واکاوی مضامین حکمرانی شبکه‌ای در بخش گردشگری سلامت

محورهای موضوعی : خطمشی‌گذاری عمومی در مدیریت

رستم قره داغی ¹ (عضو هیت علمی- مدیر گروه)
زهرا رجائی ² (استادیار و عضو هیات علمی،گروه مدیریت دولتی، دانشگاه پیام نور،تهران، ایران)
آرزو آقامحمدی ³ (.)
محمد مهدلو ⁴ (گروه علوم اقتصادی،واحد میانه،دانشگاه آزاد اسلامی،میانه، ایران.)

تاریخ دریافت : 1401/02/22 تاریخ پذیرش : 1401/08/20 تاریخ انتشار : 1402/03/01

کلید واژه: حکمرانی شبکه‌ای, گردشگری پزشکی, تبریز, خطمشی‌گذاری عمومی, مراکز درمانی,

چکیده مقاله :

گردشگری پزشکی به عنوان یکی از ابعاد گردشگری به توسعه پایدار، و پویایی کشورها کمک می‌کند. این پژوهش با هدف شناسایی مضامین حکمرانی شبکه‌ای در راستای گردشگری سلامت انجام شد و اعتبارسنجی مدل با تحلیل عاملی مرتبه اول و دوم انجام شد. پژوهش حاضر از نظر نتایج پژوهش، کاربردی، از نظر فرآیند اجرای پژوهش کیفی و کمّی و از نظر هدف اکتشافی توصیفی و از نظر جایگاه زمانی مقطعی است. جامعه آماری در بخش کیفی به‌صورت هدفمند و با شیوه نمونه‌گیری بیشینه تنوع انجام شد که با رسیدن به حد اشباع مقوله ای، در نهایت از تعداد 31 نفر خبرگان استفاده شد. به‌منظور گردآوری داده‌ها از مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته، برای اعتباربخشی یافته‌ها از ملاک‌های چهارگانه گوبا و لینکلن استفاده شد. و در بخش کمی پژوهش شامل گردشگران سلامت مراجعه کننده به مراکز درمانی تبریز می‌باشد براساس جامعه نامحدود، حجم نمونه 384 نفر تعیین شده است. در بخش کمی از پرسشنامه محقق ساخته بر اساس کدهای استخراجی استفاده شد تحلیل و کد گذاری مصاحبه‌ها در بخش کیفی با کمک نرم افزار MAXQDA انجام شد که در این راستا 79 کد در راستای کدگذاری باز، تعداد 3 کددر راستای کدگذاری محوری شناسایی شد و اعتبار مدل با تحلیل عاملی تایید شد.

چکیده انگلیسی:

As one of the aspects of tourism, medical tourism contributes to the sustainable development and dynamism of countries. This research was carried for identifying the themes of network governance in the direction of medical tourism, and the validation of the model was done with first and second order factor analysis. The current research is applied, qualitative and quantitative in terms of the implementation process, descriptive in terms of exploratory purpose, and cross-sectional in terms of time. The statistical population in the qualitative section was conducted purposefully and with the maximum diversity sampling method, and after reaching the category saturation limit, 31 experts were finally used. And in the quantitative part of the research, it includes medical tourists referring to medical centers in Tabriz, the sample size was 384 people. In the quantitative part of the questionnaire made by the researcher based on extracted codes, the analysis and coding of interviews was done in the qualitative part with the help of MAXQDA software, in this regard, 79 codes were identified in line with open coding, 3 codes were identified in line with axial coding, and the validity of the model It was confirmed by factor analysis

متن کامل:



واکاوی مضامین حکمرانی شبکه­ای در گردشگری سلامت 

 

چکیده 

زمینه: گردشگری پزشکی به عنوان یکی از ابعاد گردشگری به توسعه پایدار، و پویایی کشورها کمک می­کند. این نوع از گردشگری به خاطر کم هزینه بودن، و درآمد بالای آن در مرکز توجه بسیاری از کشورها قرار گرفته است

هدف : این پژوهش با هدف شناسایی مضامین حکمرانی شبکه­ای در راستای گردشگری سلامت انجام شد و اعتبارسنجی مدل با تحلیل عاملی مرتبه اول و دوم انجام شد.

روش:  پژوهش حاضر از نظر نتایج پژوهش، کاربردی، از نظر فرآیند اجرای پژوهش کیفی و کمّی و از نظر هدف اکتشافی توصیفی و از نظر جایگاه زمانی مقطعی است. جامعه آماری در بخش کیفی به‌صورت هدفمند و با شیوه نمونه‌گیری بیشینه تنوع انجام شد که با رسیدن به حد اشباع مقوله ای، در نهایت از تعداد 31 نفر خبرگان استفاده شد. به‌منظور افزایش اعتبار پژوهش‌ و با روش سه سویه‌سازی در منابع داده‌ها، مشارکت‌کنندگان از سه گروه مختلف شامل «معاونین، مدیران و کارشناسان بخش سلامت» بودند. به‌منظور گردآوری داده‌ها از مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته، برای اعتباربخشی یافته‌ها از ملاک‌های چهارگانه گوبا و لینکلن و برای تحلیل مصاحبه‌ها  استفاده شد. و در بخش کمیپژوهش شامل گردشگران سلامت مراجعه کننده به مراکز درمانی تبریز می­باشد  براساس جامعه نامحدود، حجم نمونه 384 نفر تعیین شده است.  در بخش کمی از پرسشنامه محقق ساخته بر اساس کدهای استخراجی استفاده شد و  جهت اعتبارسنجی مدل  تحلیل عاملی و الفای کرونباخ و پایایی ترکیبی با استفاده از نرم افزار SPSS  و pls محاسبه شد. تحلیل و کد گذاری مصاحبه‌ها در بخش کیفی  با کمک نرم افزار MAXQDA انجام شد که در این راستا 79 کد در راستای کدگذاری باز، تعداد 3 کددر راستای کدگذاری محوری شناسایي شد و اعتبار مدل با تحلیل عاملی تایید شد.

نتیجه­گیری : با توجه به اینکه تبریز  به عنوان یکی از قطب های پزشکی در کشور و حتی کشورهای منطقه خاورمیانه مطرح است. نتايج پژوهش نشان داده حکمرانی شبکه­ای گردشگري سلامت دارای سه تم اصلی طراحي شبكه، مدیریت تعاملی شبکه و بسترهای لازم جهت گردشگری سلامت هستند. بنابراين لازم است در جهت شبکه سازی در اين صنعت، به عوامل مذکور توجه شود. تا بتوان از منـافع سرشار اين صنعت در جهت اشتغالزايي و ارزآوري براي كشور بهره­مند شد. 

واژگان کلیدی: حکمرانی شبکه­ای، گردشگری سلامت، مراکز درمانی، تبریز 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه 

از زمان شکل گیری نخستین تمدن های بشری، بشر همواره به دنبال راهی برای ادارات بهتر امور جمعی بوده و با گذشت قرن­ها، تجربه­های مختلفی در زمینه حکمرانی کسب کرده است(سلیمی و مکنون، ۱۳۹۷: ۵). حکمرانی به مثابه «عمل یا شیوه حکومت کردن با کارکرد حكومت» تلقی می­شود(سلطان­نژاد و گودرزی، ۱۳۹۶: ۸۰). به طور کلی، حکمرانی به نحوه تعامل دولت­ها و سایر سازمان­های اجتماعی با یکدیگر، شیوه ارتباط آن­ها با شهروندان و اتخاذ تصمیم­های پیچیده اشاره دارد و فرایندی است که از طریق آن سازمان­ها و جوامع، تصمیم­های مهم خود را می­گیرند و مشخص می­کنند که چه کسی در این فرایند درگیر شود و چگونه وظیفه خود را به انجام رساند (قوچانی خراسانی و همکاران، ۱۳۹۶: ۵۲).

از طرف دیگر، عصر حاضر را عصر مسائل پیچیده، در هم تنیده و با ارتباطات شبکه ای می نامند و برای حل مسائل شبکه ای، مدیریت دولتی در عصر تحولات مستمر باید خود را در چارچوب پارادایم حکمرانی شبکه­ای سازمان­دهی کند(آقازاده و همکاران، ۱۳۹۴: ۲). بنابراین، در شرایط فعلی که جامعه از پیچیدگی زیادی برخوردار است، تعریف شبکه ای از حکمرانی به واقعیت نزدیکتر بوده و کارآمدتر است. با توجه به تحقیقات صورت گرفته در این زمینه، حکمرانی شبکه ای به مجموعه ای از بازیگران دولتی و غیردولتی اشاره دارد که به منظور تصمیم گیری در رابطة با حل مسائل و مشکلات عمومی، ایجاد ارزش عمومی و ارائه خدمات عمومی با یکدیگر به طور رسمی یا غیر رسمی تعامل و مشارکت دارند. یا با به اشتراک گذاری دانش، به هماهنگی فعالیتها و ارائه راه حل های مشترک می پردازند( پالوموناوارو و ناويوماكروه¹، ۲۰۱۷). حکمرانی شبکه ای هم به عنوان شکلی از مدیریت و هم به عنوان پاسخی برای نگرانی های مربوط به شکست ساز و کارهای ادارات سلسله مراتبی و متمرکز، شکل نوینی از حکمرانی در کنار حکمرانی بازاری و سلسله مراتبی است که ویژگی هایی همچون شکسته شدن ساختار سلسله مراتبی حکمرانی، ایجاد تغییر در مفهوم سیاست، خودکار بودن نظام مند و بالا بردن ظرفیت حل مسائل عمومی را با خود به همراه دارد. این تغییر حرکت در شیوه حکمرانی سنتی به ورود یک سری شرکای گسترده تر در ارائه خدمات از جمله فعالان كسب وكار، سازمان­هاي غيرانتفاعي و جوامع منجر شده است. همچنين، حکمراني شبكه­اي ابزار ويژه­اي در اختيار سياست­گذاران و تحليل­گران سياستي قرار ميدهد تا به وسيله آن بـا مسائل بغرنج رو به رو شوند. مسائلي كه هزينه شكست براي پاسخ به آنها بالا است، مانند موضوعاتي كه بـراي نيازهاي شهروندان حياتي است و تعداد زيادي از بازيگران براي حل آنها مسئوليت دارند و در حل مسائل پيچيده و ايجاد سرمايه اجتماعي در ميان بازيگران مؤثر است(حاجت­پور و همکاران، ۱۳۹۶: ۱۴).

ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺷﺒﻜﻪ­اي، حکمرانی ﺷﺒﻜﻪ­اي ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﻢ شکلﺷﺪن، ﻫﺮ ﺳﻴﺴﺘﻤﻲ ﺑﺮاي  ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﺎ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﻫﻢ ﺳﻄﺢ آن ﻳﺎ ﺑـﺎﻻﺗﺮ از آن داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ . از اﻳﻦ رو ﻣﺪل ﺳﻨﺘﻲ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒﻲ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ دوﻟﺘﻲ ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﺼﺮ اﺛﺮﺑﺨﺶ ﻧﻴﺴﺖ. از آن ﺟﺎﻳﻲ ﻛـﻪ در ﭼﻨـﻴﻦ دوراﻧﻲ ﺣﻜﻤﺮاﻧﻲ ﺷﺒﻜﻪ اي ﻣﻘﺮون ﺑﻪ ﺻﺮﻓﻪ ﻣﻠﻲ اﺳﺖ، ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ارزش ﻋﻤـﻮﻣﻲ ﻧﻬﻀﺖ متناسب  ﺑﺎ آن  ﺑﺎﻳﺪ در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد .در اﻳﻦ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ، ﻫـﺪف ﺗﻮﻟﻴﺪ ارزش ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ. ﻣﺪﻳﺮان دولتی تلاش می­کنند ﻛﻪ در ﭘﺮﺗﻮ ارزش ﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺒﻜﻪ‌ﻫﺎﻳﻲ در ﺣﻮزه‌ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻫﻴﭻ ﺷﻬﺮوﻧﺪي را ﻣﻌﻄﻞ درﻳﺎﻓﺖ ﺧﺪﻣﺘﻲ نکنند. از این رو حکمرانی شبکه‌ای   بیش از پیش مطرح می­گردد (الوانی و صباغی، ۱۳۹۷: ۴۰). شرایطی خاص مدل شبکه ای را ارجحیت می­دهد و با ارزیابی قرصت­ها بر اساس این معیارها که به طور تنگاتنگی با مزیت ها و چالش های دولت پیوند می خورد خط مشی گذاران و مدیران ایرانی می‌تواند از افتادن در دام خطرناک تصمیم های اشتباه دوری گزینند(ایمانیان و منوریان، ۱۳۹۴: ۱۰). جدول زیر معیارهای انتخاب مدل حکمرانی شبکه ای را نشان می دهد که ستون سمت راست  در ارتباط با حکمرانی شبکه­ای است و  در تقابل با ستون حکمرانی سلسله­مراتبی نشان داده شده است.

جدول(1) عوامل تعیین کننده حکمرانی شبکه­ای(ایمانیان و منوریان، ۱۳۹۴: ۱۰).

دولت به انعطاف پذیری نیاز دارد	دولت ثبات را ترجیح می­دهد.
دولت می خواهد به ارباب رجوع و مشتریان واکنش متفاوتی نشان دهد	دولت می خواهد واکنش یکسان و مبتنی بر قانون از خود نشان دهد
دولت در ارائه خدمات به مهارت های متنوعی نیاز دارد	لت فقط به یک نوع مهارت حرفه ای نیاز دارد.
بازیگران خصوصی بالقوه متعددی وجود دارد	دولت تنها عرضه کننده خدمات است.
رهاورد و ستاده موردنظر روشن است.	رهاوردها مبهم است
بخش خصوصی شکاف مهارتی را پر می کند.	دولت تجربه لازم را دارا است.
اهرم کردن دارایی های بخش خصوصی بسیار مهم است	ظرفیت بیرون از دولت حایز اهمیت نیست
شرکا دسترسی بیش تری به ارباب رجوع دارند یا از اعتبار بیش تری برخوردارند	دولت از تجربه ارائه خدمات به شهروندان در این حوزه برخوردار است.
چندین نوع خدمات به مشتری واحدی ارائه می‌شود.	یک نوع خدمات به صورت نسبتا شایسته عرضه می‌شود.
طرف های ثالث می توانند خدمات را با هزینه کمتر از دولت ارائه دهند. فناوری به شدت در حال تغییر است	خدمات از تغییرات فناورانه متاثر نمی‌شود.
چند سطح دولت درگیر ارائه خدمات عمومی هستند.	فقط یک سطح دولت درگیر ارائه خدمات است
چندین موسسه از کار ویژه های مشابه استفاده می کنند	یک موسسه کار ویژه مشابه دارد

 

یكي از مهمترين مزيت­هاي استقرار و توسعه حكمراني شبكه­اي در جوامع اين است كه موجب ايجاد فرايند دموكراسي ميشود كه اين خود نيز زمينه­ساز تحقق­بخشي از اهداف حکمراني است(دقتی و همکاران، ۱۳۹۸: ۲۰۲). به بیان دیگر، برای تحقق حکمرانی  در سازمان­ها، پذیرش دیدگاه ﺷﺒﻜﻪ­اي میان بازیگران و وجود سرمایه اجتماعی در مراودات آنان اساسی محسوب می­شود. و استقرار و توسعه حکمرانی شبکه­ای در سازمان­ها موجب ایجاد پاسخ­گویی و مسئولیت­پذیری بیشتر مسئولان، ارتقای شفافیت در فرایندها و اقدامات دولتی، برقراری عدالت و انصاف، مشارکت بیشتر شهروندان، بخش خصوصی و جامعه مدنی با دستگاههای دولتی و همچنین، حاکمیت قانون در ارائه اطلاعات و خدمات دولتی می‌شود(دقتی و همکاران، ۱۳۹۸: ۲۰۷) در واقع این حکمرانی شبکه‌ای به عنوان استعاره­ای برای توصیف رشد مسائل پیچیده، مجزا شدن فزاینده جامعه و پلی برای عبور از مرزهای بخشی به کار رفته و هم به عنوان پاسخی از سوی سياستگذاران به پويايی تعاملات محيط تغيير يافته سياستی عمل می­کند. که ضرورت پرداختن به این تحقیق را نشان می­دهد

از طرفی دیگر یکی از مسائلی که می­تواند در حکمرانی مطرح شود گردشگری است. به خصوص اینکه جهانی شدن برای اقتصاد بین المللی، یک تغییر عمده است(یانگ شنگ². ۲۰۱۳). تغییر در تولید و مدیریت اقتصادی، همچنین آزادسازی پتانسیل های سرمایه گذاری، منجر به تشدید یکپارچه­سازی اقتصاد جهانی شده و شهرها هم زمان از مراکز تولید صنعتی به مراکزی برای ارائه خدماتی از قبیل خدمات بانکی و مالی، مراقبت های بهداشتی، آموزش، رسانه و گردشگری تغییر ماهیت داده اند(آسپروگراگاس³، ۲۰۰۷). در این زمینه گردشگری یکی از مهمترین پدیده هایی است که در این تغییر ماهیت، مورد توجه قرار گرفته است. لغت گردشگری توریسم⁴ از کلمة  تور⁵به معنای گشتن أخذ شده که ریشه در لغت لاتین تورنس⁶ به معنای دور زدن رفت و برگشت بین مبدأ و مقصد و چرخش است(عظیمی و همکاران، ۱۳۹۰: ۷۷).  که از یونانی به اسپانیایی و فرانسه و در نهایت به انگلیسی راه یافته است. در واقع این واژه به معنای مسافرت کردن، جاب هجایی و حرکت به سوی اهداف مختلف به منظور تفریح، تفرج، سیاحت، زیارت، گذران اوقات فراغت، استراحت، آشنایی با سایر حکمرانی شبکه‌ای ­ها، باستان­شناسی و ... است.  گردشگری به سفر به خارج از کشور و با مدت زمان بیش از ۲۴ ساعت اطلاق می­شود(منتظری و براتی، ۱۳۹۳: ۴۱).

از طرفی دیگر گردشگري پدیده­اي است کهن که از دیرباز در جوامع انسانی وجود داشته است(لی⁷، ۲۰۱۲؛ خواجه­نبی و همکاران، ۱۳۹۹: ۱۴).  و بتدریج با طی مراحل تاریخی مختلف به موضوع فنی، اقتصادي و اجتماعی تبدیل شده است(پورسینا و رمضانی، ۱۳۹۹: ۱). درواقع امروزه صنعت گردشگري در دنیا به یکی از منابع مهم درآمدي و یک فعالیت عظیم اقتصادي تبدیل گشته است به طوری که صنعت گردشگري و جهانگردي را بايستي نوع ويژه­اي از فعاليت اقتصادي دانست كه به جاي صدور كالا و خدمات به بازارهاي جهاني، افراد خارجي را براي خريد كالا و خدمات بـه كشور مي­آورد(مبارکی و همکاران، ۱۳۹۹: ۱۴۶).  اين صنعت به حدي از رشد رسيده كه چهارمين بخش از فعاليت‌هاي انسـان پس از کشاورزی، صنعت و خدمات محسوب می­­گردد(رحیم­نیا و همکاران، ۱۳۹۳: ۹۹). در واقع می­توان گفت که گردشگری  به یکی از بزرگترین و سریع­ترین ،مهم­ترین بخشهای اقتصادی در جهان تبدیل شده است(حسن­زاده ۱۳۹۲: ۴۰؛ خلیل­پور کلاهی، ۱۳۹۵: ۲؛ ناصرپور و همکاران، ۱۳۹۷: ۱۹۶؛ عظیمی ،۱۴۰۰: ۱). به طوری که بسیاری از کشورها این صنعت پویا را به عنوان منبع اصلی درآمد، اشتغال، رشد بخش خصوصی و توسعه ساختار زیربنایی می­دانند(کیانی و ایروانی، ۱۳۹۷: ۲). به ویژه در کشورهای درحال توسعه یعنی در آنجا که شکل دیگر توسعه اقتصادی مثل تولید یا استخراج منابع طبیعی، ازنظر اقتصادی به صرفه نیست یا نقش چندان مهمی درصحنه تجارت و بازرگانی ندارد به توسعه صنعت گردشگری توجه زیادی می‌شود(حاجی­­نژاد و همکاران،۱۳۹۵: ۱۰۲) و به عنوان عاملی جهت بهبود کیفیت زندگی جوامع درحال توسعه تلقی می‌گردد(اسماعیل­زاده و اسماعیل­زاده،۱۳۹۵: ۱۱۶). از همین روست  که بسیاري از برنامه­ریزان و سیاست­گذاران توسعه از صنعت گردشگري به عنوان رکن اصلی توسعه پایدار یاد می­کنند(رنجبریان و همکاران۱۳۹۲: ۲۲). که می‌تواند به نوبه­ی خود باعث تحولاتی از لحاظ اقتصادي، اجتماعی در یک جامعه شود(زردان و منصوربهمنی، ۱۳۹۴: ۵). گردشگری پزشکی امروزه  به عنوان یکی از مهمترین ابعاد صنعت گردشگری بسیار مورد توجه قرار گرفته است(حمزه­نژاد و همکاران ۱۴۰۰: ۲) و به عنوان شاخه­ای از گردشگری و شکل جدیدی از بازار در صنعت گردشگری است (جاتاماس و همکاران ، ۲۰۱۱).  

سازمان جهانی گردشگری به طور خاص گردشگری سلامت را چنین تعریف می­کند: استفاده از خدماتی که به بهبود یا افزایش سلامتی و افزایش روحیه فرد( با استفاده از آب­های معدنی ، آب  و هوا، مداخلات پزشکی) منجر می­شود(رضایی و طاهر زاده، ۱۳۹۴: ۲۹۲). در مکانی خارج از محل سکونت فرد که بیش از 24 ساعت به طول انجامد(حقیقی­کفاش و همکاران، ۱۳۸۸: ۲۵).در واقع گردشگری سلامت آن نوع از جهانگردی است که با فعالیت­های بهداشتی ودرمانی مرتبط می­شود(زارعی و همکاران، ۱۳۹۵: ۳۴).  ومورد توجه جهانگردانی قرار دارد که به خواص درمانی منابع طبیعی توجه دارند : مانند چشمه­های آب گرم، گیاهان دارویی، سواحل لجنی، گل­های درمانی(عربشاهی­کریزی و آریان­فر، ۱۳۹۲: ۱۳۴).کامل­ترین تعریف از نوع گردشگری سلامت عبارت است از: گردشگری سلامت مسافرتی است به مکانی خارج از محیط معمول زندگی، به منظور انجام فعالیت­های خاص برای حفظ و بهبود سلامتی و تندرستی یا انگیزه جست و جوی تجارب، درمان­های منحصر به فرد، بومی یا مبتنی بر مکان که در مبدا وجود ندارد(شاهینی­فر و عزیزی، ۱۳۹۶: ۸۸).در واقع گردشگری سلامت سفری سازمان­یافته از محیط زندگی فرد به مکان دیگر است که به منظور حفظ بهبود و دستیابی مجدد به سلامت جسمی وروحی فرد صورت می­پذیر(نظری و همکاران، ۱۳۹۶: ۱۸). درواقع ﮔﺮدﺷﮕﺮي ﭘﺰﺷﻜﻲ اﻏﻠﺐ ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻄﺢ ﺧﺪﻣﺎت ﭘﺰﺷﻜﻲ ﺑﻪ ﻋﻤﻮم ﮔﺮدﺷﮕﺮان اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد(گودرزی ،۱۳۹۲: ۴۸۶). که از مسافرت به منظور درمان بیماری جسمی و انجام جراحی تحت نظر پزشکان در مراکز درمانی استفاده می­کنند و ممکن است علاوه بر معالجه و درمان به استفاده از منابع درمانی نیز بیانجامد(رحیمی­زارچی و همکاران، ۱۳۹۶: ۸۹). در به عبارت دیگر،  ﮔﺮدﺷﮕﺮی ﺳﻼﻣﺖ، ﻧﻮﻋﯽ از ﮔﺮدﺷﮕﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ به منظور حفظ بهبود و حصول مجدد سلامت جسمی و ذهنی فرد به مدتی بیش از ۲۴ ساعت و کمتر از یک سال صورت می­گیرد عواملی همچون تغییر در ارزش­های مصرف­کنندگان، تغییرات سازندگی، مسن ترشدن جمعیت اقتضائیات سیستم خدمات بهداشتی را می­توان عوامل اصلی ظهور گردشگری سلامت دانست(منصوریار و همکاران، ۱۳۹۶: ۲۰). مجموعه این عوامل موجب گردیده­اند تا گردشگری سلامت در حال حاضر در زمره­ی رو به رشدترین انواع گردشگری محسوب شود(رشیدی و همکاران، ۱۳۹۱: ۵۱).

گردشگری سلامت را می­توان دارای دو دسته جاذبه کلی دانست یکی جاذبه­های طبیعی و ویژگی­های زمین شناختی حائز اهمیت درمان  و دیگری جاذبه­هایی که می­توان آنها را جاذبه­های فنی و صنعتی نام نهاد که بیشتر متوجه به توان پزشکی و درمانی و امکانات پزشکی موجود در یک کشور می­باشد(پاشایی­اصل و همکاران، ۱۳۹۶: ۶). در واقع ﺑﺎﺯﺍﺭ ﮔﺮﺩﺷﮕﺮﻱ ﺳﻼﻣﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻳﮑﻲ ﺍﺯ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺩﺭﺁﻣﺪﺯﺍ ﻭ ﺭﻗﺎﺑﺘﻲ ﺩﺭ ﺩﻧﻴﺎ ﻣﻄﺮﺡ ﺷﺪﻩ ﻭ ﺍﺯ ﺣﻮﺯﻩ ﻫﺎﻱ ﻧﻮﻳﻦ ﮔﺮﺩﺷﮕﺮﻱ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﺍﺳﺖ. ﺩﺭ ﺳﻄﺢ ﮐﻼﻥ، ﺩﻭﻟﺖ­ﻫﺎ  با چارچوبهای حکمرانی ﻋﻼﻗﻪ­ﻣﻨﺪ ﺑﻪ ﺑﻬﺮﻩ­ﻣﻨﺪﻱ ﺍﺯ ﻣﺰﺍﻳﺎﻱ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻱ ﻧﺎﺷﻲ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺻﻨﻌﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﺭﻗﺎﺑﺖ ﻓﺰﺍﻳﻨﺪﻩ ﺍﻱ ﻣﻴﺎﻥ ﮐﺸﻮﺭﻫﺎﻱ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﻭﻳﮋﻩ ﮐﺸﻮﺭﻫﺎﻱ ﺩﺭ ﺣﺎﻝ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺁﺳﻴﺎﻳﻲ ﺑﺮﺍﻱ ﺟﺬﺏ ﮔﺮﺩﺷﮕﺮﺍﻥ ﺳﻼﻣﺖ ﺁﻏﺎﺯ  شده است. (اسمیت⁸، ۲۰۰۴) ﺍﺯ ﺳﻮﻱ ﺩﻳﮕﺮ، ﮔﺮﺩﺷﮕﺮﻱ ﺳﻼﻣﺖ ﺩﺭ ﮐﺸﻮﺭﻫﺎﻱ ﺩﺭ ﺣﺎﻝ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻴﺰ ﺭﻭﻧﻖ ﺑﻴﺸﺘﺮﻱ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺍﺳﺖ؛ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺷﺪﻥ ﻭ ﺁﺯﺍﺩﺳﺎﺯﻱ ﺗﺠﺎﺭﺕ ﺩﺭ ﺣﻮﺯﻩ ﺧﺪﻣﺎﺕ ﺳﻼﻣﺖ ﺑﺴﺘﺮ ﺭﺷﺪ ﺳﺮﻳﻊ ﺍﻳﻦ ﻧﻮﻉ ﮔﺮﺩﺷﮕﺮﯼ است(اسمیت، ۲۰۰۸).

بنابراین ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ادﺑﻴﺎت ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان ﻛﺸﻮر ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ در اﻳﺮان نیز ﭼﻬﺎر ﺳﻄﺢ ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ در ﺗﻌﺎﻣﻞ  ﺑﺎ ﻫﻢحکمرانی ﻣﻠﻲ را ﻣﺤﻘﻖ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪشامل سطح سیاست­های کلان (رهبری سیاسی نظام)، سطح سیاست­های عمومی(مدیریت سیاسی سطح مدیریت دولتی،سطح مدیریت بخش خصوصی (دانائی­فرد،۱۳۹۲: ۷۰). و کشور ما به ﻓﺮاﺧﻮر ﻓﻀﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ، ﺳﻴﺎﺳﻲ، اﻗﺘﺼﺎدي و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺣﺎﻛﻢ بر بخش سلامت بایستی ﺳﻴﺎق ﺣﻜﻤﺮاﻧﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺧﻮد را در بخش گردشگری پزشکی و گردشگری  سلامت انتخاب کند بخصوص گردشگری سلامت به عنوان یکی از ابزارهای مقاومتی در سیاست­های برنامه ششم مورد توجه دولت است(محمدزاده و جاویدمهر، ۱۳۹۵: ۲۶۵). ،گردشگری سلامت اگر به عنوان اولویت هم در نظر گرفته شود ﺍﻳﺮﺍﻥ ﻣﻲ­ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺑﺎﻟﻘﻮﻩ ﺍﺯ ﺧﺎﺭﺝ ﺷﺪﻥ ﺍﺭﺯ ﻭ ﻧﻴﺮﻭﻱ ﺍﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺩﻳﮕﺮ ﮐﺸﻮﺭﻫﺎ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮﻱ ﻧﻤﺎﻳﺪ(ایزدی و همکاران، ۱۳۹۱: ۷۰).  چرا که توانمندی­های بالقوه وسیع کشور عزیزمان در انواع مختلف گردشگری سلامت موجب شده است تا سازمان میراث حکمرانی شبکه‌ایی،  صنایع دستی و گردشگری، بهره­برداری از این بازار رو به رشد و رقابتی را با تشکیل کمیته گردشگری سلامت و حمایت­های ویژه از آن، در دستور کار خود قرار دهد(رشیدی و همکاران، ۱۳۹۱: ۵۱). و در این صورت است که کشور ایران براساس اهداف توسعه چشم­انداز ۲۰ ساله خود در افق ۱۴۰۴ یکی از قطب­های اصلی گردشگری سلامت در منطقه خواهد گردید(خوارزمی و همکاران، ۱۳۹۵: ۴۰۶) که اهمیت تحقیق حاضر را مضاعف می­نماید. شایان ذکر است که امورتخصصی پزشکی و درمانی در تبریز نشان دهنده توانایی­های این قطب پزشکی برای پذیرش بیمار از خارج کشور و توسعه گردشگری پزشکی به عنوان یکی از  قطبهای پزشکی-گردشگری کشور است و به لحاظ شبکه­ای به علت داشتن متولیان متعدد، ناهماهنگی نهادهای موثر، عدم تسهیم اطلاعات و مواردی از این قبیل می‌تواند بر گردشگری سلامت تاثیر منفی بر جای گذارد. بنابراین صنعت گردشگری سلامت ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻳﮑﻲ ﺍﺯ ﺻﻨﺎﻳﻊ حائز اهمیت به ویژه در شهر تبریز نیازمند واکاوی مضامین حکمرانی شبکه­ای مناسب در این بخش است با اجرای آن موجبات توسعه این صنعت ﺩﺭﺁﻣﺪﺯﺍ ﻭ ﺭﻗﺎﺑﺘﻲ و استراتژیک فراهم گردد.

لازم به ذکر است که تا کنون تحقیقی تحت این عنوان در کشور انجام نشده است و در قلمرو موضوعی به نوبه خود نو و جدید و منحصر به فرد می­باشد.در ادامه به بررسی برخی از مطالعات صورت گرفته در داخل کشور که در رابطه با موضوع می­پردازیم:

احمدیان (۱۴۰۰) در مقاله­ی خود با عنوان بررسی عوامل موثر بر توسعه گردشگری پزشکی و درمانی و میزان جذب توریست در ایران پرداخته­اند در این مقاله ابراز می­دارد که توریسم پزشکی در جهان امروز از مهمترین شاخص های صنعت توریسم و دارای منافع اقتصادی اجتماعی بالا محسوب میشود. منظور از توریسم پزشکی ، مسافرت بیماران به سایر کشورها برای استفاده از سرویسهای درمانی ارزانتر از کشورشان است .یکی از اشکال تجارت خدمات سلامت،گردشگری سلامت بوده و پتانسیل های کشور ایران در زمینه فوق قابلیت توسعه این بخش را فراهم نموده است. کشور ایران در این فعالیت از ظرفیتهای بالایی برخوردار است.این پژوهش با هدف ترسیم وضع سلامت گردشگری در ایران انجام شده است. پژوهش حاضر با هدف بررسی ارتباط گردشگری پزشکی درمانی با میزان جذب توریسم در ایران است و پژوهش از نوع کاربردی و از نظر روش، توصیفی تحلیلی است. از بین عوامل مختلف، شرایط کشور، بیمارستان، تیم پزشکی و درمانی و مکان های آب درمانی، شرایط بیمارستان ها به دلیل پایین بودن درجه بندی و استاندارد های لازم در بیمارستان ها و شرایط تیم پزشکی و درمانی به علت آگاهی ضعیف از این ضوابط و ضعف در کسب آمادگی های لازم، رابطه معنی داری با میزان جذب توریسم در ایران نداشتند و این متغیرهادر پیش بینی جذب توریسم پزشکی و درمانی موثر نبودند .لذا به مدیران حوزه سلامت و گردشگری پیشنهاد می‌شود که با فراهم کردن زیر ساخت های لازم در این بخش و اجرای سیاستهای کلان به توسعه این صنعت کمک کنند

پورعینی(۱۳۹۸) ر مقاله­ای با عنوان حکمرانی خوب شهری: توانمندسازی زنان و گردشگری پرداخته­اند در این مقاله ابراز می­دارند که امروزه نقش نیروی انسانی در توسعه یافتگی کشورها برکسی پوشیده نیست و صنعت گردشگری راهکاری جدید در نظریه های توسعه پایداربرای توانمندسازی زنان بوده و در عین حال، حکمرانی خوب شهری الگویی برای توسعه سرمایه انسانی و سرمایه اجتماعی با سازوکارتعامل عملی و توانمندسازی زنان و صنعت گردشگری از پیش شرط های توسعه پایدار است. توسعه صنعت گردشگری بخش جدایی ناپذیرو کلیدی توسعه اقتصادی در کشورهای پیشرفته و درحال توسعه است. گردشگری، با ایجاد اشتغال و درآمدزایی و سود اقتصادی خوب،بهبود کیفیت زندگی، مشارکت مردم در دارایی جامعه، حفاظت از محیط زیست، درآمد ارزی، توزیع مناسب درآمد، ثبات و توسعه عدالتاجتماعی، رفاه جوامع و بهره برداری بهینه از منابع، نقش مهمی در رشد و توسعه اقتصاد دارد.

شیرمحمدی و همکاران(۱۳۹۸) در مقاله­ای با عنوان اثر ارزش تعامل اجتماعی، ظاهری و اعتباری برندهای گردشگری در فضای مجازی و تاثیر ان بر انتخاب مقصد گردشگران اروپایی(مورد مطالعه: دفاتر خدمات مسافرتی شهر تهران) پرداخته­اند در این مقاله ابراز می­دارند که در این پژوهش، قابلیت‌های شبکه‌های اجتماعی بر قصد سفر گردشگران به­واسطة متغیرهای فرایند تجربة گردشگر از شبکة اجتماعی، تعامل با گردشگران، ایجاد خرسندی برای گردشگران و ارزش سود خدمت گردشگری گردشگران اروپایی شهر تهران بررسی ‌شده است. پژوهش حاضر به ­لحاظ هدف کاربردی و ازنظر روش پژوهش در زمرة پژوهش‌های همبستگی قرار می‌گیرد. جامعة آماری این پژوهش، متخصصان گردشگری و مدیران فنی دفترهای خدمات مسافرتی داخل کشور شهر تهران هستند. تجزیه‌وتحلیل آماری با استفاده از نرم­افزار SPSS و AMOS انجام گرفت و از روش bootstrap برای آزمون مسیر فرضیه استفاده شد. یافته‌های پژوهش نشان می­دهد قابلیت‌های شبکه‌های اجتماعی بر فرایند تجربة گردشگر از شبکة اجتماعی و تعامل با گردشگران و ایجاد خرسندی برای گردشگران نیز بر قصد سفر آنان تأثیرگذار است؛ اما ارزش سود خدمت گردشگری و تعامل با گردشگران بر قصد سفر گردشگران اثر ندارد. درواقع انتخاب گردشگران اروپایی نیازمند برندی با تعامل حداکثری، ظاهری جذاب و اعتباری مهم نزد گردشگران است. یافته‌های پژوهش نشان می­دهد قابلیت‌های شبکه‌های اجتماعی بر فرایند تجربة گردشگر از شبکة اجتماعی و تعامل با گردشگران تأثیرگذار است. نتایج این پژوهش گویای آن است که فرایند تجربة گردشگر از شبکة اجتماعی بر تعامل با گردشگران اثرگذار نیست، اما فرایند تجربة گردشگر از شبکة اجتماعی بر قصد سفر گردشگران تأثیرگذار است.

تانگا و همکاران⁹(۲۰۲۱) در مقاله­ای با عنوان نمونه های اولیه ممکن از گردشگری پزشکی پرداخته­اند در این مقاله ابراز می­دارند که گردشگری پزشکی، نوعی از گردشگری سلامت است که در ربع قرن گذشته توسط بیمارانی که برای درمان پزشکی به مراکز درمانی سفر می کنند، به سرعت گسترش یافته است.این مطالعه نشان می­دهد که گردشگری پزشکی ممکن است قبل از قرن بیستم رخ داده باشد

دانشفرد و همکاران(۲۰۱۴) در مقاله­ای تحت عنوان بررسی اثرات شبکه های خط­مشی­گذاری بر کارایی و اثربخشی شبکه به بررسی تأثیر شبکه‌های خط­مشی­گذاری بر عملکرد شبکه‌های از نظر کارایی و اثربخشی پرداختند که نتایج تحقیق آنان  نشان داد که سرمایه اجتماعی، مدیریت شبکه و ساختار شبکه ۸۹ درصد از کل عملکرد خط­مشی­گذاری شبکه و۸۵ درصد اثربخشی شبکه خط­مشی­گذاری را تبیین می­کند.

روش­شناسی  پژوهش 

پژوهش حاضر از نظر نتایج پژوهش، کاربردی، از نظر فرآیند اجرای پژوهش  کیفی کمّی تحقیق حاضر «پژوهشی کاربردی» است که برای پاسخ دادن به سوالات اصلی آن از روش «نحلیل تم» استفاده شده است. انتخاب مشارکت‌کنندگان در این پژوهش، به‌صورت هدفمند و با استفاده از شیوه نمونه‌گیری بیشینه تنوع¹⁰ انجام شد تا پژوهشگر از دیدگاه‌های متنوع و مختلف بهره‌مند شود که در این پژوهش، در نهایت از نظرات تعداد ۳۱ نفر استفاده شد. مشارکت‌کنندگان از سه گروه مختلف شامل «معاونین، مدیران و کارشناسان بخش سلامت» بودند   

ابزار گردآوری داده‌ها در روش تحلیل تم استفاده از مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته است با توجه به محدودیت‌های ناشی از شیوع بیماری کرونا و حساسیت‌های برخی از افراد برای گفتگوی حضوری، از شیوه‌ گفتگوی تلفنی برای تعداد ۲۰ نفر و مصاحبه حضوری برای تعداد ۱۱ نفر استفاده شد. میانگین مدت زمان مصاحبه‌ها ۴۷ دقیقه بود که کوتاهترین مصاحبه به مدت۳۰ دقیقه و طولانی‌ترین مصاحبه ۸۰ دقیقه انجام شد. پس از مصاحبه با تعداد ۲۶نفر، از نوع اشباع مقوله‌ای ایجاد شد؛ یعنی مفهوم جدیدی که موجب ایجاد مقوله محوری جدیدی شود، حاصل نشد. با این حال تعداد مصاحبه‌ها تا ۳۱ نفر ادامه یافت تا اطمینان بیشتری از اشباع مقوله‌ای ایجاد شود.

و از نظر منطق استدلال  در بخش کمی پژوهش قیاسی و از نظر جایگاه زمانی مقطعی است.جامعه آماری در بخش کمی جهت اعتبارسنجی پژوهش شامل گردشگران سلامت مراجعه کننده به مراکز درمانی تبریز بود  براساس جامعه نامحدود، حجم نمونه 384 نفر تعیین شده است.  در بخش کمی از پرسشنامه محقق ساخته بر اساس کدهای استخراجی استفاده شد و  تحلیل عاملی و الفای کرونباخ و پایایی ترکیبی با استفاده از نرم افزار SPSS  و pls محاسبه شد.

یافته­های پژوهش 

تحلیل و کد گذاری مصاحبه‌ها در بخش کیفی  با کمک نرم افزار MAXQDA انجام شد که در این راستا 79 کد در راستای کدگذاری باز، تعداد 3 کددر راستای کدگذاری محوری شناسایي شد به‌منظور اعتماد و اعتبار بخشیدن به داده‌های حاصل از پژوهش کیفی از ملاک‌های گوبا و لینکلن¹¹ (1985) استفاده شد که عبارتند از: قابلیت اعتبار، انتقال‌پذیری، قابلیت اعتماد و تأییدپذیری برای رعایت و افزایش «قابلیت اعتبار» با افرادی مصاحبه و گفتگو شد که درخصوص پدیده مورد پژوهش آگاهی و تجربه مناسبی داشتند و تحلیل چند باره انجام شد. همچنین طبق نظر گوبا و لینکلن به‌منظور افزایش قابلیت اعتبار پژوهش کیفی، از سه ‌سویه‌سازی و انتخاب مشارکت‌کنندگان از سه گروه مختلف استفاده شد. بهره‌گیری از نمونه‌گیری هدفمند، موجب افزایش امکان انتقال‌پذیری داده‌ها شد. در راستای ملاک تأییدپذیری از مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته و غور در اطلاعات به‌منظور مقایسه مستمر و مفهوم‌سازی، استفاده شد. بر اساس تحلیل تم انجام شده از نظرات مصاحبه‌شوندگان در این پژوهش،   شناسایي و استخراج شد که نتایج تحلیل و بررسی در هر یک از طبقات توصیفی به شرح ذیل می‌باشد: 

برای بررسی روایی محتوایی مضامین حکمرانی شبکه­ای گردشگری سلامت  به شکل کمی، از دو ضریب نسبی روایی محتوا¹² و شاخص روایی محتوا، استفاده می شود. برای تعیین از 7 نفر از متخصصان درخواست شد تا هرآیتم را براساس طیف دو قسمتی«موافقم» و «مخافم» بررسی نمایند. سپس پاسخ ها مطابق فرمول زیر محاسبه می گردد.

 

در این رابطه nE تعداد متخصصانی است که به گزینه ی موافقم پاسخ داده اند و N تعداد کل متخصصان است. اگر مقدار محاسبه شده از مقدار جدول2بزرگتر باشد اعتبار محتوای آن آیتم پذیرفته شده است. که برای این پژوهش با 7 نفر 99. گردیده است

جدول2.: حداقل مقدار CVR قابل قبول بر اساس تعداد متخصصین نمره گذار

تعداد پانل	مقدار CVR	تعداد پانل	مقدار CVR	تعداد پانل	مقدار CVR
5	99/0	11	59/0	25	37/0
6	99/0	12	56/0	30	33/0
7	99/0	13	54/0	35	31/0
8	75/0	14	51/0	40	29/0
9	78/0	15	49/0
10	62/0	20	42/0

 

بنابراین بررسی روایی محتوایی مضامین حکمرانی شبکه­ای گردشگری سلامت  تایید می شود پس سه مضمون اصلی حکمرانی شبکه­ای گردشگری سلامت  عبارتند از

1-طراحي شبكه : در طراحی شبکه، تعاملات و همکار های بین بازیگران بخش گردشگری سلامت یعنی میراث فرهنگی، بخش سلامت و نهادهای عمومی ،نهادهای مدنی تورگردانها ،نیروی انتظامی، مراکز درمانی-رفاهی، وشبکه­های همکاری مبتنی بر اعتماد بین دست اندرکاران بخش سلامت در این مضمون قرار می گیرد

 

شکل۱-خروجی نرم افزار MAXQDA از تم­های طراحی شبکه

 

 

چند نمونه از مصاحبه‌های انجام شده و کدگذاری شده در راستای این تم  عبارتنداز:

«..با توجه به ماهیت توریسم سلامت و نوظهور بودن آن، تحقق بهره وری  حداکثری گردشگی سلامت نیازمند همکاری دانشکده علوم پزشکی و سازمان میراث فرهنگی گمرک، نورگردانها، نیروی انتظامی،  مراکز درمانی، رفاهی، و سایر دست اندرکاران بخش سلامت است.»  (مصاحبه‌شونده شماره 1).

«...ایجاد شبكه ارتباطات ميان دست اندرکاران بخش سلامت و تعهد با تمرکز بر ارائه خدمات درمانی باکیفیت این امر محقق می شود و موجب رشد و پیشرفت توریسم درمانی شهر تبریز می‌شوند..» (مصاحبه‌شونده شماره ۳).

«...  با یکپارچه سازی قوانین و فهم متقابل و وحدت رویه در تفکر و سیاستگذاری و اجرای گردشگری سلامت میتوانیم  این مهم را محقق کنیم.....» (مصاحبه‌شونده شماره ۸).

 

2- در حکمرانی شبکه­ای گردشگری سلامت، مديريت تعاملی شبكه  مضمون مهمی دیگر استخراج شده از مصاحبه ها است که مديريت شبكه  قادر به شناخت و پاسخ به تغييرات محيطي در بخش سلامت می­باشد وباید منظومه هاي تعاملي  بین اعضای شبکه جهت جذب گردشگران سلامت ایجاد نماید همچنین باید با ارزيابي عملكرد شبكه ،امکان ارائه  سياستهاي يكپارچه از طريق ايجاد نقشه راه فناوري بخش سلامت  را مقدور سازد وبا ایجاد شاخصهاي عملكردي در توسعه شبكه و همچنین پشتيباني  و تصميمگيري عملیات شبکه ، كارايي و اثربخشي شبكه را محقق سازد

شکل۲-خروجی نرم افزار MAXQDA از تم های مدیریت شبکه

 

 

چند نمونه از مصاحبه‌های انجام شده و کدگذاری شده در راستای این تم  عبارتنداز:

تبریز به خاط مکانهای مکانهای گردشگری مثل  مثل ایل گولی،. مسجد کبود،روستای کندوان،خانه مشروطه،.بازار تبریز، ربع رشیدی، ارگ تبریز، موزه آذربایجان و مقبرة الشعر امورد نوجه گردشگران خارجی بوده که دست اندکاران بخش سلامت با تدوين اسـتراتژي یکپارچه و مناسب و مدیریت و رهبری اثربخش از این ظرفیتها باید استفاده نمایند که  اطلاع رسانی یکپارچه از جادبه های درمانی و چشمه ها ی اب گرم به گردشگران  موثر است د باتاکید بر اینکه گردشگران با کاهش چشمگیر هزینه های درمان علاوه بر استفاده از سرویس های خدمات درمانی بهتر و با شانس موفقیت بالاتر، می‌توانند هزینه کمتری در مقایسه با آنچه باید در کشور خود می پرداختند بپردازند.» (مصاحبه‌شونده شماره۲).

«...  مشکلات ما یک بحث آن این است که منظومه های تعاملی در این مسیر را با یک مدیریت یکپارجه باید تقویت کنیم..» (مصاحبه‌شونده شماره ۸).

«... كلان­شهر تبريز با سابقه تاريخي و فرهنگي داراي قابلیتهاي فراوان درزمينه هاي طب است که  در کنار تجهیز زيرساختهاي لازم و نیازمند شناخت فرصتها و مطالعه و برنامه­ريزي  به منظور معرفی منابع و امكانات با تدوین استراتژيهاي توسعه گردشگري سلامت  در كلان شهر تبريز است..» (مصاحبه‌شونده شماره۷). 

«... كلان­شهر تبريز با سابقه تاريخي و فرهنگي داراي قابلیتهاي فراوان درزمينه هاي طب است که  در کنار تجهیز زيرساختهاي لازم و نیازمند شناخت فرصتها و مطالعه و برنامه­ريزي  به منظور معرفی منابع و امكانات با تدوین استراتژيهاي توسعه گردشگري سلامت  در كلان شهر تبريز با مدیریت کارا در این حیطه است..» (مصاحبه‌شونده شماره۵). 

3--بسترهای لازم جهت گردشگری سلامت: در حکمرانی شبکه­ای گردشگری سلامت، بسترهای لازم جهت گردشگری سلامت از جمله ثبات سیاسی- اقتصادی-امنیتی باید فراهم گردد همچنین مطابق نظر مصاحبه شونده­ها موارد زیر در این زمینه باید مد نظر قرار گیرد از جمله: تدوین  آیین نامه­هایی برای تسهیل ورود و خروج گردشگران درمانی،تقویت زیرساختهای تحقیق و  توسعه بخش سلامت زیرساخت قـانوني در جهت تسهیل  امورگردشگران سلامت،طرحهای پوشش بیمهای خاص برای گردشگران  درمانی، شـفافيت در  فرايندها و اقدامات دولتي بخش سلامت،آموزش سـرمايه انسـاني شـبكه جهت جدب گردشگران سلامت اقدامات وزارت امور خارجه جهت جذب گردشگران سلامت، تحقق دهکدهای سلامت با همکاری دانشکده علوم پزشکی و سازمان میراث فرهنگی و  اطلاع رسانی از جاذبه های درمانی چشمه­ها ی آب گرم ،ایجاد امنیت گردشگران در سفر به ایران 

        شکل۳-خروجی نرم افزار MAXQDA از تم­های بستر شبکه

 

 

 

 

چند نمونه از مصاحبه‌های انجام شده و کدگذاری شده در راستای این تم  عبارتنداز:

«... با وجود چشمه های آب گرم از قبیل گرگه،آب گرم لیقوان،آب گرم حمام اهر،آب گرم قلعه کندی، آب گرم سرعین،آب گرممشکین....شهر تبریز پتانسل تحقق دهکدهای سلامت در این شهر را داراست که با تسهیلات و حمایت مالی مسولین و ایجاد زیرساخت‌های مناسب با تمرکز بر ارائه خدمات درمانی باکیفیت این امر محقق می شود و موجب رشد و پیشرفت توریسم درمانی شهر تبریز می‌شوند..» (مصاحبه‌شونده شماره ۳).

 

«...   بیمارستان بین المللی یا همان بیمارستان ولیعصر قابلیتهای زیادی داره که تجهیز بیشتر ان با  تکنولوژی بالا و زیرساختهای مناسب متمایزو جدید میتونه موثر باشه و  زیرساخت های را نتوانستیم انطور که باید تقویت کنیم..» (مصاحبه‌شونده شماره ۸).

«... ایجاد زیرساخت های کافی و مناسب همچنین برخی مهارت های نرم در رفتار و خصوصیات کادر درمان سیستم قیمت‌گذاری یکسان و عادلانه، قانون استاندارد همنچنین مسئولیت‌پذیری کادر درمان در فرایند مدبکال توریسم،طرحهای پوشش بیمه ای خاص برای گردشگران درمانی، اعتبار و تبلیغ از پزشکان بیمارستان باعث خواهد شد تا تبریز به عنوان یک مقصد معتبر و مطمئن برای گردشگران سلامت شناخته شود.» (مصاحبه‌شونده شماره ۱۳).

«... ایجاد زیرساخت های کافی و مناسب همچنین برخی مهارت های نرم در رفتار و خصوصیات کادر درمان سیستم قیمت‌گذاری یکسان و عادلانه، قانون استاندارد همنچنین مسئولیت‌پذیری کادر درمان در فرایند مدبکال توریسم،طرحهای پوشش بیمه ای خاص برای گردشگران درمانی، اعتبار و تبلیغ از پزشکان بیمارستان باعث خواهد شد تا تبریز به عنوان یک مقصد معتبر و مطمئن برای گردشگران سلامت شناخته شود.» (مصاحبه‌شونده شماره ۱۳).

 

«...به نظر من پاسخگويي و احساس مسئوليت پذيري بيشتر مسـئولان همچنین  آموزش سـرمايه انسـاني جهت جدب گردشگران سلامت ضروری است.» (مصاحبه‌شونده شماره ۱۰).

در جدول ۳ مضامین اصلی و فرعی ارائه شده است:

 

جدول ۳-  مضامین اصلی و فرعی تحقیق

مضامین فرعی	مضمون اصلی	مضامین فرعی	مضمون اصلی
طراحي شبكه تعاملی میراث فرهنگی بخش سلامت و نهادهای عمومی و مدنی	طراحي شبكه	مديريت تعاملی شبكه	مدیریت شبکه
ایجاد شبكه ارتباطات ميان بازيگران مختلف		دموكراسي در شبکه
یكپارچـه سـازي شـبكه جهت جذب گردشگران سلامت		شناخت و پاسخ به تغييرات محيطي در بخش سلامت با رهبری اثربخش
همکاری میراث فرهنگی و گردشگري با بخش سلامت توسعه گردشگري سلامت		تشـكيل  منظومه هاي تعاملي  بین اعضای شبکه جهت جذب گردشگران سلامت
توسعه شبکه های همکاری بین دست اندرکاران بخش سلامت		اجماع هدف بین اعضای شبکه جهت جذب گردشگران
توسعه  کانالهای اطلا عات جهت جذب گردشگران سلامت		تسـهيل، انتشـار و اصـلاح اطلاعـات و امكانـات با رهبری صحیح
اشتراك گذاري اطلاعات و منابع داخل شبکه		ارزيابي عملكرد شبكه
تعاملات آنلاين با گردشگران سلامت		طراحي و فعالسازي شبكه
تعامل مجموعه هاي از بازيگران دولتي  غيردولتي بجهت جذب گردشگران سلامت		تدوين اسـتراتژي
برقراري عدالت و انصاف در برخورد با گردشگران		هماهنگي فعاليت هاي اعضـاي شـبكه
صلاحيتهاي سطح شبكه در تعاملات مناسب با گردشگران		هماهنگی ارتباط بین دستگاههای ذیربط در بخش  گردشگری سلامت
همكـاري مبتنـي بـر اعتمـاد گردشگران سلامت		هماهنگی دست اندرکاران حوزه  گردشگری سلامت از طریق مدیریت کارا
همكاري فعالانه اعضای شبکه در جهت رضایت گردشگران سلامت		كارايي شبكه
شبکه ارتباطات تورگردانها  نیروی انتظامی مراکز درمانی،رفاهی،سلامت		اثربخشي شبكه
الزامات شبكه جهت جذب گردشگران سلامت		ایجاد شاخصهاي عملكردي در توسعه شبكه
توافق اعضـاي شـبكه بـر  سر اهداف		پشتيباني  و تصميم گيري عملیات شبکه
تعهد قوي بازيگران		ارائه سياستهاي يكپارچه از طريق ايجاد نقشه راه فناوري بخش سلامت با مدیریت موثر
منابع مالي
یكپارچه سازي قوانين مـرتبط بـا شـبكه جهت جذب گردشگران سلامت
تدوین  آیین نامه های برای تسهیل ورود و  خروج گردشگران درمانی	بسترهای لازم جهت گردشگری سلامت	اعتبار و تبلیغ از پزشکان بیمارستان
زمینه سازی مشاركت بيشـتر شـهروندان در بخش سلامت		آموزش کادردرمان بیمارستان در زمینه دانش و تکنولوژیهای روز پزشکی
تقویت زیرساخت های تحقیق و  توسعه بخش سلامت		تجهیز کردن مراکز درمانی هدف با  تکنولوژی بالا
توسعه مشارکت های مالی شهروندی در جهت جذب گردشگران سلامت		هماهنگی ارتباط بین دستگاههای ذیربط در بخش  گردشگری سلامت
اعطاي حق انتخاب بيشتر به گردشگران سلامت در دريافت خدمات		زمینه سازی طراحی استراتژی شبکه اکوتوریسم سلامت
زیرساخت قـانوني در جهت تسهیل  امورگردشگران سلامت		شفافیت در تعرفه های درمان
موقعیت  سیاسی ایران		معرفی و تبلیغ پتانسیل های کشور  از طریق وزارت امور خارجه
طرحهای پوشش بیمه ای خاص برای گردشگران  درمانی		کیفیت خدمات درمانی
شـفافيت در  فرايندها و اقدامات دولتي بخش سلامت		جذب گردشگران درمانی
پاسخگويي و مسئوليت پذيري بيشتر مسـئولان بخش سلامت		امنيت سايبري شبکه
حاكميت قانون		ارایه بسته های ترغیبی درمانی که  در قالب تورهای تفریحی
آموزش سـرمايه انسـاني شـبكه جهت جدب گردشگران سلامت		بستر ساختاری  شكل گيري شبكه
ثبات وضعیت سیاسی ایران برای گردشگران درمانی منطقه		تناسب قوانین درمان و بیمه ای کشور با اغلب  کشورها
احساس  امنیت گردشگران در سفر به ایران		اقدامات وزارت امور خارجه جهت جذب گردشگران سلامت
ایجادطرح های پوشش بیمه ای خاص  برای گردشگران درمانی		ثبت امار و اطلاعات گردشگران درمانی
پاسخگوی وب سایت مراکز درمانی به  نیاز گردشگران سلامت		زمینه سازی مشاركت بيشـتر  بخـش خصوصـي و جامعـه مـدني بـا  دستگاه
زمینه سازی جذب گردشگران درمانی

نتایج بخش کمی: جامعه آماری در بخش کمی جهت اعتبارسنجی پژوهش شامل گردشگران سلامت مراجعه کننده به مراکز درمانی تبریز بود  براساس جامعه نامحدود، حجم نمونه 384 نفر تعیین شده است با استفاده از نرم افزار SPSS  و pls تحلیل داده ها انجام شد که نتایج بخش کمی نشان داد 9/71 درصد نمونه پژوهش شامل مردان و همچنین 1/28 را زنان تشکیل داده­اند. همچنین 6/14 درصد زیردیپلم،  1/27 درصد  دیپلم، 1/16 درصد فوق دیپلم، 3/32 درصدلیسانس،   9/9 درصدارشد یا  دکتری بوده­اند. همانطور که مشاهده می‌شود مقدار ضریب پایایی ترکیبی در جدول فوق نیز نشان داده شده است و ملاحظه می‌شود که ضرایب پایایی ترکیبی و الفای کرونباخ بالاتر از 7/0 بوده و سازگاری درونی مدل تأیید می‌گردد

جدول ۴- آلفای کرونباخ وپایایی ترکیبی مدل تحقیق

کد های محوری	آلفای کرونباخ	پایایی ترکیبی	AVE
طراحي شبكه	0.857	0.887	0.602
بسترهای لازم جهت گردشگری سلامت	0.708	0.832	0.538
مدیریت شبکه	0.821	0.866	0.488

 

همانطور که مشاهده می‌شود میزان اعتبار همگرای تمامی متغیرها بالاتر از 5/0 بوده و اعتبار همگرای مدل اندازه گیری تأیید می‌گردد

شکل۴ -مدل تحلیل عاملی تاییدی مرتبه دوم  به همراه بارهای عاملی

و طبق شکل۴  تحلیل عاملی تاییدی مرتبه دوم برای مولفه های تحقیق هم تایید گردید. 

نتیجه گیری 

گردشگری قسمت اعظمی از درآمدهای ارزی کشورها را تشکیل میدهد. این صنعت رو به رشد طبق اعلاميه سازمان تجارت جهانی رتبه سوم را در تجارت بین الملل در سال ۲۰۰۰ میلادی کسب کرده و پس از نفت و خودروسازی عظیم ترین صنعت جهان شناخته شده است. یکی از انواع گردشگری پزشکی می باشد. بر اساس آمار سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۰۴ میلادی، سالانه حدود ۵۰ میلیارد دلار صرف درمان بیماران منطقه در کشورهای اروپایی و آمریکایی می‌شود که جذب درصدی از این مبلغ می‌تواند تأثیر چشمگیری در اقتصاد گردشگری سلامت کشورهای آسیایی داشته باشد. افزایش سرمایه گذاری توسط بخش خصوصی که منجر به توسعه اقتصادی و ایجاد اشتغال خواهد شد یکی دیگر از مزایایی است که در صورت توسعه گردشگری پزشکی به وقوع خواهد پیوست. از دیگر دستاوردهای توسعه گردشگری سلامت، ارتقای کیفیت خدمات سلامت است که اهمیت پرداختن به آن را چندین برابر کرده است. نتایج آمارها حاکی از آن است که چنانچه گردشگری سلامت 5/7 تا 8 درصد رشد داشته باشد ارتقای کیفیت خدمات بهداشتی درمانی از رشد ۲۰ درصدی برخوردار خواهد بود.نتایج تحقیق به طور مستقیم با نتایج تحقیق احمدیان (۱۴۰۰) شیرمحمدی و همکاران(۱۳۹۸)و به طور غیر مستقیم با نتایج تحقیق تانگا و همکاران (۲۰۲۱) و دانشفرد و همکاران(۲۰۱۴) همخوان است  الايفسکی و مایرز (۲۰۰۸) بیان می کنند که توانایی جذب گردشگر در بخش سلامت و در بازار بین المللی کاملا به کیفیت تضمین شده وابسته است. همچنین جباری و همکاران (۲۰۰۶) بیان می کنند بیمارانی که در لیست های طولانی مدت قرار دارند و یا از بیمه های سلامت بهره ای نمی­برند معمولا خدمات موردنیاز خود را در کشورهای در حال توسعه جستجو می کنند. ایران هم با عنایت به مزیت های خود در گردشگری پزشکی از جمله هزینه پایین، کیفیت بالای خدمات سلامت، پزشکان صلاحیت دار و دارا بودن جاذبه های طبیعی فراوان، تصمیم دارد از این مزیت استفاده نماید. همچنین تبریز به عنوان یکی از قطب های پزشکی در کشور و حتی کشورهای منطقه خاورمیانه مطرح است. اما متأسفانه در این بخش توسعه به صورت یکجانبه صورت گرفته و بسیاری از زیرساختهای توسعه در این بخش مورد بی توجهی قرار گرفته است و به همین دلیل آن طور که باید در جذب گردشگر سلامت موفق نبوده است در دنیا به ازای هر گردشگر پزشکی بین ۴ تا ۵ هزار دلار عاید کشور میزبان می‌شود و این میزان در ایران بین ۳ تا ۴ هزار دلار است. کارهای تخصصی پزشکی و درمانی که متخصصان ساکن در تبریز انجام میدهند نشان دهنده توانایی های این قطب پزشکی برای پذیرش بیمار از خارج و توسعه گردشگری سلامت است واکاوی مضامین حکمرانی شبکه­ای در این بخش موجب می گردد سیاست­گذاران جهت توسعه اين صنعت، به عوامل مذکور توجه کنند تا بتوان از منـافع سرشار اين صنعت در جهت اشتغال­زايي و ارزآوري بهره­مند شد از این­رو در راستای تم­های شناسایی شده پیشنهاد می­گردد که :

ü       با برنامه­ريزي دقيق راهبردي و عملياتي در سازمان و ساماندهي فعاليت­هاي پراكنده مرتبط با موضوع از اقدامات پراكنده، بخشي و جزيره­اي اجتناب كرده و با رويكردي منسجم، يكپارچه و كل­نگر بستر توسعه گردشگری پزشکی در تبریز فراهم شود.

ü       طراحي شبكه تعاملی میراث فرهنگی بخش سلامت و نهادهای عمومی و مدنی و شبکه ارتباطات تورگردانها،  نیروی انتظامی مراکز درمانی، رفاهی، سلامت و ایجاد شبكه ارتباطات ميان بازيگران مختلف

ü       همکاری میراث فرهنگی و گردشگري با بخش سلامت توسعه گردشگري سلامت

ü       توسعه شبکه­های همکاری وتعاملات آنلاين با گردشگران سلامت

ü       یكپارچه سازي قوانين مـرتبط بـا شـبكه جهت جذب گردشگران سلامت

ü       تدوین  آیین نامه­های برای تسهیل ورود و  خروج گردشگران درمانی 

ü       آموزش سـرمايه انسـاني شـبكه جهت جدب گردشگران سلامت

ü       ایجاد پرتال جامع گردشگری پزشکی  

ü       ارائه بخشی از خدمات گردشگری پزشکی الکترونیکی روی تلفن­های همراه (اپلیکیشن­های مورد نیاز)

ü       معرفی و فراهم نمودن دسترسی کاربران به وبلاگ های فعال و با محتوایی که در زمینه گردشگری پزشکی فعالیت می کنند، از طریق پیوند دادن سایت مجتمع خدمات گردشگری به آنها

ü       تقویت دسترسی وسیع به شبکه ها و پایگاههای اطلاعاتی قوی مانند ارتباط آنلاین بیمار با پزشک و اجرای فناوری از راه دور، مشاوره از راه دور و آموزش از راه دور

ü       معرفی توانمندی های منابع انسانی و تکنولوژیکی از طریق تبلیغات الکترونیکی و غیر الکترونیکی

ü       ارائه سياستهاي يكپارچه از طريق ايجاد نقشه راه فناوري بخش سلامت

 

منابع 

1.       الوانی، م. و شریف­زاده، ف (1394). فرآیند خط مشی گذاری عمومی، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.

2.       احمدیان، س(1400). بررسی عوامل موثر بر توسعه گردشگری پزشکی و درمانی و میزان جذب توریست در ایران، مقاله پذیرفته شده در مجموعه مقالات ششمین همایش بین المللی گردشگری، جغرافیا و محیط زیست پاک، 10-1.

3.       اسماعیل­زاده، ح.، اسماعیل­زاده، ی (1395). ارزیابی پایداری گردشگری و تعیین راهبرد بهینه توسعه گردشگری در بندر انزلی ،مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های اسنانی، سال یازدهم،  شماره 34، 131-115.

4.       ایزدی، م.، ایوبیان، ع.، نصیری، ط.، جنیدی، ن(1391). وضعیت گردشگری سلامت در ایران، فرصت یا تهدید، مجله طب نظامی، دوره 14، شماره 2، 75-69.

5.       ایمانیان، ز. و منوریان، ع. (1394). حکمرانی شبکه ای و بررسی موقعیت و چالش های آن در ایران، مقاله پذیرفته شده در مجموعه مقالات  نخستین کنفرانس ملی مدیریت دولتی ایران، 23-1.

6.       آقازاده، م.، عسگری، ط.، شاهی، ع. و فرهمند، آ.(1394). طراحی مدل فرایندی تدوین استراتژی­های سازمان­های حاکمیتی بر مبنای پارادایم حکمرانی شبکه‌ای، مقاله پذیرفته شده در مجموعه مقالات فصلنامه مدیریت سازمان های دولتی، دوره: 4، شماره: 1، 24-1.

7.       پاشایی اصل ی، جنتی ع، قلی زاده م، جعفری پویان ا.، خدایاری م.، عرب م (1396). بررسی میزان رضایت گردشگران پزشکی مراجعه کننده به بیمارستان­های شهر تبریز، فصلنامه بیمارستان، 51-44.

8.       پورسینا، ن.و رمضانی، م.(1399). توریسم مذهبی و گردشگری پایدار، مقاله پذیرفته شده در مجموعه مقالات کنفرانس بین المللی عمران، معماری، توسعه و بازآفرینی زیرساخت های شهری در ایران، 14-1.

9.       پورعینی، م.(1398). حکمرانی خوب شهری: توانمندسازی زنان و گردشگری، مقاله پذیرفته شده در مجموعه مقالات همایش ملی زن و توسعه گردشگری روستایی، 10-1.

10.       حاجت­پور، س.، دانش­فرد، ک.، امیرنژاد، ق. و تابان، .(1396). ارائه مدلی برای ارزشیابی خط مش­های عمومی( پس از اجرا) با رویکرد حکمرانی شبکه ( مورد مطالعه : سازمان تامین اجتماعی ) .فصلنامه خط مش­گذاری عمومی در مدیریت، 7(28)، 25-13.

11.       حاجی­نژاد، ع.، عنابستانی، ع. ا. و صفریان، م.(1395). تدوین برنامه استراتژیک پزشکی با تاکید بر گردشگری مذهبی در شهر مشهد. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال سی و یکم، شماره دوم، ، شماره پیایی 121.  114-101.

12.       حسن­زاده، م. رئوف، ح.ر.(1392). پیوند اندیشة عرفانی مولانا با محیط­زیست، پژوهشنامه عرفان، دو فصلنامه، شماره یازدهم، 88-65.

13.       حقیقی­کفاش، م.، ضیایی، م. و جعفری ،ق (1388). اولویت­ بندی عوامل مربوط به توسعه گردشگری درمانی ایران، فصلنامه مطالعات جهانگردی، شماره 11 و 12، 40-21.

14.       حمزه­نژاد، ن.، ابری، م. وارزنلو، م. (1400). مروری بر صنعت گردشگری پزشکی و عوامل موثر بر آن در ایران، مقاله پذیرفته شده  در مجموعه مقالات هفتمین کنفرانس بین المللی گردشگری، فرهنگ و هنر،  17-1.

15.       خلیل­پور کلاهی، ن.(1395). بررسی و تبیین جایگاه صنعت توریسم و گردشگری در توسعه اقتصادی کشور ،مقاله پذیرفته شده در مجموعه مقالات اولین همایش بین المللی انسجام مدیریت و اقتصاد در توسعه شهری، 12-1.

16.       خواجه­نبی، ف.، زندمقدم، م. و کرکه­آبادی، ز. (1399). تحلیل ساختارهای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، محیطی و نهادی در رشد و توسعه گردشگری شهری، مطالعه موردی: شهر گلوگاه، فصلنامه علمی – پژوهشی پژوهش­های بوم شناسی شهری ، دوره 11، شماره 21، 28-13.

17.       خوارزمی، ا.ع. ، رهنما، م.، جوان، ج. واجزاشکوهی، م(1395). عوامل موثر بر ارتقای گردشگری سلامت؛ مقایسه دیدگاه گردشگران خارجی و مدیران داخلی، مجله دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی ،دروه 8(3)،  416-405.

18.       دانائی­فرد، ح.(1392). مدیریت دولتی شبکه‌ای در ایران، خردمایه­ی نظری و علمی و استلزامات، پژوهش­های مدیریت در ایران، دوره 17، شماره 2، 104-69.

19.       دقتی، ع.، یعقوبی، ن.، کمالیان، ا.­ر. و دهقانی، م.(1398). ارائه الگوی توسعه  مرحله­ای حکمرانی شبکه‌ای با استفاده از رویکرد فراترکیب، فصلنامه مدیریت دولتی، دوره 11، شماره2، 228-201.

20.       رحیم­نیا، ف.، پورسلیمی، م. و کریمی مزیدی، ا.(1393).تاثیر صادرات نامرئی کالا و خدمات گردشگری براشاعه­ی فرهنگ(نقش تعدیل­گری تصویر ذهنی مقدصد گردشگری)، مجله­ی برنامه­ریزی و توسعه گردشگری ، سال سوم، شماره 11، 117-96.

21.       رحیمی­زارچی، م.ک.، شفقت، ط. و حاتم، ن.(1396). صنعت گردشگری پزشکی شهر شیراز: راهکارهایی توسعه­ای، راهبردهای مدیریت در نظام سلامت،  سال دوم، شماره دوم، شماره پیاپی 4، 95-88.

22.       رشیدی ، م.، رامشت، م.ح..، سیف.، ع. و خوشحال دستجردی ،ج. (1391). گردشگری سلامت در ایران( با تاکید بر رتبه­بندی خواص درمانی چشمه­های منتخب استان اردبیل)، مجله سلامت و بهداشت اردبیل، دوره سوم، شماره اول، 57-49.

23.       رضایی، م.. ،و طاهرزاده، .ز(1394). ارزیابی ظرفیت­های خدماتی – فضایی مراکز درمانی بر میزان گردشگری درمانی( مطالعه موردی : شهر یزد)، گردشگری شهری ، دوره 2، شماره 3، 303-384.

24.       رنجبریان، ب.، غفاری، م. و امامی ،ع. (1392). شناسایی و تجزیه و تحلیل انگیزه­های گردشگران خارجی جهت سفر به شهر اصفهان،  مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقه­ای، سال پنجم، شماره هفدهم، 36-21.

25.       زارعی، ع..، آذر، ع.. و رضایی­راد، م.(1395). سنجش بازاریابی اجتماعی در گردشگری سلامت، مجله برنامه­ریزی و توسعه گردشگری ،  سال پنجم، شماره 18، 53-33.

26.       زردان، م.. و منصوربهمنی، م.(1394). گردشگری روستایی و اصول توسعه گردشگری پایدار،  مقاله پذیرفته شده در مجموعه مقالات همایش ملی عمران و معماری با رویکرد توسعه­پایدار ، 15-1.

27.       سلطانی­نژاد، ا. و گودرزی، س(1396). فنآوری اطلاعات و تحول در مفهوم حکمرانی خوب، فصلنامه سیاست، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره 47، شماره 1، 97-79.

28.       سلیمی، ج. و مکنون، ر. (1397). فراتحلیل کیفی پژوهش­های علمی ناظر بر مسئله حکمرانی در ایران، مدیریت دولتی، 10(1)، 30-1.

29.       شاهینی­فر، م.، و عزیزی ،ن (1396). نقش گردشگری سلامت(با تاکید بر گردشگری پزشکی) بر توسعه اقتصادی- اجتماعی شهر کرمانشاه،  سال پنجم، شماره هشتم، 95-87.

30.       شیرمحمدی، ی.، ضرغام­بروجنی، ح. و جوانی، م.(1398). اثر ارزش تعامل اجتماعی، ظاهری و اعتباری برندهای گردشگری در فضای مجازی و تاثیر ان بر انتخاب مقصد گردشگران اروپایی(مورد مطالعه: دفاتر خدمات مسافرتی شهر تهران)، تحقیقات بازاریابی نوین، دوره 9، شماره 3، شماره پیاپی 34، 100-79.

31.       عربشاهی­کریزی، ا و آریان­فر، م.(1392). گردشگری سلامت و قابلیت­های گردشگری پزشکی – درمانی در ایران، 152-133.

32.       عظیمی، ر(1400). گردشگری سلامت در ایران و بیمارستانهای منتخب دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مقاله پذیرفته شده در مجموعه مقالات کنفرانس ملی مدیریت گردشگری و خدمات سلامت بین الملل، 9-1.

33.       عظیمی، ش.،  پرتوی، پ.، شهابیان، پ (1390). مدل مفهومی و چارچوب تحلیلی ساختار فضایی – عملکردی  باززنده­سازی  بافت­های تاریخی، با تکیه بر گردشگری شهری،  نمونه موردی : محدوده مرکزی تهران، نامه معماری و شهرسازی ،93-75.

34.       قوچانی­خراسانی، م.م.. و حسین­پور، د.(1396). حاکمیت شبکه‌ای در نهادهای پژوهشی امنیت سایبری، فرایند مدیریت و توسعه، دوره 30، شماره 1، 80-51.

35.       کیانی، گ. و ایروانی، ا.(1397). نقش سازمان هاي غير دولتيNGO ها در توسعه صنعت توريسم با تاکيد براستان چهار محال و بختياري، معمارشناسی، دوره 1، شماره 2، 11-1.

36.       گودرزی، م. ،تقوایی، م. و زنگی­آّبادی، ع.(1392). بررسی و ارزیابی عوامل موثر بر توسعه گردشگری پزشکی در کلان شهر شیراز ، فصلنامه علمی – پژوهشی مطالعات مدیریت گردشگری ، سال هشتم، شماره 23، 25-1.

37.       مبارکی، ا. ولیقلی­زاده، ع. و نصیری، ع.(1399). ارزيابي مؤلفه­هاي مؤثر بر توسعه گردشگري پزشكي در شهر تبريز، فصلنامه گردشگري شهري، دورة 7 ،شمارة 4 ، 159-145.

38.       محمدزاده، ر. و جاویدمهر، م.(1395). تحلیل تحلیل مزیت رقابتی مکان‌های بالقوه برای احداث مراکز درمانی با استفاده از روش تحلیل فرایند شبکه‌ای نمونه موردی: کلان‌شهرهای تهران، مشهد و تبریز، دوره 21، شماره 62،  2384-263.

39.       منتظری، م.، براتی، ن. (1393). برنامه­ریز راهبردی توسعة گردشگری ، رهیافتی کارآمد جهت تحقق گردشگری پایدار (مطالعه موردی : شهر یزد)، برنامه­ریز راهبردی توسعه گردشگری،هفت شهر، شماره 47-48، 57-40.

40.       منصوریار، س.، شجاعی، م.. و ساده، ا.(1396). ارزیابی روابط درونی توانمندسازی­های گردشگری پزشکی با بهرهگیری از مدل ساختاری تفسیری ، فصلنامه علمی – پژوهشی گردشگری و توسعه، سال ششم، شماره سوم، 38-18.

41.       ناصرپور، م.، موسوی، س.ن. و سپهوند، ر. (1397). بررسی تاثیر عوامل غیردرمانی بر توسعه گردشگری سلامت، فصلنامه علمی – پژوهشی گردشگری و توسعه، سال هفتم، شماره سوم، 212-195.

42.       نظری ،ع ا.، طالبی ،ط.، عبدالمالکی، ا (1396). بررسی زنجیره تامین گردشگری پزشکی با تاکید بر جراحی زیبایی در ایران، فصلنامه میراث گردشگری، سال دوم، شماره پنجم، 33-13.

43.       Asprogerakas, E. (2007). City competition and urban marketing: The case of tourism industry in Athens, Tourism: An International Multidisciplinary Journal of Tourism, 2(1): 1-26.

44.       Lee, C.A. (2012). Health Careata Crossroads: Medical Tourism and the Dismantling of Costa Rican Exceptionalism (Doctoral dissertation), Retrieved from Proquest Dissertations and Theses database.

45.       Palomo-Navarro, A., & Navío-Marco, J. (2017). Smart city networks' governance: The Spanish smart city network case study. Journal of Telecommunications Policy, 42(10), 1-9.

46.       Rollandi, I. ( 2014). Top 10 Best Countries for Medical Tourism, Cited 9 July 2015

47.       Smith, P., and Forgione, D.A. (2008). Global outsourcing of healthcare: A medical tourism decision model, retrieved from, Journal of Information Technology Case and Application Research, 9(3): 19-30.

48.       Smith, R.D. (2004). Foreign direct investment and trade in health services: A review of the literature, Social Science & Medicine, (59): 2313-2323.

49.       Tonga,F., ükrü ÇAĜLAR, Y., Serhat Aktan, E(2021). Possible Early Examples of Medical Tourism. The American Journal of the Medical Sciences Volume 362, Issue 3, September 2021, Pages 227-232.

50.       Yung-Sheng, Y. (2013). Key success factors in medical tourism marketing, International Journal of Academic Research in Business and Social Sciences, 3(3): 152-158.

 

 

12

 

---

[1]  Palomo-Navarro & Navío-Marco

[2]  Yung-Sheng

[3]  Asprogerakas

[4]  Tourism

[5]  Tour

[6]  Turns

[7]  lee

[8]  Smith

[9]  Tonga et al l

[10]  Maximal Variation

[11]  Goba and Linkoln

[12] 1 Content Validity Ratio

---