بررسی فقهی امور غریبه و نقش آن در حوزۀ قضا

محورهای موضوعی : فقه و حقوق اسلامی

رضا نظری ^{1 *} , محمد اسحاقی ² , سید محمد حسینی ³

1 - دکتری گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، پردیس البرز، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
2 - دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
3 - دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

تاریخ دریافت : 1401/09/02 تاریخ پذیرش : 1401/02/02 تاریخ انتشار : 1403/12/01

کلید واژه: امور غریبه, جادو, سحر, فقه, قضا,

چکیده مقاله :

«امور غریبه» راهی برای کسب علم و آگاهی از طرق غیرمتعارف است که علاوه بر «علوم غریبه» یعنی پنج علم «کیمیا»، «لیمیا»، «هیمیا»، «سیمیا» و «ریمیا»، امور دیگری همچون «جفر»، «رمل»، «ذکر»، «علم‌الحروف» و غیره را نیز در برمی‌گیرد. به‌رغم اختلاف‌نظر فقها دربارۀ «حقیقی» یا «خیالی» بودن این امور، با توجه به آیات و روایات می‌توان بر حقیقی‌بودن آن صحه گذاشت. «حکم فقهی» امور غریبه مبتنی بر آیات و روایات و حاکی از «حرمت» آن است، مگر آنکه باعث اضرار نباشد و دفع ضرر کند. برخی فقها یادگیری و انجام سحر براى دفع ضرر سحر و باطل كردن آن را جایز شمرده‌اند. از نظر حقوقی نیز با توجه به علم‌آور بودن امور غریبه، کاربست آن از سوی قاضی می‌تواند یاری‌رسان دستگاه قضا در احقاق حق باشد. در این پژوهش برآنیم تا با ارائۀ تصویری شفاف از امور غریبه، با روش «توصیفی و تحلیلی» به جنبه‌های مختلف این امور در فقه و قضا بپردازیم.

چکیده انگلیسی:

"occult affairs" is a way to acquire science and knowledge through unconventional methods, which in addition to "occultism" i.e. the five sciences of "Kimyia", "Limia", "Himia", "Simia" and "Rimia", it also includes other things such as "Al-jafr", "Raml", "Zikr", "Ilm Al-Horuf" and so on. Despite the disagreement of religious jurists about whether these things are "real" or "imaginary", according to the verses and traditions, it can be confirmed that they are real. The "religious Jurisprudential judgment" of occult affairs is based on verses and traditions and indicates that it is "prohibited" Unless it does not cause harm and repels harm. Some religious jurists have considered it permissible to learn and practice magic to ward off the harm of magic and invalidate it. From the legal point of view, since occult affairs are informative, their application by the judge can help the judiciary in justice. In this research, using the "descriptive and analytical" method, we intend to, by presenting a clear picture of occult affairs, look at the various aspects of these affairs in religious jurisprudence and jurisdiction.

منابع و مأخذ:

1- قرآن کریم (1380). ترجمه مهدى الهى قمشه‏اى (چاپ دوم). قم: فاطمه الزهراء.
2- ابن خلدون (1360). تاریخ ابن خلدون. لبنان: دار الفکر.
3- اردبیلی، محمدعلی (۱۳۸۴). حقوق جزای عمومی (چاپ هشتم). تهران: میزان.
4- اسلامى، على (1381). تحرير الوسيلة (چاپ بيست و يكم). قم.
5- انصاری، مرتضی بن محمدامین (1411 ه.ق). المکاسب. قم: دارالذخایر.
6- بهار، مهرداد (1362). پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: انتشارات توس.
7- بهجت، محمدتقی (1386). استفتائات. قم: دفتر حضرت آيت الله العظمی بهجت.
8- تهانوی، شیخ محمد اعلی (1967م). کشاف اصلاحات فنون (چاپ اول). تهران: مکتبه خیام و شرکاء.
9- تهانوی، محمد علی بن علی و همکاران (1996). موسوعة کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم. بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.
10- حر عاملی، محمد بن حسن (1409 ق.). وسائل الشیعة. قم: الناشرمؤسسة آل البيت عليهم السلام لإحياء التراث.
11- حر عاملى، محمد بن حسن (1414ق.). هداية الأمة إلى أحكام الأئمة عليهم السلام، مشهد.
12- حسینی مراغی، عبد الفتاح بن علی (1417 ه.ق). العناوین الفقهیة. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
13- حلی، حسن بن یوسف (1420 ه.ق.). تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة. محقق ابراهیم بهادری و جعفر سبحانی تبریزی. قم: مؤسسة الإمام الصادق علیه السلام.
14- حلّى، حسن بن يوسف بن مطهر اسدى (1413 ه‍ ق). قواعد الأحكام في معرفة الحلال و الحرام. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه.
15- خالقی، علی (۱۳۹۴). آیین دادرسی کیفری. موسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش.
16- خزایی، محمد رضا (1388). شاخص اکمال دین. تهران: عطر یاس.
17- خمينى، سيد روح‌الله موسوی (1425 ه‍ ق). تحرير الوسيلة. مترجم: على اسلامى. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم.
18- خوشدل، علیرضا (1380). علم و دین (چاپ اول). تهران: انتشارات آرون.
19- خویی، سید ابوالقاسم (1278 ق. 1371 ش.). مبانی تکمله المنهاج (چاپ بیستم). بیروت: دارالزهرا.
20- خويى، سيد ابوالقاسم موسوى (بی‌تا). مصباح الفقاهة (المكاسب).
21- خویی، سیدابوالقاسم (1410). منهاج الصالحین (چاپ بیستم). جزء ثانی. بیروت: دارالزهرا.
22- دهدار عیانی، محمد (بیتا). مفاتیح المغالیق. مشهد: آستان قدس رضوی.
23- روحانی، محمد صادق (1383). استفتائات. قم: حديث دل.
24- سبحانی تبریزی، جعفر (1376). نظام القضاء و الشهاده. قم: موسسه امام صادق.
25- زين‌الدين بن على (شهید ثانی) (1412 ه ق). الروضة البهية في شرح اللمعة الدمشقية. قم: نشر دارالعلم.
26- زین‌الدین‌بن علی (1397). شرح اللمعه. نشر دارالعلم.
27- صادق‌نژاد، مجید (1396). قرائن و امارات قضایی مستند علم قاضی (چاپ اول). پژوهشکده استخراج و مطالعات رویه قضایی. نشر مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضاییه.
28- صفی‌پور، عبدالرحیم (1396). منتهی الارب فی لغه العرب. جزء ۲. انتشارات کتابخانه سینا.
29- طباطبایی، محمدحسین (١٣٥٧). تفسير الميزان. ترجمه موسوي همداني. قم: انتشارات دارالعلم.
30- طباطبایی، سید محمد حسین (۱۳۸۷). تفسیر المیزان. ترجمه موسوی همدانی. تهران: نشر قدیانی.
31- طبرسى، احمد بن على (1403 ق.). الإحتجاج على أهل اللجاج (للطبرسي) (چاپ اول). مشهد.
32- طریحی، فخرالدین (۱۴۱۶ق). مجمع‌البحرین، تصحیح احمد حسینی. تهران: کتاب‌فروشی مرتضی.
33- طوسى، ابوجعفر محمد بن حسن (1407 ه‍ ق). الخلاف. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه.
34- طوسی‌، محمد (۱۳۸۲ ق). الخلاف‌. تهران‌‌: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین قم.
35- عیسی داود، محمد (2003). الجفر لسیدنا علی کرم‌اللّه وجهه، اسرار الهاء فی الجفر. قاهره.
36- غفوری، احمد (۱۳۹۹). شرح آزمونی آیین دادرسی کیفری (چاپ بیست و سوم). تهران: انتشارات آریا داد.
37- فیاض، محمد اسحاق (1426 ه.ق.). توضیح المسائل (فیاض). قم: مجلسی.
38- قاروبی، حسن (1395). النضید فی شرح روضه الشهید (چاپ اول). قم: نشر عالمه.
39- قرشى بنايى، على اكبر (1412ق). قاموس قرآن (چاپ ششم). تهران.
40- کاتوزیان، ناصر (1390). ادله اثبات دعوا (چاپ ششم). نشر میزان.
41- كلينى، محمد بن يعقوب (1429 ق.). كافي (ط - دار الحديث) (چاپ اول). قم.
42- لوزیک (1393). نگرشی نو در تحلیل مسائل اجتماعی. ترجمه سعید معیدفر. تهران: نشر امیرکبیر.
43- مجلسی، محمدباقر (1403ه. ق). بحار االنوار (الطبع الثانی). بیروت: دار احیا التراث العربی.
44- محقق داماد، سید مصطفی (1386). قواعد فقه (چاپ چهارم). مرکز نشر علوم اسلامی.
45- محمدی، علی (1393). شرح رسائل (چاپ دهم). قم: انتشارات دالفکر.
46- مصدق، محمد (۱۳۹۹). آیین دادرسی کیفری (چاپ دوم). تهران: انتشارات جنگل.
47- مصطفوی، حسن (1360). التحقیق فی کلمات القرآن. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
48- مظاهری، حسین (1389). توضیح المسائل. اصفهان: مؤسسه فرهنگی مطالعاتی الزهراء(علیهاالسلام).
49- مظفر، محمدرضا (1394). اصول الفقه. ترجمه عباس زراعت و حمید مسجد سرایی. انتشارات حقوق اسلامی.
50- معلوف، لویس (1373). المنجد في اللغة العربیة المعاصرة. بیروت: دار المشرق.
51- مقدم، سید محمد تقی (1379). مجمع العلوم و الحروف. انتشارات مقدم.
52- نجفى، محمد حسن (1404 ه‍ ق). جواهر الكلام في شرح شرائع الإسلام. بيروت: دار إحياء التراث‌العربي.
53- نراقی، احمد بن محمدمهدی (1415 ه.ق). مستند الشیعة في أحکام الشریعة. قم: مؤسسة آل‌البیت(علیهم‌السلام) لإحیاء التراث.
54- نکونام، محمدرضا (1390). دانش استخاره. تهران: نشر فرتاب.
55- نکونام، محمدرضا (1393). دانش ذکر (چاپ اول). تهران: انتشارات صبح فردا.
56- نورى، ميرزا حسين (محدث) (1408 ه‍ ق). مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل (چاپ اول). بيروت: مؤسسه آل‌البيت عليهم السلام.
57- نهاوندی، علی‌اکبر (۱۳۳۶). گلزار اکبری و لاله زار منبری. تهران.
58- نیشابوری، نظام‌الدین حسن بن محمد (۱۴۱۶ق). تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان (چاپ اول). تحقیق: شیخ زکریا عمیرات. بیروت: دار الکتب العلمیه.
59- هاشمی شاهرودی، محمود (1382 ه.ق.). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام. قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بيت (عليهم‌السلام).

مقالات:
60- جعفرزاده، جعفر؛ جعفری هرندی، محمد؛ فرحزادی، رحمت (1397). مبانی فقهی تجدیدنظرخواهی رأی قضات. فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، سال چهارم، شماره 53، ص 55-66.
61- خرسندیان، محمدعلی (تابستان1382). بررسی حجیت علم قاضی در فقه و حقوق ایران. نشریه حقوق اسلامی، شماره 43، ص 11-42.
62- داداشی نیاکی، محمدرضا؛ فیض، زهرا (بهار و تابستان 1395). ماهیت علم قاضی. مجله مطالعات فقه و حقوق اسلامی، سال 8، شماره 14، ص 91-112.