بررسی رابطه بین نگرش دانشجویان نسبت به آموزش از راه دور اورژانسی و رفتارهای شهروندی دیجیتال در دوران پسا کرونا
محورهای موضوعی : فن‎آوری اطلاعات
1 - گروه تکنولوژی آموزشی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبائی
کلید واژه: آموزش از راه دور اورژانسی, شهروندی دیجیتال, نگرش دانشجویان, پساکرونا.,
چکیده مقاله :
پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه¬ی بین سطح رفتارهای شهروندی دیجیتال دانشجویان و نگرش آن¬ها نسبت به آموزش از راه دور اورژانسی پس از دو سال از روند حضوری شدن دانشگاه¬ها در دوران پساکرونا می¬باشد. طرح تحقیق حاضر توصیفی و روش گردآوری داده¬ها پیشمایشی با استفاده از پرسشنامه می¬باشد. جامعه آماری پژوهش حاضر شامل کلیه¬ی دانشجویان دانشگاه علامه طباطبائی در سال تحصیلی02- 1401 است؛ که تعداد اعضای نمونه از طریق فرمول کوکران با سطح خطای 6 درصد،250 نفر با روش نمونه¬گیری تصادفی انتخاب شد. جمع¬آوری داده¬های متغیر نگرش دانشجویان به آموزش اورژانسی از طریق پرسشنامه محقق ساخته و برای متغیر سطح رفتارهای شهروندی دیجیتال از پرسشنامه (Ali Abdul Hassan Abbas, 2020) استفاده شد. روایی و پایایی هر دو پرسشنامه مورد بررسی قرار گرفت و تایید شد. برای تحلیل داده-ها از تحلیل رگرسیون چند متغیره به روش همزمان استفاده شد. یافته¬های پژوهش نشان داد که 38 درصد از تغییرات متغیر نگرش دانشجویان نسبت به آموزش از راه دور اورژانسی به وسیله سطح رفتارهای شهروندی دیجیتال آنان پیش¬بینی می-شود. ضرایب بتای استاندارد شده¬ی متغیرهای دسترسی دیجیتال، فرهنگ دیجیتال و حقوق دیجیتال منفی شده است و نشان از رابطه¬ی بسیار ضعیف و معکوس این سه متغیر در پیش¬بینی متغیر ملاک (نگرش دانشجویان به آموزش اورژانسی) دارد. متغیرهای سلامت دیجیتال وآداب دیجیتال بیشترین سهم را در جهت پیش¬بینی مستقیم متغیر ملاک دارند.
The purpose of this study is to investigate the relationship between the level of digital citizenship behaviors of students and their attitude towards emergency remote education after two years of the process of face-to-face universities in the post-Corona era. The present research plan is correlation and preliminary data collection method using questionnaire. The statistical population of the present study includes all students of Allameh Tabatabai University; The number of sample members was selected through Cochran's formula with an error level of 6%, 250 people using available sampling method. Collecting data on the variable of students' attitudes towards emergency education through a researcher-made questionnaire, and for the variable of digital citizenship behaviors, the questionnaire of Ali Abdulhasan Abbas (2020) was used. For data analysis, multivariate regression analysis was used simultaneously. The findings of the research showed that 38% of the variable changes in students' attitudes towards emergency remote education are predicted by the level of their digital citizenship behaviors. The standardized beta coefficients of the variables of digital access, digital culture and digital rights have become negative, and it shows the very weak and inverse relationship of these three variables in predicting the criterion variable (students' attitude towards emergency education); The variables of digital health and digital manners have the greatest contribution towards the direct prediction of the criterion variable.
References
Abbas, A. A. (2020). Digital citizenship behaviours. International Journal of Innovation, Creativity and Change, 13(4), 1492-1506. https://www.researchgate.net/publication/343639316
Akcil, U; Altinay, Z; & Altinay, F. (2016). Assessing the effects of managers in the digital age on the management process of digital citizenship roles. The Anthropologist, 23(1-2), 209-217. https://doi.org/10.1080/09720073.2016.11891943.
Akcil, U; Bastas, M. (2021). Examination of University Students' Attitudes towards E-learning during the COVID-19 Pandemic Process and the Relationship of Digital Citizenship.Contemporary Educational Technology, 13(1), ep291. https://doi.org/10.30935/cedtech/9341.
Almaiah, M. A. (2018). Acceptance and usage of a mobile information system services in University of Jordan. Education and Information Technologies, 23(5), 1873-1895. https://doi.org/10.1007/s10639-018-9694-6.
Anarinejad, A; Mohammadi, M. (2013). Practical indicators of e-learning evaluation in Iran's higher education. Media Journal. 5(1) [in persian].
Aung, T. N., & Khaing, S. S. (2016). Challenges of implementing e-learning in developing countries: A review. In Genetic and Evolutionary Computing: Proceedings of the Ninth International Conference on Genetic and Evolutionary Computing, August 26-28, 2015, Yangon, Myanmar-Volume II 9 (pp. 405-411). Springer International Publishing .https://doi.org/10.1007/978-3-319-23207-2_41.
Barreto, I. B; Aparicio, S. S. P. (2022). Emergency remote education: A perspective of its potentialities and limitations in a Peruvian university. Tuning Journal for Higher Education, 9(2), 307-323. doi: https://doi.org/10.18543/tjhe.2139.
Bozkurt, A., & Sharma, R. C. (2020). Emergency remote teaching in a time of global crisis due to CoronaVirus pandemic. Asian journal of distance education, 15(1), i-vi. https://asianjde.com/ojs/index.php/AsianJDE/article/view/447.
Bozkurt, A; Jung, I; Xiao, J; Vladimirschi, V; Schuwer, R; Egorov, G & Paskevicius, M. (2020). A global outlook to the interruption of education due to COVID-19 pandemic: Navigating in a time of uncertainty and crisis.Asian Journal of Distance Education, 15(1), 1-126. https://doi.org/10.5281/zenodo.3878572.
Carlesso, A. (2020). Distance Education and Emergency Remote Teaching: An Analysis of the Italian School System Affected by the COVID-19 Pandemic.
Castro-Bedriñana, J., Chirinos-Peinado, D., Castro-Chirinos, G. (2022). Emergency Remote Education Satisfaction during COVID-19 at a Public University in Central Andes, Peru with Low Resources and Little Online Teaching Experience. Educational Sciences: Theory and Practice, 22(1), 46 - 61. http://dx.doi.org/10.12738/jestp.2022.1.0005.
Crompton, H; Burke, D; Jordan, K; Wilson, S. W. G. (2021). Learning with technology during emergencies: A systematic review of K-12 education. https://doi.org/10.1111/bjet.13114.
Çubukcu, A., & Bayzan, Ş. (2013). Türkiye’de dijital vatandaşlık algısı ve bu algıyı internetin bilinçli, güvenli ve etkin kullanımı ile artırma yöntemleri. Middle Eastern & African Journal of Educational Research, 5(1), 148-174.
Davarzani, A. R. (2014). Evaluating the readiness of establishing e-learning based on four factors: technical, cultural, human and structural resources in the centers and units of Payam Noor University in Tehran province. Thesis: Ministry of Science, Research and Technology - Payam Noor University - Payam Noor University of Tehran Province - Faculty of Management and Accounting. Master's degree [in persian].
Demirci, S. (2021). Öğretmen dijital yeterlikleri. [Teacher digital competencies]. Türk Eğitim Derneği (TEDMEM). Retrieved from https://tedmem.org/wp-content/uploads/2021/09/ogretmen-dijital-yeterlikleri.pdf.
Esmaili, H; Rahmani, Sh; Kazemi, A & Ali Ahmadi, M. (2015). Evaluating the state of e-learning in the e-learning unit of the University of Sistan and Baluchistan from the students' point of view. Public management research. 9(34), 221-241[in persian].
Gezer, U; Karagözoğlu, N. (2023). Examining the Relationship Between Teachers' Levels of Digital Literacy and Their Attitudes Towards Distance Education. Türk Akademik Yayınlar Dergisi (TAY Journal), 7(1), 204-231.
Haddadian, A. (2010). Evaluating the state of e-learning in the era of globalization. 2(4), 117-148[in persian].
Habibi, A; Sarabadani, M. (2021). SPSS practical training. Tehran: Narun [in persian].
Hodges, C. B., Moore, S., Lockee, B. B., Trust, T., & Bond, M. A. (2020). The difference between emergency remote teaching and online learning. http://hdl.handle.net/10919/104648.
Kabataş, S. (2019). Öğretmen adaylarının dijital vatandaşlık algılarının yaşam boyu öğrenme tutumları ve e-öğrenmeye hazır bulunuşluğu açısından değerlendirilmesi (Master's thesis, Bartın Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü). http://hdl.handle.net/11772/6430.
Karimi Alavijeh, K; Abdollahi, A. (2021). Awareness and incorporation of digital citizenship by the Iranian EFL learners and teachers. Journal of Applied Linguistics and Applied Literature: Dynamics and Advances, 9(1), 33-63. https://doi.org/10.22049/jalda.2021.26962.1217.
Khandabi, R. (2017) Evaluating the electronic education of Farhangian University of Central Province and providing solutions. Master's thesis on curriculum planning, Arak University [in persian].
Khodashenas Nahzmi, H. (2012). Assessment of e-learning readiness of Payam Noor University, Gilan Province. Government - Ministry of Science, Research, and Technology - Gilan University - Technical and Engineering Faculty. Masters [in persian].
Kocayiğit, A; & Uşun, S. (2020). Milli Eğitim Bakanlığına bağlı okullarda görev yapan öğretmenlerin uzaktan eğitime yönelik tutumları (Burdur ili örneği).[Attitudes of teachers working in schools affiliated to ministry of national education towards distance education (Example of Burdur province)]. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 8(23), 285-299. https://doi.org/10.33692/avrasyad.662503.
Kocoglu, E; Oguz-hacat, S; Gocer, V. (2023). The Relationship between Digital Literacy and Digital Citizenship Levels of STEM Teacher Candidates: The Mediating Role of Digital Teaching Material Development Self-Efficacy .Journal of Education in Science Environment and Health , 9 (3) , 194-205. DOI: 10.55549/jeseh.1331283.
Leszczyński, P., Charuta, A., Łaziuk, B., Gałązkowski, R., Wejnarski, A., Roszak, M., & Kołodziejczak, B.(2018). Multimedia and interactivity in distance learning of resuscitation guidelines: a randomized controlled trial. Interactive learning environments, 26(2), 151-162. https://doi.org/10.1080/10494820.2017.1337035.
Meletiou-Mavrotheris, M; Eteokleous, N; Stylianou-Georgiou, A. (2022). Emergency remote learning in higher education in Cyprus during COVID-19 lockdown: A zoom-out view of challenges and opportunities for quality online learning. Education Sciences, 12(7), 477. https://doi.org/10.3390/educsci12070477
Metin, M; Gürbey, S; Çevik, A. (2021). Covid-19 Pandemi sürecinde uzaktan eğitime yönelik öğretmen görüşleri. [Teacher opinions on distance education in covid-19 pandemic process]. Maarif Mektepleri Uluslararası Eğitim Bilimleri Dergisi, 5(1), 66-89. https://doi.org/10.46762/mamulebd.881284.
Mortazavi Aghdam, P; Rahmani Neishabur, R; Zarei Zwarki, I; Ateshak, M. (2012). Evaluation of e-learning content. Educational Technology Journal. seventh year No. 7. pp. 33-45 [in persian].
Mossberger, K; Tolbert, C; Ramona, J; McNeal, S. (2007). Digital Citizenship. The MIT Press Cambridge, Massachusetts London, England.
Mseleku, Z. (2020). A literature review of E-learning and E-teaching in the era of Covid-19 pandemic. International Journal of Innovative Science and Research Technology. Volume 5, Issue 10, October – 2020.
Oliveira, G; Grenha Teixeira, J; Torres, A; & Morais, C. (2021). An exploratory study on the emergency remote education experience of higher education students and teachers during the COVID‐19 pandemic. British Journal of Educational Technology, 52(4), 1357-1376. https://doi.org/10.1111/bjet.13112.
Prensky, M. (2001).Digital natives, digital immigrants. On the Horizon, 9(5), 1–6.
Ribble, M; Bailey, G. (2007). Digital Citizenship In Schools. (international Society for Teehnology in Education (ISTE ).
Sezgin, S. (2021). Acil uzaktan eğitim sürecinin analizi: Öne çıkan kavramlar, sorunlar ve çıkarılan dersler.[Analysis of the emergency remote education process: featured terms, problems and lessons learned].Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21(1), 273-296. https://doi.org/10.18037/ausbd.902616.
Vlachopoulos, D. (2022). How the “Lessons Learned” from emergency remote teaching can enrich European higher education in the post-COVID-19 era. Higher Learning Research Communications, 12(0), 147–156. https://doi.org/10.18870/hlrc.v12i0.1357.
Zhao, Y. (2020). COVID-19 as a catalyst for educational change. Prospects, 49(1-2), 29-33. https://doi.org/10.1007/s11125-020-09477-y.
بررسی رابطه بین نگرش دانشجویان نسبت به آموزش از راه دور اورژانسی …/87 |
|
|
| فصلنامه فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات در علوم تربيتي سال چهاردهم ـ شماره چهارم ـ فصل تابستان صفحات 87-67 |
مهران دستورانی*1
اسکندر علیجانی علیجانوند**
مهدی واحدی***
چکیده
پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطهی بین سطح رفتارهای شهروندی دیجیتال دانشجویان و نگرش آنها نسبت به آموزش از راه دور اورژانسی پس از دو سال از روند حضوری شدن دانشگاهها در دوران پساکرونا میباشد. طرح تحقیق حاضر توصیفی و روش گردآوری دادهها پیشمایشی با استفاده از پرسشنامه میباشد. جامعه آماری پژوهش حاضر شامل کلیهی دانشجویان دانشگاه علامه طباطبائی در سال تحصیلی02- 1401 است؛ که تعداد اعضای نمونه از طریق فرمول کوکران با سطح خطای 6 درصد،250 نفر با روش نمونهگیری تصادفی انتخاب شد. جمعآوری دادههای متغیر نگرش دانشجویان به آموزش اورژانسی از طریق پرسشنامه محقق ساخته و برای متغیر سطح رفتارهای شهروندی دیجیتال از پرسشنامه (Ali Abdul Hassan Abbas, 2020) استفاده شد. روایی و پایایی هر دو پرسشنامه مورد بررسی قرار گرفت و تایید شد. برای تحلیل دادهها از تحلیل رگرسیون چند متغیره به روش همزمان استفاده شد. یافتههای پژوهش نشان داد که 38 درصد از تغییرات متغیر نگرش دانشجویان نسبت به آموزش از راه دور اورژانسی به وسیله سطح رفتارهای شهروندی دیجیتال آنان پیشبینی میشود. ضرایب بتای استاندارد شدهی متغیرهای دسترسی دیجیتال، فرهنگ دیجیتال و حقوق دیجیتال منفی شده است و نشان از رابطهی بسیار ضعیف و معکوس این سه متغیر در پیشبینی متغیر ملاک (نگرش دانشجویان به آموزش اورژانسی) دارد. متغیرهای سلامت دیجیتال وآداب دیجیتال بیشترین سهم را در جهت پیشبینی مستقیم متغیر ملاک دارند.
واژگان کلیدی
آموزش از راه دور اورژانسی، شهروندی دیجیتال، نگرش دانشجویان، پساکرونا.
مقدمه
شیوع غیرمنتظره همهگیری کووید -192 جنبههای مختلف زندگی بشر را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار داد (Crompton et al.,2021)؛ و بدون شک منجر به چالشهای ویرانگر اجتماعی- اقتصادی در سراسر جهان شد. در تلاش برای مدیریت سرایت، بسیاری از کشورها اقدامات محدودکنندهای را برای کاهش اجتماعات و ترویج فاصلهگذاری اجتماعی انجام دادند. این به معنای تعطیلی موسسات آموزش عالی و تغییر عمده از آموزش و یادگیری سنتی مبتنی بر کلاس درس به رویکرد آموزش از راه دور بود. در حالی که ممکن است آموزش عالی به دلیل کووید19 تغییر شکل داده و به صورت آنلاین درآمده باشد، معلوم نیست که آیا این تحول نتایج مثبت تدریس و یادگیری را ایجاد میکند یا خیر(Mseleku,2020)؟ پیدایش این همهگیری، باعث شد در کشور ایران نیز همانند سایر کشورها، آموزش و یادگیری در سال 2019 به طور موقت قطع شود و به صورت اورژانسی در بستر آنلاین ادامه یابد. این وضعیت همهگیری، بسیاری از موسسات آموزش عالی را به فرایند آموزش از راه دور سریع، عمدتا بدون ساختار و اورژانسی سوق داده است. در چنین زمینهی بیسابقهای، مهم است که بفهمیم فناوری چگونه در فرآیند آموزشی واسطه میشود و معلمان و دانشآموزان چگونه تغییر ایجاد شده توسط همهگیری را تجربه میکنند(Olivera et al.,2021).
پژوهشگران تایید کردند که این وضعیت باید "آموزش از راه دور اورژانسی3 (ERE)" نامگذاری شود تا آموزش ارائه شده در طول کووید19 با آموزش از راه دور واقعی اشتباه گرفته نشود؛ زیرا "آنچه مردم به یاد خواهند آورد نمونههای بدی از زمان بحران و سالها تلاش خواهد بود؛ لازم است اثبات شود که آموزش از راه دور میتواند از بین برود"(Bozkurt & Sharma,2020; Hodges et al.,2020; Carlesso,2020; Gezer & Karagözoğlu, 2023). آشکارترین تفاوت بین آموزش از راه دور اورژانسی و آموزش از راه دور این است که دومی یک گزینه است، اما اولی یک ضرورت است. آموزش از راه دور یک فعالیت برنامهریزی شده است و اجرای آن بر اساس دانش نظری و عملی خاص رشته و ماهیت آن است. با این حال، آموزش از راه دور اورژانسی مربوط به ادامه فعالیتهای آموزشی با تمام منابع موجود در زمان بحران است. امروزه دیگر بر کسی پوشیده نیست که جامعه جهانی از جمله کشور ایران در طول همهگیری کووید ۱۹ با شرایط تازه‌ای مواجه شده است. این شرایط تازه در فعالیتهای دانشگاهها و موسسات آموزشی به دلیل تغییرات ساختاری پیشبینی نشده، نمود بیشتری دارد(Bozkurt et al.,2020).
علیرغم تجربه بیش از یک دهه نظام آموزشی کشور ما در زمینهی آموزش الکترونیکی و فعالیت در محیطهای یادگیری دیجیتال(Mortazavi et al.,2012)، با این وجود اورژانسی بودن شرایط- کل فرایند آموزشی به بستر الکترونیکی منتقل شد و خبری از آموزشهای ترکیبی نبود تا کمبود آموزشهای الکترونیکی از طریق آموزش حضوری جبران شود- نشان داد دانشجویان از سطح رفتارهای شهروندی دیجیتال مناسب برخوردار نیستند و چالشهای زیادی برای برپایی آموزشها در بستر مجازی به وجود آورد و از طرفی عدم پیشبینی و برنامهریزی مناسب و ورود جمعیت زیاد دانشجویان و اساتید به آموزش و یادگیری الکترونیکی، به یکباره نظام آموزشی کشور در موقعیت غافلگیر شدهای قرار گرفت و برای مدت طولانی درگیر آن بود. این نبود سطح رفتارهای شهروندی مناسب در نزد دانشجویان باعث شد دانشجویان و اساتید دانشگاهها با چالشهای زیادی از جمله دسترسی به فناوری، نابرابریهای اقتصادی- اجتماعی در استفاده از فناوریهای دیجیتال، صلاحیتهای دیجیتالی، مشارکت، تعاملات و درگیری در فرایند یادگیری، کنترل بر ارزیابی و نظارت بر محیط یادگیری و سازگاری با انواع آموزشها در بستر آموزش با فناوریهای دیجیتال مواجه شوند(Leszczyński et al.,2018). حال با گذشت دو سال از حضوری شدن مراکز آموزش عالی به نظر میرسد مهم است که بفهمیم که چه ارتباطی بین نگرش دانشجویان نسبت به آموزش اورژانسی و میزان سطح رفتارهای شهروندی دیجیتال دانشجویان وجود دارد آیا محیط اجباری یادگیری الکترونیکی باعث رشد رفتارهای شهروندی دیجیتال دانشجویان شده است؟ یا خیر؟! تا در آینده با اتفاقات مشابه با همهگیری غافلگیر نشوند.
با این که قبل از این همهگیری، در زمینهی آموزش از راه دور و چالشهای آن در کشور پژوهشگران، (Esmaili et al.,2015; Anarinejad & Mohammadi,2013; Haddadian, 2010; Khodashenas Nahzmi,2012; Davarzani,2014; Khandabi, 2017) تحقیقات زیادی انجام داده بودند اما نشان میداد آموزش الکترونیکی قبل از کرونا در خوشبینانهترین حالت به صورت ترکیبی برگزار میشد و در همه موارد فرصت لازم برای طراحی و برنامهریزی و پیش‌بینیهای ضروری فراهم بود. در چنین شرایطی آموزش حضوری نقش راهبردی داشت؛ بنابرین چالشهای محیطهای یادگیری از راه دور زیاد مورد توجه متولیان امر قرار نگرفت و ناتوانی افراد و ناکارآمدی موسسات در این زمینه مشهود نبود(Almaiah,2018; Ang & Khaing,2016). این همهگیری باعث شد تا دانشگاههای سراسر جهان یک شبه به نوعی آموزش از راه دور اورژانسی با فرمت آنلاین منتقل شوند. هر چند وقوع این امر ضروری بود؛ اما به معنای خروج از استانداردها و هنجارهای آموزش از راه دور سنتی محسوب میشد و برای بسیاری از اساتید و دانشجویان کمتجربه در زمینه آموزش از راه دور آنلاین، مسائل جدی به وجود آورد (Gezer & Karagözoğlu,2023). در این شرایط اورژانسی نیاز جامعه دانشگاهی به ادامه‌ی فرایند آموزش و یادگیری بیش از پیش احساس میشد؛ چرا که وقفه در آموزش در آینده میتواند صدمات زیادی به جامعه اقتصادی و اجتماعی وارد نماید(Zhao,2020). لذا توجه به چالشهای موجود در این نوع آموزش و میزان رفتارهای مناسب در استفاده از فناوریهای دیجیتال بیش از پیش مورد نیاز است. جامعه دانشگاهی با آگاهی از این شرایط و رفع کمبودهای موجود در برخورد با این محیط‌ها در آینده میتواند از غافلگیر شدن جلوگیری کند و از شک و وقفه‌ای که بر فرایند آموزش تحمیل میشود، جلوگیری نماید.
سیل مهاجرت دانشجویان و اعضای هیئت علمی در واکنش به بحران را میتوان از نظر شایستگی دیجیتالی آنها و در دسترس بودن اطلاعات در مورد یادگیری آنلاین مشاهده کرد. دانشجویان معاصر و برخی از اعضای هیئت علمی بومیان دیجیتال هستند، زیرا بومیان دیجیتال گروهی از افرادی هستند که در دوران دیجیتال متولد و بزرگ شدهاند (Prensky,2001)، و انتظار میرود که آنها از فناوری مطلع باشند. با این حال، تعداد قابل توجهی از آنها مهارتهای مورد انتظار بومیان دیجیتال را ندارند. در مورد دانشجویان دانشگاه در کشورهای در حال توسعه، که هنوز به مرحله کامل تحول دیجیتالی فعالیتهای آموزشی نرسیدهاند، بسیاری از دانشجویان و اعضای هیئت علمی نیازمند زمان و آموزش بیشتری برای مهاجرت به نظام آموزش از راه دور الکترونیکی در این موقعیت اورژانسی بودند(Vlachopoulos,2022).
به دلیل شرایط به وجود آمده، دنیا به سمت عصر دیجیتال و استفادهی هر چه بیشتر از فناوریهای الکترونیکی در حرکت است. با این پیشرفتهای سریع در دنیای فناوری، ارتقای مهارتهای استفاده از این فضای نوظهور برای دستیابی به اهداف آموزشی اجتنابناپذیر است (Akcil & Bastas,2021). در حالی که در گذشته از افراد با این مهارتها به عنوان رهبران فناوری یاد میشد، امروزه مفهوم "رفتارهای شهروندی دیجیتال4" که بیانگر سطح بالاتری از کاربرد این مفهوم میباشد، از اهمیت بیشتری برخوردار شده است. مفهوم "شهروندی دیجیتال" به همراه 9 بعد از ابعاد آن مطرح گردید: دسترسی (تعامل) دیجیتال، ایمنی و امنیت دیجیتال، سواد(فرهنگ) دیجیتال، ارتباط دیجیتال، اخلاق دیجیتال، قانون دیجیتال، حقوق و مسئولیتهای دیجیتالی، سلامت دیجیتال و تجارت دیجیتال5(Ribble & Bailey, 2007). "شهروند دیجیتال6" را شخصی تعریف میکنند که چگونگی استفاده از فناوری و دستگاههای دیجیتالی که به زندگی ما وارد شده را میداند، احترام به قوانین اخلاقی و حقوق فردی در بستر دیجیتال را نشان میدهد و در استفاده از این فناوریها احساس مسئولیت میکند (Akcil et al.,2016; Mossberger et al.,2007). شهروندی دیجیتال و رویکرد آن به طور کلی به دانشجویان، اساتید، مربیان و نمایندگان صنعت در زمینه نیازهای فناوری آنها، به ویژه از نظر کاربرد آگاهانه و صحیح این فناوریهای آنلاین و سایر سیستم عاملهای دیجیتال، دستورالعمل و راهنماییهای لازم را ارائه میدهد (Koboko & Bayzan, 2013).
فرآیند دیجیتالیسازی در آموزش عالی در کشورهای در حال توسعه که معمولاً چندین سال طول میکشد، طی چند روز در طول همهگیری کووید-19 محقق شد (Castro-Bedriñana et al.,2022). آموزش از راه دور، یادگیری ترکیبی و یادگیری باز، منعطف و شخصیسازی شده در حال تبدیل شدن به بخش مهمی از فعالیتهای روزمره زندگی، آموزش و یادگیری ما هستند و انتظار میرود در آینده بیشتر به زندگی شخصی و حرفهای ما نفوذ کنند. موسسات آموزش عالی و سیستمهای آموزشی باید واکنشهای خود را در طول پساکرونا ارزیابی کنند تا بتوانند تصمیمات آگاهانهای برای اقدامات آینده اتخاذ کنند(Meletiou-Mavrotheris et al.,2022). پس از دو سال از روند همهگیری، اکثر دانشگاهها اکنون به ارائه آموزش حضوری و در محیط فیزیکی دانشگاه بازگشتهاند. این میتواند زمان مناسبی برای بازنگری و نگاه مجدد به آموزش و یادگیری در آموزش عالی و طراحی مدل جدید باشد. این مدل جدید احتمالاً شامل برنامههای درسی اصلاح شده و مدلهای آموزشی ترکیبی است؛ که به فراگیران انعطافپذیری بیشتری میدهد و با نیازهای آنها سازگارتر میشود. البته یادگیری انعطافپذیر به اساتیدی نیاز دارد که به درستی در زمینه آموزش و فناوری، آموزش دیده باشند تا بتوانند یادگیری فعال را تقویت کنند و مشارکت فراگیران را ارتقا دهند (Vlachopoulos,2022). در این شرایط جهت تصمیمگیری مناسب، ارزیابی سطح رفتارهای شهروندی دیجیتال موجود در فراگیران بیشتر احساس میشود؛ چرا که حضور موثر در چنین محیطهای یادگیری، نیاز به آگاهی و شناخت نسبت به ابعاد رفتارهای دیجیتال و فناورانه فراگیران دارد.
با برسی ادبیات مربوط به پژوهش فعلی، نزدیکترین پژوهش داخلی در پژوهشی بود که (Karimi & Abdolahi, 2021) با عنوان «شناخت و ادغام شهروندی دیجیتال توسط زبانآموزان و معلمان ایرانی زبان انگلیسی» انجام دادند؛ یافتههای تحقیق نشان داد که علیرغم اهمیت شهروندی دیجیتال در دنیای به شدت دیجیتالی شده امروز و استفاده مکرر از شبکههای اجتماعی برای اهداف آموزشی، زبانآموزان و معلمان ایرانی زبان انگلیسی فاقد مهارتهای لازم برای حضور مناسب و موثر در محیطهای پیشرفته فناوری هستند. در پژوهشهای خارجی نیز،(Gezer & Karagözoğlu, 2023) در پژوهش خود با عنوان «بررسی رابطه بین سطوح سواد دیجیتالی معلمان و نگرش آنها نسبت به آموزش از راه دور» نشان دادند که بین سطوح سواد دیجیتالی و نگرش دانشجویان به آموزش الکترونیکی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد و بیان کردند کسانی که این صلاحیت را نداشتند، در این فرآیند با مشکلات زیادی روبرو شدند. (Kocoglu et al., 2023) در پژوهش خود «رابطه بین سواد دیجیتال و سطوح شهروندی دیجیتال داوطلبان معلم: نقش واسطهای خودکارآمدی توسعه مواد آموزشی دیجیتالـی» نشان دادند سطح سواد و خودکارآمدی توسعه مواد دیجیتال به طور معناداری سطح رفتارهای شهروندی دیجیتال را پیشبینی میکنند. همچنین خودکارآمدی توسعه مواد دیجیتال تا حدودی نقش واسطهای در ارتباط بین سواد دیجیتال و رفتار شهروندی دیجیتال دارد. در همین راستا، تلاش برای ارتقای سطح سواد دیجیتال در بهبود شهروندی دیجیتال و خودکارآمدی توسعه مواد دیجیتال موثر و مفید خواهد بود. (Demirci, 2021) در پژوهشی با عنوان «شایستگیهای دیجیتالی معلمان» نشان داد که عدم آگاهی و آمادگی دیجیتالی معلمان باعث ایجاد محدودیتهای بسیاری شده است. (Metin et al., 2021) «نگرش معلمان در مورد آموزش از راه دور در طول همهگیری کووید 19» در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که افرادی که در فرایند آموزش از راه دور قادر به استفاده از ابزارها و نرمافزارهای تکنولوژیکی نبودند، دیدگاهی منفی نسبت به آموزش از راه دور داشتند و همین امر سبب شد در این فرآیند با مشکلاتی مواجه شدند. (Sezgin, 2021) در پژوهش خود با عنوان «تحلیل فرآیند آموزش از راه دور اورژانسی: مفاهیم ویژه، مشکلات و درس های آموخته شده» نشان دادند که فقدان سواد فناوری و دانش آموزشی مربیان کم تجربه در آموزش از راه دور را از جمله مشکلات و محدودیتهای اساسی به شمار میرود. با توجه به مبانی نظری و پیشینه پژوهشی به نظر میرسد، سواد دیجیتال به عنوان بخشی اساسی از مفهوم شهروندی و مرتبط با رفتارهای شهروندی دیجیتال باشد. بنابراین هرگونه تلاش در جهت ارتقای سواد دیجیتالی افراد، میتواند گامی موثر در جهت بهبود رفتارهای شهروندی دیجیتال باشد و به نگرش مثبت نسبت به زندگی و ابعاد آن در عصر دیجیتال بیانجامد. (Barreto & Aparicio, 2021) در پژوهشی با عنوان «آموزش از راه دور اورژانسی: چشم اندازی از پتانسیلها و محدودیتهای آن در یک دانشگاه پرو» معتقدند بین رفتارهای شهروندی دیجیتال و نگرشهای یادگیری الکترونیکی رابطه مثبت وجود دارد و یادگیری رفتارهای شهروندی دیجیتال در بحرانهایی مانند همهگیری کرونا و مجازی شدن آموزش میتواند موثر باشد. (Kocayiğit & Uşun, 2020) در پژوهشی با عنوان «نگرش معلمان شاغل در مدارس وابسته به وزارت معارف ملی نسبت به آموزش از راه دور درترکیه» دریافتند که اگرچه معلمان سطح نگرش بالایی در آموزش از راه دور نشان دادند؛ اما دانش و آگاهی آنها در این زمینه خیلی پایین بوده است. (Bozkurt et al.,2020) در پژوهشی با عنوان «چشمانداز جهانی به وقفه آموزش به دلیل همه گیری کووید 19» به این نتیجه رسیدند که مهارتهای سواد دیجیتال حیاتیترین نیاز در آموزش از راه دور اورژانسی میباشد.
همانطور که در بالا مشاهده میشود، پژوهشهای زیادی در زمینه آموزش از راه دور و الکترونیکی، سطوح سواد دیجیتال، شهروندی دیجیتال، نگرش به آموزش از راه دور و الکترونیکی، ارتباط سواد دیجیتال با نگرش به آموزش از راه دور و رابطه بین شهروندی دیجیتال با آموزش از راه دور و الکترونیکی انجام شده است. با این حال، هیچ مطالعهای در ادبیات بر رابطه بین رفتارهای شهروندی دیجیتال دانشجویان و نگرش آنها نسبت به آموزش از راه دور اورژانسی در دوران پساکرونا متمرکز نشده است. پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه بین سطح رفتارهای شهروندی دیجیتال دانشجویان و نگرش آنها نسبت به آموزش از راه دور اورژانسی در دوران پساکرونا انجام شده است. بنابراین این پژوهش برآنست تا بعد از دو سال درگیری جامعهی دانشگاهی با این مقوله، با استفاده از تعیین ابعاد شهروندی دیجیتال و رابطهی آن با نگرش دانشجویان نسبت به آموزش از راه دور اورژانسی در دورهی پساکرونا، مشاورهای را به دانشجویان، اساتید و نمایندگان در زمینه نیازهای فناوری دانشجویان، به ویژه از نظر استفاده آگاهانه و صحیح از فناوریهای آنلاین و سایر سیستم عاملهای دیجیتال ارائه دهد.
فرضیه پژوهش
سطح رفتارهای شهروندی دیجیتال دانشجویان بر روی نگرش آنان نسبت به آموزش از راه دور اورژانسی در دوران پساکرونا تاثیر مثبت دارد.
روش
طرح تحقیق حاضر از نوع توصیفی و روش گردآوری دادهها پیمایشی با ابزار پرسشنامه است. جامعه آماري مورد بررسی شامل تمامی دانشجویان دانشگاه علامه طباطبائی تهران در سال تحصیلی 02-1401 به تعداد 16000 دانشجو بود. با توجه به جامعه آماري و استفاده از فرمول کوکران تعداد اعضاي نمونه با در نظر گرفتن سطح خطاي 6 درصد، برابر با 262 نفر شد. با استفاده از روش نمونهگیري تصادفی به انتخاب اعضاي نمونه اقدام شد.
در این پژوهش به منظور جمعآوری دادههای اصلی برای تایید فرضیهی پژوهش، از روش میدانی و ابزار پرسشنامه استفاده شده است. بدین ترتیب که پرسشنامهها بین دانشجویان به صورت الکترونیکی توزیع شد و سپس جمعآوری گردید. تمامی پرسشنامهها به صورت الکترونیکی به اجرا درآمد. بر این اساس از دو پرسشنامه استفاده شده است؛ پرسشنامه اولی مربوط به جمعآوری دادهها در زمینه نگرش دانشجویان نسبت به آموزش از راه دور اورژانسی(متغیر ملاک) که شامل 24 سوال می باشد و بر اساس شاخصهای استخراج شده از آموزش از راه دور اورژانسی ساخته شده است؛ و پرسشنامه دوم مربوط به سنجش سطح رفتارهای شهروندی دیجیتال(متغیر پیشبین) دانشجویان پس از دو سال از حضوری شدن آموزشها از دوران همهگیری کرونا بود؛ این پرسشنامه شامل 73 سوال و 9 زیر متغیر (دسترسی دیجیتال؛ ارتباط دیجیتال؛ فرهنگ دیجیتال؛ امنیت دیجیتال؛ آداب دیجیتال؛ حقوق دیجیتال؛ قانون دیجیتال؛ سلامت دیجیتال و تجارت دیجیتال) میشود که زیرمتغیرهای پیشبین پژوهش را تشکیل میدهند. پرسشنامه "نگرش دانشجویان نسبت به آموزش از راه دور اورژانسی" محقق ساخته بود؛ بنابراین ضریب تمیز سوالات مورد محاسبه قرار گرفت و با توجه به این که ضریب تمیز سوالات بالاتر از 3/0 شد هر یک از سوالات مقیاس تحلیل ما با نمره کلی مقیاس همبستگی داشت و تمامی سوالات مورد تایید قرار گرفت (شکل1)؛ و برای سنجش سطح رفتارهای شهروندی دیجیتال دانشجویان از پرسشنامه(Ali Abdul Hassan Abbas, 2020) استفاده شده است. بعد از اجرای اولیه، روایی و پایایی هر دو پرسشنامه مورد تایید قرار گرفت. روایی محتوای هر دو پرسشنامه به وسیله 5 تن از اساتید محترم دانشگاه علامه طباطبائی تهران مورد بررسی و پس از اِعمال اصلاحات، مورد تایید قرار گرفت و میزان پایایی هر دو پرسشنامه بر اساس روش الفای کرونباخ محاسبه و تایید شد(جدول 1). پس از اجرای نهایی هر دو پرسشنامه دادهها جمعآوری گردیدند. با توجه به الکترونیکی بودن توزیع پرسشنامهها، 12 نمونه پرسشنامه به دلیل ناقص بودن در تحلیل نهایی کنار گذاشته شدند؛ و فقط 250 نمونه پرسشنامه وارد تحلیل نهایی شدند. تحلیل دادهها از دو بخش اصلی توصیفی و استنباطی تشکیل شده است. در بخش توصیفی شاخصهای توصیفی از جمله میانگین، انحراف استاندارد، چولگی و کشیدگی دادهها برای متغیرهای پژوهش محاسبه شده است. در بخش استنباطی از آزمون کولموگروف اسمیرنوف برای سنجش نرمال بودن دادهها و از آزمون رگرسیون چندمتغیره به روش همزمان برای بررسی فرضیههای پژوهش استفاده گردید. لازم به ذکر است کلیه تحلیلها با استفاده از نرم افزار spssنسخه 26 انجام گردیده است.
جدول1: نتایج پایایی: آزمون آلفای کرونباخ
متغیرها | دسترسی دیجیتال | ارتباط دیجیتال | فرهنگ دیجیتال | امنیت دیجیتال | آداب دیجیتال | حقوق دیجیتال | قانون دیجیتال | سلامت دیجیتال | تجارت دیجیتال | نگرش |
آلفای کرونباخ | 907/0 | 817/0 | 872/0 | 936/0 | 742/0 | 902/0 | 852/0 | 773/0 | 772/0 | 884/0 |
تعداد سوالات | 8 | 6 | 8 | 8 | 9 | 12 | 6 | 7 | 9 | 24 |
شکل1: ضریب تمیز: تفسیر سوالات پرسشنامه نگرش دانشجویان نسبت به آموزش از راه دور اورژانسی
یافته ها
. اطلاعات جمعیتشناختی مشارکتکنندگان در پژوهش در جدول(2) و آمارههای توصیفی مربوط به متغیرهای مورد بررسی در جدول(3) نشان داده شده است.
جدول 2: اطلاعات جمعیت شناختی
جنسیت | مقطع تحصیلی | تعداد | مجموع |
مرد | کارشناسی | 65 | 156 |
کارشناسی ارشد | 52 | ||
دکترا | 39 | ||
زن | کارشناسی | 49 | 94 |
کارشناسی ارشد | 25 | ||
دکترا | 20 |
جدول3: آمارههای توصیفی
متغیر | تعداد نمونه | میانگین | انحراف استاندارد | چولگی | کشیدگی |
دسترسی دیجیتال | 250 | 23/27 | 94/5 | 57/0 | 12/0- |
ارتباط دیجیتال | 250 | 95/22 | 56/3 | 011/0 | 307/0- |
فرهنگ دیجیتال | 250 | 26/27 | 72/5 | 039/0 | 246/0- |
امنیت دیجیتال | 250 | 52/28 | 00/6 | 052/0 | 162/0- |
آداب دیجیتال | 250 | 97/35 | 30/5 | 014/0 | 219/0- |
حقوق دیجیتال | 250 | 86/44 | 87/8 | 011/0 | 425/0- |
قانون دیجیتال | 250 | 70/22 | 53/4 | 030/0 | 325/0- |
سلامت دیجیتال | 250 | 45/28 | 05/4 | 069/0- | 420/0- |
تجارت دیجیتال | 250 | 89/34 | 69/5 | 034/0 | 194/0- |
نگرش | 249 | 81/98 | 18/12 | 016/0- | 244/0- |
در جدول (4) میزان همبستگی بین متغیرها نشان داده شده است. بر این اساس همبستگی بین متغیرهای پژوهش در تمامی موارد معنیدار است (درسطح 05/0). همانطور که جدول نشان میدهد نگرش دانشجویان نسبت به آموزش از راه دور اورژانسی با سلامت دیجیتال، بیشترین(%54) و با فرهنگ دیجیتال، کمترین(%5/15) همبستگی را دارد.
جدول4: ماتریس همبستگی متغیرهای پژوهش
| دسترسی دیجیتال | ارتباط دیجیتال | فرهنگ دیجیتال | امنیت دیجیتال | آداب دیجیتال | حقوق دیجیتال | قانون دیجیتال | سلامت دیجیتال | تجارت دیجیتال | نگرش |
نگرش | 302/0 | 281/0 | 155/0 | 345/0 | 528/0 | 380/0 | 414/0 | 540/0 | 481/0 | 000/1 |
دسترسی دیجیتال | 000/1 | 416/0 | 326/0 | 616/0 | 508/0 | 652/0 | 478/0 | 255/0 | 523/0 | 302/0 |
ارتباط دیجیتال | 416/0 | 000/1 | 223/0 | 191/0 | 262/0 | 412/0 | 397/0 | 262/0 | 329/0 | 281/0 |
فرهنگ دیجیتال | 326/0 | 223/0 | 000/1 | 249/0 | 274/0 | 358/0 | 280/0 | 207/0 | 369/0 | 155/0 |
امنیت دیجیتال | 616/0 | 191/0 | 249/0 | 000/1 | 399/0 | 482/0 | 462/0 | 317/0 | 403/0 | 345/0 |
آداب دیجیتال | 508/0 | 262/0 | 274/0 | 399/0 | 000/1 | 553/0 | 462/0 | 628/0 | 610/0 | 528/0 |
حقوق دیجیتال | 652/0 | 412/0 | 358/0 | 482/0 | 553/0 | 000/1 | 641/0 | 507/0 | 698/0 | 380/0 |
قانون دیجیتال | 478/0 | 397/0 | 280/0 | 462/0 | 462/0 | 641/0 | 000/1 | 482/0 | 601/0 | 414/0 |
سلامت دیجیتال | 255/0 | 262/0 | 207/0 | 317/0 | 628/0 | 507/0 | 482/0 | 000/1 | 514/0 | 540/0 |
تجارت دیجیتال | 523/0 | 329/0 | 369/0 | 403/0 | 610/0 | 698/0 | 601/0 | 514/0 | 000/1 | 481/0 |
برای بررسی فرضیهی پژوهش جهت بکارگیری روش آماری مناسب، ابتدا با استفاده از آزمون آماری کولموگروف اسمیرنوف نرمال بودن دادهها مورد آزمون قرار گرفت تا نوع روش آماری (پارامتری، غیرپارامتری) که باید استفاده شود مشخص گردد، و در صورت نرمال بودن دادهها یکی از مهمترین پیشفرضهای آزمونهای پارامتریک برقرار میباشد. با توجه به نتایج جدول (5)، سطوح معناداری بدست آمده برای هریک از متغیرهای پژوهش بزرگتر از 05/0 میباشد؛ بنابرین دادههای تمام متغیرها نرمال است و برای آزمون هریک از متغیرها میتوان از آزمونهای پارامتریک استفاده کرد.
جدول5:آمارههای نرمال بودن
| دسترسی دیجیتال | ارتباط دیجیتال | فرهنگ دیجیتال | امنیت دیجیتال | آداب دیجیتال | حقوق دیجیتال | قانون دیجیتال | سلامت دیجیتال | تجارت دیجیتال | نگرش دانشجویان |
تعداد | 250 | 250 | 250 | 250 | 250 | 250 | 250 | 250 | 250 | 249 |
آماره آزمون | 042/0 | 051/0 | 037/0 | 033/0 | 044/0 | 039/0 | 047/0 | 056/0 | 045/0 | 024/0 |
معناداری | 200/0 | 200/0 | 200/0 | 200/0 | 200/0 | 200/0 | 200/0 | 054/0 | 200/0 | 200/0 |
برای بررسی فرضیه اصلی پژوهش از آزمون رگرسیون خطی همزمان استفاده شد که این آزمون دارای پیشفرضهایی است که ابتدا آن پیشفرضها مورد بررسی قرار گرفت تا در صورت دارا بودن آن پیشفرضها از آزمون رگرسیون استفاده شود. دو تا از پیشفرضهای مورد بررسی در این پژوهش، اثر همخطی چندگانه و آزمون استقلال خطاها است. همخطی وضعیتی است که نشان میدهد که یک متغیر پیشبین تابعی از سایر متغیرهای پیشبین دیگر در معادله رگرسیون است. اگر همخطی در یک معادله رگرسیون بالا باشد، بدین معنی است که بین متغیرهای پیشبین همبستگی بالایی وجود دارد و ممکن است با وجود بالا بودن مجذور R، مدل دارای اعتبار بالایی نباشد. به عبارت دیگر با وجود آن که مدل خوب به نظر میرسد ولی دارای متغیرهای پیشبین معنیداری نمیباشد. شاخصهای تورم واریانس این فرضیات را چک میکنند. در Spss این گزینه با نام VIF«عامل تورم واریانس» تعریف شده است (Habibi & Sarabadani, 2021). شاخص VIF در صورتی نشان از تایید عدم وجود اثر همخطی بین متغیرهای پیشبین را نشان میدهد که مقداری کمتر از 5 اختیار کند. در پژوهش حاضر این مقدار برای تمامی متغییرها کمتر از 5 است و صادق است(جدول 8). یکی دیگر از مفروضات رگرسيون استقلال خطاها مي‌باشد كه بايد فرض وجود همبستگي بين خطاها رد شود. برای چک کردن این فرض میتوان از آماره دوربين واتسون استفاده کرد. برای تایید این فرض لازم است که مقدار این آماره در بازه 5/1 تا 5/2 قرار داشته باشد. در این پژوهش این آماره برابر با 599/1 شده است که حاکی از صادق بودن این پیشفرض میباشد (جدول6).
فرضیه پژوهش: سطح رفتارهای شهروندی دیجیتال دانشجویان بر روی نگرش آنان نسبت به آموزش از راه دور اورژانسی در دوران پساکرونا تاثیر مثبت دارد.
با تایید نرمال بودن دادهها و پیشفرضهای رگرسیون، از رگرسیون همزمان برای بررسی فرضیهی پژوهش استفاده شد که اطلاعات این بررسی در ادامه آمده است. در جدول(6) آماره ضریب تعیین تعدیل شده، قدرت پیشبینی مدل رگرسیونی را نشان میدهد و گویای این مطلب است که 38 درصد از تغییرات متغیر نگرش دانشجویان نسبت به آموزش از راه دور اورژانسی در این مدل به وسیله سطح رفتارهای شهروندی دیجیتال پیشبینی میشود. با توجه به شاخصهایی که اعلام شد، مدل از کفایت لازم برای رگرسیون برخوردار است(جدول6).
جدول6: خلاصه برازش مدل
مدل | ضریب همبستگی | ضریب تعیین | ضریب تعیین تعدیل شده | انحراف معیار خطا | آماره دوربين واتسون | |
1 | 634/0 | 402/0 | 380/0 | 795/9 | 599/1 | |
جدول(7) تحلیل واریانس نام دارد، تحلیل واریانس به معنای تحلیل تغییرات است، با توجه به اینکه آماره فیشر (F) در سطح اطمینان 95 درصد معنیدار است (سطح معنیداری کمتر از05/0)؛ میتوان بیان کرد که حداقل یکی از متغیرهای پیشبین بر متغیر ملاک (نگرش دانشجویان) تاثیر معنیداری دارد. به عبارتی میتوان گفت مدل از وضعیت برازش مناسبی برخوردار است.
جدول7: معنیداری رگرسیون با آزمون F
مدل | مجموع مربعات | درجه آزادی | میانگین مربعات | F | معناداری | |
1 | رگرسیون | 191/15429 | 9 | 799/1713 | 861/17 | 000/0 |
باقیمانده | 011/22933 | 239 | 954/95 |
|
| |
کل | 202/38357 | 248 |
|
|
| |
جدول(8)، ضرایب رگرسیونی استاندارد و استاندارد نشده و معنیداری آن را نشان میدهد. از ضرایب استاندارد شده برای تعیین جهت و شدت رابطه و از سطح معنیداری برای تایید معنیداری ضریب رگرسیونی استفاده میشود.
جدول8: آماره بعد از ورود متغیر
| مدل | ضریب استاندارد نشده بتا | خطای استاندارد | ضریب استاندارد شده بتا | t | معناداری | تشخیصهای همخطی | |
Tolerance | VIF | |||||||
| (Constant) | 882/33 | 789/5 |
| 853/5 | 000/0 |
|
|
دسترسی دیجیتال | 113/0- | 171/0 | 054/0- | 663/0- | 508/0 | 371/0 | 698/2 | |
ارتباط دیجیتال | 405/0 | 199/0 | 118/0 | 029/2 | 044/0 | 737/0 | 357/1 | |
فرهنگ دیجیتال | 118/0- | 118/0 | 055/0- | 004/1- | 316/0 | 830/0 | 205/1 | |
امنیت دیجیتال | 291/0 | 138/0 | 142/0 | 119/2 | 035/0 | 557/0 | 796/1 | |
آداب دیجیتال | 525/0 | 175/0 | 227/0 | 999/2 | 003/0 | 438/0 | 284/2 | |
حقوق دیجیتال | 185/0- | 118/0 | 135/0- | 573/1- | 117/0 | 338/0 | 959/2 | |
قانون دیجیتال | 181/0 | 192/0 | 067/0 | 940/0 | 348/0 | 488/0 | 051/2 | |
سلامت دیجیتال | 825/0 | 213/0 | 277/0 | 883/3 | 000/0 | 492/0 | 033/2 | |
تجارت دیجیتال | 446/0 | 170/0 | 206/0 | 625/2 | 009/0 | 405/0 | 471/2 | |
با توجه به جدول(8) مقادیر سطح معنیداری و t به اثر هر کدام از متغیرهای پیشبین اشارهای اجمالی میکند. مقدار بزرگی t مطلق و مقدار کوچک معناداری نشان میدهد که متغیر پیشبین تاثیر زیادی بر متغیر ملاک دارد. ضرایب بتای استاندارد شده، ارزیابی سهم هر یک از زیر متغیرهای پیشبین را در مدل برحسب انحراف استاندارد ارائه میدهد. بتا، تغییر پیش‌بینی‌شده در انحراف استاندارد متغیر ملاک، برای تغییر یک انحراف استاندارد در متغیر پیشبین میباشد- درحالی‌که سایر متغیرهای پیشبین را کنترل میکند- بنابراین اگر متغیر ارتباط دیجیتال یک انحراف استاندارد افزایش یابد می‌توانیم پیشبینی کنیم که نمره نگرش دانشجویان نسبت به آموزش از راه دور اورژانسی به‌اندازهی 11/0 انحراف استاندارد افزایش خواهد یافت. با دقت در ستون معنیداری مربوط به متغیرهای پیشبین و ستون ضرایب بتای استاندارد شدهی هر کدام از متغیرها در جدول(8)، مشاهده میشود که ضرایب بتای استاندارد شدهی متغیرهای دسترسی دیجیتال، فرهنگ دیجیتال و حقوق دیجیتال منفی شده است و نشان از رابطهی بسیار ضعیف و معکوس این سه متغیر در پیشبینی متغیر ملاک(نگرش دانشجویان به آموزش اورژانسی) دارد؛ ولی سایر متغیرها از جمله ارتباط دیجیتال، امنیت دیجیتال، آداب دیجیتال، قانون دیجیتال، سلامت دیجیتال و تجارت دیجیتال با ضریب بتای مثبت روبهرو شدهاند و این نشان از ارتباط مستقیم این متغیرها با متغیر ملاک میباشد. متغیرهای سلامت دیجیتال وآداب دیجیتال بیشترین سهم را در جهت پیشبینی متغیر ملاک دارند.
بحث و نتیجهگیری
در پژوهش حاضر رابطهی نگرش دانشجویان نسبت به آموزش از راه دور اورژانسی و سطح رفتارهای شهروندی دیجیتال دانشجویان پس از دو سال از حضوری شدن آموزشها از دوران همهگیری مورد بررسی قرار گرفت نتایج وجود این رابطه را تایید کرد و نشان داد دوران کرونا و چالشهای پیشروی آن بر تلاش دانشجویان جهت ارتقای سطح رفتارهای دیجیتال مناسب، موثر بوده است و این در نگرش دانشجویان نسبت به آموزش از راه دور اورژانسی در دوران پساکرونا اثربخش بوده است. اثربخشی هر یک از متغیرهای پیشبین به یک اندازه نبود؛ این اثربخشی معنادار بود و مشاهده شد که مدل63 درصد با نگرش دانشجویان نسبت به آموزش از راه دور اورژانسی همبستگی دارد و متغیرهای پیشبین توانستند 38 درصد از تغییرات متغیر ملاک را تعیین کنند. در این پژوهش متغیر پیشبین ما سطح رفتارهای شهروندی دیجیتال بود که در قالب 9 زیر متغیر پیشبین به کار گرفته شده بود که هر کدام بر روی متغیر ملاک اثرات متفاوتی داشتند. در پژوهش حاضر مشاهده شد که متغیرهای دسترسی دیجیتال، فرهنگ دیجیتال و حقوق دیجیتال سهم بسیار کم و معکوسی در جهت پیشبینی نگرش دانشجویان نسبت به آموزش از راه دور اورژانسی داشتند و متغیرهای سلامت دیجیتال وآداب دیجیتال بیشترین سهم را در جهت پیشبینی نگرش دانشجویان به آموزش اورژانسی دارند و این با یافتههای پژوهشهای«Gezer & Karagözoğlu,2023; Karimi & Abdollahi,2021; Akcil & Bastas,2021; Kabataş,2019 » همسو بود. علت ارتباط پایین بین برخی متغیرها با نگرش دانشجویان نسبت به آموزش اورژانسی میتواند به دلیل دسترسی محدود دانشجویان به منابع و دستگاههای باکیفیت باشد؛ چرا که دانشگاهها تسهیلات لازم جهت خرید فناوری مناسب را برای دانشجویان تدارک ندیده بودند و اغلب دانشجویان از عدم دسترسی به فناوری مناسب گلایه داشتند و همچنین دانشجویان در دسترسی به فضای دیجیتال حق انتخاب ندارند تا تجزیه و تحلیل موفقیتآمیز داشته باشند و این با تعریف متغیر دسترسی دیجیتال که معتقد است شهروندان به تمام اطلاعات مفید و مضر در فضای دیجیتال دسترسی داشته باشند(Koboko & Bayzan, 2013) در تضاد است. و حقوق و مسئولیت های دیجیتال بیان می کند که هر کس بایستی بتواند آزادانه خود را از طریق ابزارهای اطلاعاتی ابراز دارد و در استفاده از ابزارهای اطلاعاتی و اینترنت نسبت به خود و افراد دیگر مسئولیتپذیر رفتار کند (Ribble & Bailey, 2007)؛ که این با نظر دانشجویان همسو نبود. علاوه بر این بحث فیلترینگ و دسترسی محدود دانشجویان به سایتهای بینالمللی و شبکههای اجتماعی میتواند مزید بر علت باشد که در اینباره بایستی پژوهشهای دقیقی انجام شود. با این حال پژوهش نشان داد که دانشجویان به دلیل شرایط به وجود آمده مجبور شدند تا جهت عقب نماندن از فعالیتهای آموزشی خود در جهت ارتقای رفتارهای شهروندی دیجیتال گامهای موثری بردارند و در این دو سال تحصیلی که درگیر کرونا بودند بسیاری از ابعاد رفتارهای شهروندی دیجیتال آنها رشد قابل ملاحظهای داشته است و این با نتایج این پژوهش همسو بود. دانشجویان به لحاظ استفاده از حق برقراری ارتباط در رسانههای اینترنتی، نمایش نگرش صحیح در به اشتراکگذاری و همکاری فردی و همچنین در زمینهی مسئولیتهای قانونی برای اقدامات الکترونیکی، از جمله مطالب آنلاین دارای حق چاپ، هک کردن سیستمها، سرقت هویت دیجیتال، یا ارسال عکسهای غیرقانونی؛ در زمینهی محافظت از اطلاعات شخصی و انجام فعالیتها از طریق صفحات امن در حین خرید آنلاین و خدمات بانکی موفقتر بوده اند و جهت ارتقای رفتارهای دیجیتالی خود در این زمینه آموزشهای لازم را دریافت کرده اند و به عنوان یک شهروند دیجیتال فعالیتهای تجاری و خرید آنلاین و سیستمهای خرید و فروش الکترونیکی کالاها و خدمات مانند کتاب، مقاله، نرمافزار و برنامههای کاربردی از طریق صفحات امن و همچنین رعایت اصول ایمنی را دنبال کردهند و توانستند استانداردهای رفتار در فضاهای آنلاین، که اغلب نانوشته هستند و به سرعت در حال تغییر هستند را بشناسند و در فضاهای آنلاین مختلف، در برابرگروههای کاربران و نسلهای بسیار متفاوت، رفتار بهتری داشته باشند. و این میطلبد که نقش رفتارهای شهروندی را در کنار سایر عوامل مهم در پذیرش آموزش اورژانسی بپذیرند و در این زمینه اقدامات مهمی تدارک ببینند و مدیران و متولیان فناوریهای دیجیتال در دانشگاهها، بایستی حداکثر سرمایهگذاری را در زمینهی قابلیتهای استفاده از فناوری در آموزش اورژانسی برای دانشجویان در نظر بگیرند. در این صورت ساختارهای آموزش عالی بهتر، انعطافپذیرتر و عادلانهتر خواهند بود.
References
Abbas, A. A. (2020). Digital citizenship behaviours. International Journal of Innovation, Creativity and Change, 13(4), 1492-1506. https://www.researchgate.net/publication/343639316
Akcil, U; Altinay, Z; & Altinay, F. (2016). Assessing the effects of managers in the digital age on the management process of digital citizenship roles. The Anthropologist, 23(1-2), 209-217. https://doi.org/10.1080/09720073.2016.11891943.
Akcil, U; Bastas, M. (2021). Examination of University Students' Attitudes towards E-learning during the COVID-19 Pandemic Process and the Relationship of Digital Citizenship.Contemporary Educational Technology, 13(1), ep291. https://doi.org/10.30935/cedtech/9341.
Almaiah, M. A. (2018). Acceptance and usage of a mobile information system services in University of Jordan. Education and Information Technologies, 23(5), 1873-1895. https://doi.org/10.1007/s10639-018-9694-6.
Anarinejad, A; Mohammadi, M. (2013). Practical indicators of e-learning evaluation in Iran's higher education. Media Journal. 5(1) [in persian].
Aung, T. N., & Khaing, S. S. (2016). Challenges of implementing e-learning in developing countries: A review. In Genetic and Evolutionary Computing: Proceedings of the Ninth International Conference on Genetic and Evolutionary Computing, August 26-28, 2015, Yangon, Myanmar-Volume II 9 (pp. 405-411). Springer International Publishing .https://doi.org/10.1007/978-3-319-23207-2_41.
Barreto, I. B; Aparicio, S. S. P. (2022). Emergency remote education: A perspective of its potentialities and limitations in a Peruvian university. Tuning Journal for Higher Education, 9(2), 307-323. doi: https://doi.org/10.18543/tjhe.2139.
Bozkurt, A., & Sharma, R. C. (2020). Emergency remote teaching in a time of global crisis due to CoronaVirus pandemic. Asian journal of distance education, 15(1), i-vi. https://asianjde.com/ojs/index.php/AsianJDE/article/view/447.
Bozkurt, A; Jung, I; Xiao, J; Vladimirschi, V; Schuwer, R; Egorov, G & Paskevicius, M. (2020). A global outlook to the interruption of education due to COVID-19 pandemic: Navigating in a time of uncertainty and crisis.Asian Journal of Distance Education, 15(1), 1-126. https://doi.org/10.5281/zenodo.3878572.
Carlesso, A. (2020). Distance Education and Emergency Remote Teaching: An Analysis of the Italian School System Affected by the COVID-19 Pandemic.
Castro-Bedriñana, J., Chirinos-Peinado, D., Castro-Chirinos, G. (2022). Emergency Remote Education Satisfaction during COVID-19 at a Public University in Central Andes, Peru with Low Resources and Little Online Teaching Experience. Educational Sciences: Theory and Practice, 22(1), 46 - 61. http://dx.doi.org/10.12738/jestp.2022.1.0005.
Crompton, H; Burke, D; Jordan, K; Wilson, S. W. G. (2021). Learning with technology during emergencies: A systematic review of K-12 education. https://doi.org/10.1111/bjet.13114.
Çubukcu, A., & Bayzan, Ş. (2013). Türkiye’de dijital vatandaşlık algısı ve bu algıyı internetin bilinçli, güvenli ve etkin kullanımı ile artırma yöntemleri. Middle Eastern & African Journal of Educational Research, 5(1), 148-174.
Davarzani, A. R. (2014). Evaluating the readiness of establishing e-learning based on four factors: technical, cultural, human and structural resources in the centers and units of Payam Noor University in Tehran province. Thesis: Ministry of Science, Research and Technology - Payam Noor University - Payam Noor University of Tehran Province - Faculty of Management and Accounting. Master's degree [in persian].
Demirci, S. (2021). Öğretmen dijital yeterlikleri. [Teacher digital competencies]. Türk Eğitim Derneği (TEDMEM). Retrieved from https://tedmem.org/wp-content/uploads/2021/09/ogretmen-dijital-yeterlikleri.pdf.
Esmaili, H; Rahmani, Sh; Kazemi, A & Ali Ahmadi, M. (2015). Evaluating the state of e-learning in the e-learning unit of the University of Sistan and Baluchistan from the students' point of view. Public management research. 9(34), 221-241[in persian].
Gezer, U; Karagözoğlu, N. (2023). Examining the Relationship Between Teachers' Levels of Digital Literacy and Their Attitudes Towards Distance Education. Türk Akademik Yayınlar Dergisi (TAY Journal), 7(1), 204-231.
Haddadian, A. (2010). Evaluating the state of e-learning in the era of globalization. 2(4), 117-148[in persian].
Habibi, A; Sarabadani, M. (2021). SPSS practical training. Tehran: Narun [in persian].
Hodges, C. B., Moore, S., Lockee, B. B., Trust, T., & Bond, M. A. (2020). The difference between emergency remote teaching and online learning. http://hdl.handle.net/10919/104648.
Kabataş, S. (2019). Öğretmen adaylarının dijital vatandaşlık algılarının yaşam boyu öğrenme tutumları ve e-öğrenmeye hazır bulunuşluğu açısından değerlendirilmesi (Master's thesis, Bartın Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü). http://hdl.handle.net/11772/6430.
Karimi Alavijeh, K; Abdollahi, A. (2021). Awareness and incorporation of digital citizenship by the Iranian EFL learners and teachers. Journal of Applied Linguistics and Applied Literature: Dynamics and Advances, 9(1), 33-63. https://doi.org/10.22049/jalda.2021.26962.1217.
Khandabi, R. (2017) Evaluating the electronic education of Farhangian University of Central Province and providing solutions. Master's thesis on curriculum planning, Arak University [in persian].
Khodashenas Nahzmi, H. (2012). Assessment of e-learning readiness of Payam Noor University, Gilan Province. Government - Ministry of Science, Research, and Technology - Gilan University - Technical and Engineering Faculty. Masters [in persian].
Kocayiğit, A; & Uşun, S. (2020). Milli Eğitim Bakanlığına bağlı okullarda görev yapan öğretmenlerin uzaktan eğitime yönelik tutumları (Burdur ili örneği).[Attitudes of teachers working in schools affiliated to ministry of national education towards distance education (Example of Burdur province)]. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 8(23), 285-299. https://doi.org/10.33692/avrasyad.662503.
Kocoglu, E; Oguz-hacat, S; Gocer, V. (2023). The Relationship between Digital Literacy and Digital Citizenship Levels of STEM Teacher Candidates: The Mediating Role of Digital Teaching Material Development Self-Efficacy .Journal of Education in Science Environment and Health , 9 (3) , 194-205. DOI: 10.55549/jeseh.1331283.
Leszczyński, P., Charuta, A., Łaziuk, B., Gałązkowski, R., Wejnarski, A., Roszak, M., & Kołodziejczak, B.(2018). Multimedia and interactivity in distance learning of resuscitation guidelines: a randomized controlled trial. Interactive learning environments, 26(2), 151-162. https://doi.org/10.1080/10494820.2017.1337035.
Meletiou-Mavrotheris, M; Eteokleous, N; Stylianou-Georgiou, A. (2022). Emergency remote learning in higher education in Cyprus during COVID-19 lockdown: A zoom-out view of challenges and opportunities for quality online learning. Education Sciences, 12(7), 477. https://doi.org/10.3390/educsci12070477
Metin, M; Gürbey, S; Çevik, A. (2021). Covid-19 Pandemi sürecinde uzaktan eğitime yönelik öğretmen görüşleri. [Teacher opinions on distance education in covid-19 pandemic process]. Maarif Mektepleri Uluslararası Eğitim Bilimleri Dergisi, 5(1), 66-89. https://doi.org/10.46762/mamulebd.881284.
Mortazavi Aghdam, P; Rahmani Neishabur, R; Zarei Zwarki, I; Ateshak, M. (2012). Evaluation of e-learning content. Educational Technology Journal. seventh year No. 7. pp. 33-45 [in persian].
Mossberger, K; Tolbert, C; Ramona, J; McNeal, S. (2007). Digital Citizenship. The MIT Press Cambridge, Massachusetts London, England.
Mseleku, Z. (2020). A literature review of E-learning and E-teaching in the era of Covid-19 pandemic. International Journal of Innovative Science and Research Technology. Volume 5, Issue 10, October – 2020.
Oliveira, G; Grenha Teixeira, J; Torres, A; & Morais, C. (2021). An exploratory study on the emergency remote education experience of higher education students and teachers during the COVID‐19 pandemic. British Journal of Educational Technology, 52(4), 1357-1376. https://doi.org/10.1111/bjet.13112.
Prensky, M. (2001).Digital natives, digital immigrants. On the Horizon, 9(5), 1–6.
Ribble, M; Bailey, G. (2007). Digital Citizenship In Schools. (international Society for Teehnology in Education (ISTE ).
Sezgin, S. (2021). Acil uzaktan eğitim sürecinin analizi: Öne çıkan kavramlar, sorunlar ve çıkarılan dersler.[Analysis of the emergency remote education process: featured terms, problems and lessons learned].Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21(1), 273-296. https://doi.org/10.18037/ausbd.902616.
Vlachopoulos, D. (2022). How the “Lessons Learned” from emergency remote teaching can enrich European higher education in the post-COVID-19 era. Higher Learning Research Communications, 12(0), 147–156. https://doi.org/10.18870/hlrc.v12i0.1357.
Zhao, Y. (2020). COVID-19 as a catalyst for educational change. Prospects, 49(1-2), 29-33. https://doi.org/10.1007/s11125-020-09477-y.
[1] * دانشجوي دكتري تكنولوژي آموزشي، دانشكده روانشناسي و علوم تربيتي، دانشگاه علامه طباطبائي، تهران، ايران
** دانشجوي دكتري تكنولوژي آموزشي، دانشكده روانشناسي و علوم تربيتي، دانشگاه علامه طباطبائي، تهران، ايران
*** استادیار گروه تکنولوژی آموزشی، دانشكده روانشناسي و علوم تربيتي، دانشگاه علامه طباطبائي، تهران، ايران
نويسنده مسؤول يا طرف مكاتبه: مهران دستورانی mehrandastoorani@gmail.com
تاريخ دريافت مقاله:21/09/1402 | تاريخ پذيرش مقاله: 20/05/1403 |
[2] the COVID-19 Pandemic
[3] Emergency remote education
[4] digital citizenship behaviors
[5] Digital interaction; digital safety; digital literacy; digital communication; digital ethics; digital law; digital rights and responsibilities; digital health; digital commerce
[6] digital citizenship