peirce, E., (1989). Contract Modification: An Economic Analysis of the Hold-up Game, Law and Contemporary Problems. Durham : Duke University School of Law.

38- Kaplow, L., Shavell, S., (2001). Fairness versus Welfare, Harward Law Review. Massachusetts : Harvard.

39- Posner, R., Rosenfield, A. (1997). Impossibility and related doctrines in contract law : an economic analysis. The journal of legal studies, 6(1), 83-118.

40- Triantis, G. (1999). Unforeseen Contingencies. Risk allocation in contracts. Virginia: University of Virginia School.

1_Quran karim
2_Akhund Khorasani , Mohammad Kazem (1406). Hashiye bar makaseb. Tehran: vezarat farhang va ershad eslami.
3_Akhund Khorasani, Mohammad Kazem (1366). Kefayat Alosoul. Jeld 2. Qom: moasese Al beit lahia Altoras.
4- Ansari, Morteza (1420). makaseb. Jeld1. (Chap haftom). Qom: Majmaolfekrol eslami.
5- Ahmari, Hussein; Zakaian, Parviz (1392). Motaleh tatbighi khesarat adamolnaf dar feghhe emamiye va ghavanin Iran va onvansion 1980 viyan. Fasl name pazhouhesh haye feghh va hoghough eslami, sale 9, shomare 32,  S 11_26.
6- Asghari Aghamashhadi Fakhreddin; Mohammadi, Sam; Mostafavi, Zahra (1393). Sharayet khiar ghabn. Fasl name pazhouhesh haye feghh va hoghough eslami, sale 10, shomare 37, S 11_36.
7- Bigdeli, Saeed (1388). Ta'dil gharardad. (Chap sevom). Tehran: nashre mizan.
8- Jafari Langroudi, Mohammad Jafar (1361). Ers. (Chap aval). Tehran: ganj danesh.
9- Jafari Langroudi, Mohammad Jafar (1391). Terminolozhi hoghoughi. (Chap haftom). Tehran: ganj danesh.
10- Hosseinabadi, Amir (1377). Taadol eghtesadi gharardad. Majaleh tahghighati hoghoughi daneshgah shahid beheshti, shomare 21 va 22.
11- Dehkhoda, Ali Akbar (1373). Loghat nameh dehkhoda. Jeld 4. (Chap aval). Tehran: daneshgah tehran.
12- Sayyah, Ahmad (1373). Tarjomeh farhange bozorge jame novinalmonjad. (Chap shanzdahom). Tehran: nashr entesharat eslami.
13- Shafaei, Mohammad Reza (1376). Barresi tatbighi nazarieh taghyir oza va ahval. (Chap aval). Tehran: ghoghnous.
14- Shahidi, Mehdi (1376). Asar gharardadha va taahodat. (Chap sevom). Tehran: majd.
15- Sadeghi Moghadam, Mohammad Hassan (1376). Taghyir dar sharayet gharardad. (Chap sevom). Tehran: nashr mizan.
16- Safaei,doctor Seyed Hossein (1389). dore moghadamati hoghough madani, ghavaed omoumi gharardadha. Jeld 2. (Chap dahom). Tehran:nashr mizan.
17- Taheri, Jabibullah (1392).hoghough madani. Jeld 3. (Chap sheshom). Qom: daftar entesharat eslami.
18- Tabatabai, Mohammad Hussein (1363). Tafsiralmizan. Jeld 2. (Chap dovom). Tarjomeh: seyed mohammad bagher mousavi hamedani, Qom: daftar entesharat eslami.
19- Azimzadeh Ardabili, Faezeh; Mohammadi Arani, Akram (1391). Naghsh orf dar tafsir hoghough gheir mali zojein. Faslnameh pazhouhesh haye feghh va hoghough eslami, shomare 29, S 79_96.
20- Katozian, Nasser (1374). Zeman ghahri va masouliat madani. (Chap aval). Tehran: daneshgah tehran.
21- Katozian, Nasser (1383). dore moghadamati hoghough madani oghoud moayan. Jeld 1 va 2. (Chap nohom). Tehran: ganj danesh.
22- Katozian, Nasser (1383). ghavaed omoumi gharardad ha. Jeld sevom. (Chap dovom). Tehran: nashr dadgostar.
23- Katozian, Nasser (1371).moghadameh elm hoghough. (Chap sevom). Tehran: sherkat sahami enteshar.
24- Klini, Muhammad ibn Ya'qub (1367). Kafi, jeld sheshom, (chap sevom). Qom: daralkotob aleslamiye.
25- Cotter, Thomas; Robert Vivien (1389). hoghough va eghtesad. (Chap chaharom). Tarjomeh: Yadullah dadgar va Hamede akhavan hazave. Tehran: pazhouheshkade tarbiat modares va nour elm.
26-Gohari, Abbas; Bijani, Mehdi (1390). Masouliat motlagh dar takhribe mohit zist az didgah feghhi. Faslnameh pazhouhesh haye feghh va hoghough eslami, sal 7, shomare 24, S 113_146.
27- Mohaghegh Damad, Seyed Mostafa (1374). Ghavaed feghh bakhsh madani. (Chap sevom). Qom: entesharat andishe haye no dar oloum eslami.
28- Mohaghegh Damad, Seyed Mostafa (1370). Ghavaed feghh. Jeld dovom. (Chap dovom). Tehran: samt.
29- Moin, Mohammad (1379). Farhang farsi moin. Jeld 1 va 2. (Chap panzdahom). Tehran:Amir kabir.
30- Moghaddari Amiri, Abbas; Askari, Hekmatullah (1394). Taadile gharardad dar feghhe emamiye va hoghough iran. Faslnameh pazhouhesh haye feghh va hoghough eslami, sal 11, shomare 41, S 145_162.
31- Mousavi Bojnourdi, Seyed Hassan (1366). Ghavaedalfeghhie. Jeld aval. (Chap dovom). Qom: Alhadi.
32- Mousavi Khomeini, Seyyed Ruhollah (1385). Alrasael. Jeld aval. (Chap dovom). Qom: Esmailian.
33- Maragheii, Mirfatah (1297). Anavinalosoul dar ghavaed ameh feghh. Jeld aval. Tehran: bi na.
34- Naraqi, Mullah Ahmad (1408). Avayedalayam. (Chap sevom). Qom: nashr basirati.
35- Yazdi Tabatabaii, Seyed Mohammad Kazem (1378). Hashie bar makaseb. (Chap chaharom). Qom: entesharat esmailian.