وجود اعتباری مبیع

محورهای موضوعی : فقه مدنی

رضا شعبانی شه بندی ¹ , احمد امیرمعزی ^{2 *} , سید عسکری حسینی مقدم ³

1 - دانشجوی دکتری گروه حقوق خصوصی، واحد ساری، دانشگاه آزاد اسلامی، ساری، ایران.
2 - استادیار گروه حقوق موسسه آموزش عالی ادیب مازندران، ساری، ایران.
3 - استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد ساری، دانشگاه آزاد اسلامی، ساری، ایران.

تاریخ دریافت : 1400/08/13 تاریخ پذیرش : 1401/07/10 تاریخ انتشار : 1403/12/01

کلید واژه: مال غیر موجود, وجود اعتباری, ممکن الوجود, استصناع,

چکیده مقاله :

وجود اعتباری معنا و مفهومی وسیع‌تر از مفهوم وجود است که از شرایط اساسی صحت عقد در معاملات است. وجود اعتباری مبیع دربیان حالتی از بیع است که مورد معامله در زمان عقد وجود عینی و خارجی ندارد اما برای آن با تحقق شرایطی، وجود اعتبار می‌شود. در مورد جایگاه شرعی و قانونی معامله به مال آینده نظراتی است از جمله نظریه باطل بودن این معاملات به دلیل معدوم بودن مبیع و حاکمیت جهل و غررمستند به احادیث"لا تبع ما لیس عندک" و " نهی النبی ص عن بیع الغرر" و فقدان یکی از شرایط اساسی صحت عقد. هدف این مقاله نقد این نظرات و ارائه دلائل صحت آن با محوریت نظریه وجود اعتباری است که معامله مال آینده را با شرط ممکن الوجود بودن و امکان تحقق در زمان ایفای تعهد صحیح دانسته است. در نظام فقهی و حقوقی ایران مواردی مانند سلم، استصناع، کلی فی الذمه را از جهت وضعیت موضوع در زمان عقد، می‌توان از مصادیق معامله به مال آینده دانست.

چکیده انگلیسی:

Unreal existence is a broader meaning and concept than the concept of existence, which is one of the basic requirements for the validity of a contract in transactions. The unreal existence of a of goods is a condition of sale in which the object of the transaction does not have an objective and external existence at the time of the contract but it's existence is deemed due to the realization of conditions. There are opinions about the canonical and legal position of trading with future property including the theory of invalidity of these transactions due to the non-existence of the goods and the rule of ignorance documented in hadiths " Do not sell what you do not have" and "The Prophet forbade selling deception' and the lack of one of the basic conditions for the validity of the requirements for the validity of a contract. The purpose of this article is to criticize these opinions and provide reasons for their correctness based on the theory of the unreal existence, which considers the transaction of future property with the condition to be a possible of existence and the feasibility of realization at the time of fulfilling the obligation is correct. In the Iranian jurisprudential and legal system, institutions such as Salam, Estesnaa, (Construction Order) Kolli (general goods) can be considered as examples of transactions for future property due to the situation of the subject at the time of the contract.

منابع و مأخذ:

 اصفهانی، شیخ الشریعه (1398 ه ق). رساله فی تحقیق معنی ا لبیع. قم: دارالکتاب.
 بنی‌هاشمی، سیدمحمدحسن (1383). توضیح المسائل مراجع مطابق با فتاوای سیزده نفر از مراجع تقلید. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
 جوادی آملی، عبدالله (1383). توحید در قرآن. قم: نشر اسراء.
 جوادی آملی، عبدالله (1387). عین النضاج (تحریر تمهیدالقواعد). قم: مرکز نشر اسراء.
 جوادی آملی، عبدالله (1387). مبادی اخلاق در قرآن. قم: مرکز نشر اسراء.
 جوادی آملی، عبدالله (بی تا). درس فقه با موضوع بیع. قم: پژوهشگاه علوم وحیانی معارج، سایت بین المللی علوم وحیانی اسراء.
 حسینی خامنه ای، سید علی ابن جواد (1424). اجوبه الاستفتائات. قم: انتشارات دفتر معظم له.
 حسینی مراغی، میر عبدالفتاح (1417). العناوین الفقهیه. قم: موسسه النشر الاسلامی.
 خادمی کوشا، محمد علی (1394). فقه معاملات جدید. قم: مرکزبین المللی ترجمه و نشر المصطفی.
 خمینی، روح الله (1410). تحریرالوسیله ج 1. قم: موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
 خمینی، روح الله (1367). تهذیب الاصول، تقریر لبحث آیت الله روح الله الموسوی الخمینی، للسبحانی (مترجم). قم: انتشارات دارالفکر.
 دانشنامه جهان اسلام (1397). تهران، بنیاد دائره المعارف اسلامی.
 زراعت، عباس (1390). شرح مبسوط مکاسب–شرایط طرفین عقد بیع. تهران: انتشارات جنگل.
 زکریائی، محمد علی (1390). فرهنگ مطهر. تهران: انتشارات جامعه و فرهنگ، تهران.
 سرخسی، شمس الدین (1421). المبسوط ج . لبنان: دارالمعرفه للطباعه والنشر.
 سنهوری، عبدالرزاق احمد (بی تا). الوسیط فی شرح القانون المدنی الجدید. بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
 سیفی زیناب، غلام علی؛ حسن زاده، منصوره (1388). استصناع در فقه و حقوق ایران. مجله تحقیقات حقوقی، شماره 50، ص 161-218.
 شریعتی سبزواری، محمد باقر (1385). تحریری بر اصول فلسفه و روش رئالیسم علامه محمد حسین طباطبائی با پاورقی شهید مطهری. تهران: انتشارات بوستان، تهران.
 شیروانی، علی، غرویان، محسن (1386). لمعه دمشقیه، شهید اول. تهران: انتشارات دارالفکر.
 شهیدی، مهدی (1384). حقوق مدنی 6، عقود معین 1. تهران: انتشارات مجد.
 شیخ الانصاری، مرتضی (بی تا). کتاب المکاسب.
 صادقی، محمد (1393). مطالعه تطبیقی قرارداد سفارش ساخت در فقه و حقوق. تهران: انتشارات خرسندی.
 صادقی نشاط، امیر (1396). حقوق، واقعیت یا اعتبار (ماهیت حقوق). فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی، دوره 47، شماره 1، ص 37-48.
 صانعی، یوسف (1378). رساله توضیح المسائل. مسئله 2115، قم: انتشارات میثم تمار.
 صفایی، سید حسین، (1393). حقوق مدنی قواعد عمومی قراردادها ج 2. تهران: نشر میزان.
 الضریر، الصدیق محمد الامین (1414). الغرر فی العقود و آثاره فی تطبیقات المعاصره. جده: المعهد الاسلامی للبحوث والتدریب.
 طاهری، حبیب الله (1418). حقوق مدنی. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
 تبریزی، محمد حسین (1350). اصول فلسفه و روش رئالیسم ج 2. تهران: نشر آخوندی.
 تبریزی، محمد حسین (بی تا). المیزان فی تقسیرالقرآن 2. قم: منشورات جماعته المدرسین فی حوزه العلمیه فی قم المقدسه.
 تبریزی، محمد حسین (1385). نهایه الحکمه. تصحیح و تعلیق غلامرضا فیاضی، قم: موسسه امام خمینی.
 طباطبائی یزدی، سید محمد کاظم (1414). تکمله العروه الوثقی. قم: نشر داوری.
 طباطبائی یزدی، سید محمد کاظم (1378). حاشیه المکاسب. قم: موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
 عاملی، شهیدثانی، زین الدین بن علی (1412). الروضه البهیه فی الشرح اللمعه الدمشقیه. قم: انتشارات دفترتبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
 علامه حلی، حسن ابن یوسف (1420). تحریرالاحکام شرعیه علی مذهب الامامیه. قم: موسسه الامام الصادق ع.
 علوی، سید موسی (1398). عقد استصناع از منظر فقه امامیه، فقه حنفی و حقوق افغانستان. قم: مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی.
 عمارلو، مرتضی؛ خیراللهی، محمد علی و فلاح، اکبر (1403). طرح الگویی مجاز پیش فروش خودرو از منظر فقه امامیه. فصل نامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، دوره 20، شماره 77، ص 112-138.
 غروی اصفهانی، محمد حسین (1418). حاشیه المکاسب. قم: دارالمصطفی لاحیاء التراث.
 کاتوزیان، ناصر (1369). حقوق مدنی قواعد عمومی قراردادها. تهران: انشارات بهنشر، تهران.
 کاتوزیان، ناصر (1387). کلیات حقوق نظریه عمومی. تهران: شرکت سهامی انتشار.
 کاشانی، سید محمود (1394). حقوق مدنی قراردادهای ویژه. بنیاد حقوقی میزان.
 کریمی، عباس، شعبانی کندسری،‌هادی (1394). معامله به مال آینده. مجله حقوقی دادگستری، دوره 79، شماره 90، ص 101-127.
 محقق داماد، سید مصطفی (1381). قواعد فقه بخش مدنی 2. تهران: انتشارات سمت، تهران.
 محقق داماد، سید مصطفی (1384). قواعد فقه بخش مدنی مالکیت و مسئولیت. تهران: مرکز نشر علوم اسلام.
 محقق داماد، سید مصطفی؛ قنواتی، جلیل؛ وحدتی شبیری، سید حسن و عبدی پور، ابراهیم (1396). حقوق قراردادها در فقه امامیه. تهران: انتشارات سمت.
 محقق داماد، سید مصطفی؛ قنواتی، جلیل؛ وحدتی شبیری، سید حسن و عبدی پور، ابراهیم (1393). حقوق قراردادها در فقه امامیه. انتشارات سمت.
 محمدیان امیری، مهدی؛ عسگری، علیرضا؛ احمدی، سید محمد مهدی و عابدیان، سید حسین (1398). بررسی فقهی و حقوقی بیع در فضای مجازی. فصل نامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، دوره 15، شماره 55، ص 137-162).
 مطهری، مرتضی (1382). مجموعه آثار 6-اصول فلسفه و روش رئالیسم. انتشارات صدرا.
 مکارم شیرازی، ناصر (1427). استفتائات جدید مکارم. قم: الانتشارات موسسه امام علی ابن ابیطالب ع.
 منتظری نجف آبادی، حسینعلی (بی تا). رساله استفتائات. قم.
 موسوی بجنوردی، سید محمد (1385). قواعد فقهیه. تهران: انتشارات مجد، تهران.
 موسوی خمینی، روح الله (1424). توضیح المسائل (محشی). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
 مهریزی، مهدی، (1376). فقه حکومتی، فلسفه فقه عقیدتی اجتماعی. شماره 4.
 ، محمدحسین (1417). فوائدالاصول. قم: موسسه النشر الاسلامی.
 نجفی، محمد حسن (1367). جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام. تهران: کتابفروشی اسلامیه.
 نجفی، شیخ محمد حسن (1404). جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام ج 24. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
 نظرپور، محمد تقی و محمدی، مرتضی (1390). صحت و فساد عقد استصناع دیدگاه‌های فقهای امامیه مذاهب اربعه و حقوق ایران. مجله حقوق اسلامی، دوره 8، شماره 28، ص 27-37.
 نقیبی، سید ابوالقاسم (1386). نظریه اعتباری بودن احکام شرعی با رویکردی به نظریه امام خمینی (ره). پژوهشنامه متین 36، دوره 9، شماره 36، ص 159-171.
 نوری، حمد خاطر (2001). عقودالمعلومیه دراسه فی المبادی العامه فی القانون المدنی. عمان: دراسه موازنه، جامعه آل البیت.
 وحدتی شبیری، سید حسن (1379). مجهول بودن مورد معامله. قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
 ولویون، رضا (1384). حق موضوع بیع، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالبات فرهنگی. ش 59.
 هاشمی شاهرودی، سید محمود (1388). استصناع. مجله تحقیقات حقوقی، شماره 50.
 یزدانی مقدم، احمدرضا (1387). حرکت جوهری و ادراکات اعتباری با نگاه به اندیشه فلسفی سیاسی علامه طباطبایی. مطالعات معرفتی در دانشگاه آزاد اسلامی، ش 39.