خوانش مجدد رهیافت فرهنگ سیاسی در تحلیل شکل گیری انقلاب اسلامی ایران

محورهای موضوعی : تحولات سیاسی در ایران

رضا صالح جلالی آستانه ¹ , سید علی مرتضویان ^{2 *} , سوسن صفاوردی ³

1 - دانشگاه آزاداسلامی تهران مرکز
2 - استادیار علوم سیاسی دانشگاه آزاد تهران مرکز
3 - دانشکده علوم سیاسی، دانشگاه آزاداسلامی تهران مرکز

تاریخ دریافت : 1403/12/15 تاریخ پذیرش : 1404/05/22 تاریخ انتشار : 1404/08/20

کلید واژه: فرهنگ سیاسی, انقلاب اسلامی, نظام استبدادی, آزادی, رهایی, اسلام شیعی.,

چکیده مقاله :

 

نظریه فرهنگ سیاسی در قرن گذشته از جمله رهیافت های مطالعه و کنکاش اندیشمندان علوم سیاسی و اجتماعی در مطالعه انقلاب ها، جنبش ها، علل توسعه و عقب ماندگی ملت ها و احزاب بوده است. اندیشمندانی مانند آلموند و وربا در پی شناخت این موضوع بودند، که ارزش ها، نگرش ها، باورها و رفتار سیاسی مردم در قبال مسائل سیاسی چه بوده و چه نتیجه­ای بر روی نظام سیاسی و اجتماعی داشته است. در ایران نیز اندیشمندانی با ابتناء بر تئوری فرهنگ سیاسی به مطالعه و پژوهش تاریخ گذشته و معاصر ایران پرداختند. این مقاله با تکیه بر نظریه مذکور، فرهنگ سیاسی ایران که محصول ساختار استبدادی نهاد پادشاهی و جغرافیای سیاسی است، و نقش این فرهنگ را در شکل گیری انقلاب اسلامی ایران مورد پژوهش و تحقیق قرار داده است. از حیث روش شناسی، تحقیق به صورت اسنادی-تاریخی و با رویکرد توصیفی-تبیینی انجام پذیرفته است. این پژوهش به این نتیجه رسیده است که فرهنگ سیاسی ایرانیان در صد سال گذشته به ویژه با توسعه و آشکار شدن فرهنگ سیاسی اسلامی-شیعی پس از انقلاب مشروطه، از جمله علل اصلی پیروزی انقلاب اسلامی ایران بوده است.

چکیده انگلیسی:

The theory of political culture in the last century has been one of the study approaches of political and social science scientists in the study of revolutions, movements, causes of development and backwardness of nations and parties. scientists like Almond and Verba sought to know this issue, what were the values, attitudes, beliefs and political behavior of the people towards political issues and what were the results on the political and social system. In Iran, some scientists studied and investigated the past and contemporary history of Iran with an emphasis on the theory of political culture. Based on the mentioned theory, this article has researched the political culture of Iran, which is the product of the authoritarian structure of the monarchy and political geography, and the role of this culture in the formation of the Islamic Revolution of Iran. In terms of methodology, the research has been done in a documentary-historical way with a descriptive-explanatory approach. This research has come to the conclusion that the political culture of Iranians in the last hundred years, especially with the development and revelation of Islamic-Shiite political culture after the constitutional revolution, was one of the main reasons for the victory of the Iranian Islamic Revolution.

منابع و مأخذ:

- آبراهامیان-یرواند (1384)، ایران بین دو انقلاب، «درآمدی بر جامعه شناسی سیاسی ایران معاصر»، ترجمه احمد گل محمدی، محمدابراهیم فتاحی و لیلایی، تهران، نشر نی.
- ازغندی-علیرضا، (1388)، «ناکارآمدی سیاسی نخبگان ایران بین دو انقلاب»، چاپ چهارم، تهران، قومس.
-استوار-مجید، 1392، «انقلاب اسلامی و نبرد نمادها»، نشر نگاه معاصر، تهران.
- المرتضی، (1387هـ.ق)، «جمل العلم و العمل»، (نجف، الادب)
- بشیریه، حسین، (1375)، «ایدئولوژی و فرهنگ سیاسی گروه‌های حاکم در دوره پهلوی»، نقد و نظر، شماره 4 و 3، تابستان و پاییز، صص 80-78.
- بشیریه، حسین، (1380)، «موانع توسعه سیاسی در ایران»، تهران، گام نو.
- بهنام-جمشید، (1375)، «ایرانیان و اندیشه تجدد»، تهران، فرزان.
- پارسونز-آنتونی، (1363)، «غرور و سقوط»، در خاطرات دو سفیر؛ اسراری از سقوط شاه و نقش پنهان آمریکا و انگلیس در ایران، ترجمه محمود طلوعی، تهران، علم.
پوشه-رنه، 1385، « نظریه های جباریت» فریدون مجلسی، مرکز.
- جامی، (1363)، «گذشته چراغ راه آینده»، تهران، نشر نیلوفر.
- چیلکوت-رونالد، (1378)، «نظریه‌های سیاست مقایسه ای»، ترجمه وحید بزرگی و علیرضا طیب، تهران، خدمات فرهنگی رسا.
- حسین زاده-سیدعلی، (1389)، «اسلام سیاسی در ایران»، قم، انتشارات دانشگاه مفید.
- حجاریان-سعید، (1374)، «ساخت اقتدار سلطانی، آسیب پذیری‌ها، بدیل ها» مجله سیاسی اقتصادی، شماره 92-91، صص 57-45.
- خمینی-روح الله، (1379)، «البیع»، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، تهران.
- خمینی-روح الله، (1368)، «صحیفه امام»، جلد اول، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، تهران.
- خمینی-روح الله، (1394)، «ولایت فقیه»، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، تهران.
- رضاقلی-علی، (1370)، «جامعه شناسی خودکامگی»، تهران، نشر نی.
- سریع القلم-محمود، (1389)، «فرهنگ سیاسی ایران»، تهران، نشر فروزان.
- سمیعی-محمد، (1399)، «نبرد قدرت در ایران» چرا و چگونه روحانیت برنده شد؟، تهران، چاپ ششم، نشر نی.
- شجیعی-زهرا، (1372)، «نخبگان سیاسی ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی»، تهران، انتشارات سخن.
- شریف-محمدرضا (1381)، «انقلاب آرام، درآمدی بر تحول فرهنگ سیاسی در ایران معاصر»، تهران، روزنه.
- شیرینکام-فریدون، (1378)، «تأثیر ساختار سیاسی حکومت رضاشاه در شکل‌گیری فرهنگ سیاسی مردم ایران»، کارشناسی ارشد، علوم سیاسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
- عالیخانی-علینقی، (1393)، «اقتصاد و امنیت»، گفتگو با علینقی عالیخانی به کوشش حسین دهباشی، تهران، سازمان اسناد و کتابخانه ملی.
- عَلَم-امیراسدالله، (1382)، «یادداشت‌های عَلَم»، متن کامل ویراسته علینقی عالیخانی، تهران، مازیار، معین.
- کرزن-لرد، (1347)، «ایران و قضیه ایران»، ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی، جلد 2، تهران، انتشارات علمی فرهنگی.
-فارسون- سمیح ، مشایخی -مهرداد، (1387)، «فرهنگ سیاسی در جمهوری اسلامی ایران»، ترجمه معصومه خالقی، تهران، مرکز بازشناسی.
- فوران-جان، (1395)، «مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی در ایران از صفویه تا سال‌های پس از انقلاب اسلامی ایران»، ترجمه احمد تدین، تهران – مؤسسه خدمات فرهنگی رسا (چاپ 16).
- فیرحی-داود، (1392)، «قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام»، تهران، نشر نی (چاپ 13).
- قوام و دیگران، (1370)، «نامه فرهنگ»، شماره 6 و 5، پاییز و زمستان.
- قوام-عبدالعلی، (1373)، «چالش‌های توسعه سیاسی»، تهران – نشر قومس.
- قیصری، نورالله و شکوری، ابوالفضل، (1381)، «فرهنگ سیاسی»، پژوهشی در ساختار تحولات نظری یک مفهوم، نامه مفید، شماره 32، صص 45-29.
- لمبتون، آن ، کی، اس، (1379)، « نظریه های دولت در ایران»چنگیز پهلوان، گیو.
- مسکوب-شاهرخ، (1373)، «داستان ادبیات و سرگذشت اجتماع» [1315-1300]، تهران، فرزان.
- مستوفی-عبدالله، (1343)، «زندگانی من»، جلد 3 – تهران، انتشارات زوّار.
- نفیسی-محمدرضا، (1371)، «نگاهی به سیر اندیشه اقتصادی در عصر پهلوی»، تهران، انتشارات مرکز.
- نوروزی-نصرالله، (1375)، «شناخت قدرت شخصی و فروپاشی حکومت پهلوی»، مجله راهبرد، شماره 9ف بهار، صص 179-172.
-وبر- ماکس (1368)، دانشمند و سیاستمدار; ترجمه احمد نقی زاده;، تهران: دانشگاه تهران
- Almond-Gabriel and Sidny Verba (1965), The civic culture, political Attitutes and Democracy in five nation: Boston little, Brown and company.