بررسی عوامل مؤثر بر میزان پاسخگویی در مدیریت شهری بر اساس الگوی حکمرانی خوب (مورد مطالعه؛ شهرداری منطقه 6 تهران)
محورهای موضوعی : خطمشیگذاری عمومی در مدیریت
وحید آرائی
1
(عضو هیات علمی (استادیار) گروه مدیریت دولتی، دانشکده مدیریت، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی)
ابوالفضل قاسمی
2
(دانشجودکترا)
کلید واژه: پاسخگویی, مدیریت شهری, حکمرانی, شهرداری منطقه شش, حکمرانی شهری,
چکیده مقاله :
زمینه: هدف پاسخگویی به‌مثابه خروجی و جوهره حکمرانی خوب، این است که شهروندان از چرایی انتخاب گزینه‌ها و فرایندهای سیاستی مطلع شوند تا توانایی قضاوت و واکنش مناسب به اقدامات مدیریتی را بیابند. هدف: پژوهش حاضر با هدف بررسی وضعیت و سنجش عوامل مؤثر بر میزان پاسخگویی از منظر شهروندان در شهرداری منطقه 6 تهران میباشد. روش: پژوهش حاضر از نظر نوع هدف کاربردی و از لحاظ نوع روش، پیمایشی میباشد. تعداد 28 گویه مورد شناسایی و سؤال قرار گرفته که مورد تأیید خبرگان و آلفای کرونباخ برابر 0/83 و سطح معناداری برابر 95 درصد بوده که بر اساس آزمون t و فریدمن مورد بررسی و رتبهبندی قرار گرفته است. روش نمونهگیری تصادفی ساده و ابزار گردآوری داده‌ها، پرسشنامه میباشد و برای تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار spss استفاده گردیده است. یافتهها: وضعیت مسئولیتپذیری مسئولان و مناصب، وظایف و عملکرد مدیران شهری و نظرخواهی از شهروندان در خصوص برنامهها و طرح‌های شهری از نظر شهروندان تا حدی مناسب و وضعیت اطلاعرسانی به شهروندان، وضوح رویهها و مسئولیتها، نظرخواهی از شهروندان نسبت به مسائل مختلف حوزه شهری و وجود قوانین رفتاری در شهرداریها نامناسب بوده است. نتیجهگیری: وضعیت میزان پاسخگویی در شهرداری منطقه 6 تهران از نظر پاسخ‌دهندگان بر اساس آزمون t و فریدمن ناکافی و نامناسب میباشد.
Background: The goal of accountability as the output and the essence of good governance is how citizens are informed about the choices and policy processes that they are able to judge and respond appropriately to managerial actions. Purpose: The purpose of this study was to investigate the status and measurement of the factors affecting the level of accountability Method: The present research is a applied and purposeful type of survey, 28 items have been identified and questioned by experts, Chi-Square=83/0,Asymp. Sig=95 which has been evaluated and rated by t and Friedman tests. The statistical population of this study was 200 public service visitors to the municipality of district 6 in Tehran and sample size based on Morgan table 127 ,A simple random sampling method and a data gathering tool were a questionnaire Results: The status of responsibility of officials and positions, duties and performance of urban managers and citizens' opinion about urban plans and plans are somewhat appropriate for citizens. And the status of informing citizens, the clarity of procedures and responsibilities, Conclusion: The status of accountability in the municipality of district 6 in Tehran according to the respondents, T and Friedman tests are inadequate and inappropriate.
_||_
بررسی عوامل مؤثر بر میزان پاسخگویی در مدیریت شهری بر اساس الگوی حکمرانی خوب (مورد مطالعه؛ شهرداری منطقه 6 تهران)
چکیده
زمینه: در حکمرانی شهری خوب تصمیم‌گیری‌های مربوط به امور شهری با همکاری و همیاری حکومت، بخش خصوصی و جامعه مدنی اتخاذ میشود. هدف پاسخگویی به‌مثابه خروجی و جوهره حکمرانی خوب، این است که شهروندان از چرایی انتخاب گزینه‌ها و فرایندهای سیاستی مطلع شوند تا توانایی قضاوت و واکنش مناسب به اقدامات مدیریتی را بیابند.
هدف: پژوهش حاضر با هدف بررسی وضعیت و سنجش عوامل مؤثر بر میزان پاسخگویی از منظر شهروندان در شهرداری منطقه 6 تهران میباشد.
روش: پژوهش حاضر از نظر نوع هدف کاربردی و از لحاظ نوع روش، پیمایشی میباشد. تعداد 28 گویه مورد شناسایی و سؤال قرار گرفته که مورد تأیید خبرگان و آلفای کرونباخ برابر 0/83 و سطح معناداری برابر 95 درصد بوده که بر اساس آزمون t و فریدمن مورد بررسی و رتبهبندی قرار گرفته است. جامعه آماری پژوهش 200 نفر از مراجعه‌کنندگان خدمات عمومی به شهرداری منطقه 6 تهران و حجم نمونه بر اساس جدول مورگان 127 نفر و روش نمونهگیری تصادفی ساده و ابزار گردآوری داده‌ها، پرسشنامه میباشد و برای تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار spss استفاده گردیده است.
یافتهها: وضعیت مسئوليتپذيري مسئولان و مناصب، وظايف و عملكرد مديران شهري و نظرخواهي از شهروندان در خصوص برنامهها و طرحهاي شهري از نظر شهروندان تا حدی مناسب و وضعیت اطلاعرساني به شهروندان، وضوح رويهها و مسئوليتها، نظرخواهی از شهروندان نسبت به مسائل مختلف حوزه شهري و وجود قوانين رفتاري در شهرداريها نامناسب بوده است.
نتیجهگیری: وضعیت میزان پاسخگویی در شهرداری منطقه 6 تهران از نظر پاسخ‌دهندگان بر اساس آزمون t و فریدمن ناکافی و نامناسب میباشد.
واژگان کلیدی: پاسخگویی، شهرداری، مدیریت شهری، حکمرانی، حکمرانی شهری.
مقدمه
مديريت شهري با ظهور شهرهاي نوين و افزايش پيچيدگيهاي زندگي شهري شكل جديدي به خود گرفته است. براي اداره امور عمومي شهري دو پارادايم حکومت و حکمرانی وجود دارد. در پارادايم نخست، شهرداري مسئوليت تمام امور را برعهده دارد و موظف است تمام خدمات را براي مصرف جامعه مدني و يا شهروندان فراهم نماید (ايماني جاجرمي و ديگران، 1381: ۹). در پارادايم حكمراني، مسئوليت اداره عمومي بین سه نهاد حكومت، جامعه مدني و بخش خصوصي تقسیم‌شده كه هر سه مورد از لوازم توسعه انساني به شمار ميروند و در تعامل با يكديگر قرار دارند به گونهاي كه ضعف و قدرت بيش از حد يكي از آن‌ها تعادل اجتماعي را بر هم خواهد زد. لذا ايجاد ارتباط و تعادل لازم و تفكيك وظايف هر يك از اين سه بخش امكان بهتر زيستن را در يك جامعه مطلوب فراهم خواهد كرد.
الگوی حكمراني خوب، با ابتكار عمل سياست از پايين به بالا و شبكههاي خودسازماني، رويكردهاي قديمي سلسله مراتبي، از بالا به پايين و بوروكراسي را كمرنگ و ناكارآمد و مرزهاي بين سازماني موجود در ساختار دولتي را نفوذپذير نموده است. محيط شهري پيچيده، پويا و متنوع مستلزم ظرفيت بالاي مديريت است كه حكمراني خوب قابليت فراهم كردن آن را دارد به‌طوری‌که ساكنان مناطق مختلف شهري، از شهروند انفعالي به شهروندی فعال و مسئوليتپذير تبديل ميشوند. حكومت نه‌تنها بايد به شهروندان خود گوش فرا دهد بلكه بايد آن‌ها را به‌طور فعال در تمام مراحل سیاستگذاری دخالت دهد. حكمراني خوب یعنی تغییر از دولتی بوروکرات و غیرکارآمد به دولتی کارآفرین، کارساز و مشارکت‌جو (صدیق سروستانی و همکاران، 1386: 17-15)
پاسخگويي به‌عنوان یکی از اصول و ویژگیهای حکمرانی خوب نيروي پيش برنده‌اي است كه بر بازيگران كليدي فشار وارد ميسازد تا در قبال عملكرد خود مسئول باشند و از «خوب بودن عملكرد» در بخش خدمات عمومي اطمينان حاصل كنند. در شكل‌هاي سازماني بوروكراتيك سنتي، پاسخگويي از طريق سلسله‌مراتب سرپرستان، از پايين تا مديريت ارشد جريان دارد. سازمانهاي دولتي، به وسيله مردم و براي مردم ايجاد ميشوند و ميبايست در برابر آن‌ها پاسخگو باشند. رابطه بين دولت و شهروندان، سيستم پاسخگويي را شكل ميدهد كه به موجب آن، سازمانهاي دولتي وظايف مربوط را انجام ميدهند و شهروندان اجازه ميدهند كه اين وظايف انجام شوند، مشروط بر اينكه وكيل از حد خود تجاوز نكند و پاسخگو باشد (هيوز، 1380:289- 288).
پاسخگویی با حکمرانی خوب رابطهای تنگاتنگ دارد و اصولاً در نظام دموکراتیک میتوان انتظار تحقق شروط پاسخگویی را داشت. دو شرطی که پاسخگویی بدون آن‌ها ممکن نخواهد بود عبارت است از: اینکه رهبر، خود را جدا از تصمیماتش نپندارد و نتیجه آن را بپذیرد و دیگر اینکه حق و اختیار مجازات را به ذینفعانی بدهد که نفعشان به خطر افتاده است. به دیگر سخن دولت پاسخگو نیازمند دو ریشه مهم برای شکلگیری است: زمامداران مسئول و شهروندان مقتدر، بدین معنا که «اقتدار و اختیار تنبیه» را داشته باشند. بر این اساس، پاسخگویی سازوکاری با ساختار انگیزشی است که این سازوکار، انگیزه‌ای را در تصمیمسازان ایجاد میکند که بر اساس آن باید نسبت به احتیاجات و نیازهای مردم با کارآمدی تصمیم بگیرند؛ چرا که آن‌ها میدانند مردم قدرت و توانایی انتقاد و مجازات آن‌ها را دارند (آرائی، 1396). بر همین اساس امانوئل کانت نیز در تئوری معروف خود، با عنوان صلح جاودان، به گونهای ایده دولت پاسخگو را بیان کرده است. از طرفی سازوکار پاسخگویی میتواند به عنوان وسیلهای در نظر گرفته شود که به واسطه آن گروههای مختلف جامعه میتوانند اختلاف‌نظرهای خود را در مورد استفاده مناسب از منابع و دسترسی به قدرت سیاسی حل کنند و به صلح داخلی دست یابند. این در حالی است که این گونه اختلافات خود میتوانند موجب درگیرهای اجتماعی شوند؛ بنابراین پاسخگویی در زمین حکمرانی مطلوب و دموکراسی رشد میکند و در آن ریشه میدواند. دو ریشه اصلی آن- یعنی اینکه از یک‌سو تصمیمگیرندگان خود را جدا از تصمیماتشان فرض نکنند و از دیگر سو نیز به کسانی که تحت تأثیر این تصمیمات قرارگرفته‌اند، اختیار تنبیه داده شود- زمینه شکلگیری پاسخگویی را فراهم خواهند کرد.
شفافیت، حاکمیت قانون، مسئولیتپذیری سه مؤلفه پاسخگویی میباشند. شفافیت شامل شاخصهای حق دسترسی شهروندان به اطلاعات شهر (قراردادها، بودجه، گزارشات)، کمیته‌های ضد فساد محلی، بیان درآمد و داراییهای مقامات محلی، حسابرسی مستقل میباشد. حاکمیت قانون دارای شاخصهای سازوکارهای بررسی و واکنش مردم و دادخواست‌ها و شکایات، قانون‌گرایی مسئولین و مردم، تفکیک قوا و تمرکززدایی قدرت است. مسئولیتپذیری که دارای شاخص ترویج اخلاق خدمت به مردم میباشد (برنامه سکونتگاههای انسانی1، 2004: 9-7). شهرداری به‌عنوان سازمانی که در تعامل مستقیم با شهروندان میباشد و همچنین شهردار به عنوان مدیر شهر که به‌صورت غیرمستقیم توسط مردم انتخاب میشود، نقش اصلی را میتواند در تحقق مدیریت محلی ایفا نماید. به‌عبارت دیگر بستر تحقق حکمرانی خوب شهری را مهیا می‌سازد. شهرداریها در همه کشورها تحت یک عنوان و یک رده حکومتی واحد قرار نمی‌گیرند و بسته به نوع نظام حکومتی و تقسیمات سیاسی کشورها از جایگاه‌های متفاوتی برخوردار میباشند. شهرداری در ایران را میتوان سازمان اداره کننده امور شهری نیمه‌دولتی دانست. به‌عبارت دیگر میتوان نظام مدیریت شهری در ایران را با تأکید بر شورا و شهرداری تحت عنوان مدل شورا- مدیر شهر نامید. از این جهت پرداختن به شهرداری به‌عنوان سازمان محلی در جهت حکمرانی شهری خوب الزامی میباشد. پاسخگويي مسئله‌ای مهم و چالش آور است و يكي از متداول‌ترین معیارها براي ارزيابي مردم‌سالاری خدمات عمومي، تحقق پاسخگويي عمومي است. پاسخگويي با ايجاد شفافيت موجب از بين رفتن شكاف ميان مسئولين و مردم و يا حاكميت كنندگان و حاكميت شوندگان میشود. هارلو معتقد است كه پاسخگويي به‌عنوان ابزاري براي تحقق مشاركت، عمل مینماید و بوونز اعتقاد دارد پاسخگويي تصويري از عدالت، برابري، اعتماد و انصاف است.
سؤال اصلي تحقیق عبارت است از وضعیت و ميزان پاسخگویی در شهرداری منطقه ۶ چگونه میباشد؟
به نظر می‌رسد كه وضعیت و ميزان پاسخگویی در شهرداری منطقه ۶ از دید شهروندان، نامناسب و پايين میباشد. در اين پژوهش، بر روي پاسخگويي تمركز خواهيم كرد تا ميزان آن در مديريت شهري (شهرداري) منطقه 6 تهران سنجيده شود تا ضمن بررسي نقاط ضعف و کاستی‌های شهرداري در مورد شاخصه مذكور، بستري براي مديريت شهري مطلوب بر اساس حكمراني شهري خوب در آينده فراهم شود. دلیل گزینش پاسخگویی در پژوهش حاضر این است که پاسخگویی مسئولان محلی به شهروندان خود، اصل اساسی حکمرانی خوب است. نبايد فرصتی برای رشوه‌خواری در شهرها وجود داشته باشد زیرا اعتبار حکومت محلی را متزلزل می‌سازد و فقر شهری را افزایش میدهد. پاسخگویی برای شناخت سهامدار از حکومت محلی و اینکه چه کسانی از تصمیمات و اقدامات بهرهمند میشوند، ضروری است. مقامات [اداری] انتصابی و منتخب و دیگر مقامات مسئول دولتی، نیازمند معیارهای بالایی از انسجام و هماهنگی شخصی و شغلی‌اند. از این‌رو، مشارکت شهروندان، عامل مهم در ترویج و بهبود پاسخگویی است.
پيشينه تحقيق
مقاله«نسبتسنجي الگوي حكمراني خوب و مردم‌سالاری ديني (با تأکید بر شاخصهای حاكميت قانون، مشاركت و پاسخگويي)» نوشته رضایی و توحید فام (1397)، پرسش اصلي اين پژوهش بيان ميدارد «چه رابطهاي بين حكمراني خوب با تقويت مردم‌سالاری ديني در ايران وجود دارد؟». اين مقاله بيان ميدارد بين حكمراني خوب و تقويت مردمسالاري ديني در ايران، رابطه مستقيمي وجود دارد و حكمراني خوب به‌عنوان الگويي براي كشورهاي در حال توسعه، بستر مناسبي براي تقويت مردمسالاري ديني در ايران است.
مقاله«نقش نظام اداري در ارتقاي نظام پاسخگويي (مورد مطالعه: ادارات كل استان تهران)» نوشته مسعود و همکاران (1397) به رابطه بين حقوق اداري (بوروكراسي) و ميزان پاسخگويي سازمانهای دولتي پرداخته است و همبستگي مستقيم، قوي و مثبت بين مؤلفههای بوروكراسي (سلسله‌مراتب سازماني، نظام قوانين و مقررات، تخصص گرايي و شایسته‌سالاری) با ميزان پاسخگويي كاركنان را نشان میدهد.
مقاله «توصیه‌های سیاستی موانع تحقق‌پذیری حکمرانی خوب در ادارۀ امور عمومی» نوشته آرائی و همکاران (1396) به بررسی چهار شاخص حکمرانی خوب در اداره امور عمومی میپردازد که یک شاخص آن مربوط به پاسخگویی میباشد.
مقاله «پاسخگویی دولت: جایگاه، ارکان و پیش شرط ها» نوشته جلالی و اژئر (۱۳۹۵) که نویسندگان معتقدند پاسخگویی از دو رکن مهم پاسخ دادن و اجبار تشکیل‌شده که دستیابی به هر یک از این ارکان نیازمند دستیابی به‌پیش شرطهای پاسخگویی یعنی شفافیت و حکومت قانون است.
مقاله «بررسی رابطه بین حکمرانی خوب و رضایتمندی ارباب‌رجوع دستگاههای دولتی استان خراسان جنوبی» نوشته شرعی (۱۳۹۵) که با بهرهگیری از روش توصیفی و پیمایشی نشان میدهد بین حکمرانی خوب و رضایتمندی ارباب‌رجوع رابطه معنیداری وجود نداشته و در بررسی خرده مقیاسهای حکمرانی خوب، تنها بین بعد شفافسازی با رضایتمندی ارباب‌رجوع رابطه معنیدار معکوس مشاهده گردیده است.
مقاله «پاسخگویی و کارآمدی» نوشته اخوان کاظمی (۱۳۸۳)، پاسخگویی را یکی از اصول کارآمدی هر نظام سیاسی میداند. بر این اساس، میان پاسخگویی و افزایش کارآمدی نظام سیاسی، تعامل مستقیم و دوجانبهای وجود دارد و افزایش و کاهش این دو کاملاً به یکدیگر وابسته است.
کتاب «ارزیابی پاسخگویی و اثربخشی در سازمانهای غیرانتفاعی» نوشته کات و ماری (2000) میباشد. هدف از این کتاب بررسی مقیاس عملکرد، ارزیابی و گزارش در سازمانهای عمومی و غیرانتفاعی میباشد.
مقاله «مشارکت شهروندان و پاسخگویی عمومی: تحلیلی با ارجاع خاص به کشورهای در حال توسعه» نوشته سارکر و حسان2 (2010) میباشد. نویسندگان معتقدند نقش مشارکت مدنی در حصول اطمینان از پاسخگویی عمومی، در سالهای اخیر مورد توجه قرار گرفته است چرا که پاسخگویی اجتماعی مبتنی بر مشارکت مدنی میتواند مسئولان دولتی را از طریق ارتقای سازوکار پاسخگویی دولت، پاسخگو سازد.
بررسی ادبیات تحقیق در مسئله پاسخگویی نشان میدهد که ابتدا خود متغیر پاسخگویی کمتر مورد توجه و کاربست تحقیقاتی سازمانهای عمومی خصوصاً شهرداری قرار گرفته است. در پژوهش حاضر درصدد پرداختن به میزان پاسخگویی در مدیریت شهری بر اساس الگوی حکمرانی شهری خوب میباشیم. در این رویکرد، از آنجایی که شهرداری به‌عنوان یکی از متولیان مدیریت مدنظر قرار میگیرد که با ارتباطات و مراودات ارباب‌رجوع سروکار دارد به‌عنوان گزینهای اولویتدار جهت بررسی و سنجش میزان پاسخگویی مدیران شهری به شهروندان خود میباشد.
حکمرانی خوب شهری
چارچوب نظري پژوهش حاضر بر اساس مدل «حكمراني خوب شهري3» بوده كه در سالهاي اخير در حوزه مديريت شهري به پارادايمي مسلط تبديل شده است. از زمان زايش و استقلال رشته مديريت دولتي از رشتههاي با پيشينه طولانيتري نظیر حقوق و علوم سياسي، نظريات مختلفي جهت نحوه اداره و مديريت بخش دولتي و فراهم آوردن رفاه بيشتر براي شهروندان از سوي انديشمندان ارائه شده که در چارچوب پارادايمهاي زمان خود، به اظهارنظر و ارائه راهحل پرداختهاند. با فرا رسیدن دهه 1980، تفکرات سنتی به شکلی اساسی مورد تردید قرار گرفته و در دهه 1990، انگارههای کاملاً متفاوتی مطرح شده است. در کنار ارزشهای کلاسیک مانند کارایی، اثربخشی، بهرهوری، پاسخگویی و مسئولیتپذیری، ارزشهای مدیریت دولتی نوین مانند مشارکت کارکنان و شهروندان در مدیریت سازمان، گسترش دامنه انتخاب شهروندی، عدالت اجتماعی، پاسخگویی بوروکراتیک و توجه به اصول اخلاقی، عدم تمرکز و بوروکراسی زدایی و مسئولیت اداری نسبت به اثربخشی برنامه و توجه به زمینههای سرمایه اجتماعی و اعتماد نیز باید مورد توجه اساسی قرار گیرد (منوریان، 1379، 10-9). دگرگونی فوق تغییری همه جانبه در نقش مدیریت جامعه و رابطه بین دولت و شهروندان ایجاد کرده است. بر این اساس، در خدمات عمومی نوین، به جای اینکه دولت به‌عنوان تسهیل‌کننده و محرک نیروهای بازار عمل کند (هدایت کردن) به توانمندسازی آحاد شهروندان و ایجاد ارزشهای مشترک میان آن‌ها میپردازد (خدمت کردن)؛ منافع عمومی از گفتمان پیرامون ارزشهای مشترک حاصل میشود؛ و مدیران دولتی خود را به‌طور چندجانبه در قبال قوانین اساسی و عادی، ارزشهای اجتماعی، هنجارهای سیاسی، استانداردهای حرفهای و حقوق شهروندی پاسخگو میدانند (وارث، 1380: 76).
در فرهنگ لغت آمريكايي «هريتيج»، واژه حكمراني به‌عنوان «فعاليت، شيوه عمل يا قدرت حكم راندن دولت» معنا شده است. بانک جهانی حکمرانی را ظرفیت نهادی سازمانهای دولتی برای ارائه کالاهای عمومی و سایر کالاهایی که شهروندان یک کشور یا نمایندگانشان تقاضا میکنند به شیوهای اثربخش، شفاف، بیطرفانه و پاسخگو با توجه به محدودیت منابع تعریف میکند (بانک جهانی،2000: 48). مرکز سکونتگاههای انسانی سازمان ملل متحد، حكمراني را مجموعهای از اقدامات فردی و نهادی، عمومی و خصوصی برای برنامهریزی و اداره امور مشترک شهر و فرایند مستمری از منافع متفاوت و متضاد میداند که در قالب اقدامات مشارکتی و سازگار حرکت نموده و شامل ترتیبات رسمی و غیررسمی و سرمایه اجتماعی شهروندان است (مرکز سکونتگاههای انسانی، 2002: 5). حکمرانی خوب فقط بر اساس پول، تکنولوژی یا حتی تخصص نیست بلکه با توجه به اینکه شهر، خوب یا بد اداره میشود، انحصاری است یا فرآیند، هم باید مورد توجه قرار گیرد. بعلاوه، بر این صحه میگذارد که برنامهریزی راهبردی همهگیر (نه انحصاری) و فرایندهای تصمیمگیری، کلید و اساس حکمرانی خوب و شهرهای پایدار میباشند (برونتا4 و همکاران، 2019: 23-20).
حکمرانی شهری به طرز تفکیک‌ناپذیری با رفاه شهروندان در ارتباط است و باید زنان و مردان را قادر سازد تا به مزایا و منافع حقوق شهروندی شهری دست یابند و هیچ‌کسی از دسترسی به ضروریات زندگی شهری شامل مسکن مناسب، امنیت شغلی، آب سالم، بهداشت عمومی، محیط تمیز و پاک سلامتی، آموزش و تغذیه، اشتغال و تحرک و امنیت عمومی نمیتواند محروم شود. به این ترتیب، شهروندان برنامهاي آماده میکنند که به واسطه آن میتوانند از استعداد و هوش خود برای اصلاح و بهبود موقعیتها و شرایط اقتصادی و اجتماعی استفاده نمایند (لانگ5،2010: 45).
ژان پير حكمراني شهري را به چهار مدل عمومي تقسيم ميكند:
الف) حكمراني مديريتي: حكومت محلي سازماني عمومي است كه نيازها و منافع عمومي را از طريق توليد و توزيع خدمات برآورده ميسازد. بازيگران اصلي، مديران سازمانهاي تولیدکننده و خدمات عمومي هستند. حكمراني مديريتي دو هدف اصلي يعني افزايش كارايي توليد و توزيع خدمات عمومي را دنبال ميكند.
ب) حكمراني طرفدار رشد: نخبگان سياسي و اقتصادي شهر تا چه اندازه به تصميمات سياسي ملي و كلان اجازه مداخله ميدهند و از آن‌ها براي رشد شهر استفاده ميكنند. مدل مذكور، مدلي نخبه‌گراست كه در آن مشاركت محدود است و رشد اقتصادي به عنوان هدف اصلي تلقي ميشود كه نخبگان تجاري شهري و مقامات منتخب ارشد كه در علاقه به ترقي اقتصاد محلي شريك هستند، نقش اصلي را ايفا ميكنند.
ج) حكمراني رفاهي: اين مدل اختصاص به آن دسته از شهرهايي دارد كه روزگاري داراي رونق اقتصادي ناشي از صنعتي شدن بودند اما در حال حاضر به دليل برون‌رفت سرمايهها، دچار ركود اقتصادي شدند. اين شهرها رشد بسيار محدودي در اقتصاد محلي دارند و بودجه آن وابسته به حكومت مركزي است.
د) حكمراني مشاركتي: اين مدل، حكمراني شهري خاص دموكراسيهاي كوچك، پيشرفته و صنعتي اروپاي غربي است كه در آن اتحاديههاي كارگري، كارفرمايان و دولت در جرياني سه‌جانبه به چانه‌زنی و تصمیمگیری در مورد مسائل مشترك نظير تعيين دستمزدها، خدمات اجتماعي و توزيع عادلانه ناشي از بهرهوري اقتصادي ميپردازند (پییر6،1999: 385-378).
پاسخگویی
برنامهریزی و تصمیمگیری برای پاسخگویی یکی از وظایف و ابزارهای مهم مدیریت مطلوب است که بر اساس آن روش‌های دستیابی به اهداف، اعم از اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و... شناسایی میشود (موری-پری و تومانی7، 2018: 3-2).
نظام پاسخگویی اشاره به مسئولیتها، نتایج و پیامدهای خاص آن دارد. در جوامع دارای نظامهای سیاسی مردم‌سالار، مقامات منتخب در قبال اعمالی که انجام میدهند، در برابر شهروندان مسئولیت پاسخگویی دارند و شهروندان نیز به‌عنوان صاحبان حق، حقایق را در مورد اعمال مسئولان و بر مبنای حقوق طبیعی دانستن و پاسخ‌خواهی به‌طور علنی و مستقیم یا از طریق نمایندگان قانونی خود، پیگیری و مطالبه میکنند (کات و ماری8، 2000: 40-35). پاسخگویی یکی از سرمایههای اجتماعی و از شاخصهای اصلی حکمرانی خوب است که وحدت را در سیستمهای اجتماعی ایجاد و حفظ مینماید، ارزشهای دموکراتیک را پرورش میدهد، شهروندان را به نهادهایی که نمایندگان آن‌ها هستند پیوند میدهد و از این طریق، مقبولیت و اثربخشی دولت افزایش مییابد (آرائی، 1390: 86-85).
در الگوی پارادایمی (مدیریت دولتی نوین)، مدیران نقش کارآفرینی دارند و نگرش به مردم در مقام مشتری و سازوکارهای اجرایی به‌صورت سازوکارهای بازار تعریف میشود. دولت در جایگاه هدایتگر و ناظر عمل نموده پاسخگویی مستقیم در مقابل مشتریان وجود خواهد داشت و دولت به سمت دولت پاسخگو سیر خواهد کرد.
بنابراین، پاسخگویی سه هدف عمده دارد:
الف) پاسخگویی به‌عنوان ابزار کنترل قدرت: اکثر دولتها در شرایطی به سر میبرند و در بستری حکومت میکنند که باید به تقاضاهای روزافزون شهروندان آگاه، تشکلها، گروههای ذینفع، نهضتهای اجتماعی، مطبوعات و وسایل ارتباطی جمعی پاسخگو باشند. امروزه پاسخگویی از جنبه نظارتی در همه نظامهای سیاسی نقشی محوری دارد و سیاستمداران خواستار آن میباشند بخش اجرایی دولت از قدرت نامحدود و تهدیدکننده‌ای که داراست سوءاستفاده نکند.
ب) پاسخگویی به‌عنوان تضمین استفاده صحیح از منابع عمومی: مهم‌ترین جنبه پاسخگویی این است که مردم مطمئن شوند کارگزاران در بکارگیری و استفاده بهینه از منابع عمومی از حدود قوانین موضوعه و ارزشهای خدمات عمومی عدول نکردهاند. از این‌رو نمایندگان منتخب مردم در مجلس قانون‌گذاری از سوی آنان بر کاربرد منابع ملی نظارت میکنند.
ج) پاسخگویی ابزاری برای بهبود خدمات دولتی: نظارت بر قدرت و تضمین کاربرد صحیح منابع عمومی اغلب جنبههای منفی و تنبیهی پاسخگویی را به ذهن تداعی میکند. پاسخگویی به‌عنوان ابزار پیشرفت و بهبود مستمر خدمات به جنبه مثبت خدمات دولتی اشاره دارد و نوعی فرایند یادگیری نیز تلقی میشود (آکوئین9،2000: 53).
دستیابی به اهداف مذکور و ارتقای پاسخگویی، نیازمند مؤلفههای سیاسی- مدنی، اداری- مدیریتی و آموزشی- فرهنگی میباشد.
[1] United Nations Human Settlements Programme
[2] Sarker & Hassan
[3] - Good Urban Governance.
[4] - Brunetta.
[5] - Lange.
[6] - Pierre.
[7] - Moore-Chery & Tomaney.
[8] - Cutt and Murray.
[9] - Aucoin.
1- مؤلفههای سیاسی- مدنی: با کمک گرفتن از جامعه مدنی میتوان از پتانسیل و روح جمعی شهروندان، افکار عمومی و نهادهای مدنی بدون صرف هزینههای مادی، انسانی و پیچیدگیهای زائد ساختاری و اداری، عملاً نظام اداری را از طریق ابزارهای ذیل پاسخگو ساخت.
الف) فراهم کردن بستر فعالیت مطبوعات: مطبوعات انعکاس کتبی افکار و اندیشههای افراد و گروههایی است که پیام و خطاب برعهده دارند و روابط گستردهای را بین افراد، گروهها، جامعه و دولت فراهم میکنند و مجموعهای از حقوق فردی، صنفی، اجتماعی و سیاسی را پدیدار میسازند.
ب) شفافیت امور و آزادسازی اطلاعات: فرهنگ جریان اطلاعات با ایجاد شفافیت در سیاستها و عملکردها قابل دسترسی است. مردم و نهادهای اجتماعی باید از روند اداره امور کشور و قوانین و اطلاعات موجود آگاهی داشته باشند.
ت) تقویت نهادهای مدنی در نظارت بر نهاد قدرت و نظام اداری.
ث) توسعه مشارکت مردمی در امر پاسخ‌خواهی و نظارت بر دستگاههای دولتی.
2- مؤلفههای اداری- مدیریتی:
الف) قرار دادن پاسخگویی برای ارزیابی مدیران: پاسخگویی به نهادهای مدنی و مردم، توجه به خواستههای ارباب‌رجوع و جلب رضایت آنان باید به‌عنوان یک شاخص مهم لیاقت و شایستگی مدیران تلقی شود.
ب) قرار دادن شرایط و صلاحیت برای کسب پست مدیریت.
ت) تمام وقت بودن و حضور دائمی مدیران.
3- مؤلفههای آموزشی و فرهنگی: هر جامعه‌ای دارای یک نظام فرهنگی و اعتقادی است که مردم در هر نقش و مقامی، از آن در رفتار، گفتار و حتی تفکر خود تأثیر میپذیرند.
الف) تقویت شناخت آگاهی و مبانی نیروی انسانی در نظام انسانی.
ب) تقویت آگاهی اجتماعی و مبانی مردم و ارباب‌رجوع.
ت) تقویت فرهنگ مسئولیت خواهی و انتقاد از دستگاههای اجرایی در مردم (میرزایی،1380: 68-65).
روش تحقيق
اين پژوهش، از جنبة هدف، كاربردي و از لحاظ نحوه گردآوري اطلاعات، میدانی بوده است و تمرکز تحقیق به طور عمیق و تنها بر روی شهرداری منطقه ۶ تهران میباشد. پرسشنامه محقق ساخته و روایی و پایایی آن محاسبه شده و نیز مؤلفهها و عوامل پاسخگویی با توجه به وظایف و مأموریتهای شهرداری و نوع خدماتی که ارائه میدهد، بررسی و تحلیل شده است.
سؤال‌های (گويه‌ها) پرسشنامه، شامل 2 قسمت است؛ سؤالات عمومي که اطلاعات کلي و جمعيت شناختي در رابطه با پاسخ‌دهندگان جمع‌آوري گردید و سؤالات تخصصي که اين بخش برای شهروندان شامل ۲۸ سوال و طراحي نوع پاسخگویی به سؤالات متنوع بوده و از طيف پنج گزينه‌اي ليکرت استفاده گرديده است. شکل کلي و امتیازبندی طیف ليکرت به صورت ذيل ميباشد:
شکل کلي: کاملاً مخالفم- مخالفم- نظري ندارم- موافقم- کاملاً موافقم
امتياز بندي: 1 2 3 4 5
براي بررسي ميزان اعتبار پرسشنامه‌ها از آلفاي كرونباخ استفاده گرديد و برای سؤالات با مقیاس مشابه محاسبه‌شده و سؤالات با طیف ۵ گزینهای مورد آزمون پایایی قرار گرفتند. نتايج حاصل از تجزیه‌وتحلیل پایایی پرسشنامه با استفاده از نرم‌افزار SPSS در شکل‌های زیر آمده كه از سطح حداقلي(70%) بالاتر ميباشد و بنابراين پرسشنامه‌های مورد استفاده از پایایی مناسبی برخوردار است. اعتبار محتواي اين پرسشنامه توسط نخبگان اجرایی و علمی و تعدادی از کارشناسان زبده مورد تأييد قرار گرفته و از اعتبار لازم برخوردار است. جامعه آماری مستند به اعلام شهرداری منطقه 6 بوده که در سال 1397 در بازده زمانی شهریور و مهر مجموع شهروندان و مراجعان شهرداری منطقه 6 تهران برای خدمات طرح ترافیک، استعلام پروانه و گواهی ساختمان، صدور مجوز حفاری به تعداد 200 نفر میباشد که بر اساس جدول مورگان نمونهای به حجم 127 نفر انتخاب شد که بعد از توزیع ابزار گردآوری اطلاعات بین مراجعان و شهروندان تعداد 120 پرسشنامه جمعآوری و مورد تحیل قرار گرفت. روش نمونهگیری در این پژوهش نمونهگیری تصادفی ساده میباشد.
آزمون t استيودنت؛ برای سنجش میانگین بسیاری از سؤالات پرسشنامه استفاده شده است.
آزمون تحليل واريانس فريدمن؛ برای سنجش همگن بودن و رتبهبندی سؤالات چند موردی استفاده شده است.
یافتهها
۱-3- منطقه مورد مطالعه تحقیق
در اين پژوهش ميزان پاسخگویی در مديريت شهري (شهرداری) منطقه 6 تهران از نظر شهروندان سنجيده میشود. اين منطقه با مساحتي معادل 45/2138 هكتار حدود 3/3 درصد از سطح شهر و جمعيت 235.617 نفر را شامل مي‌گردد. از عمده‌ترين ويژگي كالبدي منطقه 6 مي‌توان به موقعيت قرارگيري آن در مركز شهر تهران و استقرار مهم‌ترين كاربري‌هاي اداري ـ خدماتي با مقياس
عملكردي فرامنطقه‌اي، شهري و حتي ملي در آن اشاره نمود (http://region6.tehran.ir).
2-3- مؤلفههای پاسخگويي با استفاده از شاخصسازي و پرسشنامه و ديدگاههاي پاسخ‌دهندگان
جدول 1: آمارهای توصیفی مفاهیم
مفاهیم | سوالات | تعداد | حداقل | حداکثر | میانگین | میزان انحراف |
1. مسئوليتپذيري مسئولان و مناصب | در مراجعاتی که به شهرداری داشتید: | 68 | 1.00 | 4.00 | 2.7941 | 1.21629 |
آیا در مراجعاتی که به شهرداری داشتید، مشکل شما در مسیر طبیعی پیگیری شد | 79 | 1.00 | 2.00 | 1.7468 | 43760. | |
در مواردی که در شهرداری با عدم پاسخگویی و حل مشکل روبرو شدید به کدام یک از اقدامات زیر متوسل شدید | 89 | 1.00 | 5.00 | 3.3596 | 1.68042 | |
نمونه معتبر | 64 | |||||
2. وظايف و عملكرد مديران شهري | شما به چه میزان از نحوه انجام وظایف و عملکرد مسئولان اداره شهر راضی هستید؟ | 112 | 1.00 | 5.00 | 3.6429 | 1.04715 |
آیا شهرداری منطقه در طول سال گذشته گزارشی از عملکرد خود را به اطلاع شما رسانده است؟ | 119 | 1.00 | 2.00 | 1.8571 | 35141. | |
نمونه معتبر | 112 | |||||
3. ارائه نظرات و ديدگاههاي شهروندان نسبت به مسائل مختلف حوزه شهري | آیا از وظایف اصلی شهرداری منطقه اطلاع دارید؟ | 118 | 1.00 | 2.00 | 1.6525 | 47819. |
آیا برای شما امکان ارتباط مستقیم با مسئولان شهری و در میان گذاشتن مسائل و مشکلات خود با آن‌ها به وجود آمده است؟ | 118 | 1.00 | 2.00 | 1.9068 | 29198. | |
در صورت مثبت بودن پاسخ: آیا مشکل شما را حل نموده اند؟ | 36 | 1.00 | 2.00 | 1.7778 | 42164. | |
در صورتی که با مسئولان شهری ارتباط مستقیم داشتید برخورد آن‌ها با شما چگونه بوده است؟ | 66 | 1.00 | 5.00 | 3.6364 | 1.13187 | |
آیا شمایل به ارائه نظرات و دیدگاههای خود به مسئولین شهری دارید؟ | 118 | 1.00 | 2.00 | 1.2712 | 44647. | |
نظرات شهروندان در امور شهری چه میزان میتواند به تصمیمات بهتر و اصولی‌تر توسط مسئولان شهری بینجامد؟ | 118 | 1.00 | 5.00 | 2.1186 | 1.22767 | |
نمونه معتبر | 30 | |||||
4. وجود قوانين رفتاري در شهرداريها | با ارباب‌رجوع با احترام برخورد میشود | 117 | 1.00 | 5.00 | 3.1453 | 1.33433 |
با شهروندان به‌صورت عادلانه و بدون تبعیض برخورد میشود | 117 | 1.00 | 5.00 | 3.3162 | 1.01412 | |
امور و وظایف با سرعت انجام میشود | 117 | 1.00 | 5.00 | 3.2650 | 1.02884 | |
امور وظایف با سهولت و بدون تشریفات جدی انجام میشود | 117 | 1.00 | 5.00 | 3.2650 | 1.08591 | |
نمونه معتبر | 117 | |||||
5. اطلاعرسانی به شهروندان در خصوص مسائل مختلف شهري | آیا از شهرداری منطقه در طول یک سال گذشته اطلاعیه و بیانیه‌ای را دریافت کرده‌اید؟ | 119 | 1.00 | 2.00 | 1.9328 | 25147. |
آیا از شهرداری منطقه برای شرکت در جلسه پرسش و پاسخ در محله یا خارج از محله خود دعوت شده‌اید؟ | 119 | 1.00 | 2.00 | 1.9664 | 18099. | |
آیا از شهرداری منطقه خود مطالبی را در مطبوعات دیده و یا در صداوسیما شنیده‌اید؟ | 118 | 1.00 | 2.00 | 1.6102 | 48979. | |
آیا از طرحها و برنامه‌های عمرانی و اجتماعی شهرداری منطقه اطلاع دارید؟ | 119 | 1.00 | 2.00 | 1.8571 | 35141. | |
آیا از اطلاعیه مربوط به مزایده و مناقصه شهرداری در طول سال گذشته اطلاع یافتید؟ | 116 | 1.00 | 2.00 | 1.8534 | 35519. | |
نمونه معتبر | 116 | |||||
6. نظرخواهي از شهروندان در خصوص برنامهها و طرحهاي شهري | آیا شهرداری برای انجام طرح‌های محلی و منطقه‌ای از شما نظرخواهی نموده است؟ | 119 | 1.00 | 2.00 | 1.9832 | 12909. |
آیا شهرداری نظرات شما را درباره مسائل مختلف حوزه شهری مورد توجه قرار می دهد؟ | 114 | 1.00 | 5.00 | 1.9649 | 37463. | |
شهرداری به چه میزان نظرات شما را درباره مسائل مختلف حوزه شهری مورد توجه قرار میدهد؟ | 109 | 1.00 | 5.00 | 4.3394 | 95472. | |
شما نظرات خود را در مورد مسائل و مشکلات محله یا شهر چگونه به اطلاع مسئولان می‌رسانید؟ | 89 | 1.00 | 5.00 | 2.2697 | 1.32085 | |
به نظر شما بهترین راه انتقال پیشنهادات، شکایات و خواستههای شهروندان به مسئولان اداره شهر کدام است؟ | 110 | 1.00 | 5.00 | 2.6364 | 1.43819 | |
نمونه معتبر | 81 | |||||
7. وضوح رويهها و مسئولیتها در امور مختلف شهري | آیا شما مجموعه مقررات و قوانین شهرداری را دریافت و مطالعه کرده‌اید؟ | 118 | 1.00 | 2.00 | 1.8814 | 32475. |
در صورت مطالعه میزان شفافیت و درک قوانین و مقررات شهرداری به چه میزان است؟ | 60 | 1.00 | 5.00 | 3.7333 | 1.17699 | |
نمونه معتبر | 59 | |||||
مفهوم: مسئوليتپذيري مسئولان.
شاخصها: مشخص بودن شرح وظايف هر بخش و منصب، فرايند و سازوکار پاسخگويي، وسايل پاسخگويي.
همان‌طور جدول 1 نشان میدهد، پاسخ‌دهندگان عقیده دارند در مراجعات آن‌ها به شهرداری تا حدي جواب آن‌ها درست داده شده و کارها روال معمول داشته‌اند. پاسخ‌دهندگان وجود رابطه را اصلیترین راهحل مشکلات خود در شهرداری میدانستند. به بیان دیگر پاسخ‌دهندگان وضعیت مسئوليتپذيري مسئولان شهرداری منطقه ۶ به شهروندان در خصوص مسائل مختلف شهري را تا حدي مناسب ارزیابی کرده‌اند.
جداول زیر نتایج آزمون برابری میانگین جواب‌های بله و خیر (آزمون T-Test) نشان میدهد.
جدول 2: مسئولیتپذیری مسئولان و مناصب
آمارهای یک نمونه
| تعداد | معناداری | میزان انحراف | میزان اشتباه معناداری |
آیا در مراجعاتی که به شهرداری داشتید، مشکل شما در مسیر طبیعی پیگیری شد | 79 | 1.7468 | 43760. | 04923. |
آزمون یک نمونه
ارزش آزمون=1.5 | |||||
T | درجه آزادی | معناداری (2-tailed) | تفاوت معنی | 95% اعتبار فاصله از تفاوت | |
پایین‌تر | بالاتر | ||||
5.013 | 78 | 000. | 2468. | 1488. | 3449. |
همان‌طور که در جدول مشاهده میکنید میانگین این سؤال 7468/1 است که از 5/1 (برابری پاسخ‌های بله و خیر) بزرگ‌تر است.
مفهوم: وظايف و عملكرد مديران شهري.
شاخصها: ميزان انجام وظايف محوله و از پيش تعیین‌شده توسط مديران شهري، ارزيابي عملكرد مديران شهري
نتایج در مورد مفهوم وظایف و عملکرد مدیران شهری نشان میدهد که پاسخ‌دهندگان تا حدودي از عملکرد شهرداری راضیاند و اعتقاد دارند شهرداری بايد گزارش عملکرد خود را در اختیار مردم قرار بدهد(جدول 1).
جداول زیر نتایج آزمون برابری میانگین‌ها (آزمون T-Test) را نشان میدهد
جدول 3: وظايف و عملكرد مديران شهري
آمارهای یک نمونه
| تعداد | معناداری | میزان انحراف | میزان اشتباه معناداری |
شما به چه میزان از نحوه انجام وظایف و عملکرد مسئولان اداره شهر راضی هستید؟ | 112 | 306429 | 1.04715 | 09895. |
آزمون یک نمونه
ارزش آزمون=1.5 | |||||
T | درجه آزادی | معناداری (2-tailed) | تفاوت معنی | 95% اعتبار فاصله از تفاوت | |
پایین‌تر | بالاتر | ||||
6.497 | 111 | 000. | 6429.. | 4468. | 8389. |
همان‌طور که در جدول مشاهده میکنید میانگین این سؤال 6429/3 است که از ۳ (چون طیف ۵ گزینهای لیکرت است) بسیار بزرگ‌تر میباشد. پاسخ‌دهندگان وضعیت وظايف و عملكرد مديران شهري در شهرداری منطقه ۶ را تا حدودی مناسب ارزیابی کرده‌اند.
مفهوم: ارائه نظرات و ديدگاههاي شهروندان نسبت به مسائل مختلف حوزه شهري.
شاخصها: ميزان توجه مسئولين به نظرات و خواستههاي شهروندان، ميزان تمايل شهروندان به ارائه نظرات خود در مورد مسائل شهري.
نگاهی به نتایج جدول 1 در بخش مفهوم 3 (ارائه نظرات و ديدگاههاي شهروندان نسبت به مسائل مختلف حوزه شهري) سؤال نشان میدهد که عمده پاسخ‌دهندگان تمايل زیادی به ارائه نظرات خود در مورد مسائل شهري دارند ولی ميزان توجه مسئولين به نظرات و خواستههاي شهروندان از دید آن‌ها مناسب نیست و بايد بهبود يابد.
جداول زیر نتایج آزمون برابری میانگین‌ها (آزمون T-Test) را نشان میدهد.
جدول 4 : ارائه نظرات و ديدگاههاي شهروندان نسبت به مسائل مختلف حوزه شهري
آمارهای یک نمونه
| تعداد | معناداری | میزان انحراف | میزان اشتباه معناداری |
درصورتی‌که با مسئولان شهری ارتباط مستقیم داشتید برخورد آن‌ها با شما چگونه بوده است؟ | 66 | 3.6364 | 1.13187 | 13932. |
آزمون یک نمونه
ارزش آزمون=3 | |||||
T | درجه آزادی | معناداری (2-tailed) | تفاوت معنی | 95% اعتبار فاصله از تفاوت | |
پایین‌تر | بالاتر | ||||
4.568 | 65 | 000. | 6364.. | 3581. | 9146. |
همان‌طور که در جدول مشاهده میکنید میانگین این سؤال 6364/3 است که از ۳ بسیار بزرگ‌تر است. پاسخ‌دهندگان وضعیت ارائه نظرات و ديدگاههاي شهروندان نسبت به مسائل مختلف حوزه شهري در شهرداری منطقه ۶ را نامناسب و ناكافي ارزیابی کرده‌اند.
مفهوم: وجود قوانين رفتاري در شهرداريها
شاخصها: وجود نظامنامه و آييننامههاي رفتاري در شهرداريها، ميزان پايبندي قوانين رفتاري توسط مديران و كارمندان شهرداري، ميزان رضايت شهروندان از رفتارها و برخوردهاي مدیران شهري نسبت به ارباب‌رجوع.
نتایج ۴ سؤال مفهوم وجود قوانين رفتاري در شهرداريها در جدول 1 به ترتیب نشان میدهد که عمده پاسخ‌دهندگان عقیده دارند که در شهرداری منطقه ۶ به آن‌ها بايد با احترام و عدالت بيشتري برخورد شود و همچنين کارها به کندی و با تشریفات زیادی انجام میگردد. جداول زیر نتایج آزمون برابری میانگین جواب‌های بله و خیر (آزمون T-Test) را نشان میدهد.
جدول 5: وجود قوانين رفتاري در شهرداريها
آمارهای نمونه
| تعداد | معناداری | میزان انحراف | میزان اشتباه معناداری |
M7 | 117 | 3.2479 | 91179. | 08429. |
آزمون نمونه
ارزش آزمون=3 | |||||
T | درجه آزادی | معناداری (2-tailed) | تفاوت معنی | 95% اعتبار فاصله از تفاوت | |
پایین‌تر | بالاتر | ||||
2.940 | 116 | 004. | 2479. | 0809. | 4148. |
همان‌طور که در جدول مشاهده میکنید میانگین این ۴ سؤال 2479/3 است که از ۳ بزرگ‌تر است. پاسخ‌دهندگان وضعیت وجود قوانين رفتاري در شهرداری منطقه ۶ را ناكافي ارزیابی کرده‌اند كه بايد اصلاح شود.
مفهوم: اطلاعرسانی به شهروندان در خصوص مسائل مختلف شهري.
شاخصها: برگزاري جلسات مصاحبه، صدور اعلاميه و بيانيه، سخنراني و پرسش و پاسخ با شهروندان، نشريه، مصاحبه راديو و تلويزيوني، انتشار رسمي قراردادها، مزايدهها و مناقصهها، وجود سازماني براي بررسي و گزارش موارد فساد.
همان‌طور که جدول 1 نشان میدهد، در هر ۵ سؤال میانگین پاسخ‌ها نزدیک به ۲ است و به‌بیان‌دیگر پاسخ‌دهندگان وضعیت اطلاعرسانی شهرداری منطقه ۶ به شهروندان در خصوص مسائل مختلف شهري را نامناسب ارزیابی کرده‌اند. این ارزیابیها در نمونه است و برای اطمینان بیشتر و تعمیم آن به جامعه باید از آزمون T-Test استفاده کرد.
جداول زیر نتایج آزمون برابری میانگین جواب‌های بله و خیر (آزمون T-Test) را برای مجموع این ۵ سؤال نشان میدهد.
جدول 6: اطلاعرسانی به شهروندان در خصوص مسائل مختلف شهري
آمارهای نمونه
| تعداد | معناداری | میزان انحراف | میزان اشتباه معناداری |
M5 | 116 | 1.8414 | 21185. | 01967. |
آزمون نمونه
ارزش آزمون=1.5 | |||||
T | درجه آزادی | معناداری (2-tailed) | تفاوت معنی | 95% اعتبار فاصله از تفاوت | |
پایین‌تر | بالاتر | ||||
17.355 | 115 | 000. | 3414. | 3024. | 3803. |
همان‌طور در جدول مشاهده میکنید میانگین این ۵ سؤال 8414/1 است که از 5/1 بزرگ‌تر میباشد؛ بنابراین، اكثر پاسخ‌دهندگان وضعیت اطلاعرسانی شهرداری منطقه ۶ به شهروندان در خصوص مسائل مختلف شهري را نامناسب ارزیابی کرده‌اند.
مفهوم: نظرخواهي از شهروندان در خصوص برنامهها و طرحهاي شهري.
شاخصها: ميزان نظرخواهي از شهروندان در امور شهري، سازوکار نظرخواهي از شهروندان، ميزان توجه و اجراي نظرخواهي، ميزان نظارت بر طرحها و برنامههاي شهري توسط شهروندان. جدول شماره 1 نشان میدهد پاسخ‌دهندگان وضعیت نظرخواهي از شهروندان در خصوص برنامهها و طرحهاي شهري و توجه به نظرات آن‌ها را تا حدي مناسب ارزیابی میکنند. جداول زیر نتایج آزمون برابری میانگین جواب‌های بله و خیر (آزمون T-Test) را نشان میدهد
.
جدول 7: نظرخواهي از شهروندان در خصوص برنامهها و طرحهاي شهري
آمارهای نمونه
| تعداد | معناداری | میزان انحراف | میزان اشتباه معناداری |
M2 | 114 | 1.9561 | 15687. | 01469. |
آزمون نمونه
ارزش آزمون=1.5 | |||||
T | درجه آزادی | معناداری (2-tailed) | تفاوت معنی | 95% اعتبار فاصله از تفاوت | |
پایین‌تر | بالاتر | ||||
31.047 | 113 | 000. | 4561. | 4270. | 4852. |
همان‌طور که در جدول مشاهده میکنید میانگین این ۲ سؤال 9561/1 است که از 5/1 بسیار بزرگ‌تر میباشد؛ بنابراین، پاسخ‌دهندگان در خصوص نظرخواهي شهرداری منطقه ۶ از شهروندان در خصوص برنامهها و طرحهاي شهري و توجه به این نظرات را تا حدي مناسب ارزیابی کرده‌اند.
مفهوم: وضوح رويهها و مسئوليتها در امور مختلف شهري.
شاخصها: تدوين و تنظيم قوانين و مقررات شهرداري، ميزان آگاهي شهروندان از قوانين و مقررات، ميزان مطالعه شهروندان از قوانين شهرداري، وضوح قوانين و مقررات.
همان‌طور که در جدول 1 و در بخش مفهوم وضوح رويهها و مسئولیتها در امور مختلف شهري مشاهده میکنید، پاسخ‌دهندگان عمدتاً جواب نه به دریافت مجموعه مقررات و قوانین داده‌اند. جداول زیر نتایج آزمون برابری میانگین (آزمون T-Test) را نشان میدهد.
جدول 8: وضوح رویهها و مسئولیتها در امور مختلف شهري
آمارهای یک نمونه
| تعداد | معناداری | میزان انحراف | میزان اشتباه معناداری |
در صورت مطالعه میزان شفافیت و درک قوانین و مقررات شهرداری به چه میزان است؟ | 60 | 3.7333 | 1.17699 | 15195. |
آزمون یک نمونه
ارزش آزمون=3 | |||||
T | درجه آزادی | معناداری (2-tailed) | تفاوت معنی | 95% اعتبار فاصله از تفاوت | |
پایین‌تر | بالاتر | ||||
4.826 | 59 | 000. | 7333. | 4293. | 1.0374 |
همان‌طور که در جدول مشاهده میکنید میانگین این ۲ سؤال 7333/3 است که از ۳ بسیار بزرگ‌تر میباشد؛ بنابراین، پاسخ‌دهندگان وضعیت وضوح رويهها و مسئوليتها در امور مختلف شهري در شهرداری منطقه ۶ را نامناسب ارزیابی کرده‌اند.
بنابراین، وضعيت پاسخگويي در شهرداري منطقه 6 تهران ازنظر پاسخ‌دهندگان ناكافي و نامناسب ميباشد كه بايد اقدامات كافي در اين زمينه انجام شود.
3.3. رتبهبندی سؤالات با آزمون فریدمن
یک تحلیل کمکی نیز در این تحقیق برای مشخص کردن رتبه بعضی سؤالات انجام گرفت. فرض این بود که موارد در هر کدام از این سؤالات همگن نیستند و از نظر پاسخ‌دهندگان بعضی از آن‌ها مهم‌تر قلمداد شده‌اند. آزمون فریدمن به این پرسش پاسخ میگوید.
جدول 9: آمارهای آزمون
تعداد پاسخ‌دهندگان | 117 |
همبستگی بین متغیرها | 3.399 |
معنیداری | 334. |
درجه آزادی | 3 |
همان‌طور که در جدول مشاهده میشود مقدار معنیداری 0.334 است (بزرگ‌تر از 05/0و 01/0) و بنابراین فرض همگنی پذیرفته میشود.
بحث و نتیجهگیری
در نگرش فراپارادایمی که به خدمات عمومی نوین شهرت یافته است، دولت در مقام خدمتگزار عمل مینماید و به توانمندسازی شهروندان و خلق ارزشهای مشترک میان آن‌ها میپردازد. با ورود شهروندان و جامعه مدني به عرصه سیاستگذاری و تصميمگيري، جريان اداره شهر از يك نظام اقتدارگرا و آمرانه به فرايندي مردم‌سالار و مشاركتي تبديل خواهد شد. مدیریت در هر سطحی به گونهای مستمر موظف به ارائه گزارش به نهادهاي مدني و مردم ميباشد. پاسخگویی مدیریت محلی به شهروندان به عنوان اصل اساسی حکمرانی خوب، برای شناخت سهامدار از مدیریت و اینکه چه کسانی از تصمیمات و اقدامات بهرهمند میشوند، ضروری است.
در پژوهش حاضر مسئله پاسخگویی - همان گونه که در پیشینه تحقیق اشاره شده- کمتر مورد توجه و کاربست تحقیقاتی سازمانهای عمومی بویژه شهرداری بوده، مورد توجه قرار گرفته است. در رویکرد حکمرانی شهری خوب، از آنجایی که شهرداری به‌عنوان یکی از متولیان مدیریت که با ارتباطات و مراودات ارباب‌رجوع سروکار دارد به‌عنوان گزینهای اولویتدار جهت بررسی و سنجش میزان پاسخگویی مدیران شهری به شهروندان خود میباشد. تحلیل دادههای آماری نشان میدهد از نظر شهروندان مؤلفههای پاسخگویی شامل؛ مسئوليتپذيري مسئولان و مناصب، وظايف و عملكرد مديران شهري و نظرخواهي از شهروندان در خصوص برنامهها و طرحهاي شهري تا حدی مناسب و وضعیت مؤلفههای اطلاعرساني به شهروندان، وضوح رويهها و مسئوليتها، نظرخواهی از شهروندان نسبت به مسائل مختلف حوزه شهري و وجود قوانين رفتاري در شهرداريها ناكافي و نامناسب بوده است.
در خصوص ابزارهای عملی و راهکارهای سیاستی برای تحقق اصل پاسخگویی در شهرداری منطقه 6 موارد زیر پیشنهاد میشود:
§ اطلاعرسانی به شهروندان از طریق: تشویق حق دسترسی شهروندان به اطلاعات شهر- برگزاري جلسات مصاحبه، صدور اعلاميه و بيانيه، سخنراني و پرسش و پاسخ با شهروندان، مصاحبه راديو و تلويزيوني، انتشار رسمي قراردادها، وجود واحد مستقل براي بررسي و گزارش موارد فساد.
§ وضوح رویهها و مسئولیتها از طریق: وضوح و شفافیت قوانین و مقررات شهری و آموزش و اطلاعرسانی آن به شهروندان، برداشتن عوامل آییننامهای و اداری موجد رشوه‌خواری- ایجاد قوانین نظارتی برای بررسی و آشکار کردن منظم داراییهای مدیران شهری.
§ نظرخواهی از شهروندان از طریق: دریافت دیدگاههای آزاد و منظم شهروندان نسبت به مسائل مالی شهر و موضوعات مهم دیگر با سازوکارهایی نظیر بودجه مشارکتی، شیوههای شفاف قراردادهای معاملاتی نظیر مناقصه، مزایده و ترک تشریفات - نظارت شهروندان بر طرحها و برنامههاي شهري.
§ وجود قوانین و مقررات رفتاری در شهرداریها از طریق: ترویج اخلاق خدمت به مردم در میان مدیران شهری- اعطای پاداش مناسب به کارمندان در ازای خدمت مناسب- وجود نظامنامه و آييننامههاي رفتاري در شهرداريها، ميزان پايبندي قوانين رفتاري توسط مديران و كارمندان شهرداري، دریافت ميزان رضايت شهروندان از رفتارها و برخوردهاي مدیران شهري.
فهرست منابع
آرائی، وحید (1396). حكمراني خوب، تهران، انتشارات فرهیختگان دانشگاه.
آرائی، وحید، قاسمی، ابوالفضل (1396). «توصیه‌های سیاستی موانع تحقق‌پذیری حکمرانی خوب در ادارۀ امور عمومی (مورد مطالعه: فرمانداری و شهرداری شهرستان مینودشت)»، مطالعات راهبردی سیاستگذاری عمومی، دوره 7، شماره 25. صص 133-113.
آرائی، وحید (1390). «نظام پاسخگویی مطلوب در مدیریت دولتی با تأکید بر مدل حکمرانی خوب»، دانش ارزیابی، 10.
ايماني جاجرمي، حسين (۱۳۸۰). «ویژگیهای تاريخي و فرهنگي و تحولات معاصر مديريت محله شهري در ايران»، نامه انسان‌شناسی، سال چهارم، شماره 8.
ايماني جاجرمي، حسين و ديگران (1381). مديريت شهري پايدار؛ بررسي تجارب مشاركتي شهرداریها و شوراهاي اسلامي ايران، انتشارات سازمان شهرداری‌های كشور
اخوان کاظمی، بهرام (۱۳۸۳). «پاسخگویی و کارآمدی»، حکومت اسلامی، شماره ۳۴، صص 83-60.
بركپور، ناصر (۱۳۸۱). گذار از حكومت شهري به حاكميت شهري، رساله دكتري شهرسازي دانشكده هنرهاي زيبا دانشگاه تهران.
برکپور، ناصر (۱۳۸۵). حكمروايي شهري و نظام اداره شهرها در ايران، كنفرانس مديريت و برنامهریزی شهري، مشهد.
جلالی، محمد. اژئر، زهرا (۱۳۹۵). «پاسخگویی دولت: جایگاه، ارکان و پیش‌شرط‌ها»، پژوهش‌های حقوق تطبیقی، شماره ۱، دوره ۲۰.
جوان آراسته، حسین (۱۳۸۳). «پاسخگویی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، حکومت اسلامی، شماره ۳۴
سردارنيا، خلیل‌الله (1391). «شاخصهای حكمراني خوب شهري در چهارچوب نظريه سيستمي»، مجموعه مقالات حكمروايي خوب شهري، تهران. تيسا.
شرعی، زهره (۱۳۹۵). «بررسی رابطه بین حکمرانی خوب و رضایتمندی ارباب‌رجوع دستگاههای دولتی استان خراسان جنوبی»، مدیریت شهری، شماره ۴۵، صص 320-305.
صانعي، مهدي (۱۳۸۵). «حکمرانی خوب؛ مفهومی نو در مدیریت شهری»، ماهنامه تدبیر، سال 17، شماره 178.
صدیق سروستانی، رحمتالله و همکاران، (1386). «حکمرانی خوب: تحلیل مدلهای حکمرانی شهری در انتخابات سومین دوره شورای اسلامی شهر تهران»، رفاه اجتماعی، شماره 26، صص 34-7.
منوریان، عباس (1379). «از دولت خوب تا حکومت‌داری خوب»، فصلنامه مدیریت دولتی، سال 6، شماره 48 و 49. صص 25-9.
میرزایی، احمد (1380). «چه باید کرد تا دولت پاسخگو باشد؟»، گزارش 124.
میدری، احمد. خیرخواهان، جعفر (۱۳۸۳). حکمرانی خوب؛ بنيان توسعه. مرکز پژوهش‌های مجلس.
نصيري، آرمان. رياضي، فياض (1391). بررسي شاخصهای حكمروايي خوب شهري»، در مجموعه مقالات حكمروايي خوب شهري، تهران: تيسا.
وارث، سید حامد (1380).«نگرش فراپارادایمی به مدیریت دولت»، دانش مدیریت، سال 4، شماره 55. صص 51-81.
هيوز، آون (1380). مديريت دولتي نوين، ترجمه سيد مهدي الواني، سهراب خليلي شوريني و غلامرضا معمار زاده، انتشارات مرواريد. چاپ سوم.
Brunetta, Grazia.et al(2019). Urban Resilience for Risk and Adaptation Governance Theory and Practice. Springer International Publishing AG
Cutt,James. Murray,Vic(2000), Accountability and effectiveness evaluation in non-profit
organizations, Routledge
Lang,Frederik Esco (2010), An EssentialDetermination of City Development?, World Vision Institute for Research and Development
Moore-Cherry, Niamh. Tomaney, John (2018)Spatial planning, metropolitan governance and territorial politics in Europe: Dublin as a case of metro-phobia?, European Urban and Regional Studies,00(0).
Pierre, Jon (1999), Models of Urban Governance The Institutional Dimensionof Urban Politics, Urban Affairs Review, Vol. 34, No. 3, 372-396
The Audit commission (2003), corporate Governance: improvement and trust in local public services, londn,
http://region6.tehran.ir/Default.aspx?tabid=672&language=fa-IR
UN-HABITAT, Global campaign on urban Governance: concept paper, 2nd Edition, Nairobi.
UN-HABITAT(2004), Transparency and Good urban Governance,.
UNHABITAT(2006), the urban governace index: a tool of the quality of urban governance, Beirut.
UNDP(1997),Governance & sustainable development, New york.
UNDP(1997), Governance for sustainable development, Newyork.
UNDP(2000), characteristics of Good Governance.
Investigating and measuring the factors affecting the level of accountability in urban management based on the good governance model (Case study; Municipality of Tehran 6th district)
Abstract
Background: Urban governance decisions are made in partnership with the government, the private sector and civil society. The goal of accountability as the output and the essence of good governance is how citizens are informed about the choices and policy processes that they are able to judge and respond appropriately to managerial actions.
Purpose: The purpose of this study was to investigate the status and measurement of the factors affecting the level of accountability from the perspective of citizens in the municipality of Tehran region.
Method: The present research is a applied and purposeful type of survey, in terms of the type of method. 28 items have been identified and questioned by experts, Chi-Square=83/0,Asymp. Sig=95 which has been evaluated and rated by t and Friedman tests. The statistical population of this study was 200 public service visitors to the municipality of district 6 in Tehran and sample size based on Morgan table 127 ,A simple random sampling method and a data gathering tool were a questionnaire. SPSS software was used to analyze the data.
Results: The status of responsibility of officials and positions, duties and performance of urban managers and citizens' opinion about urban plans and plans are somewhat appropriate for citizens. And the status of informing citizens, the clarity of procedures and responsibilities, citizens' opinion polls on various issues in the urban area, and the existence of behavioral laws in municipalities has been inappropriate.
Conclusion: The status of accountability in the municipality of district 6 in Tehran according to the respondents, T and Friedman tests are inadequate and inappropriate.
Key words: Accountability, Municipality, Urban management, governance, urban governance