شناسایی و اولویت‌بندی موانع اجرای خط‌مشی‌های دولتی در حوزه ستادی وزارت نفت
محورهای موضوعی : خطمشیگذاری عمومی در مدیریتلیلا سعیدی 1 , امیر دورانی 2 *
1 - دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات
2 - دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات
کلید واژه: "خطمشی عمومی", "اجرای خطمشی", "موانع اجرا",
چکیده مقاله :
هدف: هدف از پژوهش حاضر شناسایی و اولویت بندی موانع اجرای خط‌مشی‌های دولتی در حوزه ستادی وزارت نفت ایران می‌باشد.روش: پژوهش از نظر هدف کاربردی- اکتشافی و از نظر شیوه گردآوری داده ها، توصیفی- پیمایشی است. جامعه آماری کلیه کارکنان و مدیران حوزه ستادی وزارت نفت می‌باشند.حجم نمونه با استفاده از جدول کرجسی و مورگان تعداد 260 نفر می‌باشد که با روش نمونه‌گیری تصادفی انتخاب شدند. برای بررسی روایی و پایایی ابزار سنجش بترتیب از روایی محتوا و آلفای کرونباخ استفاد شده است.روش گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای و میدانی است. تجزیه و تحلیل داده‌ها از طریق آزمون کولموگروف-اسمیرنوف، شاخص kmo و آزمون بارتلت، تحلیل عاملی اکتشافی و فرایند تحلیل سلسله مراتبی انجام شده است.یافته‌ها: یافته‌های پژوهش نشان‌دهنده آن است که در بین موانع اجرای خط‌مشی‌های دولتی به ترتیب: موانع مدیریتی با 276/0وزن، موانع انسانی با 185/0وزن، موانع ارتباطی با 140/0وزن، موانع محیطی با 85/0وزن، ماهیت خطمشی با 765/0وزن و موانع سیستمی با 541/0وزن از اولویت برخوردارند.نتیجه‌گیری: نتایج بیانگر آن است که بسیاری از خط‌مشی‌ها بطور ناقص اجرا شده یا اصلا به اجرا درنمی‌آیند.در این راستا تعدادی از این موانع شناسایی و اولویت‌بندی گردیدند که مدیران و مسولین حوزه ستادی وزارت نفت می‌توانند با توجه به نتایج پژوهش حاضر نسبت به برطرف کردن آنها اقدام نمایند.
Purpose:purpose of this study is to identify and prioritize obstacles to the implementation of government policies in the headquarters of the Iranian Oil Ministry.Method:research is a descriptive-survey based on applied-exploratory purpose and method of collecting data.statistical population consisted of all employees and managers of the Ministry of Oil. The sample size was 260 .They were selected by random sampling method using Krejsi and Morgan tables. To assess the validity and reliability of the measurement tool, content validity and alpha Cronbach have been used,respectively.It is a library and field information collection.Data analysis was performed by Kolmogorov-Smirnov test,kmo index and Bartlet test,exploratory factor analysis and hierarchical analysis process.Results:findings of this study indicate that among barriers to implementing government policies, management barriers with weight of 0.276, human barriers with weight of 0.185, barriers to weighting 140.1, environmental barriers with weight 0.85, policy nature with 765 / 0 Weight and system barriers with a weight of 541 have priority.Conclusion:results indicate that many policies are incompletely implemented or not implemented at all. In this regard, some these barriers were identified and prioritized.managers and officials of Ministry of Oil can report the results of the present study the elimination of They will act.
_||_
شناسایی و اولویت‌بندی موانع اجرای خط‌مشی‌های دولتی
در حوزه ستادی وزارت نفت
چکیده
هدف: هدف از پژوهش حاضر شناسایی و اولویت بندی موانع اجرای خط‌مشی‌های عمومی در حوزه ستادی وزارت نفت ایران می‌باشد.
روش: این پژوهش از نظر هدف کاربردی، از نظر نوع تحقیق اکتشافی و از نظر شیوه گردآوری داده‌ها، توصیفی- پیمایشی است. جامعه آماری این پژوهش کارکنان و مدیران حوزه ستادی وزارت نفت می‌باشند. حجم نمونه با استفاده از جدول کرجسی و مورگان تعداد 260 نفر می‌باشد که با روش نمونه‌گیری تصادفی انتخاب شدند. روش گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای و میدانی است. برای بررسی روایی ابزار سنجش از روایی محتوا و برای بررسی پایایی آن از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شده است. تجزیه و تحلیل داده‌ها از طریق آزمون کولموگروف-اسمیرنوف، شاخص kmo و آزمون بارتلت، تحلیل عاملی اکتشافی با استفاده از نرم افزار spss و فرایند تحلیل سلسله مراتبی با استفاده از نرم افزار expert choice انجام شده است.
یافته‌ها: یافته‌های پژوهش نشان‌دهنده آن است که در بین موانع اجرای اثربخش خط‌مشی‌های دولتی در حوزه ستادی وزارت نفت به ترتیب: موانع مدیریتی با 276/0وزن، موانع انسانی با 185/0وزن، موانع ارتباطی با 140/0وزن، موانع محیطی با 85/0وزن، موانع مربوط به ماهیت خطمشی با 765/0وزن و موانع سیستمی با 541/0 وزن از اولویت برخوردارند.
نتیجه‌گیری: نتایج بیانگر آن است که موانع در اجرای اثربخش خط‌مشی‌های دولتی زیاد بوده و بسیاری از خط‌مشی‌ها بطور ناقص اجرا شده یا اصلا به اجرا درنمی‌آیند. در این راستا تعدادی از این موانع شناسایی و اولویت‌بندی گردیدند که مدیران و مسولین حوزه ستادی وزارت نفت می‌توانند با توجه به نتایج پژوهش حاضر نسبت به برطرف کردن آنها اقدام نمایند.
واژگان کلیدی: خطمشی عمومی، اجرای خطمشی، موانع اجرا
مقدمه
خطمشیگذاری عمومی‌که می‌توان آن را در راستای تلاش دولت برای حاکمیت اثربخش دانست، از حوزه های مهم علوم سیاسی و مدیریت دولتی می‌باشد(عباسی و همکاران، 1395). خطمشی عمومی‌عبارتست از: وجود فرآیند یا مجموعه‌ای از فعالیت‌ها و تصمیم‌های دولتی که با هدف حل یک مسآله عمومی‌طراحی می‌شود.(حاجی پور و همکاران، 1394). اهمیت خطمشی گذاری در مدیریت دولتی به اندازه تصمیم‌گیری در مدیریت است(دنهارت، 1393). اما بسیاری از اوقات عملکرد واقعی دولت ها با آنچه در زمان تدوین خطمشی وعده داده بودند، تفاوت دارد و بسیاری از خط‌مشی‌های دولتی در مرحله اجرا شکست می‌خورند(دانایی فرد و همکاران، 1389). علی رغم اهمیت فزاینده‌ای که خطمشی عمومی‌در حاکمیت اثربخش و کارآمد دولت ها دارد، اما آنچه در عمل با آن مواجه هستیم این است که معمولا دولت ها در اجرای خطمشی عمومی موفق عمل نمی‌کنند. یکی از مهمترین مسائلی که امروزه بیشتر کشورها اعم از کشورهای توسعه یافته و درحال توسعه با آن مواجه‌اند اجرای ناموفق خط‌مشی‌های عمومی‌است(باتسوری1، 2016).
با توجه به اینکه در فرایند خطمشیگذاری منابع مادی، انسانی، اطلاعاتی و... بی‌شماری استفاده می‌شود چنانچه اجرای اثربخشی از خطمشی ایجاد نگردد منجر به هدر رفت منابع ملی بسیاری می‌گردد که اهمیت اجرای اثربخش خطمشی را بیش از پیش روشن می‌کند(بارو و همکاران2، 2014). تاکنون برخی از خط‌مشی‌های تدوین شده پس از تصویب در مرحله اجرا با ناکامی مواجه شده‌اند و مجریان بسیاری از آنها را به طور ناقص و ناکارآمد اجرا کرده و یا بخشی از آن را اصلا عملیاتی نکرده‌اند. در برخی موارد خط‌مشی‌های اجرایی با آنچه تدوین شده تفاوت اساسی و معناداری دارد(حاجی پور و همکاران،1394). اجرای خط‌مشی‌های عمومی‌در ایران هم در موارد زیادی ناموفق بوده و رضایت بخش نیست(شیخ پور و ساجقه، 1396). حوزه ستادی وزارت نفت نیز به عنوان یک سازمان دولتی که خط‌مشی‌های کلان و در راستای اهداف کلان آن تدوین می‌شود که بسیاری از آنها عملا در اجرا با مشکلات عدیده‌ای روبرو می‌باشند که در پژوهش حاضر بدنبال شناسایی و اولویت‌بندی این موانع می‌باشیم.
در سالهای اخیر با مطالعات صاحبنظران، در حوزه خطمشی موانع بسیاری در اجرای خط‌مشی‌های عمومی، با تعابیر و تفاسیر مختلف شناسایی و طبقه بندی شده‌اند. بنابراین بسیار حائز اهمیت است که مجریان خط‌مشی‌های عمومی‌ضمن آگاهی و توجه به این عوامل، تلاش نمایند تا با برطرف کردن آنها فرصت و شانس اجرای یک خطمشی را افزایش دهند(علی3، 2006).
بنابراین در پژوهش حاضر محقق قصد دارد به سوالات زیر پاسخ دهد:
موانع اجرای خط‌مشی‌های دولتی در حوزه ستادی وزارت نفت کدامند؟ اولویت‌بندی این موانع چگونه است؟
مبانی نظری
تعریف خطمشی عمومی
در مطالعات خطمشی، تعاریف متعددی از خطمشی عمومی وجود دارد. توماس دای مدعی است خطمشی عمومی به هر‌آنچه دولت‌ها انتخاب می‌کنند تا انجام دهند یا انجام ندهند، اشاره دارد(توماس دای4، 1992). خطمشی از ریشه سیاست است و بهترین تعریفی که از آن ارائه شده، تخصیص مقتدرانه ارزش‌هاست. خود ارزش هم همان جهت‌گیری‌های فکری پایاست که مبنای رفتار قرارمی‌گیرد )قلی پور، 1393). اندرسون5(2011) خطمشی را مجموعه اقدام‌های هدفمند و نسبتآ ثابتی می‌داندکه توسط بازیگر یا مجموعه‌ای از بازیگران در مواجهه با یک مسآله یا موضوع نگران کننده دنبال می‌شود. در مجموع آنچه که به صورت مشترک در همه تعاریف وجود دارد آن است که خطمشی درباره فرآیند یا الگوی فعالیت‌ها یا تصمیماتی است که برای جبران مشکلات عمومی چه حقیقی و چه مجازی اتخاذ می‌شود.
چرخه خطمشی گذاری
خطمشی گذاری به صورت یک چرخه، فرآیندی را تشکیل می‌دهد که شامل چندین فعالیت و مرحله است. این مراحل را در قالب شکل زیر می‌توان نشان داد:
شکل1: مراحل مختلف خطمشی گذاری عمومی(الوانی، 1389)
همچنان که مشاهده می‌شود خطمشیگذاری فرایندی است شامل چندین مرحله. این مراحل به صورت مکانیکی و جدا از هم طی نمی‌شود بلکه به صورت فرایندی پویا و دارای ارتباط چند سویه با هم شکل می‌گیرند. صاحبنظران این مراحل را به صورت کلی در سه مرحله تدوین، اجرا و ارزیابی طبقه بندی می‌کنند و معتقدند شاید اجرا مهمترین این مراحل باشد(کرفت و فورلانگ6، 2015).
اجرای خطمشی عمومی
مدت‌هاست که اجرا به عنوان یک مرحله مشخص در فرایند خطمشیگذاری به رسمیت شناخته شده است و مرحله‌ای منحصربه فرد است که معرف تبدیل یک ایده یا توقع یا انتظارات برای اقدام با هدف رفع مشکلات اجتماعی می‌باشد(باتسوری، 2016). درواقع مرحله اجرای خطمشی عمومی یکی از بغرنج‌ترین و حساس‌ترین مراحل فرایند خطمشیگذاری عمومی است. در حقیقت اثرات و پیامدهای یک خطمشی به واسطه اجرای آن به وقوع می‌پیوندد و اجرای نامناسب خطمشی، تمام امیدها را برای رسیدن به اثرات مورد انتظار خطمشی تدوین شده از بین می‌برد(دانش فرد، 1393). اجرای خطمشی طبق گفته گرتسون (2004) تبدیل آگاهانه برنامه‌های خطمشی به واقعیت است. اجرا به عمل کردن و یا انجام یک وظیفه مربوط می‌شود. این تعریف مشابه تعریفی است که توسط پرسمن و ویلدواسکی7(1979)ارائه شده است که اجرای خطمشی با فرایندها و تعامل بین تنظیم هدف و اقدامات به سوی دستاوردهایشان مربوط است. عنصر تشکیل دهنده اکثر تعاریف ذکر شده اجرا شکافی است که بین اهداف خطمشی و نتایج وجود دارد. بنابراین مطالعات اجرا، تآکید بر درک موفقیت یا عدم موفقیت خط‌مشی‌های عمومی‌توسط تشریح عواملی است که بر آن تآثیر می‌گذارد(آگوانی و چوکومکا8، 2013).
مطالعات اجرای خطمشی عمومی‌را می‌توان در سه نسل کلی طبقه بندی کرد:
تحقیقات نسل اول اجرای خطمشی شامل کار پرسمن و ویلدواسکی می‌شود که آنها یک فرایند خطمشی بالا به پایین را تصور می‌کردنند که به وسیله زبان قانون و اراده ماموران منتخب اجرا می‌شد. در تمام تحقیقات نسل اول، تمرکز واضح بر روی ایده‌ای بود که فرایند اجرا اغلب در جهت اراده و نیات خط‌مشی‌گذاران به انحراف و آشفتگی پیش می‌رود. در این یافته‌های تحقیقاتی چیزی که مشخص است این است که فرایند اجرا می‌بایست در جایی که دستورات خطمشی با کمترین انحراف ممکن، به فعالیت‌های برنامه تبدیل شوند یک فرایند خطی بالا به پایین باشد(نرگسیان، 1391).
در تحقیقات نسل دوم فرایند اجرا، نارضایتی نسبت به اندیشمندان دیدگاه بالا به پایین، باعث توسعه مدل هایی شد که فرایند اجرا را از پایین به بالا می‌دیدند. در این مدل عوامل اجرا یک نقش مثبت و ضروری در بازتعریف و تمرکز مجدد قانون‌گذاری به سبک واقعیت‌های سازمانی ایفا می‌کنند(رجب بیگی، 1378).
در تحقیقات نسل سوم، موضوعات به طور فزاینده‌ای بر روی طراحی و شبکه‌های خطمشی و کاربرد آنها برای اینکه موفقیت اجرا چگونه با بیشترین اثربخشی ارزیابی شود، تمرکز کرده‌اند. به عبارت دیگر یک شناخت فزاینده‌ای وجود دارد مبنی بر اینکه خط‌مشی‌های تعیین شده، چگونه تدوین و طراحی می‌شوند و چگونه به صورت موفقیت آمیزی در یک شبکه خاص اجرا خواهند شد(رزقی رستمی، 1379).
حرکت از طریق نسل های گوناگون اجرا مشخص کننده دو روند واضح است. اول اینکه یک تغییری از نگاه به اجرای خطمشی به مثابه یک فرایند خطی و یک طرفه به سمت اجرای خطمشی به مثابه فرایندی تعاملی و چرخه‌ای، وجود داشته است. دوم اینکه متغییرهای متعددی نشان داده شده‌اند که بر فرایند اجرا تآثیرگذارند که شامل بازیگران فردی، ملاحظات رفتاری، عوامل سازمانی و... می‌باشند(نرگسیان، 1391).
موانع اجرای خطمشی
در زیر خلاصه ای از نتایج مطالعات و بررسی های صاحبنظران خطمشی عمومی‌در خصوص موانع اجرای خطمشی که در واقع مبانی نظری این پژوهش را نشان می‌دهد در جدول 1 آورده شده است.
جدول1: جمع‌بندی نظرات محققین داخلی و خارجی درمورد موانع اجرای خط‌مشی‌های عمومی
شرح موانع | سال | محقق/محققان |
|
1-مسایل مدیریت و سازمان 2- مسایل کمک ها و وام های خارجی 3- تحریف مدل بوروکراسی وبر | 1377 | الوانی و شریف زاده |
پیشینه داخلی |
1- عوامل ناشی از سیاستگذاري: هدفگذاري مبهم و غیر واقعی، نادرستی نظریه خطمشی، عدم اجراي آزمایشی و بازخورد، ساده‌انگاري در دریافت مشکل، نبود توافق همگانی در مورد خطمشی 2- عوامل محیطی: حوادث غیرمترقبه، کمبود زمان و منابع، کمبود حمایتهاي عمومی، ناسازگاري فناوري، تعارض خطمشی با هنجارها و ارزش‌هاي اجتماعی 3- عوامل ساختاری: نبود استقلال نسبی در ارکان اجرایی، مشخص‌نبودن وظایف و مسئولیت‌هاي بخش‌هاي اجرایی، ارتباطات، نبود نظام ارزیابی عملکرد |
1378
|
رجب‌بیگی | |
موانع مربوط به ماهیت خطمشی: موانع مربوط به هدفگذاري و تعیین خطمشی، موانع حقوقی؛ 2- موانع مربوط به مجریان و استفاده کنندگان خطمشی: موانع مربوط به ویژگی‌هاي رفتاري مجریان، موانع مربوط به تخصص و مهارت مجریان 3- موانع مربوط به سازمان‌های مجري: موانع مربوط به نظام بوروکراسی، موانع مربوط به منابع و ابزارها |
1384 | اعرابی و رزقی رستمی | |
1- عوامل درونی(طبیعت مسائل) 2- عوامل بیرونی و محیطی (زمینه ای) | 1387 | قلی پور | |
1- عوامل مرتبط با تدوین کنندگان: نظام ارزیابی عملکرد، ارتباطات، جزئی نگری 2- عوامل مرتبط با مجریان خطمشی: ویزگی های رفتاری، تخصص و مهارت، استفاده کنندگان 3- عوامل مرتبط با ماهیت خطمشی: هدف گذاری، حقوقی، عدم انعطاف 4- سازمان مجری: بوروکراسی، منابع و ابزار، زمان 5- انواع کنش: کنش نظام اداری و سیاسی، کنش نظام اداری و جامعه، گروه‌های فشار 6- محیط سازمان: فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، فیزیکی |
1395 |
عباسی و همکاران | |
1- ناکافی بودن منابع 2- ابزارهاي نامناسب 3- انحرافات ناشی از زدوبندهاي سیاسی 4- نارسا بودن طرحهاي اولیه 5- عدم تعهد لازم مجریان خطمشی | 1994 | کالیستا9 |
پیشینه خارجی |
ارتباطات و اطلاعات ناکافی، غیبت منابع و تسهیلات کافی، تمایلات، انگیزه هاو نگرشهاي مجریان، ارزیابی اجراکنندگان ازاجراي خطمشی (تضاد بین اجرا و منافع آنها)، ساطع شدن خطمشی از سوي حکومت به جاي گروههاي هدف، بی توجهی به متغیرهاي اجتماعی، سیاسی، اقتصادي و اداري |
2005 |
مکینده10 | |
1- موانع قانونی و نهادي 2- موانع مالی3- موانع سیاسی و فرهنگی | 2009 | کانسولت11 | |
1- مخالفت ذینفعان کلیدی 2- انسان یا منابع مالی ناکافی 3- عدم شفافیت در دستورالعمل‌های عملیاتی و یا نقش‌ها و مسئولیت‌هایی برای اجرا 4- درگیری با دیگر خط‌مشی‌های موجود 5- فقدان هماهنگی و همکاری بین احزاب مسئول اجرا 6- کمبود انگیزه و یا اراده سیاسی |
2012
|
هاردی و همکاران12 | |
1-توجه عمده به موانع نهادی 2- موانعی که به اجتماع و جنبه های شناختی سازگاری، از جمله احساسات، دانش و ادراک مربوط است 3- عدم اطمینان یک مانع برای سازگاری است 4- هزینه های انطباق به عنوان مانعی برای عمل در تعدادی از مطالعات شناسایی شده است. | 2014 | واترز و همکاران13 |
روش‌شناسی پژوهش
پژوهش حاضر از لحاظ هدف کاربردی، از نظر نوع تحقیق اکتشافی، از لحاظ شیوه جمع‌آوری داده‌ها و تحلیل آنها، توصیفی از نوع پیمایشی است. جامعه آماری این پژوهش کارکنان و مدیران حوزه ستادی وزارت نفت ایران می‌باشند که حدود840 نفرند. تعیین حجم نمونه بر اساس جدول کرجسی و مورگان(1970) انجام گرفت. با توجه به تعداد اعضای جامعه و با ضریب اطمینان 95 درصد و 5 درصد خطا، تعداد حجم نمونه آماری با روش نمونه گیری تصادفی260 نفر محاسبه شد. . براي گردآوري اطلاعات از روش کتابخانه‌اي و میدانی استفاده شده است. به منظور تدوین ادبیات نظری پژوهش از مطالعات کتابخانه‌ای و در راستای گردآوری داده‌ها از روش میدانی استفاده شده است. ابزار گردآوری اطلاعات ، پرسشنامه محقق ساخته‌ای با 37 سوال شامل سوالات عمومی و تخصصی می‌باشد. پاسخدهندگان براساس مقیاس 5 درجه ای لیکرت به سوالات پاسخ دادهاند. برای برای بررسی روایی محتوا، پرسشنامه در اختیار تعدادی از خبرگان دانشگاهی و کارشناسان قرار داده شد و در نهایت اصلاحاتی اعمال گردیده است. به منظور تعیین پایایی پرسشنامه از روش آلفای کرونباخ استفاده شده است. بدین منظور ابتدا یک نمونه اولیه شامل20 پرسشنامه پیشآزمون شد و سپس با استفاده از نرمافزار اس پی اس اس1 ضریب اعتماد محاسبه شد. ضریب آلفای کرونباخ استخراج شده برای موانع محیطی با تعداد 7 سوال 812/0، موانع مدیریتی با تعداد 8 سوال 786/0، موانع انسانی با تعداد10 سوال 821/0، موانع سیستمی با تعداد 3 سوال 863/0، موانع ارتباطی با تعداد 3 سوال 809/0، ماهیت خطمشی با تعداد 7 سوال 78/0 می‌باشد. ضریب آلفای محاسبه‌شده متغیرهای مورد مطالعه پژوهش از مقدار استاندارد 7/0 بیشتر است. بنابراین می‌توان گفت که پرسشنامه فوق از اعتبار کافی برخوردار می‌باشد.
یافته های پژوهش
قبل از وارد شدن به مرحله استفاده از آزمون‌های آماری لازم است تا از وضعیت نرمال بودن داده‌ها اطلاع حاصل شود که این کار توسط آزمون کولموگروف-اسمیرنوف انجام می‌شود. نتایج این آزمون برای تمام متغیرهای پژوهش نشان‌دهنده نرمال بودن توزیع آنها می‌باشد در نتیجه از آزمون‌های پارامتریک برای تحلیل استفاده شده است. در ادامه برای بررسی کفایت و تناسب ساختار اطلاعات نمونه ها برای انجام تحلیل عاملی از شاخص kmo و آزمون بارتلت استفاده شده است که نتایج آن در جدول 2 ارائه شده است.
جدول2: نتایج آزمون kmo و بارتلت
| مقدار kmo | مقدار بارتلت | Sig(سطح معنی داری) | درجه آزادی | نتیجه گیری |
مقدار | 851/0 | 23/6352 | 000/0 | 21 | تآیید |
شاخص kmo نزدیک به 1 است و بنابراین تعداد نمونه برای تحلیل عاملی کافی است. همچنین با توجه به نتایج آزمون بارتلت(سطح معنی داری کمتر از 05/0) تحلیل عاملی برای شناسایی ساختار مناسب است. ارزش ویژه 6 عامل بزرگتر از یک بدست آمد. این 6 عامل در مجموع 65 درصد کل واریانس 38 گویه مورد مطالعه را تبیین می‌کنند. برای فهم اینکه آیا عامل‌ها از هم مستقل هستند از چرخش واریماکس استفاده شده است. در جدول واریماکس بارهای عاملی نشان می‌دهند که هر عامل شامل کدام متغیرهاست. ماتریس چرخش یافته نیز نشان می‌دهد که چه پرسش‌هایی با چه بارهای عاملی به عامل‌های تعریف شده مرتبط هستند. بدین منظور بایستی بارهای عاملی بزرگتر یا مساوی با 4/0 انتخاب می‌شوند. در نهایت با استفاده از چرخش تحلیل عاملی 6 عامل استخراج شده است که در جدول 4 نشان داده شده است.
جدول4: سوالاهای پرسشنامه بعد از چرخش واریماکس
عوامل | مفهوم سازی | گویه ها یا متغیرها |
عامل1 | موانع محیطی | گویه های 31 تا 37 |
عامل2 | موانع مدیریتی | گویه های 24 تا 30 |
عامل3 | موانع انسانی | گویه های 11 تا 20 |
عامل4 | موانع سیستمی | گویه های 8 تا 10 |
عامل5 | موانع ارتباطی | گویه های21 تا 23 |
عامل6 | ماهیت خطمشی | گویه های 1 تا 7 |
تا این مرحله شاخص‌ها و موانع موثر بر اجرای خط‌مشی‌های دولتی مشخص شدند. اما سوال دیگر این پژوهش اولویت و میزان اهمیت هریک از موانع می‌باشد. برای پاسخ به این سوال از روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی(AHP) استفاده شده است.
روش تحلیل سلسله مراتبی یکی از روش‌های تصمیم گیری چند معیاره است که می‌توان از آن برای اولویت‌بندی گزینه‌های تصمیم‌گیری استفاده کرد. تکنیک فرایند تحلیل سلسله مراتبی، تکنیکی است که به ما کمک می‌کند تا بتوانیم تصمیمات مناسب برای موضوعات پیچیده را با ساده کردن و هدایت مراحل تصمیم گیری اتخاذ کنیم. برای استفاده از این تکنیک مراحل زیر طی می‌شود:
الف) ایجاد ساختار سلسله مراتبی: از هر تصمیم گیرنده خواسته می‌شود اهمیت نسبی هر جفت عامل تصمیم دو به دورا در یک سطح با مقیاس نه درجه ای بیان کند. امتیازات مقایسه دو به دو را جمع‌آوری نموده و ماتریس‌های مقایسه های زوجی را برای هرکدام از k فرد تصمیم‌گیرنده تشکیل دهید.
ب) تجزیه و تحلیل سازگاری: اولویت عوامل را می‌توان به وسیله محاسبه ارزش های مشخصه و بردارهای مشخصه، مقایسه کرد.
A . W=λ max. w
که w بردار ویژه یا وزنی مربوط به ماتریس A، λ max بزرگ‌ترین مقدار ویژه ماتریس A است. سپس شاخص سازگاری ماتریس برای اطمینان از انسجام قضاوت‌ها در مقایسه زوجی چک می‌شود.شاخص سازگاری(CI) و نرخ سازگاری(CR) به صورت زیر تعریف می‌شود:
که n تعداد اقلام مقایسه شده در ماتریس و RI شاخص تصادفی بودن است. یعنی شاخص سازگاری متوسط مربوط به ماتریس مقایسه زوجی با سایز مشابه که به طور تصادفی تهیه شده باشد. چنانچه آزمایش سازگاری رد شود، تصمیم‌گیرنده باید ارزش های اولیه در ماتریس مقایسه دوبه دو را اصلاح نماید. ضریب سازگاری بدست آمده (CI=0/07<0/1) می‌باشد که با توجه به این مقدار پایایی پرسشنامه تآیید شده و رتبه بندی انجام گرفته مورد پذیرش قرار می‌گیرد. نتایج رتبه بندی در جدول 5 ارائه شده است.
جدول5: اولویت‌بندی موانع اجرای اثربخش خط‌مشی‌های عمومی
اولویت ها | موانع سیستمی | ماهیت خطمشی | موانع محیطی | موانع ارتباطی | موانع انسانی | موانع مدیریتی | موانع اجرای خطمشی ها |
3830/0 | 6561/6 | 7419/5 | 7653/4 | 5687/3 | 7542/2 | 1 | موانع مدیریتی |
2709/0 | 6856/6 | 7769/5 | 8301/4 | 5422/3 | 1 | 3631/0 | موانع انسانی |
163/0 | 8420/5 | 8662/4 | 5160/3 | 1 | 2823/0 | 2802/0 | موانع ارتباطی |
0970/0 | 8367/4 | 6300/3 | 1 | 2844/0 | 2070/0 | 2099/0 | موانع محیطی |
0555/0 | 6031/3 | 1 | 2755/0 | 2055/0 | 1731/0 | 1742/0 | ماهیت خطمشی |
0306/0 | 1 | 2775/0 | 2068/0 | 1712/0 | 1496/0 | 1502/0 | موانع سیستمی |
نرخ سازگاری=07/0 | |||||||
نتیجه‌گیری و ارائه پیشنهادها
هدف پژوهش حاضر شناسایی و اولویت‌بندی موانع اجرای خط‌مشی‌های دولتی در حوزه ستادی وزارت نفت می‌باشد. بعد از مرور جامع ادبیات و با استفاده از روش پیمایش مهمترین موانع شناسایی و در نهایت اولویت‌بندی ابعاد با استفاده از فرایند تحلیل سلسله مراتبی انجام شد. بر اساس نتایج تحلیل مهم ترین موانع موثر بر اجرای خط‌مشی‌های دولتی در حوزه ستادی وزارت نفت عبارتند از: موانع مدیریتی، موانع انسانی، موانع ارتباطی، موانع محیطی، موانع مربوط به ماهیت خطمشی و موانع سیستمی.
براساس نتایج به‌دست آمده موانع مدیریتی با اقداماتی از قبیل: ساختار اداري متمرکز و غیر قابل انعطاف، فقدان آموزش‌هاي لازم و به موقع جهت آگاهی مجریان، فعال نبودن مراکز تحقیق و توسعه، استفاده از روشهاي منسوخ و سنتی اجرای کار، طولانی بودن سیر مراحل و فرایندهاي انجام کار، فقدان فناوري‌هاي لازم براي اجرا، عدم استفاده بهینه از منابع و ظرفیتهاي موجود و فقدان منابع کافی برای اجرا و عدم ثبات کارکنان و مدیران در پست‌ها و مسولیت‌هایشان، از موانع اجرای خط‌مشی‌های عمومی در حوزه ستادی وزارت نفت می‌باشد که با نتایج تحقیقات الوانی و شریف زاده(1376)، اعرابی و همکاران(1384)، عباسی و همکاران(1395) همخوانی دارد. این عامل بعنوان مهمترین مانع تعیین شده است. بر این اساس پیشنهاد می‌شود با توجه به اینکه ساختار شرکت ملی نفت با مشکلاتی روبروست و توانایی پاسخگویی به تغییرات سریع محیط کنونی را ندارد می‌تواند در جهت رفع مشکلات ساختاری توجه به تغییرات محیطی را مدنظر قرار دهد. همینطور پیشنهاد می‌شود حتی الامکان مدیران و کارکنان در پست‌های خود از حاشیه امنیتی مناسبی برخوردار باشند.
براساس نتایج به‌دست آمده موانع انسانی با اقداماتی از قبیل: ناکافی بودن دانش و مهارت مجریان، عدم تطبیق مسئولیت‌هاي محول شده با تخصص مجریان، به روز نبودن دانش و معلومات مجریان، عدم وجود سیستم پاداش دهی مناسب، عدم وجود سیستم ارزیابی عملکرد، نبود نظام بازخور مناسب، نداشتن روحیه کار جمعی، عدم احساس مسئولیت، شانه خالی کردن از زیر کار توسط برخی از مجریان و احترام خواهی از ارباب رجوع توسط برخی از مجریان از موانع اجرای خط‌مشی‌های عمومی در حوزه ستادی وزارت نفت می‌باشد که با نتایج تحقیقات اعرابی و همکاران(1384)، عباسی و همکاران(1395)، مکینده(2005) و هاردی و همکاران(2012) همخوانی دارد. این عامل بعنوان دومین مانع تعیین شده است. بر این اساس پیشنهاد می‌شود: مدیران و مسولین حوزه ستادی وزارت نفت با اقداماتی همچون برگزاری دوره‌های آموزشی درجهت ارتقا سطح دانش، بینش و توان افراد، اصلاح فرایند کارمندیابی و توجه به اصل شایستگی، توجه به رضایت شغلی کارکنان و سعی در افزایش آن، بهبود سیستم پاداش، تلاش برای افزایش انگیزه خدمت عمومی‌کارکنان، فراهم کردن منابع و امکانات، تعریف روشن مسولیت‌ها و وظایف در برطرف کردن این مانع اقدام نمایند.
براساس نتایج به‌دست آمده موانع ارتباطی با اقداماتی از قبیل: نبود مجاري ارتباط مناسب با مردم، نبود مجاري ارتباطی بین دستگاه‌هاي دولتی با یکدیگر و همپوشانی وظیفه هاي سازمان‌هاي مجري خط‌مشی‌هاي ملی، از موانع اجرای خط‌مشی‌های عمومی در حوزه ستادی وزارت نفت می‌باشد که با نتایج تحقیقات رجب بیگی(1378)، عباسی و همکاران(1395)، مکینده(2005) همخوانی دارد. این عامل بعنوان سومین مانع تعیین شده است. بر این اساس پیشنهاد می‌شود ارتقا سیستم اطلاعاتی کنونی سازمان، توسعه ارتباطات غیررسمی، پرورش اطلاعات الکترونیکی و ارتباط راه دور برای شرکت مدنظر قرار گیرد.
براساس نتایج به‌دست آمده موانع محیطی با اقداماتی از قبیل: وابستگی ارزی کشور به ارز حاصل از فروش نفت و تآثیر نوسانات ناشی از آن، تغییر دولت ها، جابجایی مدیران ارشد اجرایی، سیاسی شدن خود سازمان ها، فرهنگ مقاومت در مسیر خط‌مشی‌های موجد تغییر، توسعه روزافزون پدیده مذموم فساد اداری در برخی کارکنان و مدیران و تحریم از موانع اجرای خط‌مشی‌های عمومی در حوزه ستادی وزارت نفت می‌باشد که با نتایج تحقیقات رجب بیگی(1378)، قلی پور(1387)، عباسی و همکاران(1395)، کانسولت(2009) و واترز و همکاران(2014) همخوانی دارد. این عامل بعنوان چهارمین مانع تعیین شده است. بر این اساس پیشنهاد می‌شود که با اقداماتی همچون ایجاد ارتباطات بهتر مدیران شرکت ملی نفت با وزیر نفت و سایر مدیران دولتی وابسته به شرکت نفت، انتخاب ابزار مناسب برای اجرای خط‌مشی‌ها با توجه به شرایط محیطی و همینطور شرایط گروه هدف دربرطرف کردن مانع مذکور تلاش نمایند.
براساس نتایج به‌دست آمده مانع مربوط به ماهیت خطمشی با اقداماتی از قبیل: تعارض خط‌مشی‌ها با خط‌مشی‌هاي ملی دیگر، نداشتن مبناي علمی‌و تئوریک، عدم ثبات قوانین و مقرات مربوط به خطمشی، وجود قوانین و مقررات متعدد در اجراي خط‌مشی‌ها، نداشتن ضمانت اجرا از سوي مراجع حقوقی و قضایی، ماهیت در حال تغییر مسایل عمومی و عدم انعطاف خط‌مشی‌ها نسبت به مسائل جدید، از موانع اجرای خط‌مشی‌های عمومی در حوزه ستادی شرکت نفت می‌باشد که با نتایج تحقیقات اعرابی و همکاران(1384)، عباسی و همکاران(1395) و هاردی و همکاران(2012) همخوانی دارد. این عامل بعنوان پنجمین مانع تعیین شده است. بر این اساس پیشنهاد می‌شود رایزنی بیشتر مدیران حوزه ستادی وزارت نفت با تدوین‌کنندگان خطمشی برای جلوگیری از تدوین خط‌مشی‌های متعارض، بازبینی در قوانین و مقررات موجود دربرطرف کردن مانع مذکور اقدام نمایند.
براساس نتایج به‌دست آمده موانع سیستمی با اقداماتی از قبیل: عدم توجه به سازمان به مثابه یک کل، تبعیض و بی عدالتی در توزیع امکانات در سطح سازمانها و منفعت طلبی وزارتخانه‌اي براي ارتقاي عملکرد بخشی با تخطی از اجراي خط‌مشی‌ها از موانع اجرای خط‌مشی‌های عمومی در حوزه ستادی وزارت نفت می‌باشد که در هیچ پژوهشی عاملی با این عنوان شناسایی نشده هرچند به تعدادی از شاخص‌های آن در بعضی از پژوهشهای پیشین اشاره شده است. این عامل بعنوان ششمین مانع تعیین شده است. بر این اساس پیشنهاد می‌شود به سازمان بصورت یک کل نگریسته شود و از توجه ویژه به تعدادی از واحدها جلوگیری شود تا بدنبال آن ادراک کارکنان از اجرای عدالت در سازمان محقق گشته، تلاش بیشتری نمایند.
منابع
اعرابی، سید محمد؛ رزقی رستمی، علیرضا(1384). آسیب شناسی اجرای خط‌مشی‌های صنعتی کشور. سومین کنفرانس بین المللی مدیریت. ص:1-18.
الوانی، سید مهدی(1389). تصمیم گیری و تعیین خطمشی دولتی. چاپ چهاردهم. تهران: انتشارات سمت.
الوانی، سید مهدی؛ شریف زاده، فتاح(1377). فرایند خطمشی گذاری عمومی. چاپ دوم. تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.
حاجی پور، ابراهیم؛ فروزنده، لطف الله؛ دانایی فرد، حسن؛ فانی، اصغر(1394). طراحی الگوی آسیب شناسی اجرای خط‌مشی‌های عمومی‌در ایران. فصلنامه مدیریت نظامی. سال پانزدهم، شماره 58، ص: 1-23.
دانایی فرد، حسن؛ ثقفی، عمادالدین؛ مشبکی، اصغر(1389). اجرای خطمشی عمومی: بررسی نقش عقلانیت در مرحله تدوین خطمشی. پژوهش های مدیریت در ایران. دوره 14، شماره 4، ص: 80-106.
دانش‌فرد، کرم‌اله(1393).موانع اجرای خط‌مشی‌های عمومی‌در سازمان‌های غیردولتی(بخش خدمات پلیس +10 و دفتر خدمات پیشخوان دولت). فصلنامه مدیریت منابع در نیروی انتظامی. شماره 2، ص: 23-50.
دنهارت رابرت(1393). نظریه سازمان های دولتی. ترجمه مهدی الوانی و حسن دانایی فرد. تهران: انتشارات صفار.
رجب بیگی، مجتبی(1387). موانع دستیابی به اجرای کامل خط‌مشی‌های عمومی. فصلنامه مدیریت دولتی. شماره 45 و 46. ص: 73-84.
رزقی رستمی، علی رضا(1379). اجرا، حلقه مفقوده فرایند خطمشی عمومی. فصلنامه مدیریت دولتی. شماره50، ص: 51-62.
شیخ‌پور، مهدیه؛ سلاجقه، سنجر(1396). وضعیت مسآله یابی رسمی‌و میزان اجرای خط‌مشی‌های عمومی(مورد مطالعه: وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی). فصلنامه رسالت مدیریت دولتی. دوره 8، شماره 27، ص: 51-63.
عباسی، عباس؛ معتضدیان، رسول؛ میرزایی، محمد قاسم(1395). بررسی موانع اجرای خط‌مشی‌های عمومی‌در سازمان های دولتی. پژوهشهای مدیریت منابع سازمانی. دوره 6، شماره 2، ص: 46-69.
قلی پور، رحمت اله(1387). تصمیم گیری سازمانی و خطمشی گذاری عمومی. چاپ پنجم، تهران: انتشارات سمت.
قلی پور، رحمت اله(1393). تصمیم گیری سازمانی و خطمشی گذاری عمومی. چاپ پنجم، تهران: انتشارات سمت.
قلی‌پور، رحمت‌الله؛ دانایی‌فرد، حسن؛ زارعی‌متین، حسن؛ جندقی، غلامرضا؛ فلاح، محمد‌رضا(1390). ارایه مدلی برای "اجرای خط‌مشی‌های صنعتی" مطالعه موردی در استان قم. فصلنامه مدیریت فرهنگ سازمانی. دوره 9، شماره 2، ص:103-130.
مقدس‌پور، سعید؛ دانایی‌فرد، حسن(1392). واکاوی عوامل کلیدی در عدم موفقیت برخی خط‌مشی‌های عمومی‌در ج.ا.ایران: مطالعه خط‌مشی‌های مالیاتی کشور. فصلنامه مدیریت فرهنگ سازمانی. دوره 11، شماره 1، ص: 33-68.
نرگسیان، عباس(1391). تئوری های مدیریت دولتی. چاپ دوم، تهران: انتشارات نگاه دانش.
Ali, S. (2006). Why does policy fail? understanding the problems of policy implementation in Pakistan-a neuro-cognitive perspective. International Studies in Educational Administration, 34(1).
Barua, P.; Fransen, T. & Wood, D. (2014). Climate Policy Implementation.
Batsuuri, G. (2016). Foreign Investment Policy Implementation Effectiveness: A Case Study from Mongolia. Imperial Journal of Interdisciplinary Research, 2(3), 309-320.
Calista, D. (1994). Policy implementation. Encyclopedia of policy studies, 2.
Dye Thomas R. (1992) Understanding public policy, Englewood Cliffs, NJ:
Hardee, K., Laili, I., & Ron, M. (2012). Linking health policy with health systems and health outcomes: a conceptual framework. Washington (DC): Futures Group. Health Policy Project.
Konsult (2009) "Barriers to Implementation", The Kon SULT Knowledgebase,
Kraft, M. E., & Furlong, S. R. (2012). Public policy: Politics, analysis, and alternatives. Sage.
Makinde, T. (2005). Problems of policy implementation in developing nations: The Nigerian experience. Journal of Social sciences, 11(1), 63-69.
Palumbo, D. J., & Calista, D. J. (Eds.). (1990). Implementation and the policy process: Opening up the black box (No. 252). Greenwood Press.
Pressman, J., & Wildavsky, A. (1979). Implementation University of California Press.
Sabatiar Paul, Mazmanian Daniel (1996) The Condition of effective, Implementation, Houghton Mifflin, Sixth.
Tracking Frame Work. World Resources Institute, pp. 1-40.
Ugwuanyi, B. I., & Chukwuemeka, E. E. (2013). The obstacles to effective policy implementation by the public bureaucracy in developing nations: the case of Nigeria. Kuwait Chapter of the Arabian Journal of Business and Management Review, 2(7), 59.
Waters, E., Barnett, J., & Puleston, A. (2014). Contrasting perspectives on barriers to adaptation in Australian climate change policy. Climatic change, 124(4), 691-702.
یادداشت‌ها
1.Batsuuri
2. Barua, & etal
3. Ali
4. Thomas Dye
5. Anderson
6. Kraft & Furlong
7. Pressman & Wildavsky
8. Ugwuanyi & Chukwuemeka
9. Calista
10. Makinde
11. Konsult
12. Hardee & etal
13. Waters & etal
14. Palumbo & Calista
15.Sabatiar & Mazmanian
Identifying and prioritizing effective Obstacles to the implementation
of the public policies of the Ministry of Oil
Abstract
Objectives: The purpose of this study was to identify and prioritize obstacles to the implementation of the public policies of the Ministry of Oil.
Method: This research is a descriptive-survey study in terms of applied-exploratory purpose and in terms of collecting data. The statistical population of this research is the staff and managers of the Ministry of Oil's Headquarters, which number is 840 people. Using Krejcy and Morgan tables 260 people were selected by random sampling method. Library and field information collection method was used. To evaluate the validity of content validity tool, Cronbach's alpha coefficient was used to check its reliability. Data analysis was done by Kolmogorov-Smirnov test, kmo index and Bartlet test, exploratory factor analysis using spss software and hierarchical analysis process using expert selection software.
Results: The findings of this study indicate that among the barriers to effective implementation of the general policies of the Ministry of Oil headquarters were: management barriers with weight of 0.276, human barriers of 0.185 weight, barriers to communication with weight 0.14, environmental barriers of 85.50, 0 Weight, policy-related barriers with weight of 765 and system barriers with 0.541 weight are preferred.
Conclusion: The results indicate that barriers to effective public policy implementation are high and many policies are incompletely implemented or not implemented at all. In this regard, a number of these barriers were identified and prioritized, and the managers and officials of the Ministry of Oil's headquarters can address the results of the present study in order to resolve them.
Key words: public policy, policy implementation, implementation barriers
[1] Spss