عوامل مؤثر بر اجرای خط‌مشی‌های محیط‌زیست (موردمطالعه: تالاب‌ها)
محورهای موضوعی : خطمشیگذاری عمومی در مدیریت
رسول زمانی فروشانی
1
(دانش آموخته کارشناسی ارشد مدیریت، گروه مدیریت دولتی، دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشگاه علامه طباطبائی تهران)
داوود حسین پور
2
(استادیار، عضو هیئت علمی دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشگاه علامه طباطبایی تهران، ایران)
وجه الله قربانی زاده
3
(دانشیار دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران)
کلید واژه: اجرای خط‌مشی, خط مشی های محیط زیست, خط مشی عمومی, اجرای خط مشی های محیط زیست,
چکیده مقاله :
زمینه: حفظ محیط‌زیست به مسائل زیادی ارتباط دارد که مهم‌ترین آن مسئله خط‌مشی گذاری و اجرای صحیح این خط‌مشی‌ها است. اجرای دقیق خط‌مشی متأثر از نحوه سازمان‌دهی نیروها، منابع و امکانات و هدایت مدیران مؤسسه در تمهید تجهیزات لازم برای اجرای مطلوب خط‌مشی است.هدف: شناسایی عوامل مؤثر بر اجرای خط‌مشی‌های محیط‌زیست در حوزه حفظ تالاب‌ها با تمرکز بر تالاب گاوخونی اصفهان.روش: رویکرد پژوهش حاضر کیفی است. در این پژوهش از روش تحلیل مضمون استفاده شد. بدین منظور 12 مصاحبه نیمه ساختاریافته تخصصی با خبرگان صورت پذیرفته است و سپس داده‌ها در نرم‌افزار maxqda 12 کدگذاری و درنهایت شبکه نهایی مضامین ترسیم گردیده است.یافته‌ها: تحلیل داده‌ها در فرآیند کدگذاری باز منجر به ظهور 383 کد در قالب 6 بخش اصلی گردید که شامل عوامل حقوقی؛ هدف‌گذاری و تعیین خط‌مشی؛ گروه‌های هدف و ذینفعان؛ ویژگی‌های شخصیتی و رفتاری مجریان، منابع و مهارت‌های مجریان؛ عوامل محیطی می‌باشد.نتیجه‌گیری: با در نظر گرفتن نظرات خبرگان و نتایج سایر پژوهش‌ها عوامل مؤثر بر اجرای خط‌مشی‌های محیط‌زیست را در چهار بخش بررسی می‌کنیم.1- عوامل حقوقی: یکی از مشکلات مهم در اجرای خط‌مشی‌ها در حوزه محیط‌زیست وجود مراجع قانون‌گذاری و دستگاه‌های اجرایی متعدد می‌باشد. لذا ضروری است که خط‌مشی گذاری در حوزه محیط‌زیست در یکجا متمرکز شود و با توجه به پیچیدگی محیط‌زیست لازم است ساختار این بخش انعطاف‌پذیر و چابک‌تر از ساختارهای موجود باشد.2- ذینفعان: برای پذیرفته شدن خط‌مشی از سوی ذینفعان باید با ایجاد فرهنگ پذیرش خط‌مشی بستر لازم برای پذیرش خط‌مشی را فراهم آورد.3- ویژگی‌های شخصیتی، مهارت‌ها و منابع موردنیاز مجریان: باید در انتخاب مجریان توجه بیشتری صورت گیرد؛ داشتن انگیزه درونی، حفظ استقلال و تعهد در کنار مهارت‌های رهبری، ارتباطی، استفاده از تجارب، دانش به‌روز و کارآمد از مواردی هستند که باید به آن توجه کرد.4- هدف‌گذاری، تعیین خط‌مشی و عوامل محیطی: متأسفانه امروزه به نظرات کارشناسی اهمیت داده نمی‌شود و بسیاری از برنامه‌های دولت‌ها منجر به تخریب بیشتر اکوسیستم شده است.
Background:Environmental protection is related to many issues.The most important issue is the planning and proper implementation of these policies.Objective:TIdentifying the effective factors on the implementation of environmental policies in the field of wetlands focusing on Gavkhooni wetland in Isfahan.Method:Theme analysis method was used.Twelve semi-structured interviews were conducted and then the data were coded in maxqda12 software and the final network of topics was drawn.Results:Data analysis led to the emergence of 383codes in the form of 6 main sections;legal factors;targeting and policy setting;target groups and stakeholders;personality and behavioral characteristics of performers;resources and skills of performers;environmental factors.Conclusion:We examine the factors affecting the implementation of environmental policies in four sections.1-Legal factors:One of the important problems in the implementation of environmental policies is the existence of various legislative authorities and executive bodies.2-Stakeholders:By creating a culture of policy acceptance in stakeholders, the necessary platform for policy acceptance should be provided.3-Personality traits, skills and resources required of performers:Having inner motivation and commitment and leadership skills are a relationship that should be considered.4-Targeting, policy-making and environmental factors:Unfortunately, expert opinions are not taken into account today, and government programs have led to further destruction of the ecosystem.
اصلی پور, حسین, زاهدی, شمس‌السادات, شریف‌زاده, فتاح, قربانی زاده, وجه الله. (1394). تبیین الگوی بومی تدوین خط‌مشی‌های زیست‌محیطی کشور با استفاده ازنظریه داده بنیاد. اندیشه مدیریت راهبردی, 8(1), 41-66.
الوانی، سید مهدی (۱۳۸۷) "خط‌مشی عمومی و اجرا" حقوق و مصلحت، سال اول، شماره اول، از ص 45-58
الوانی، سیدمهدی، شریف‌زاده، فتاح (1394). فرآیند خط‌مشی گذاری عمومی، نشر دانشگاه علامه طباطبائی، چاپ چهاردهم.
رجب‌بیگی، مجتبی (۱۳۷۸)، "موانع دستیابی به اجرای کامل خط‌مشی عمومی" فرآیند مدیریت و توسعه، شماره 35 و 36، صفحات ۷۳ تا ۸۶.
شبیری، سیدمحمد، قائمی، آلاله، قائمی، پونه (1392). بررسی روند آموزش محیط‌زیست در برنامه‌های پنج‌ساله توسعه کشور و ارائه راهکارهای مناسب جهت اجرای آموزش محیط‌زیست. مجله آموزش محیط‌زیست و توسعه پایدار، سال اول، شماره 4.
شیرمحمدی، یزدان (۱۳۹۰) "آسیب‌شناسی اجرای خط‌مشی گردشگری در کشور. همایش مدیریت و توسعه گردشگری؛ چالش‌ها و راهکارها: تهران.
گیوریان، حسن؛ ربیعی مند جین، محمدرضا (۱۳۸۶) "تصمیم‌گیری و تعیین خط‌مشی دولتی" ، تهران: یکان، چاپ دوم
مسعودی، حمیدرضا (1394). بررسی عوامل از بین رفتن ظرفیت‌های اکو توریسمی تالاب‌ها و ارائه راهکارهای عملی جهت احیا اکوسیستم‌های آن، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه سمنان.
مقدس پور، سعید؛ دانایی‌فرد، حسن؛ کردنائیج، اسدالله (۱۳۹۲) " واکاوی عوامل کلیدی در عدم موفقیت برخی خط‌مشی عمومی در ج.ا. ایران: مطالعه خط‌مشی مالیاتی کشور" فصلنامه علمی - پژوهشی مدیریت فرهنگ‌سازمانی، دوره یازدهم، شماره اول، ص ۹۸-۳۳.
عباس منوریان و ابراهیم گلشن. "مطالعه خط‌مشی عمومی." تهران: نشر مهربان، 1394.
نصر, احمدرضا, شریفیان, فریدون. (1386). رویکردهای کمّی، کیفی و ترکیبی در پژوهش‌های تربیتی. حوزه و دانشگاه روش‌شناسی علوم انسانی, 13(52), 7-24.
هاولت، مایکل؛ رامش، ام(۱۳۸۰) "مطالعه خط‌مشی عمومی" ترجمه عباس منوریان و ابراهیم گلشن، تهران: مرکز آموزش مدیریت دولتی، چاپ اول.
_||_
Aladin, N. V., Plotnikov, I. S., Micklin, P., & Ballatore, T. (2009). Aral Sea: Water level, salinity and long-term changes in biological communities of an endangered ecosystem-past, present and future. Natural Resources and Environmental Issues, 15(1), 36.
Alesch, D. J., Arendt, L. A., & Petak, W. J. (2011). Natural hazard mitigation policy: Implementation, organizational choice, and contextual dynamics. Springer Science & Business Media.
Braun, V. & Clarke, V. (2006), “Using thematic analysis in psychology”,Qualitative Research in Psychology, Vol. 3, No. 2, Pp. 77-101.
Calabrese, D.; (2008), “Environmental policies and strategic communication in Iran; The value of public opinion research in decisionmaking”; World Bank Publication, Washington D.C.
Dalby, S. (2002). Environmental security (Vol. 20). U of Minnesota Press.
Gunningham, N., Grabosky, P., & Sinclair, D. (1998). Smart regulation: designing environmental policy.
Hsu, A. (2013). Manager of Environmental Efficiency Index 2012 Project,Interview Report by Sabz Press Media.
Kostka, G. (2014). Barriers to the implementation of environmental policies at the local level in China. The World Bank.
Liu، (2006). Public policy analysis. Dalian: Dongbei University of Finance & Economic Press.
Marcoux, A. (2006). Population change-natural resources-environment linkages in Central and South Asia.
Ranerup, A., Norén, L., & Sparud-Lundin, C. (2012). Decision support systems for choosing a primary health care provider in Sweden. Patient education and counseling, 86(3), 342-347.
Ryan, A. M., & Kossek, E. E. (2008). Work‐life policy implementation: Breaking down or creating barriers to inclusiveness?. Human Resource Management: Published in Cooperation with the School of Business Administration, The University of Michigan and in alliance with the Society of Human Resources Management, 47(2), 295-310.
Siahaan, T. S. (2013). Environmental Education: A Mismatch between Theory andPractice, Indonesia to Boost Geothermal Focus, Central of Environmental Education.
Switzer, David. (2017). Citizen Partisanship, Local Government, and Environmental Policy Implementation, Urban Affairs Review, First published date: August-01-2017; 10.1177/1078087417722863
Tummers, Lars (2011). “Explaining the Willingness of Public Professionals to Iimplement New Policies: a Policy Alienation Framework”, International Review of Administrative Sciences, Vol. 77, 3.
York، (2010). The effects of political power، political ideology، interest groups and the goverment on the making of Chinese outbound tourism policies: From the perspective of policy change. The Hong Kong Polytechnic University، School of Hotel and Tourism Management
شناسایی عوامل مؤثر بر اجرای خط‌مشی‌های محیط‌زیست (موردمطالعه: تالاب‌ها)
چکیده:
زمینه: حفظ محیط‌زیست به مسائل زیادی ارتباط دارد که مهم‌ترین آن مسئله خط‌مشی گذاری و اجرای صحیح این خط‌مشی‌ها است. اجرای دقیق خط‌مشی متأثر از نحوه سازمان‌دهی نیروها، منابع و امکانات و هدایت مدیران مؤسسه در تمهید تجهیزات لازم برای اجرای مطلوب خط‌مشی است.
هدف: شناسایی عوامل مؤثر بر اجرای خط‌مشی‌های محیط‌زیست در حوزه حفظ تالاب‌ها با تمرکز بر تالاب گاوخونی اصفهان.
روش: رویکرد پژوهش حاضر کیفی است. در این پژوهش از روش تحلیل مضمون استفاده شد. بدین منظور 12 مصاحبه نیمه ساختاریافته تخصصی با خبرگان صورت پذیرفته است و سپس داده‌ها در نرم‌افزار maxqda 12 کدگذاری و درنهایت شبکه نهایی مضامین ترسیم گردیده است.
یافته‌ها: تحلیل داده‌ها در فرآیند کدگذاری باز منجر به ظهور 383 کد در قالب 6 بخش اصلی گردید که شامل عوامل حقوقی؛ هدف‌گذاری و تعیین خط‌مشی؛ گروه‌های هدف و ذینفعان؛ ویژگی‌های شخصیتی و رفتاری مجریان، منابع و مهارت‌های مجریان؛ عوامل محیطی می‌باشد.
نتیجه‌گیری: با در نظر گرفتن نظرات خبرگان و نتایج سایر پژوهش‌ها عوامل مؤثر بر اجرای خط‌مشی‌های محیط‌زیست را در چهار بخش بررسی می‌کنیم.
1- عوامل حقوقی: یکی از مشکلات مهم در اجرای خط‌مشی‌ها در حوزه محیط‌زیست وجود مراجع قانون‌گذاری و دستگاه‌های اجرایی متعدد می‌باشد. لذا ضروری است که خط‌مشی گذاری در حوزه محیط‌زیست در یکجا متمرکز شود و با توجه به پیچیدگی محیط‌زیست لازم است ساختار این بخش انعطاف‌پذیر و چابک‌تر از ساختارهای موجود باشد.
2- ذینفعان: برای پذیرفته شدن خط‌مشی از سوی ذینفعان باید با ایجاد فرهنگ پذیرش خط‌مشی بستر لازم برای پذیرش خط‌مشی را فراهم آورد.
3- ویژگی‌های شخصیتی، مهارت‌ها و منابع موردنیاز مجریان: باید در انتخاب مجریان توجه بیشتری صورت گیرد؛ داشتن انگیزه درونی، حفظ استقلال و تعهد در کنار مهارت‌های رهبری، ارتباطی، استفاده از تجارب، دانش به‌روز و کارآمد از مواردی هستند که باید به آن توجه کرد.
4- هدف‌گذاری، تعیین خط‌مشی و عوامل محیطی: متأسفانه امروزه به نظرات کارشناسی اهمیت داده نمی‌شود و بسیاری از برنامه‌های دولت‌ها منجر به تخریب بیشتر اکوسیستم شده است.
واژگان کلیدی: خط‌مشی عمومی؛اجرای خط‌مشی؛ خط‌مشی‌های محیط‌زیست؛اجرای خط‌مشی‌های محیط‌زیست
مقدمه
توسعه کشورها، بر اساس تدوین و اجرای راهبردها، سیاست‌ها و برنامه‌هایی صورت می‌پذیرد که با تکیه‌بر آرمان‌ها، توانایی‌ها، امکانات و شرایط محیطی حاکم بر کشورها تدوین‌شده است. با توجه به منابع محدود و نیازهای روزافزون جامعه، اجرای این راهبردها از ضرورت‌های هر نوع توسعه است. این واقعیتی است که به‌ویژه کشورهای درحال‌توسعه با آن مواجه‌اند. لذا جهان به نحو فزاینده‌ای در راستای تحقق توسعه پایدار با دو رویکرد مهم سیاست‌گذاری و محیط‌زیست روبه‌روست. بر این اساس توسعه پایدار به معنی رشد اقتصادی بدون ایجاد تقاضاهای غیرضروری بر منابع اجتماعی یا طبیعی است. پایداری محیط‌زیستی به معنی کاهش اثرات بر محیط‌زیست، منابع طبیعی و حفاظت از آن‌ها برای آینده هست. پایداری محیط‌زیستی اشاره به نگهداری، حفاظت و مدیریت طولانی‌مدت منابع باارزش محیط‌زیست دارد (اصلی پور و همکاران، ۱۳۹4).
در دیدگاه مدرن، طبیعت بیشتر به‌عنوان کالا مطرح‌شده، درحالی‌که درگذشته محیط‌زیست یک مفهوم زنده و به‌عنوان ستون فقرات و بستر توسعه بوده است (سیهان1، 2013). این نوع نگاه به محیط‌زیست در کنار روند رو به گسترش کشورهای درحال‌توسعه، مشکلات محیط‌زیست متعددی را به وجود آورده که تخریب منابع طبیعی را منجر شده است (مارک کس2، 2006، 28). تداوم روند فعلی شیوه‌های سنتی زندگی نظیر بهره‌برداری بی‌رویه از جنگل‌ها و مراتع کشور، فرسایش خاک، آلودگی آب‌های سطحی و زیرزمینی و آب‌های ساحلی درنتیجه تخلیه ضایعات جامد و پساب‌های شهری و صنعتی، افزایش بی‌رویه مصرف سوخت‌های فسیلی و به‌تبع آن افزایش انتشار انواع آلاینده‌ها در محیط‌زیست و تخریب گسترده آن گردیده است (شبیری، قائمی و قائمی، ۱۳۹۲).
مخاطرات محيطي ازجمله مهاجرت‌های بی‌رویه، شيوع بیماری‌های فراگير، ستيز بر سـر مـنابع کمياب، تغييرات اقليمي و گسترش آلودگي، اين توان را دارند که زمينه تهديد را فراهم و آينده حـيات را به‌طور فراگیر به چالش کشند. برداشت نادرست از محیط‌زیست و بهره‌برداری بی‌رویه از مـنابع طبيعي، تلاش براي ايجاد امنيت را خدشه‌دار کـرده اسـت (دالبی3، 2002، 45). به‌طور مثال فروپاشي شوروي سابق، بی‌ارتباط بـا خـشک شدن درياچه آرال نبود (آلادین و همکاران4، 2009). بنابراین تحولات محیط‌زیستی در سطح بین‌المللی از یک‌سو و گسترش فرایندهای تخریب محیط‌زیست در کشور به‌مانند بسیاری از کشورهای درحال‌توسعه باعث شده است، موضوع حفاظت از محیط‌زیست بیش از گذشته در کانون توجه سیاست‌گذاران و تصمیم گیران کشور قرار گیرد. در این زمینه، توجه به برخی نتایج پژوهش‌های خارجی درباره شرایط محیط‌زیست ایران به‌ویژه پژوهش‌های بانک جهانی درخور توجه است (کالابرس5، 2008، 201). اعلام شاخص جهانی عملکرد محیط‌زیست مبین آن بود که ایران در سال ۲۰۰۹ میلادی با نمره 76.9 در رتبه 67 جهان، در سال ۲۰۱۱ با کسب نمره 60 در مقام ۷۸ جهان و در سال ۲۰۱۳ با کسب نمره 42.73 در مقام 114 قرارگرفته است (هسو6، 2013، 27). ایران در سال 2020 امتیاز 48 را کسب نموده که نسبت به سال ۲۰۱۸ کاهش‌یافته است. این روند کاهش امتیاز ایران در طول یک دهه گذشته از نمره 76 به 48 نشان‌دهنده شکل گرفتن یک روند تخریبی در محیط‌زیست در ایران است. بررسی وضعیت محیطی کشور نشان می‌دهد که در حال حاضر، کشور ما به‌خصوص در کلان‌شهرها با مشکلات محیط‌زیست روبه‌رو است که بسیاری از آن‌ها تبدیل به بحران‌های ملی شده است. بسیاری از قوانین و مقررات حفاظت از محیط‌زیست و بهبود وضعیت محیط‌زیست به فراموشی سپرده‌شده یا به‌طور ناقص و نارسا اجرا می‌گردد (اصلی پور و همکاران، 1394).
تدوین خط‌مشی و برنامه‌های دقیق فقط بخشی از فرایند خط‌مشی گذاری موفق است و لزوم اجرای آن نیز ضروری هست. خط‌مشی گذاری در حوزه‌های محیط‌زیست نیز از این قاعده مستثنا نیست. بررسی‌ها نشان می‌دهد که در خیلی از موارد عليرغم خط‌مشی‌ها و برنامه‌های به‌ظاهر دقیق و مناسب، شاهد موفقیت چندانی درزمینه اجرای آن‌ها نیستیم. این نکته حاکی از آن است که برخی از عوامل مؤثر بر اجرای خط‌مشی‌های محیط‌زیست در فرایند اجرا نادیده گرفته می‌شوند. در کشور ما نیز مشکلات و تنگناهای زیادی در سر راه اجرای برنامه‌های دولت بخصوص در حوزه محیط‌زیست وجود داشته و دارد.
یکی از مهم‌ترین بخش‌های طبیعت و اکوسیستم‌ها حوزه تالاب‌ها است. مروری بر وضعیت موجود تالاب‌های ایران نشان می‌دهد که بسیاری از آن‌ها به دلیل عدم وجود شاخص‌های مدیریتی مانند بهره‌وری نامعقول، دوره‌های خشک‌سالی طولانی، و سایر عوامل قدم به‌سوی نابودی گذاشته‌اند. اکوسیستم‌های تالابی با برخورداری از تنوع زیست‌گاهی و تولیدات غذایی بالا و دارا بودن منابع مهم دیگر، نقش مهمی را در تنوع زیستی بازی می‌نمایند. همچنین تالاب‌ها دارای فواید بسیار دیگری مانند تأمین آب، انرژی، آبزیان، حمل‌ونقل، تفرج، آموزش و پژوهش می‌باشند.، بنابراین در پژوهش حاضر تالاب گاوخونی به‌عنوان قلمرو مکانی پژوهش حاضر موردبررسی قرار گرفت.
توسعه نامتوازن در اصفهان، اشتغالات ناسازگار با شرایط و توانمندی‌های اکولوژیک منطقه باعث رشد بعضی کاربری‌ها (توسعه شهری صنعت و خدمات و .....) و تضعیف و تهدید دیگر کاربری‌ها (کشاورزی، اکو توریسم، صنایع‌دستی) شده است. نتیجه آنکه طی ۵۰ سال اخیر 38.2 هزار هکتار از بهترین اراضی کشاورزی اصفهان تغییر کاربری یافته‌اند و از چرخه تولید کشاورزی خارج‌شده‌اند که این رخداد علاوه بر تبعات اقتصادی، اجتماعی آن باعث لطمات جبران‌ناپذیری بر تمامی اکوسیستم زاینده‌رود هست (مسعودی، 1394). زیرا این اراضی به‌مثابه ستون فقرات این زیست‌بوم نقش اساسی و تعیین‌کننده در ایجاد ارتباط و اتصال اکولوژیک بین سراب حوضه و پایان آن (تالاب گاوخونی) دارا هست. تالاب گاوخونی به لحاظ شرایط جغرافیایی، زیست‌محیطی و سه فاکتور هیدرولوژیکی، بیولوژیکی، و اکولوژیکی از نادرترین و کمیاب‌ترین تالاب‌های کره‌ی زمین است و علاوه بر آن در محدوده تالاب (شهر ورزنه و بخش بن رود) آثار باستانی فراوانی وجود دارد که ازلحاظ جذب توریسم نیز حائز اهمیت هست.
بنابراین با توجه به قلمرو مکانی پژوهش، سؤالی که در اینجا مطرح می‌گردد این است که عوامل مؤثر بر اجرای اثربخش خط‌مشی‌های محیط‌زیست کشور کدام‌اند؟ در این پژوهش با تمرکز بر آیین‌نامه جلوگیری از تخریب و آلودگی غیرقابل‌جبران تالاب‌ها، مصوب 1396 عوامل مؤثر بر اجرای اثربخش خط‌مشی‌های محیط‌زیست کشور در تالاب گاوخونی مشخص‌شده است.
به‌طورکلی، خط‌مشی عمومی را به شکل‌های مختلف و در قالب الفاظ متفاوت تعریف کرده‌اند اما به‌طور ساده می‌توان گفت "خط‌مشی عمومی تصمیمی است که در قبال یک مشکل عمومی اتخاذ می‌شود" (الوانی و شریف‌زاده، 1394). باوجود تنوع و تفاوت‌های موجود در تعاریف، همه آن‌ها در مورد جنبه‌های کلیدی خاصی توافق دارند. آن‌ها بر این نکته اتفاق‌نظر دارند که خط‌مشی‌های عمومی از تصمیمات گرفته‌شده از سوی حکومت‌ها ناشی می‌شوند (منوریان و گلشن، 1394، 39). با توجه به هدف این تحقیق، خط‌مشی عمومی تحت عنوان مجموعه‌ای از اصول قانونی تصریح‌شده توسط حکومت در راستای رسیدن به هدفی خاص یا توسعه پدیدهای اجتماعی در دورهای خاص از زمان تعریف می‌شود (لئو7، 2006). خط‌مشی‌های عمومی به اشکال مختلف نمود پیدا می‌کنند که برخی از رایج‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از قوانین، مقررات و تصویب‌نامه‌ها و آئین‌نامه‌ها، طرح‌ها و رهنمودها می‌باشند(یورک8، 2010، 154). خط‌مشی گذاری‌ها در حوزه‌های گوناگونی تبلور یافته‌اند. هرچند برخی از خط‌مشی عمومی بر ارزش‌های اقتصادی، مانند بهره‌وری و انتخاب مشتری، تمرکز می‌کنند، اما تأكيد حوزه‌های کلان و سیاست‌های کلی بر اجرای بهتر این خط‌مشی‌ها است (تامرز9، 2011، 555). از طرفی هم نظام‌های پشتیبانی تصمیم‌گیری نه‌تنها به‌عنوان پایه‌ای برای ارائه خدمات عمومی، بلکه ابزاری توانمند برای اجرای خط‌مشی عمومی است (رانروپ10، 2012، 428).
خط‌مشی زیست‌محیطی هم می‌توانند از نوع خط‌مشی اجرایی و هم از نوع خط‌مشی تقنینی و حتی در مواردی هم که محیط‌زیست درخطر باشد، می‌توانند از نوع خط‌مشی قضایی باشند. علاوه بر این به خط‌مشی زیست‌محیطی در دو بعد خرد و کلان توجه می‌شود. در بعد خرد بسیاری از شرکت‌ها و مؤسسات صنعتی در راستای مسئولیت اجتماعی خود اقدام به تدوین و اجرای خط‌مشی زیست‌محیطی کرده‌اند. برای مثال هکتارها جنگل‌کاری در زمینهای اطراف شرکت ذوب‌آهن اصفهان همین نوع از خط‌مشی زیست‌محیطی در بعد خرد است و در بعد کلان هم می‌توان به خط‌مشی کلی سیاست‌های کلی محیط‌زیست ابلاغی رهبر معظم انقلاب اسلامی اشاره کرد. حفظ محیط‌زیست به مسائل زیادی ارتباط دارد که بزرگ‌ترین و مهم‌ترین آن مسئله خط‌مشی گذاری است و آنچه در عمل مانع تحقق اهداف در این سیاست‌گذاری‌ها می‌شود، موانع اجرای خط‌مشی گذاری‌هاست. چراکه اجرای دقیق خط‌مشی متأثر از نحوه سازمان‌دهی نیروها، منابع و امکانات و هدایت مدیران مؤسسه در تمهید تجهیزات لازم برای اجرای مطلوب خط‌مشی است (الوانی و شریف‌زاده، ۱۳۹4).
ازجمله اسناد بالادستی حفاظت از محیط‌زیست می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
اصل ۵۰ قانون اساسی: در جمهوری اسلامی، حفاظت محیط‌زیست که نسل امروز و نسل‌های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی می‌گردد. ازاین‌رو فعالیت‌های اقتصادی و غیر آنکه با آلودگی محیط‌زیست یا تخریب غیرقابل‌جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است.
سیاست‌های کلی محیط‌زیست: این سیاست‌ها در سال ۱۳۹۴ به‌عنوان یک خط‌مشی فراگیر و حاکم بر نظام برنامه‌ریزی محیط‌زیست کشور به‌ویژه در تنظیم برنامه‌های توسعه پس از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت نظام، توسط رهبری در ۱۵ بعد به قوای سه‌گانه ابلاغ شد.
سند چشم‌انداز کشور (افق ۱۴۰۴): دربند چهارم سند چشم‌انداز بر برخورداری آحاد مختلف جامعه از محیط‌زیست مطلوب تأکید شده است.
سند ملّی محیط‌زیست: سند مذکور توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی تنظیم‌شده است. در مقدمه این سند عنوان‌شده است که: سند ملي تحول محیط‌زیست جمهوري اسلامي ايران ، که با الهام از آموزه‌های اسلامي و با استناد به مطالعات ترازيابي جهاني و بر اساس سند چشم‌انداز در افق 1404 و با آرمان بزرگي چون تبديل محیط‌زیست سرزمين به الگو و معيار برازنده ميهن اسلامي در سطح جهان اسلام و کشورهاي منطقه تدوين و تصويب گرديده است ، متضمن رويکردي جامع‌نگر ، واقع‌بینانه و نوانديشانه به تحول در محیط‌زیست جمهوري اسلامي ايران است . سند ملي محیط‌زیست جمهوري اسلامي ايران ، با اين نگرش که محیط‌زیست ، "مشکل" فرآيند پیشرفت کشور نبوده و نيست ، بلكه "فرصت" بزرگ براي پيشرفت ميهن است ، طراحي گرديده است .ارزش‌های بنيادين ، چشم‌انداز ، اهداف ، راهبردها ، اقدامات ملي و نگاشت نهادي سند ملي جمهوري اسلامي به‌گونه‌ای تعريف و سازمان‌دهی شده‌اند که ايران اسلامي ، در افق 1404 بتواند با بهره‌مندی از مزاياي اين فرصت ، آسايش و آرامش نسل‌هاي کنوني و آتي سرزمين را تأمین كند.
آیین‌نامه جلوگيري از تخريب و آلودگي غیرقابل‌جبران تالاب‌ها: هیئت‌وزیران در جلسه 17/ 11/ 1397 به پيشنهاد سازمان حفاظت محیط‌زیست و به استناد تبصره ماده (1) قانون حفاظت، احيا و مديريت تالاب‌های كشور - مصوب 1396 آیین‌نامه جلوگيري از تخريب و آلودگي غیرقابل‌جبران تالاب‌ها را زير تصويب كرد که مهم‌ترین مواد آن عبارت‌اند از:
ماده 2 - به‌منظور ايجاد هماهنگي در دستگاه‌های اجرايي ذی‌ربط و جلوگيري از خسارات ناشي از توسعه ناهماهنگ و ناپايدار بر تالاب‌ها و تضمين كاركرد پايدار تالاب‌ها، ستاد ملي هماهنگي و مديريت تالاب‌هاي كشور به رياست معاون اول رئیس‌جمهور و عضويت رئیس سازمان (دبير)، وزيران نيرو، كشور، جهاد كشاورزي، صنعت، معدن و تجارت، راه و شهرسازي و امور خارجه و رئیس سازمان برنامه‌وبودجه كشور، رئیس سازمان ميراث فرهنگي، صنایع‌دستی و گردشگري، استانداران استان‌های ذی‌ربط حسب مورد، رئیس كميته ملي كنوانسيون رامسر، مرجع ملي كنوانسيون بین‌المللی مبارزه با بیابان‌زایی، يك نماينده از شبكه سمن‌های تالابي و دو نفر صاحب‌نظر با معرفي سازمان و تصويب ستاد تشكيل می‌شود.
ماده 3- وظايف ستاد ملي هماهنگي و مديريت تالاب‌های كشور به شرح زير است:
الف - هماهنگي بين دستگاه‌های ذی‌ربط و ساير ذینفعان باهدف جلوگيري از تخريب و آلودگي تالاب‌ها و بهبود وضعيت تالاب‌های آسیب‌دیده.
ب - نظارت بر تأمین نياز آب محیط‌زیستي تالاب‌ها.
پ - تأييد نقشه راه و راهبردها و برنامه عمل ملي حفاظت و احياي تالاب‌ها كه توسط سازمان و باهدف حفظ و احياي تالاب‌های كشور تهيه می‌شود.
ت- پيشنهاد اصلاح و تكميل الزامات قانوني جهت عملياتي شدن سند راهبردها و برنامه عمل ملي حفاظت و احياي تالاب‌ها به مراجع ذی‌ربط.
ث- ارزيابي عملكرد دستگاه‌ها در جهت اقدامات پیش‌بینی‌شده در سند راهبردها و برنامه عمل ملي حفاظت و احياي تالاب‌ها.
ج- تعيين الزامات مديريت زيست بومي تالاب جهت رعايت در تهيه طرح‌های جامع، تفصيلي و هادي و نيز ساخت‌وسازهای مجاز در چهارچوب طرح‌های مذكور در بستر و حريم تالاب‌ها.
ماده 4(اصلاحي 28/01/1398)- وزارت نيرو به‌منظور تأمین نياز آبي محیط‌زیستي تالاب‌ها كه توسط سازمان -سازمان حفاظت محیط‌زیست- اعلام می‌شود، ميزان سهم تالاب از ظرفيت آبي حوضه آبريز را با كميت و كيفيت مناسب و متناسب با شرايط اقليمي مختلف، با توزيع زماني معين و در اولويت دوم پس از تأمین آب شرب تخصيص می‌دهد كه با همكاري دستگاه‌های ذی‌ربط و نظارت سازمان تأمین می‌شود.
ماده 5- هرگونه بهره‌برداری و اقدامي كه به تشخيص سازمان -سازمان حفاظت محیط‌زیست- منجر به تخريب و آلودگي غیرقابل‌جبران تالاب‌ها شود، ممنوع است و سازمان موظف است ضمن اخطار كتبي اصلاح يا توقف فعاليت در مهلت مشخص كه برابر دستورالعمل ابلاغي سازمان تعيين می‌شود، نسبت به اعمال ماده (4) قانون در پايان مهلت مذكور با رعايت مفاد اين آیین‌نامه اقدام كند.
از دیگر اسناد مهم درزمینه محیط‌زیست، برنامه‌های توسعه کشور و جایگاه محیط‌زیست در این برنامه‌ها است که در ادامه به شکل خلاصه مرور می‌گردد:
جدول 1 - خلاصه‌ای از سیر تطوّر موضوع محیط‌زیست در برنامه‌های توسعه
برنامه توسعه | نقاط قوت | نقاط ضعف |
برنامه اول ۱۳۷۲-۱۳۶۸ | گنجانده شدن فقط یک تبصره در کل برنامه به‌منظور کنترل تخریب‌های زیست‌محیطی برای اولین بار | اجرای فقط ۳ برنامه از ۲۱ برنامه مدوّن؛ کیفی بودن اهداف زیست‌محیطی برنامه توسعه (فاقد اهداف کمّی)؛ فقدان اهداف زیست‌محیطی استانی |
برنامه دوم ۱۳۷۸-۱۳۷۴ | گسترش مواد زیست‌محیطی برنامه تحت تأثیر کنفرانس ریو (۱۹۹۲)؛ گنجانده شدن اهداف کمّی زیست‌محیطی در برنامه؛ توجه گسترده به تفاهم‌های بین‌المللی؛ استانی شدن طرح‌های زیست‌محیطی؛ تشکیل کمیته ملی توسعه پایدار | جذب پایین بودجه مصوّب پیش‌بینی‌شده برنامه‌های زیست‌محیطی (تخریب شدیدتر ابعاد زیست‌محیطی کشور در مقایسه با ابتدای دوره) |
برنامه سوم ۱۳۸۳-۱۳۷۹ | تشکیل کمیته فرا بخشی اجرای برنامه‌های زیست‌محیطی؛ توجه گسترده به نقش مشارکت‌های مردمی و آموزش عمومی در برنامه (افزایش ۱۵۶ تشکل مردم‌نهاد به حدود ۶۰۰ تشکل)؛ اتخاذ سیاست‌های پیشگیرانه به‌جای سیاست‌های منفعل در برنامه؛ اختصاص یک‌فصل مجزّا در برنامه به موضوع محیط‌زیست | فقدان سازوکارها و ضمانت‌های اجرایی مناسب جهت تحقق برنامه‌ها |
برنامه چهارم ۱۳۸۸-۱۳۸۴ | هم‌راستا شدن برنامه با مفاد و اسناد پشتیبان چشم‌انداز ۲۰ ساله (افق ۱۴۰۴)؛ تدوین سند «فرا بخش محیط‌زیست»؛ اختصاص فصل مجزا به محیط‌زیست (بندهای ۵۸ تا ۷۱) |
|
برنامه پنجم ۱۳۹۴-۱۳۹۰ | حفظ تقریبی نقاط قوّت برنامه چهارم توسعه | افت توجه به محیط‌زیست (به لحاظ تعداد بندها و مفاد کمّی)؛ کلی‌گویی و فقدان سنجش پذیری در برخی مفاد زیست‌محیطی مندرج در برنامه |
برنامه ششم ۱۴۰۰-۱۳۹۶ | اختصاص یک بخش (بخش نهم) به محیط‌زیست و ارتقاء توجه به موضوع محیط‌زیست در عین در نظر گرفتن برخی شاخص‌های کمّی |
|
اجرای خط‌مشی‌های محیط‌زیست
اجرای خط‌مشی یکی از بغرنج‌ترین مراحل فرایند خط‌مشی گذاری است و اثرات و پیامدهای یک خط‌مشی به‌واسطه اجرای آن به وقوع می‌پیوندد، چراکه اجرای نامناسب خط‌مشی، تمام امیدها را برای رسیدن به اثرات مورد انتظار خط‌مشی تدوین‌شده از بین می‌برد (مقدس پور و همکاران، ۱۳۹۲: ۲۴). از طرفی دیگر در راستای اجرای خط‌مشی زیست‌محیطی چالشی مانند شهرنشینی مانع اصلی برای اجرای این خط‌مشی‌ها هستند، از طرفی دیگر رابطه بین دولت‌های محلی و دولت مرکزی که منجر به شکاف بین خط‌مشی گذاران و اجراکنندگان آن در سطح محلی شده است (کوستكا11، ۲۰۱۴). هرچند در رویکردهای نظری و ادبیات خط‌مشی گذاری زیست‌محیطی به نقش جدی دولت در اجرای خط‌مشی زیست‌محیطی توجه زیادی شده است، اما مشارکت شهروندان، میزان دمکراتیک بودن جامعه، سطح خدمات رفاهی، وجود نهادهای شهری و اثرات ثابت دولتی نیز بر اجرای کامل این خط‌مشی‌ها اثر دارند (سوئیسرا، ۲۰۱۷: ۱۴).
اهمیت خط‌مشی گذاری عمومی در مدیریت دولتی به‌اندازه اهمیت تصمیم‌گیری در مدیریت است. بسیاری از اوقات، عملکرد واقعی دولت‌ها با آنچه در هنگام تدوین خط‌مشی وعده داده بودند تفاوت بسیار دارد و بسیاری از خط‌مشی‌های دولتی در مرحله اجرا شکست می‌خورند. چالش‌های مختلفی بر سر راه اجرای یک خط‌مشی وجود دارد و دولت‌ها با رعایت هر چه‌بهتر عوامل مؤثر بر اجرای موفق خط‌مشی‌ها تا آنجا که امکان دارد باید از موانع اجرای خط‌مشی‌های عمومی دوری جویند. همه جوامع درزمینه خط‌مشی گذاری و نیز اجرای مؤثر و موفقیت‌آمیز آن کم‌وبیش با مشکلات مشابهی مواجه‌اند و در اغلب متون مربوط به خط‌مشی گذاری می‌توان فهرستی از مشکلات عمومی را بر سر راه فرایند خط‌مشی گذاری یافت. (مقدس پور و همکاران، ۱۳۹۲). در راستای اجرای خط‌مشی‌ها می‌توان به مشکلاتی ازجمله؛ هدف‌گذاری مبهم و غیرواقعی، نادرستی نظریه خط‌مشی، کمبود تعهد خط‌مشی گذاران نسبت به اجرای آن و نبود توافق همگانی در اجرای آن اشاره کرد (رجب‌بیگی، ۱۳۷۸). علاوه بر این مشکلات دلایل بسیار زیاد دیگری نیز در پژوهش‌های مختلف ارائه‌شده است. برای مثال در ایالات‌متحده امریکا، دولت‌های محلی نقش بسیار بزرگی را در اجرای خط‌مشی زیست‌محیطی ایفا می‌کنند (سوئیسر12، ۲۰۱۷).
در یک محتوای پویا، حوادث بسیاری می‌تواند رخ دهد و شرایط متفاوت می‌توانند به‌سرعت به وجود آیند. درنتیجه، ساده‌انگارانه است که فرض کنیم یک برنامه می‌تواند درجایی بدون اینکه تغییر کند ادامه یابد و هنوز هم نتایج موردنظر حاصل شود. هنگامی‌که خط‌مشی‌ها و برنامه‌ها انعطاف‌پذیر نیست و زمانی که دولت‌ها قادر نیستند تا تغییرات خط‌مشی را برای انطباق با تغییرات قابل‌توجه در محتوا به‌سرعت بپذیرند، درحالی‌که سازمان‌ها تلاش برای ماندن را ادامه می‌دهند آن روش به‌ناچار به نتایج پیش‌بینی‌نشده و نامطلوب منجر می‌شود (آلیسک13 و همکاران، 2011، 217).
در عمل، تغییرات خط‌مشی ممکن است به موانعی که یک سازمان و یا واحد تمایل به پرداختن به آن دارد نسبت داده شود. تغییر یک خط‌مشی ممکن است با مقاومت بسیار مواجه شود و یا به‌طور چشمگیری با ملاحظات هزینه تغییر کند. همچنین ممکن است به تغییرات اساسی در طراحی مجدد کار نیاز داشته باشد. این موانع ممکن است نیاز به غلبه بر اجرای خط‌مشی در شیوه‌ای فراگیرتر داشته باشد (رایان و کوزک14، 2008). در ادامه بحث خلاص‌هایی از عوامل مهمی که در این زمینه موردتوجه محققان قرارگرفته است در قالب جدول آمده است:
جدول 2 - موانع اجرای خط‌مشی‌های عمومی
موانع اجرای خط‌مشی‌های عمومی | محقق/محققین |
الوانی، ۱۳۸۷ | |
شیرمحمدی، ۱۳۹۰
| |
گیوریان، ۱۳۸۶: ۲۲۷ تا ۲۳۹
| |
الوانی و شریف‌زاده، 1394: ۱۹۵ تا ۱۷۶
| |
هاولت و رامش، ۱۳۸۰: ۲۶۷ تا ۲۰۱ |
پیشینه تحقیق
جدول 3- خلاصه پیشینه
محقق/ان | سال | موضوع | نتایج |
آل محمد و همکاران | 1393 | خط‌مشی گذاری حکمرانی و مدیریت پایدار منابع سرزمین در حوضه‌ی آبریز ارومیه | نـيروهاي محرکه و مولد فشار بر منابع سرزمين در حوضه آبريز اروميه بدين شرح است: ابـعاد و شـرايط رشد و اشتغال جمعيت، تغييرات و ویژگی‌های بخش کشاورزي، نبود پیش‌شرط‌های مشارکت در کشور ايران و رويکـردهاي نـادرست مـديريتي در استفاده از منابع آب. مهم‌ترین فشارهاي ناشي از فعالیت‌ها و رفتارهاي انسان بدين شرح است: احـداث میان‌گذر، سدسازی‌های بی‌رویه و برداشت بیش‌ازحد از منابع آب زيرزميني، تغيير پوشش اراضي (به‌ویژه تـبديل مـراتع به کاربري کشاورزی)، تغيير الگوي کشت به سمت مصرف آب بيشتر، ضعف بازده آبياري و بهره‌برداری بی‌رویه و غیراصولی نمک. |
اصلی پور و همکاران | 1394 | تبیین الگوی بومی تدوین خط‌مشی‌های محیط‌زیست کشور | تحلیل داده‌ها بر اساس نظریه داده بنیاد، مبین آن است که «بازیگران محیط‌زیست» به‌منزله شرایط علی در تدوین خط‌مشی محیط‌زیست از طریق راهبرد «کنش‌های محیط‌زیست» به مقوله محوری پژوهش مرتبط می‌شوند. درعین‌حال، برابر خط‌مشی‌های محیط‌زیست به‌منزله عوامل مداخله‌گر، و عوامل زمینهای «نرم» و «سخت» به‌منزله مؤلفه‌های بسترساز، تدوین خط‌مشی‌های محیط‌زیست را تسهیل می‌کنند. |
اصلی پور و شریف‌زاده | 1394 | بررسی راهبرد خط‌مشی گذاری زیست‌محیطی کشور در بستر نظریات متعارف تصمیم‌گیری عمومی | شرایط موجود خط‌مشی گذاری محیط‌زیست کشور تحت تأثیر دوگانگی‌های «حفاظت - بهره‌برداری»، «ساختار - کارکرد» و «دانش - کنش» بوده و کارآمدی برخی مدل‌ها و رویکردهای خط‌مشی گذاری عمومی به دلیل ماهیت و اقتضائات اقلیمی و سیاسی حوزه محیط‌زیست کشور در مقایسه با سایر الگوهای طرح‌شده بیشتر است. |
کفاش زاده و همکاران | 1396 | عنوان زمینه‌های مشارکتی مؤثر جهت مشارکت سازمان‌های غیردولتی در فرایند خط‌مشی گذاری محیط‌زیستی | به‌طورکلی سازه‌های موجود در مدل زمینه‌های مشارکتی مؤثر بر مشارکت عمومی سازمان‌های غیردولتی در خط‌مشی گذاری محیط‌زیستی حدود 61 درصد از واریانس را تبیین می‌کنند. همچنین از دیدگاه اعضا، سازمان‌های غیردولتی محیط‌زیستی می‌توانند با مشارکت در ایجاد تصمیمات محیط‌زیستی و نظارت و ارزیابی تصمیمات محیط‌زیستی پس از اجرا، نقش مؤثری در فرایند خط‌مشی گذاری محیط‌زیستی داشته باشند. |
معطوفی و دن کوب | 1396 | اولویت‌بندی عوامل مؤثر بر تدوین خط‌مشی‌های زیست‌محیطی کشور با استفاده از روش فرایند تحلیل شبکه‌ای | با توجه به اهميت وابستگي متقابل بين عناصر تصميم در برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌های زیست‌محیطی، فرايند تحليل شبکه‌ای می‌تواند نـقـش مفید و کـاربردي ايفـا کند. همچنين سـه زیر معیار «قـرار گـرفتن مسائل محیط‌زیست در اولويت نمايندگان به‌ویژه فـراکسـيون محیط‌زیست و کميسـيون کشـاورزي مجلـس شـوراي اسـلامي»، «حمايـت مجـامع تصمیم‌گیری و خط‌مشی گذاری کشـور از جايگـاه منـابع طبيعـي و محیط‌زیست» و «توسـعه ديپلماسي زیست‌محیطی»، به ترتيب بيشـترين تـأثير را در تـدوين خط‌مشی زیست‌محیطی خواهند داشت. |
مک لافلین و کرانزبرگ15 | ۲۰۱۱ | فقدان ارزیابی اجرای خط‌مشی‌ها در دریاچه‌های بزرگ | در راستای اجرای این خط‌مشی‌ها نیاز به سرمایه‌گذاری راهبردی برای احیای دریاچه‌های بزرگ، به‌کارگیری ظرفیت‌های موجود، انعطاف‌پذیری سیاست‌های موجود و اقتدار اخلاقی است. |
کاستکا16 | ۲۰۱۴ | موانع اجرای سیاست‌های زیست‌محیطی در سطح محلی در چین | در راستای اجرای خط‌مشی‌های زیست‌محیطی محلی در چین دودسته موانع کلی وجود دارد. اولین دسته به موانع نهادی اجرای خط‌مشی‌های زیست‌محیطی محلی برمی‌گردد که شامل نظام‌های برنامه‌ریزی محیطی، مشوق‌های اقتصادی و سیاسی، منافع و مشارکت عمومی و خصوصی و منابع سیاسی، تکنیکی و مالی است. در دسته دیگر از موانع اجرای خط‌مشی‌های زیست‌محیطی محلی موانع رفتاری و فرهنگی - اجتماعی قرار دارند که شامل ترجیحات و علائق شخصی افراد، ارزش‌ها، هنجارها و فشارهای اجتماعی است. |
توکو17 و همکاران | 2018 | چالش‌ها و فرصت‌های اجرای سیاست‌های زیست‌محیطی: شواهد تجربی از بخش استخراج طلا در غنا | عدم مشارکت جامعه، هماهنگی ناکافی در بین نهادهای دولتی، کارکنان ناکافی و لجستیک و نبود اراده سیاسی عوامل مؤثر در اجرای ناکارآمد سیاست‌های زیست‌محیطی در این کشور است. |
2018 | بررسی عملکرد اجرای خط‌مشی محیط‌زیستی در اتحادیه اروپا | خط‌مشی زیست‌محیطی اتحادیه اروپا فقط در صورت عملی شدن توسط کشورهای عضو در عمل می‌تواند کارا باشد. در این حوزه سه نقص یافت شد. یکی در غفلت از مباحثی همچون دامنه، دوم تلاش‌های لازم برای اجرای خط‌مشی و سوم در حوزه تعریف اهداف و جزئیات کاربردی. | |
لی20 و همکاران | 2019 | رویکرد محیط‌زیستی اقتدارطلبانه و اجرای خط‌مشی زیست‌محیطی در چین | دولت‌های محلی به‌طور انتخابی خط‌مشی زیست‌محیطی را اجرا می‌کنند. این اقدام عملی انتخابی در درجه اول توسط اقتدارگرایی محیط‌زیست و سیستم مسئولیت هدف تحمیل‌شده توسط دولت مرکزی تعیین می‌شود. دولت‌های محلی توجه خود را به نگرش دولت مرکزی نسبت به آن خط‌مشی متمرکز می‌کنند. زیرا دامنه سیستم مجازات تأثیر مهمی در اجرای خط‌مشی‌ها دارد. نظارت دولت مرکزی بر اجرای خط‌مشی نیز قدرت الزام‌آوری سازوکار تشویقی را افزایش داده است. |
مأخذ: یافته‌های پژوهش
با توجه به اهمیت در نظر گرفتن شرایط اقلیمی کشور در هنگام ترسیم مدل خط‌مشی و ازآنجایی‌که در بررسی پیشینه پژوهش مدل کامل و بومی‌سازی شده درزمینه موضوع پژوهش به دست نیامد، جهت بررسی همه‌جانبه عوامل مؤثر بر اجرای خط‌مشی‌های محیط‌زیست از مدلی کلی‌تر استفاده گردید تا همه جوانب موردبررسی قرار گیرد و عامل یا عواملی مغفول نماند. لازم به توضیح است این مدل صرفاً برای مشخص کردن جهت‌گیری تحقیق و خارج نشدن تحقیق از موضوع استفاده می‌گردد و به همین دلیل به شکل کلی تدوین گردیده است.
شکل 1 - مدل مفهومی پژوهش
جدول 4 - شاخص‌های مدل پژوهش
شاخص | منبع |
گروه‌های هدف و ذینفعان | الوانی و شریف‌زاده (1394)، ساباتیر و مازمانیان (۱۹۸۰) |
هدف‌گذاری و تعیین خط‌مشی | الوانی (1389)، قلی پور (1387)، ون متر و ون هورن (۱۹۷۵)، ساباتیر و مازمانیان (۱۹۸۰)، هاگ وود و گان (۱۹۷۸) |
عوامل حقوقی | رزقی رستمی (1388)، ساباتیر و مازمانیان (۱۹۸۰) |
عوامل مربوط به مجریان | الوانی (1389)، قلی پور (1387)، ون متر و ون هورن (۱۹۷۵) |
عوامل محیطی و امکانات | الوانی و شریف‌زاده (1394)، قلی پور (1387)، ون متر و ون هورن (۱۹۷۵)، ساباتیر و مازمانیان (۱۹۸۰) |
روش پژوهش
به علت نیاز به بررسی عمیق موضوع جهت احصاء عوامل مؤثر بر اجرای خط‌مشی، رویکرد کیفی برای این پژوهش اتخاذ گردید. در همین راستا ابتدا مطالعه کتابخانه‌ای انجام شد که شامل بررسی نظریه‌های اجرای خط‌مشی عمومی و مرور تحقیقات مرتبط بود. سپس عوامل مؤثر بر اجرای خط‌مشی عنوان‌شده در ادبیات احصاء و دسته‌بندی گردید تا درنهایت به چند مؤلفه جهت ترسیم مدل مفهومی پژوهش و مطرح کردن سؤالات پژوهش دست پیدا کنیم. این سؤالات به شکل پرسشنامه نیمه ساختاریافته سازمان‌دهی گردید تا از مزیت‌های مصاحبه نیمه ساختاریافته مثل عدم خروج از موضوع تحقیق و به حاشیه نرفتن در زمان انجام مصاحبه‌ها و امکان مطرح‌شدن مباحث جدید که در پرسش‌های اولیه مغفول مانده بودند، استفاده گردد. در ادامه با انجام مصاحبه‌های نیمه ساخت‌یافته به جمع‌آوری داده‌های بیشتر پرداخته و از نمونه‌گیری نظری جهت شناسایی خبرگان استفاده شد. ویژگی نمونه‌های انتخابی عبارت‌اند از حداقل 10 سال سابقه کار مرتبط با محیط‌زیست؛ مدیریت ارشد، سابقه انجام فعالیت‌های پژوهشی در این حوزه و یا عضویت در سازمان‌های دولتی یا مردم‌نهاد مرتبط، درنهایت جهت پردازش داده‌ها از روش تحلیل مضمون استفاده گردید و برای تجزیه‌وتحلیل کدهای حاصله در این تحقیق از نرم‌افزار Maxqda12 استفاده و در گام آخر شبکه مضامین نهایی ترسیم گردید.
یافته‌ها
پس از انجام مصاحبه‌ها و به پایان رسیدن فرایند تحلیل مضمون، در جواب به سؤال اصلی پژوهش« عوامل مؤثر بر اجرای خط‌مشی‌های محیط‌زیست تالاب گاوخونی اصفهان کدم‌اند؟» در قالب شش بخش اصلی؛ عوامل محیطی؛ ویژگی‌های شخصیتی و رفتاری مجریان؛ منابع و مهارت‌های مورد نیاز مجریان؛ عوامل حقوقی؛ هدف‌گذاری، تعیین خط‌مشی؛ گروه‌های هدف و ذینفعان به‌دست‌آمده است.
در ادامه نمودار مضامین نهایی پژوهش و شبکه مضامین نهایی و سپس نمودار مضامین فرعی هر یک از این عوامل (مضامین اصلی) آورده شده است.
شکل 2 - مضامین اصلی پژوهش
شکل 3 - شبکه مضامین نهایی |
شکل 4 - عوامل مؤثر بر اجرای خط‌مشی‌های محیط‌زیست در بخش گروه‌های هدف و ذینفعان
شکل 5 - عوامل مؤثر بر اجرای خط‌مشی‌های محیط‌زیست در بخش هدف‌گذاری و تعیین خط‌مشی
شکل 7 - عوامل مؤثر حقوقی در اجرا خط‌مشی‌های محیط‌زیست
شکل 8 - ویژگی‌های شخصیتی و رفتاری مجریان که بر روی اجرای خط‌مشی‌های محیط‌زیست مؤثر است
شکل 9 - عوامل مؤثر مربوط به مهارت‌ها و تخصص‌های مجریان
شکل 10 - عوامل مؤثر مربوط به منابع و ابزارهای موردنیاز در اجرای خط‌مشی‌های محیط‌زیست
شکل 10 - عوامل محیطی مؤثر در اجرای خط‌مشی‌های محیط‌زیست
با بررسی سیر تطور برنامه‌های توسعه مشخص است که در طی سال‌های گذشته محیط‌زیست در مرحله تدوین خط‌مشی موردتوجه خط‌مشی گذاران قرارگرفته و اهمیت آن به شکل فزاینده در طول ده‌های اخیر درک گردیده است. با توجه به این امر باید وضعیت محیط‌زیست کشور نیز هرروز بهبود می‌یافت درحالی‌که در عمل شاهد آسیب و تخریب روزافزون محیط‌زیست ایران هستیم. این ادعا به‌خوبی با توجه به شاخص جهانی عملکرد محیط‌زیست اعلامی از سوی بانک جهانی قابل‌اثبات است؛ ایران همواره در طی دهه گذشته با کاهش امتیاز عملکرد در حوزه محیط‌زیست و بدتر شدن جایگاهش در بین سایر کشورهای جهان روبرو بوده است. حال سؤال اینجاست که چگونه می‌شود اهمیت محیط‌زیست در خط‌مشی‌های کلان کشور بیشتر شود و خط‌مشی‌هایی جهت حفاظت از آن تدوین و درعین‌حال محیط‌زیست بیشتر تخریب گردد؟
جواب این معما را می‌توان در اجرا یا به‌عبارت‌دیگر عدم اجرای موفق این خط‌مشی‌ها پیدا کرد. زیرا هرچند در طول سال‌های اخیر درزمینه تدوین خط‌مشی‌های محیط‌زیست گام‌های روبه‌جلو برداشته‌ایم ولی به اهمیت اجرای خط‌مشی‌ها توجه کافی نداشته‌ایم. در طی این تحقیق تلاش شد تا اجرای خط‌مشی از ابعاد مختلف موردبررسی قرار گیرد و عوامل مؤثری که باعث تحقق اهداف خط‌مشی‌ها می‌شود شناسایی گردد. ازآنجاکه اسناد و خط‌مشی‌ها و قوانین زیادی در حوزه محیط‌زیست وجود دارد – همین امر هم می‌تواند از آسیب‌های موجود در این حوزه باشد که از حوصله این بحث خارج است – با انتخاب آیین‌نامه جلوگیری از تخریب تالاب‌ها به‌عنوان یک خط‌مشی مشخص و تالاب گاوخونی اصفهان به‌عنوان قلمرو مطالعه، سمت‌وسوی تحقیق را مشخص کرده و به بررسی نظرات خبرگان در این مورد پرداختیم. از آنجا مضامین به‌دست‌آمده از مصاحبه‌ها متعدد هستند با در نظر گرفتن نظرات خبرگان و نتایج سایر پژوهش‌ها مضامین اصلی را در چهار بخش بررسی می‌کنیم. سایر مضامین در قسمت پیوست به شکل کامل در قالب جداول مضامین گزارش‌شده است.
1- عوامل حقوقی : ازنظر معطوفی و دن کوپ(1396) سـه زیر معیار «قـرار گـرفتن مسائل محیط‌زیست در اولويت نمايندگان به‌ویژه فـراکسـيون محیط‌زیست و کميسـيون کشـاورزي مجلـس شـوراي اسـلامي»، «حمايـت مجـامع تصمیم‌گیری و خط‌مشی گذاری کشـور از جايگـاه منـابع طبيعـي و محیط‌زیست» و «توسـعه ديپلماسي زیست‌محیطی»، به ترتيب بيشـترين تـأثير را در تـدوين خط‌مشی زیست‌محیطی خواهند داشت. ضمن تائید این معیارها باید به این موارد هم توجه کرد که یکی از مشکلات مهم در اجرای خط‌مشی‌ها در حوزه محیط‌زیست وجود مراجع قانون‌گذاری و دستگاه‌های اجرایی متعدد هستند. لذا ضروری است که خط‌مشی گذاری در حوزه محیط‌زیست در یکجا متمرکز شود و با توجه به پیچیدگی محیط‌زیست لازم است ساختار این بخش انعطاف‌پذیر و چابک‌تر از ساختارهای موجود باشد زیرا در شرایط محیطی پیچیده کنونی (محیط پویا و پیچیده با تعداد بسیار زیادی از افراد تأثیرگذار و تأثیرپذیر) نیاز به قوانینی است که به انجام امور سرعت بخشد و امکان همراهی مجریان با محیط را فراهم سازد. همچنین در زمان تدوین قوانین باید میزانی از انعطاف را در آن‌ها دید تا بتوانند پاسخگوی نیازهای محیط باشند. مک لافلین و کرانزبرگ21 (۲۰۱۱) نیز به این موضوع اشاره می‌کنند که در راستای اجرای خط‌مشی‌های محیط‌زیست به انعطاف‌پذیری سیاست‌ها و به‌کارگیری ظرفیت‌های موجود نیاز است.
از سوی دیگر ضعف‌های قانونی مثل نبود ضمانت اجرایی کارآمد باعث شده قوانین محیط‌زیستی اغلب توان حفاظت از اکوسیستم را نداشته باشند. به‌عنوان‌مثال در قوانین فعلی برای برداشت بیش‌ازحد آب جریمه نقدی در نظر گرفته‌شده و بارها نهادهای دولتی به علت تخلف با پرداخت جریمه از محل بودجه‌ای که دولت به آن‌ها پرداخت می‌کند یا نهادهای خصوصی با پرداخت مبالغ ناچیز در برابر ارزش واقعی آب توانسته‌اند بیش از حق خود از منابع آبی استفاده کنند. به‌وضوح مشخص است که با قوانین فعلی چرخه پول جای چرخه آب را گرفته و قوانین برای دولت گردش مالی به وجود آورده است. یکی از راهکارها می‌تواند این باشد که وزارت نیرو موظف به تأمین حق آبه تالاب شود و هیچ جایگزینی مثل جریمه نقدی برای آب در نظر گرفته نشود و تحت هر شرایطی جریان آب از سرچشمه تا تالاب حفظ گردد. با توجه به اینکه امروزه مجری و ناظر تأمین حق آبه تالاب، دولت و به‌طور مشخص وزارت نیرو است این امر به علت تضاد منافع قابل‌اجرا نیست و فرایند نظارت و ارزیابی دچار مشکلات جدی است. لذا در این بخش نیازمند بازنگری عمده در ساختار دولت و قوانین موجود هستیم و الزام وجود یک‌نهاد نظارتی مستقل و قدرتمند بر عملکرد دولت و بخش خصوصی به‌شدت احساس می‌شود.
2- ذینفعان و گروه‌های هدف: کفاش زاده و همکاران ( 1396) گزارش کردند که مشارکت سازمان‌های غیردولتی محیط‌زیستی می‌تواند در ایجاد تصمیمات محیط‌زیستی و نظارت و ارزیابی تصمیمات محیط‌زیستی پس از اجرا، نقش مؤثری در فرایند خط‌مشی گذاری محیط‌زیستی داشته باشند. علاوه بر تائید این موضوع در تحقیق حاضر این نکته نیز به دست که برای پذیرفته شدن خط‌مشی از سوی گروه‌های هدف و ذینفعان باید بستر لازم برای کاهش مقاومت در برابر اجرا و تسهیل پذیرش خط‌مشی با ایجاد فرهنگ پذیرش خط‌مشی را فراهم آورد. عدم توجه به مسائلی مثل درک نکردن ارزش محیط‌زیست، نگاه توسعه‌طلبانه، تدوین بالا به پایین قوانین و دستوری بودن آن‌ها که باروح همکاری در تضاد است، نبود دید تخصصی در تدوین قوانین محیط‌زیست و تلاش جهت به دست آوردن منافع کوتاه‌مدت از مهم‌ترین عوامل هست که به‌عنوان موانع پذیرش خط‌مشی شناسایی شد. نتایج پژوهش توکو و همکاران (2018) نیز نشان می‌دهد که عدم مشارکت جامعه، عدم هماهنگی کافی در بین نهادهای دولتی و نبود اراده سیاسی از عوامل مؤثر در اجرای ناکارآمد سیاست‌های زیست‌محیطی است همچنین یکی دیگر از دلایل مقاومت جوامع محلی می‌تواند به علت ضعف دانش و آگاهی در برابر روش‌ها و محصولات جدید که سازگاری بیشتری با محیط‌زیست منطقه دارند و اصرار بر تولید محصولاتی بسیار آب بر باارزش اقتصادی پایین مثل هندوانه در مناطق کم آب باشد. از سوی دیگر نیاز به مدیریت هم‌زمان حفاظت از محیط‌زیست و بهره‌برداری از منابع طبیعی یکی از عوامل مهم جهت حفاظت از محیط‌زیست است. اصلی پور و همکاران (1394) عنوان کردند که شرایط موجود خط‌مشی گذاری محیط‌زیست کشور تحت تأثیر دوگانگی‌های «حفاظت - بهره‌برداری»، «ساختار - کارکرد» و «دانش - کنش» است که با یافته‌های تحقیق حاضر همخوانی دارد. برای حل تعارض ناشی از دوگانگی حفاظت - بهره‌برداری، مدیریت یکپارچه حوضه آبریز می‌تواند بسیار مؤثر باشد. به نظر می‌رسد با تغییر قانون مدیریت آب از مدیریت استانی به شکل قبلی یعنی قانون آب منطقه‌ای بسیاری از مشکلات تالاب برطرف خواهد شد زیرا در نبود مدیریت یکپارچه هر استان خواستار حداکثر استفاده از منابع آب است، تضاد منافع در کنار نبود مدیریت یکپارچه حوزه آبریز باعث بهره‌برداری بیش‌ازحد از منابع آبی شده است.
3- ویژگی‌های شخصیتی، مهارت‌ها و منابع موردنیاز مجریان: پایش محیطی یکی از مهم‌ترین فعالیت‌ها جهت مدیریت محیط‌زیست است و نیاز به منابع و امکانات متناسب با محیط دارد ولی متأسفانه امروزه برای مدیریت تالاب گاوخونی در بحث جمع‌آوری داده‌ها و اطلاعات جریان آب سیستم کارآمدی وجود ندارد. نهاد اصلی انتشار داده‌های مربوط به دبی آب وزارت نیرو هست و اکثر ایستگاه‌های هیدرومتری توسط این وزارت خانه مدیریت می‌شود. متأسفانه داده‌های فعلی حداقل با تأخیر یک‌ساله توسط وزارت نیرو منتشر می‌شود که این امر می‌تواند به اکوسیستم خسارات جدی وارد کنند. برای مدیریت صحیح تالاب باید از داده‌های بر خط استفاده شود تا تغییرات به‌صورت لحظه‌ای رصد و از خسارات احتمالی در همان مراحل اول جلوگیری گردد. سایر منابع و ابزارهای موردنیاز برای اجرای مؤثر خط‌مشی‌های محیط‌زیست در حوزه تالاب که لازم است در اختیار مجریان قرار گیرد حمایت رسانه‌ای، استفاده از فنّاوری، منابع مالی و پایگاه‌های اطلاعاتی هستند.
یکی دیگر از عوامل مؤثر در اجرای خط‌مشی‌های محیط‌زیست ویژگی‌های شخصیتی و رفتاری مجریان است. با توجه به اهمیت نقش ویژگی‌های شخصیتی مجریان لازم است در انتخاب مجریان و افراد اجرایی در این حوزه توجه بیشتری صورت گیرد. داشتن انگیزه درونی، حفظ استقلال، و تعهد مجریان، انعطاف‌پذیری، خلاقیت و نوآوری، همسویی اهداف فردی و سازمانی، همسویی و گفتار و عمل، احساس مسئولیت و تعهد کاری در کنار مهارت‌های رهبری، ارتباطی، استفاده از تجارب، دانش به‌روز و کارآمد و هوشمندی از مهم‌ترین مواردی هست که مصاحبه‌شوندگان به آن‌ها اشاره نمودند. یافته‌های پژوهش کاستکا22 (۲۰۱۴) نیز نشان می‌دهد که در راستای اجرای خط‌مشی‌های زیست‌محیطی یک دسته از موانع رفتاری و فرهنگی - اجتماعی قرار دارند که شامل ترجیحات و علائق شخصی افراد، ارزش‌ها، هنجارها و فشارهای اجتماعی است.
4- محیط، هدف‌گذاری و تعیین خط‌مشی : در تحقیق آل محمد و همکاران (1393) نـيروهاي محرکه و مولد فشار بر منابع آبی سرزمين در حوضه آبريز اروميه که با حوزه زاینده‌رود همسان است شامل: رشد و اشتغال جمعيت، تغييرات و ویژگی‌های بخش کشاورزي، رويکـردهاي نـادرست مـديريتي در استفاده از منابع آب، سدسازی‌های بی‌رویه و برداشت بیش‌ازحد از منابع آب زيرزميني، تغيير پوشش اراضي (به‌ویژه تـبديل مـراتع به کاربري کشاورزی)، تغيير الگوي کشت به سمت مصرف آب بيشتر، ضعف بازده آبياري هست. ترسیم نقشه توسعه منطقه با توجه به نقاط قوت و ضعف اکوسیستم و استفاده از فرصت‌ها و شناخت محدودیت‌های محیط باعث جلوگیری از تخریب اکوسیستم می‌گردد. متأسفانه امروزه به نظرات کارشناسی و اصولی متخصصین محیط‌زیست اهمیت داده نمی‌شود و بسیاری از برنامه‌ها و اقدامات دولت‌ها منجر به تخریب بیشتر اکوسیستم شده است. طرح‌هایی مثل انتقال آب بین حوضه‌های آبریز و افزایش فعالیت‌ها بدونِ توجه به ظرفیت محیط و با شعار توسعه که باعث از بین رفتن قدرت خود پالایی اکوسیستم و افزایش چشمگیر آلودگی‌های صنعتی، کشاورزی و شهری شده است خسارات جبران‌ناپذیری به اکوسیستم وارد کرده و می‌کند.
در نظر گرفتن همه‌جانبه محیط اجرای خط‌مشی و نگرش سیستمی به مسئله از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. قدرت محیط به‌عنوان پیش درآمدی برای تصمیم‌گیری را هرگز نمی‌توان دست‌کم گرفت. بنابراین لازم است مجریان زیست‌محیطی به بسترهای محیطی در استان اصفهان توجه ویژه نمایند. با توجه به اهمیت عوامل محیطی در فرآیند اجرای خط‌مشی‌ها که در این پژوهش به برخی از آن‌ها همچون عوامل سازمانی و اداری، عوامل مربوط به آب‌وخاک، حوضه کمیت و استمرار آب، عوامل مربوط به اقتصاد و معیشت، عوامل مربوط به مسائل اجتماعی، عوامل فرهنگی، عوامل مربوط به محیط‌زیست تالاب، تهدید و نابودی تنوع زیستی، تهدید و تخریب زیستگاه و خط‌مشی گذاری و مدیریت تالاب اشاره شد، لازم است فرآیندهای پایشگری محیطی توسط مجریان جدی گرفته شود. این موضوع وقتی مهم‌تر می‌شود که به فاصله 380 کیلومتری بین سرچشمه زاینده‌رود و تالاب اشاره‌کنیم. رودخانه در طول این مسیر در معرض رخدادهای گوناگونی مثل برداشت آب، تخریب بستر، ورود آلودگی‌های صنعتی، کشاورزی و شهری و ... قرار می‌گیرد. توجه به این موضوع مشخص می‌کند که برای مدیریت تالاب باید کل حوضه آبریز را مدیریت و نمی‌توان محیط تالاب و رودخانه را از یکدیگر جدا تصور کرد.
در پایان لازم است به این نکته اشاره‌کنیم که مضامین گزارش‌شده در بخش یافته‌ها عواملی هستند که برای موفقیت اجرای خط‌مشی‌های محیط‌زیست -به‌خصوص آیین‌نامه جلوگیری از تخریب تالاب‌ها- باید مدنظر مجریان قرار گیرد. بدیهی است که ارزش و اولویت این عوامل نسبت به یکدیگر در این پژوهش سنجیده نشده است و صرفاً شناسایی عوامل صورت گرفته است زیرا نوع خط‌مشی و متغیرهای محیطی متفاوت باعث ایجاد ارزش‌های متفاوت برای این مضامین(عوامل) خواهد شد. درنتیجه این عوامل باید برای هر اکوسیستم به‌صورت جداگانه ارزش‌گذاری گردد و نمی‌توان یک برنامه را برای همه مناطق تجویز کرد.
ازآنجایی‌که تعدد این عوامل ممکن است باعث سردرگمی مجریان گردد یا به علت کمبود منابع و امکان در نظر گرفتن همه این عوامل در عمل ممکن نباشد، بهتر است اولویت‌سنجی و ارزش‌گذاری عوامل توسط نخبگان و خبرگان امر قبل از اجرای خط‌مشی‌ها صورت بگیرد و این عوامل طبق اولویت جهت اجرای موفق خط‌مشی‌های محیط‌زیست مدنظر مجریان قرار گیرد.
منابع
1. اصلی پور, حسین, زاهدی, شمس‌السادات, شریف‌زاده, فتاح, قربانی زاده, وجه الله. (1394). تبیین الگوی بومی تدوین خط‌مشی‌های زیست‌محیطی کشور با استفاده ازنظریه داده بنیاد. اندیشه مدیریت راهبردی, 8(1), 41-66.
2. الوانی، سید مهدی (۱۳۸۷) "خط‌مشی عمومی و اجرا" حقوق و مصلحت، سال اول، شماره اول، از ص 45-58
3. الوانی، سیدمهدی، شریف‌زاده، فتاح (1394). فرآیند خط‌مشی گذاری عمومی، نشر دانشگاه علامه طباطبائی، چاپ چهاردهم.
4. رجب‌بیگی، مجتبی (۱۳۷۸)، "موانع دستیابی به اجرای کامل خط‌مشی عمومی" فرآیند مدیریت و توسعه، شماره 35 و 36، صفحات ۷۳ تا ۸۶.
5. شبيري، سيدمحمد، قائمي، آلاله، قائمي، پونه (1392). بررسي روند آموزش محیط‌زیست در برنامه‌های پنج‌ساله توسعه كشور و ارائه راهكارهاي مناسب جهت اجراي آموزش محیط‌زیست. مجله آموزش محیط‌زیست و توسعه پايدار، سال اول، شماره 4.
6. شیرمحمدی، یزدان (۱۳۹۰) "آسیب‌شناسی اجرای خط‌مشی گردشگری در کشور. همایش مدیریت و توسعه گردشگری؛ چالش‌ها و راهکارها: تهران.
7. گیوریان، حسن؛ ربیعی مند جین، محمدرضا (۱۳۸۶) "تصمیم‌گیری و تعیین خط‌مشی دولتی" ، تهران: یکان، چاپ دوم
8. مسعودی، حمیدرضا (1394). بررسی عوامل از بین رفتن ظرفیت‌های اکو توریسمی تالاب‌ها و ارائه راهکارهای عملی جهت احیا اکوسیستم‌های آن، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه سمنان.
9. مقدس پور، سعید؛ دانایی‌فرد، حسن؛ کردنائیج، اسدالله (۱۳۹۲) " واکاوی عوامل کلیدی در عدم موفقیت برخی خط‌مشی عمومی در ج.ا. ایران: مطالعه خط‌مشی مالیاتی کشور" فصلنامه علمی - پژوهشی مدیریت فرهنگ‌سازمانی، دوره یازدهم، شماره اول، ص ۹۸-۳۳.
10. عباس منوریان و ابراهیم گلشن. "مطالعه خط‌مشی عمومی." تهران: نشر مهربان، 1394.
11. نصر, احمدرضا, شریفیان, فریدون. (1386). رویکردهای کمّی، کیفی و ترکیبی در پژوهش‌های تربیتی. حوزه و دانشگاه روش‌شناسی علوم انسانی, 13(52), 7-24.
12. هاولت، مایکل؛ رامش، ام(۱۳۸۰) "مطالعه خط‌مشی عمومی" ترجمه عباس منوریان و ابراهیم گلشن، تهران: مرکز آموزش مدیریت دولتی، چاپ اول.
13. Aladin, N. V., Plotnikov, I. S., Micklin, P., & Ballatore, T. (2009). Aral Sea: Water level, salinity and long-term changes in biological communities of an endangered ecosystem-past, present and future. Natural Resources and Environmental Issues, 15(1), 36.
14. Alesch, D. J., Arendt, L. A., & Petak, W. J. (2011). Natural hazard mitigation policy: Implementation, organizational choice, and contextual dynamics. Springer Science & Business Media.
15. Braun, V. & Clarke, V. (2006), “Using thematic analysis in psychology”,Qualitative Research in Psychology, Vol. 3, No. 2, Pp. 77-101.
16. Calabrese, D.; (2008), “Environmental policies and strategic communication in Iran; The value of public opinion research in decisionmaking”; World Bank Publication, Washington D.C.
17. Dalby, S. (2002). Environmental security (Vol. 20). U of Minnesota Press.
18. Gunningham, N., Grabosky, P., & Sinclair, D. (1998). Smart regulation: designing environmental policy.
19. Hsu, A. (2013). Manager of Environmental Efficiency Index 2012 Project,Interview Report by Sabz Press Media.
20. Kostka, G. (2014). Barriers to the implementation of environmental policies at the local level in China. The World Bank.
21. Liu، L. (2006). Public policy analysis. Dalian: Dongbei University of Finance & Economic Press.
22. Marcoux, A. (2006). Population change-natural resources-environment linkages in Central and South Asia.
23. Ranerup, A., Norén, L., & Sparud-Lundin, C. (2012). Decision support systems for choosing a primary health care provider in Sweden. Patient education and counseling, 86(3), 342-347.
24. Ryan, A. M., & Kossek, E. E. (2008). Work‐life policy implementation: Breaking down or creating barriers to inclusiveness?. Human Resource Management: Published in Cooperation with the School of Business Administration, The University of Michigan and in alliance with the Society of Human Resources Management, 47(2), 295-310.
25. Siahaan, T. S. (2013). Environmental Education: A Mismatch between Theory andPractice, Indonesia to Boost Geothermal Focus, Central of Environmental Education.
26. Switzer, David. (2017). Citizen Partisanship, Local Government, and Environmental Policy Implementation, Urban Affairs Review, First published date: August-01-2017; 10.1177/1078087417722863
27. Tummers, Lars (2011). “Explaining the Willingness of Public Professionals to Iimplement New Policies: a Policy Alienation Framework”, International Review of Administrative Sciences, Vol. 77, 3.
28. York، Y. (2010). The effects of political power، political ideology، interest groups and the goverment on the making of Chinese outbound tourism policies: From the perspective of policy change. The Hong Kong Polytechnic University، School of Hotel and Tourism Management
Identification factors for the implementation of environmental policies (Case study: wetlands)
Abstract:
Background: Environmental protection is related to many issues, the most important of which is policy-making and proper implementation of these policies. Strict execution of the policy is influenced by the way the forces, resources and facilities are organized and the director of the institutions in the necessary equipment for the optimal execution of the policy.
Objective: The aim of this study is to identify the factors for the implementation of environmental policies in the field of wetlands with a focus on Isfahan Cattle Wetland.
Method: The present study is qualitative. In this research, Theme analysis method was used. For this purpose, 12 semi-structured specialized interviews with experts were conducted and then the data were encoded in maxqda 12 software and finally the final network of topics was drawn.
Results: Data analysis in the process of open coding with the emergence of 383 codes was formed in the form of 6 main sections, which include legal factors. Purpose and determination of policy; Target groups and stakeholders; Performers 'personality and behavioral characteristics, performers' resources and skills. Environmental factors.
Conclusion: Taking into account the opinions of experts and the results of other studies, we examine the factors for the implementation of environmental policies in four sections.
1- Important legal factors: One of the problems in implementing policies in the field of environment is the existence of numerous legislative authorities and executive bodies. It should be noted that the policy in the field of environment is determined in one place, and due to the complexity of the environment, its structure must be determined and be more agile than existing structures.
2- Stakeholders: In order for the stakeholders to accept the policy, a bed for the acceptance of the policy must be provided by creating a culture of policy acceptance.
3- Personality traits, skills and resources required by the presenters: It pays more attention in selecting the presenters. Having insight, maintaining independence and leadership, along with communication skills, use of experience, up-to-date knowledge and efficiency are some of the things that should be considered.
4- Targeting, policy setting and environmental factors: Unfortunately, the damage to opinions is examined and more damage is done to the plans of governments.
Keywords: general policy; policy implementation. Environmental policies, implementation of environmental policies
پیوست
جداول مضامین
جدول 5 - مضامین شناسایی‌شده در گروه‌های هدف و ذینفعان
مضمون اصلی | مضمون فرعی 1 | مضمون فرعی 2 | مضمون فرعی 3 | مضمون فرعی 4 |
فرهنگ پذیرش خط‌مشی | فرهنگ پذیرش | شفافیت در قوانین بالادستی | --- | --- |
شفافیت نهادها | --- | --- | ||
فرهنگ پاسخگویی به مطالبات مردمی | --- | --- | ||
فرهنگ مسئولیت‌پذیری نهادها | --- | --- | ||
فعالیت نهادهای غیردولتی حامی محیط‌زیست | --- | --- | ||
فرهنگ مقاومت | تدوین بالا به پایین خط‌مشی | --- | --- | |
تعصبات قومی قبیله‌ای | ضعف در به اشتراک‌گذاری منابع | --- --- | ||
تفکرات توسعه‌طلبانه نهادها | --- | --- | ||
--- | --- | |||
درک نکردن ارزش اقتصادی محیط‌زیست | --- | --- | ||
عدم درک پیامدهای خشک شدن تالاب | --- | --- | ||
عدم نگاه تخصصی به قانون‌گذاری محیط‌زیست | عدم توجه سیاستمداران | --- | ||
فرهنگ ضعیف حمایت از محیط‌زیست | --- --- | |||
فرهنگ مصرف‌گرایی جامعه | --- | --- | ||
مقاومت جوامع محلی | --- | --- | ||
منافع متضاد نهادها با محیط‌زیست | --- | --- | ||
نزدیک‌بینی نهادها | --- | --- | ||
گروه‌های تأثیرپذیر | سطح استانی | ارگان دولتی | اداره کل دامپزشکی استان اصفهان و چهارمحال و بختیاری | بررسی سطح آلودگی و بیماری در پرندگان و آبزیان |
مطالعات ژنتیکی و بررسی امکان اصلاح ژنتیکی گونه | ||||
اداره کل شیلات و آبزی‌پروری استان اصفهان و چهارمحال و بختیاری | حمایت استانی از فعالیت‌های شیلات و آبزی‌پروری، معرفی گونه و یا تکثیر و پرورش | |||
ایجاد امنیت در زمان زادآوری و تغذیه ماهی‌ها | ||||
بررسی امکان زادآوری در مکان‌های امن تالاب | ||||
اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان و چهارمحال و بخت | حمایت استانی برای مدیریت مراتع در حوزه آبخیز | |||
حمایت استانی برای مدیریت مالکیت اراضی و کاربری زمین | ||||
احیاء مراتع با گونه‌های بومی | ||||
دانشگاه‌های علوم پزشکی استان اصفهان و چهارمحال و بختیاری | تصمیم‌گیری در مورد طرح‌ها و برنامه‌های سلامت و بهداشت روستایی | |||
تصمیم‌گیری در مورد برنامه‌های سلامت و بهداشت آب شرب در سطح استان | ||||
سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان و چهارمحال و بختیاری | مرجع برنامه‌ریزی طرح‌ها و فعالیت‌های کشاورزی و دام‌پروری | |||
مرجع استانی مدیریت مواد شیمیایی کشاورزی | ||||
مرجع استانی حمایت‌های ترویجی، تحقیقاتی و آموزشی در بخش کشاورزی | ||||
حمایت استانی برای مدیریت امور عشایر در سطح استان | ||||
سازمان صنایع و معادن استان اصفهان و چهارمحال و بختیاری | سازمان صنایع و معادن استان اصفهان و چهارمحال و بختیاری | |||
تصمیم‌گیری درزمینه طرح‌های توسعه صنایع و معادن استان | ||||
تسهیل‌کننده برقراری ارتباط با صنایع در سطح حوضه آبریز | ||||
سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان و چهارمحال
| سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان و چهارمحال | |||
تصمیم‌گیری در مورد امور گردشگری و میراث فرهنگی در سطح استان | ||||
سطح شهری و منطقه‌ای | ارگان دولتی | ادارات بهداشت محیط و بهزیستی | ارائه خدمات بهداشتی به روستا | |
ادارات و دفاتر محلی آبیاری و امور آب | کنترل (آب شیرین یا جریان برگشتی) ورروی به تالاب | |||
ادارات و دفاتر محلی سازمان جهاد کشاورزی | سهمیه‌بندی مواد شیمیایی کشاورزان | |||
ارائه خدمات روستایی برای توسعه کشاورزی | ||||
ارائه خدمات روستایی برای دام‌پروری | ||||
ارائه خدمات مکانیزاسیون کشاورزی | ||||
ادارات و دفاتر محلی منابع طبیعی | مدیریت مراتع در سطح محلی | |||
ادارات و دفاتر محلی سازمان حفاظت محیط‌زیست | مدیریت و حفاظت رودخانه و تالاب | |||
مدیریت مناطق حفاظت‌شده در اطراف تالاب | ||||
حمایت از تشکل‌های غیردولتی | ||||
اداره‌های آب و فاضلاب | عرضه آب شرب و مدیریت فاضلاب شهری و روستایی | |||
فرمانداری‌ها و بخش‌ها | فرمانداری‌ها و بخش‌ها | |||
فرمانداری‌ها و بخش‌ها\همکاری بین بخشی در سطح محلی | ||||
ادارات و دفاتر محلی خدمات دامپزشکی | ادارات و دفاتر محلی خدمات دامپزشکی | |||
ارگان غیردولتی | ادارات و دفاتر محلی خدمات دامپزشکی | کنترل بیماری‌های دامی شامل ماکیان و پرندگان | ||
تشکل‌های غیردولتی محلی | تسهیل ارتباط با جوامع محلی | |||
آموزش و آگاه‌سازی مردم محلی | ||||
پیگیری مطالبات محلی | ||||
پایش مردمی تحقق اهداف محیط‌زیستی دولت | ||||
جوامع محلی و روستائیان | جوامع محلی و روستائیان | |||
تخلیه پساب و فاضلاب در رودخانه و تالاب | ||||
توسعه فیزیکی روستا | ||||
تأثیر بر منابع سیاسی | ||||
استفاده از خدمات بوم‌سازگان رودخانه و تالاب | ||||
شکارچیان | شکار پرندگان آبزی، کنار آبزی و خرگوش | |||
شوراهای اسلامی شهر و روستا | تصمیم‌گیری و مشارکت با شهرداری‌ها در مورد طرح‌های مختلف ازجمله | |||
تسهیل برقراری ارتباطات با ذینفعان رودخانه و تالاب | ||||
اثرگذاری بر مبنای سیاسی | ||||
کشاورزان | کشاورزان | |||
تغییر کاربری تالاب به زمینهای کشاورزی | ||||
استفاده از مواد شیمیایی در مزارع | ||||
تغیر کاربری چراگاه‌های اطراف رودخانه و تالاب برای استفاده کشاورز | ||||
استفاده نامناسب آب در مصارف کشاورزی (راندمان پایین) | ||||
انحراف جریان آب و برداشت از رودخانه | ||||
گردشگران | گردشگران | |||
تولید زباله و پسماند در رودخانه و تالاب و اطراف آن | ||||
منبع درآمد برای معیشت مردم محلی | ||||
ماهیگیران | صید ماهی از رودخانه | |||
اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان‌های اصفهان و چهارمحال و بختیاری | اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان‌های اصفهان و چهارمحال و بختیاری | |||
گروه‌های تأثیرگذار | سطح استانی | رگان دولتی | اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان‌های اصفهان و چهارمحال و بختیاری | اداره مسئول مدیریت رودخانه زاینده‌رود و تالاب گاوخونی |
تدوین و اجرای برنامه مدیریت حق آبِه زاینده‌رود و تالاب گاوخونی | ||||
پشتیبان فنی مدیریت جریان زیستی رودخانه زاینده‌رود و تالاب گاوخونی | ||||
پشتیبانی مالی و اداری مدیریت زاینده‌رود و تالاب گاوخونی | ||||
پشتیبانی استانی از سازمان‌های مردم‌نهاد در استان اصفهان | ||||
استانداری‌های استان‌های اصفهان و چهارمحال و بختیاری | استانداری‌های استان‌های اصفهان و چهارمحال و بختیاری | |||
تصمیم‌گیری و مدیریت در سطوح بالا | ||||
هماهنگی بین بخشی برای برنامه‌های استانی | ||||
شرکت‌های آب منطقه‌ای استان اصفهان و چهارمحال و بختیاری | شرکت‌های آب منطقه‌ای استان اصفهان و چهارمحال و بختیاری | |||
تصمیم‌گیری درزمینه طراحی و برنامه‌های توسعه منابع آب در سطح | ||||
تصمیم‌گیری در مورد بهره‌برداری از سد و شبکه آبیاری | ||||
اختصاص حق آبه رودخانه و تالاب | ||||
صدور مجوز برای احداث چاه و برداشت آب | ||||
اندازه‌گیری کیفیت آب از سرچشمه تا پایاب | ||||
پایش کمیت آب رودخانه و تالاب | ||||
ارگان غیردولتی | ائمه جمعه | دارای جایگاه اجتماعی بالا و تأثیرگذار در سیاست‌ها و افکار عمومی | ||
چهره‌های شاخص | آگاه‌سازی و کمک به فرهنگ‌سازی حفاظت از محیط‌زیست | |||
تأثیر بر افکار عمومی | ||||
رسانه‌ها | آگاه‌سازی و کمک به فرهنگ‌سازی حفاظت از محیط‌زیست | |||
تأثیر بر افکار عمومی | ||||
نمایندگان مجلس | نمایندگان مجلس | |||
تأثیر بر قوانین و سیاست‌های کلان مدیریت آب | ||||
دارای قدرت چانه‌زنی برای برداشت آب بیشتر | ||||
سطح شهری و منطقه‌ای | ارگان دولتی | شهرداری‌ها | استفاده بیش‌ازحد از منابع آب از طریق آبیاری فضای سبز به‌ویژه چمن | |
ایجاد پارک ساحلی و دریاچه مصنوعی در مسیر رودخانه | ||||
حاشیه‌سازی در حریم رودخانه و از بین بردن برکه‌های اطراف رودخانه | ||||
ارگان نیمه‌دولتی | شرکت بهره‌برداری میر آب زاینده‌رود | پخش آب جهت مصارف کشاورزی، صنعت و شرب | ||
نحوه و میزان توزیع آب در بخش کشاورزی | ||||
نگهداری و انجام تعمیرات و سرویس سالیانه تأسیسات و شبکه‌های آبیاری | ||||
سطح ملی | سازمان حفاظت محیط‌زیست | پشتیبان فنی مدیریت جریان زیستی رودخانه‌ها و تالاب‌ها | --- | |
تأثیرگذار بر تدوین و اجرای سیاست‌های کلان دولت که بر محیط‌زیست مؤثر است | --- | |||
تدوین و اجرای برنامه مدیریت حق آبه رودها و تالاب‌ها | --- | |||
سازمان مسئول مدیریت رودخانه‌ها و تالاب‌ها | --- | |||
متولی اصلی حمایت و حفاظت از محیط‌زیست | --- | |||
مسئولان مدیریت یکپارچه حوضه آبخیز | مسئولان مدیریت یکپارچه حوضه آبخیز | --- | ||
تصمیم‌گیری و مدیریت در بالاترین سطح | --- | |||
اجرای سیاست‌های کلان آب کشور | --- | |||
مدیریت سد زاینده‌رود | --- | |||
نظارت بر برداشت‌های غیرمجاز | --- | |||
وزارت نیرو | وزارت نیرو | --- | ||
اجرای سیاست‌های کلان آب کشور | --- | |||
برنامه‌ریزی و انجام طرح‌های تحقیقاتی و پژوهشی منابع آب | --- | |||
تدوین و تنظیم پیش‌نویس قوانین و لوایح پیشنهادی مربوط به منابع آب | --- | |||
تصمیم‌گیری در مورد میزان تخصیص آب به بخش‌های مختلف | --- | |||
تصمیم‌گیری و مدیریت در سطوح بالا | --- | |||
مدیریت سد زاینده‌رود | --- | |||
نظارت بر برداشت‌های غیرمجاز | --- --- | |||
مقابله با تعارض | اجماع و اراده ملی | استفاده از رسانه‌ها | --- | --- |
ایجاد ساختار قانونی و شفاف | سیستم نظارتی دقیق و چابک | --- | --- | |
بازنگری در اهداف سازمان‌های ذینفع و ذی‌نفوذ |
| --- | --- | |
شفافیت در قوانین بالادستی |
| --- | --- | |
مبارزه با فساد در نهادهای متولی | مبارزه با فساد در نهادهای متولی | --- | --- | |
مدیریت یکپارچه حوضه آب ریز |
| --- | --- | |
دریافت بازخور |
|
|
|
جدول 6 - مضامین شناسایی‌شده در هدف‌گذاری و تعیین خط‌مشی
مضمون اصلی | مضمون فرعی 1 |
عوامل سازمانی و اداری | آگاهی محیطی |
انسجام درونی اهداف و خط‌مشی‌ها | |
بیان شفاف اهداف و خط‌مشی‌ها | |
تعیین رویه و روال منطقی هدف‌گذاری | |
همسویی اهداف سازمان و ارزش‌ها و هنجارها | |
عوامل مربوط به آب‌وخاک حوضه | تخریب تالاب در حوضه تالاب |
کاربری اراضی | |
کیفیت آب | |
کمیت و استمرار آب | بارگذاری بیش از ظرفیت حوضه |
تأمین نیاز زیست‌محیطی تالاب و حق آبه های محیط‌زیست و کشاورزی | |
وجود چاه‌های غیرمجاز، غیرقانونی و غیراصولی | |
تغییر اقلیم | |
وجود برنامه مدیریتی مناسب در مواجه با خشک‌سالی | |
توجه به آب مجازی و آموزش | |
افزایش جمعیت در حوضه زاینده‌رود | |
وجود تجهیزات و سامانه‌های پایش لازم جهت کمیت آب | |
لزوم شفافیت در بیلان آبی حوضه (شفاف بودن منابع و مصارف) | |
طرح‌های غیراصولی انتقال آب | |
عوامل مربوط به اقتصاد و معیشت | عدم ایجاد زمینه اشتغال منطبق با محیط‌زیست |
بی‌توجهی نسبت به ارزش‌گذاری واقعی آب | |
عوامل مربوط به مسائل اجتماعی | افزایش ناهنجاری‌های اجتماعی |
عدم ورود مطالبات زیست‌محیطی به سپهر کنشگری سیاسی و اجتماعی ایران | |
بخشی نگری، سطحی‌نگری و تلاش جهت دستیابی به منافع زودگذر | |
عدم مشارکت مردم و ذینفعان در تصمیم‌گیری | |
عدم گفتمان زیست‌محیطی میان روشنفکران و سایر اجزای طبقه مرجع جامعه | |
ضعف قوانین حمایتی از سازمان‌های مردم‌نهاد و درنتیجه ضعف مشارکت | |
عدم مشارکت عمومی در حفاظت از محیط‌زیست | |
تهدید سلامت عمومی با بی‌توجهی به اثرات بهداشتی حوضه آبریز | |
کاهش امید به زندگی | |
مهاجرت | |
عوامل فرهنگی | مخاطره امنیت عمومی |
وجود فرهنگ مصرف‌گرایی | |
سطح پایین آگاهی‌های زیست‌محیطی و افزایش مخاطرات و تخلفات زیست‌محیطی | |
بی‌توجهی به اخلاق زیست‌محیطی و فقدان حس تعلق به محیط‌زیست | |
عدم توجه به چالش‌های محیط‌زیستی جهانی و همکاری با کنوانسیون‌های بین‌المللی | |
عدم آگاهی، مطالعات، فرهنگ‌سازی و اطلاعات کافی درباره اجزا حوضه | |
عوامل مربوط به محیط‌زیست تالاب | اختلال در کارکردهای زیستی |
کاهش جمعیت پرندگان به‌ویژه پرندگان مهاجر که منجر به محدود شدن گرد | |
کاهش جمعیت پرندگان | |
تجمع آلاینده‌ها | |
تهدید و نابودی تنوع زیستی | شکار و صید غیرقانونی |
ثبت نشدن تالاب در فهرست مناطق چهارگانه محیط‌زیست | |
تهدید و کاهش جمعیت ماهیان بومی رودخانه و تالاب مثل ماهی گورخری | |
برهم خوردن نظم و امنیت اکولوژیکی تالاب | |
نبود بانک اطلاعاتی مدون در مورد گونه‌های جانوری | |
نبود نیروی متخصص برای حفاظت از تالاب‌ها | |
نبود طرح و اعتبارات لازم برای حفاظت از تالاب | |
بی‌توجهی به ارزش‌های زیست‌محیطی تالاب | |
تهدید و تخریب زیستگاه | کاهش و یا خشک شدن تالاب و شوری زمین‌ها |
زاینده‌رود و تالاب گاوخونی | |
نبود سامانه لازم برای پایش مستمر شاخص‌های زیست‌محیطی تالاب | |
آلودگی شدید آب زاینده‌رود | |
تخریب پوشش گیاهی | |
فرسایش خاک | |
سیاست‌گذاری و مدیریت تالاب | وجود نزاع‌های قومی قبیله‌ای |
رشد معضلات اجتماعی در منطقه | |
کاهش امنیت اجتماعی | |
افزایش مخاطرات زیست‌محیطی | |
بهره‌برداری نامناسب از منابع طبیعی و تخریب منابع آب‌وخاک | |
از بین رفتن کارکردهای اکوسیستم رودخانه و تالاب ازجمله قابلیت خودپالایی | |
بروز ناهنجاری‌های ژنتیکی | |
فرسایش ژنتیکی | |
تخریب رودخانه زاینده‌رود و تالاب گاوخونی | |
تخریب سرزمین | |
تخریب و از بین رفتن منابع آب‌وخاک | |
کاهش سلامت زیستمندان در ایران مرکزی | |
گسترش آلودگی‌های زیست‌محیطی و بیماری‌های مسری و صعب‌العلاج | |
آوارگی زیست‌بومی | |
افزایش بیابان‌زایی و روند شور شدن اراضی | |
افزایش مراکز یا کانون‌های ریز گرد | |
مهاجرت‌های اجباری و خالی شدن منطقه از سکنه | |
افزایش مهاجرت | |
به خطر افتادن معیشت پایدار | |
کاهش درآمد اقشار مختلف | |
عدم وجود تجهیزات و سامانه‌های پایش لازم | |
نبود آینده‌پژوهی در تصمیمات و اجرای فعالیت‌های توسعه‌ای | |
عدم تخصیص اعتبارات کافی برای حفاظت، مدیریت و بهره‌برداری از رودها | |
استفاده ناکافی از تجارب مشابه بین‌المللی | |
عدم تأمین نیاز زیست‌محیطی تالاب و حق آبه محیط‌زیست و کشاورزی | |
نبود برنامه جامع در مدیریت شرایط نوسانات آبی | |
ناهماهنگی و نبود تعامل بین بخشی | |
نامتوازن بودن در تصمیم‌گیری‌های آبی | |
در نظر نگرفتن قیمت واقعی آبی در کلیه مصارف | |
سوء مدیریت در برنامه‌ریزی طرح‌های انتقال آب | |
عدم در نظر گرفتن آب به‌عنوان ویژگی اصلی در آمایش سرزمین | |
مشارکت ندادن مردم محلی و ذینفعان در تصمیم‌گیری | |
ضعف در قوانین و مقررات، عدم اجرای کامل قوانین و مقررات موجود | |
نبود مدیریت یکپارچه در حوضه | |
دخالت سیاسیون و بهره‌برداری‌های سیاسی از آب | |
نداشتن نگاه و بینش اکولوژیک به رودخانه و تالاب | |
نبود اطلاع‌رسانی کافی و عدم استفاده از رسانه‌های موجود جهت فرهنگ‌سازی |
جدول 7 - مضامین شناسایی‌شده در عوامل حقوقی
مضمون اصلی | مضمون فرعی 1 | مضمون فرعی 2 |
عوامل مؤثر حقوقی در اجرا | انعطاف‌پذیری قوانین و مقررات | --- |
تشکیل کمسیون تخصصی قانون‌گذاری محیط‌زیست | --- | |
ثبات قوانین و مقررات | --- | |
صراحت و شفافیت قانون | --- | |
ضمانت اجرایی قوانین | انگیزه در ادارات دولتی | |
پشتیبانی از سازمان مجری | ||
پیگیری سازمان‌ها | ||
دانش اجرا | ||
شفافیت در اجرا | ||
مطالبه عمومی | ||
میهن‌دوستی | ||
نظارت آینده‌نگر | ||
نظارت و ارائه گزارش‌های منظم | ||
نیروی انسانی کارآمد و مؤثر | ||
هم‌راستایی اهداف سازمان با اهداف شخصی مجریان | ||
همسویی قوانین و اسناد بالادستی | --- | |
تعارض مقررات سازمانی و خط‌مشی‌ها | --- | |
بازبینی در قوانین | --- | |
فرآیندهای قانون‌گذاری مطلوب | لابی در تصویب قوانین | |
زیرساخت‌های حقوقی و قضایی | --- | |
درنظر گرفتن ذینفعان و قوانین | --- |
جدول 8 - مضامین شناسایی‌شده در ویژگی‌های شخصیتی و رفتاری مجریان
| مضمون فرعی 1 | مضمون فرعی 2 |
احساس مسئولیت و تعهد مجریان | احساس تعلق | --- |
توسل به مبانی اخلاقی و باورهای معنوی | --- | |
شناسایی انگیزه کارکنان | انگیزاننده بیرونی | |
دریافت بازخور | ||
استفاده از رسانه | استفاده از رسانه\القای مسئولیت همگانی | --- |
آشنایی با تجربیات روز دنیا | --- | --- |
انتخاب بر اساس شایستگی و تعهد | --- | --- |
انعطاف‌پذیری | --- | --- |
تمایل و علاقه به پذیرش خط‌مشی | --- | --- |
تمایلات، انگیزه‌ها و نگرش مجریان | تخصیص پاداش | --- |
تغییر نگرش افراد | تغییرات فرهنگی در سازمان | |
توانایی تصمیم‌گیری در شرایط بحرانی | اشراف کامل و عمیق به محیط کاری | --- |
حس میهن‌پرستی | --- | --- |
خلاقیت و نوآوری | --- | --- |
درک اهمیت کار | --- | --- |
دغدغه مندی درونی فرد به محیط‌زیست | --- | --- |
روحیه کار جمعی | --- | --- |
سیستم منابع انسانی | آموزش اخلاق حرفه‌ای | --- |
تناسب ویژگی شغلی رفتاری | --- | |
سیستم استخدام نظام‌مند | --- | |
سیستم حمایتی مدیران | --- | |
طراحی مجدد مشاغل | --- | |
نظام ارزشیابی عادلانه | --- | |
نظام ترفیع و ارتقا | --- | |
عدالت ادراک‌شده | --- | --- |
عدم تضاد بین منافع مجریان و اجرا | --- | --- |
عدم مقاومت مجریان | --- | --- |
مجرب بودن مدیران | --- | --- |
مهارت‌های رفتاری | --- | --- |
همخوانی دیدگاه و جهان‌بینی افراد با شرح وظایف | --- | --- |
همسویی اهداف فردی و سازمانی | --- | --- |
همسویی و گفتار و عمل | --- | --- |
وجدان کاری | --- | --- |
جدول 9 - مضامین شناسایی‌شده در ویژگی‌های شخصیتی و رفتاری مجریان
| مضمون فرعی 1 | مضمون فرعی 2 |
مهارت‌ها و تخصص‌های مجریان | مهارت‌های رهبری | --- |
دانش به‌روز و کارآمد | آموزش‌های ضمن خدمت | |
هوشمندی نسبت به وقایع | --- | |
مهارت‌های ارتباطی | --- | |
استفاده از تجارب | --- | |
حفظ استقلال | --- |
جدول 10 - مضامین شناسایی‌شده در منابع و ابزارهای موردنیاز
| مضمون فرعی 1 | مضمون فرعی 2 |
منابع و ابزارهای موردنیاز | منابع مالی | بودجه‌ریزی عملیاتی |
زمان در دسترس | --- | |
استفاده از فنّاوری | --- | |
پایگاه‌های اطلاعاتی | --- | |
حمایت رسانه‌ای | --- |
جدول 11 - مضامین شناسایی شده در عوامل محیطی
| مضمون فرعی 1 |
عوامل محیطی | موجودات زنده |
ذینفعان متعدد | |
جو فرهنگی | |
فشارهای خارجی و سیاست زدگی مجریان | |
مشکلات مالی و منابع | |
تصمیمات مخاطره‌آمیز | |
ثبات مدیریتی | |
مسائل طبیعی محیط‌زیست |
[1] Siahaan
[2] Marcoux
[3] Dalby
[4] Aladin, Plotnikov, Micklin, & Ballatore
[5] Calabrese
[6] Hsu
[7] Liu
[8] York
[9] Tummers
[10] Ranerup
[11] Kostka
[12] Switzer
[13] Alesch
[14] Ryan & Kossek
[15] Mc Laughlin and Krantzberg
[16] Kostka
[17] Tuokuu
[18] Bondarouk
[19] Mastenbroek
[20] Li
[21] Mc Laughlin and Krantzberg
[22] Kostka