بحران هویت زن ایرانی در سینمای داریوش مهرجویی
محورهای موضوعی : مطالعات میان فرهنگیروژان حسام قاضی 1 * , محمد نژادایران 2
1 - استادیار،گروه علوم سیاسی ،واحد رباط کریم،دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - دکتری تخصصی علوم سیاسی،واحد علوم و تحقیقات ،دانشگاه آزاد اسلامی،تهران،ایران
کلید واژه: زن عاشق , زن عارف, زن خودشیفته, بحران هویت, سینمای مهرجویی, سیمون دوبووار,
چکیده مقاله :
هدف: این پژوهش بررسی سه ویژگی اصلی سوژه زنانه سینمای مهرجویی شامل انفعال، فروپاشی روانی و نابخردی می‌باشد که در نتیجه منجر به ارائه تصویر هویت متزلزل سوژه زنان و بحران زده که همواره هستی خود را در وجود آن دیگری مردانه جستجو می‌کند می‌گردد و در این مقاله مورد تجزیه و تحلیل قرارمی‌گیرد. روش: روش این پژوهش تأویلی با رویکرد تفسیری - فمینیستی به بررسی فیلم‌های مهرجویی با بررسی چهار فیلم سارا و پری و بانو و لیلا به بررسی رویکرد سوژه زنانه در این فیلم‌ها با تاکید بر آرای فمینیستی دوبووار پرداخته شود. بنابراین، روشی رهایی بخش مبتنی بر رویکرد انتقادی است که در آن تلاش می شود تا انواع سلطه جنسیتی بازشناسی و مورد نقد قرار گیرد. یافته ها: داریوش مهرجویی به‌عنوان یکی از کارگردانان سینمای ایران جزء معدود افرادی است که در کارنامه هنری خود چهار فیلم با محوریت زنان ساخته که شامل فیلم‌های بانو، سارا، پری و لیلا می‌باشد، حال پرسشی که در اینجا مطرح می‌گردد این است که زن به‌عنوان سوژه در سینمای مهرجویی چه جایگاهی در جامعه دارد؟ بنابراین در این مقاله تلاش شده تا با استفاده از نظریه سیمون دوبووار به ارائه سه الگوی زن عاشق، زن عارف و زن خودشیفته که در قالب سوژه زنانه‌ای که خود را در دیگری مردانه می‌بیند، به بررسی سینمای مهرجویی با محوریت زنان و تاثیر آن در ارائه الگویی زنانه در جامعه ایرانی و بحران زده پرداخته می‌شود.
-آبوت، پ. و والاس، ک (1380). جامعه‌شناسی زنان، ترجمه منیژه نجم عراقی، تهران: نشر نی.
-آذری، غلامرضا وتاکی، علی (1390) «تحلیل جامعه‌شناختی هویت زن در سینمای بیضایی و مهرجویی»، فصلنامه علوم رفتاری، دوره 3 , شماره 7، بهار.
-استریناتی، دومینیک (1384). نظریه‌های فرهنگ عامه، ترجمة ثریا پاک‌نظر، تهران: گام نو.
-ایبسن، هنریک (1390). خانة عروسک و اشباح. ترجمه مهدی فروغ، تهران: زوار.
-بخارایی، احمد و دیگران (1394). «واکاوی سوژة زن در فضای گفتمانی سینمای ایران: تحلیل گفتمان موردی فیلم‌های لیلا، دو زن و جدایی نادر از سیمین»، فصلنامه زن در فرهنگ و هنر، دورة 7، شمارة 1.
-بهشتی، ملوک‌السادات (1379). زن، سینما و ارزش‌های اجتماعی، نمای آبگینه (مجموعه‌مقالات همایش زن و سینما)، تنظیم‌کننده، سیده فاطمه محبی، فاطمه علی عسکری، تهران: انتشارات سفیر صبح.
-حبیبی، آرش؛ جلال‌نیا، راحله. (۱۴۰۰). روش پژوهش پیشرفته. تهران: نارون دانش.
-تانگ، رزمری (1393). نقد و نظر: درآمدی بر نظریه‌ای فمینیستی، ترجمه منیژه نجم عراقی، تهران: نی.
-حسینی، مجید (1393). تندال، فرهنگ سیاسی در سینمای پرمخاطب ایران(1390-1357) ، تهران: رخداد نو.
-خالق پناه، کمال. رضایی، مرضیه، (1393) . «عاملیت غیرجنسی زنانه در میانه تقابل‌های ساختاری: برساخت زنانگی در سینمای رخشان بنی‌اعتماد»، نشریه جامعه‌شناسی هنر و ادبیات، سال ششم شماره ۱.
-دوبوار، سیمون، (1382)، جنس دوم، جلد دوم، ترجمه قاسم صنعوی، تهران: توس
-زمانی، سیمین. نیکخواه قمصری، نرگس. بصیریان جهرمی، حسین (1397) «نشانه‌شناسی جنسیت در فیلم سینمایی بانو»، ، نشریه مطالعات میان‌رشته‌ای ارتباطات و رسانه، دوره 1 ، شماره 2.
-سالینجر، جروم دیوید، (1380)، فرانی و زویی، ترجمه میلاد زکریا: تهران مرکز
-شاهرخ، لیلا. هاشمی، شهناز (1396). «سنتز پژوهی بازنمایی زنان در سینمای ایران»،فصلنامه جامعه، فرهنگ، رسانه، دوره 6،شماره 22.
-صالحی، نرگس (1397) بررسی اقتباس شخصیت در فیلم سارا و نمایشنامه خانة عروسک (مطالعه موردی شخصیت اصلی)، پنجمین همایش متن‌پژوهی ادبی اردیبهشت 97، هسته مطالعات ادبی و متن‌پژوهی
- صدر، حمیدرضا (1381). تاریخ سینمای سیاسی ایران، تهران: نشر نی.
-محمدکاشی، صابره (1383) «زنان مستقل: زمینه‌های پیدایی یک پرسوناژ نو در سینمای ایران»، مجموعه زن و فرهنگ: مقالاتی در بزرگداشت یکصدمین سال تولد بانو مارگارت مید به کوشش محمد میرشکرایی و علیرضا حسن‌زاده، تهران: پژوهشگاه میراث‌فرهنگی.
-مهرجویی، داریوش (1376)، «گفتگو با داریوش مهرجویی: بازخوانی یک گفت‌وگو برای "لیلا" پس از 20 سال»،ماهنامه گزارش فیلم، اسفندماه 1376،خبرگزاری ایسنا، کد خبر 96081408623
-مهرجویی، داریوش (1383)، «مصاحبه با مهرجویی: فیلم "پری" نمایش واکنش انسان به تجربة سیروسلوک عرفانی»، همایش ملی عرفان، اسلام، ایران و انسان معاصر - نکوداشت شیخ شهاب‌الدین سهروردی، ۲۵ - ۲۷ بهمن ۱۳۸۳، دانشگاه تهران، خبرگزاری ایسنا، کد خبر 8311-10887
-مهرجویی، داریوش (1385):،در جامعه امروز ایران "سارا" دیگر پدیده غریبی نیست،22 اردیبهشت 1385، خبرگزاری ایسنا، کد خبر: 8502-14388
-مهرجویی، داریوش. مجاهد، پرویز (1388)، «گفت‌وگو با داریوش مهرجویی، سازنده بیشترین اقتباس‌های ادبی در سینمای ایران»،مجله هنر و معماری، فارابی، پاییز و زمستان 1388 - شماره 64.
-وفایی، علیرضا. قره شیخلو، مهدی (1385)، داریوش مهرجویی: نقد آثار از بانو تا مهمان مامان، تهران: هرمس
-هام، مگی و سارا گمبل (۱۳۸۲) فرهنگ نظریه‌های فمینیستی، ترجمه نوشین احمدی خراسانی و دیگران، تهران: توسعه.
-Anderson, Pamella Sue (1998) .A Feminist Philosophy of Religion, Wiley-Blackwell.
-Fraser, Nancy and Nicholson, Linda (1990).Social criticism without philosophy: an encounter between feminism and postmodernism, Feminism / Postmodernism, NewYork: Routledge.
-Grosz, Elizabeth, (1993) "Bodies and Knowledges: feminism and the crisis of Reason", in Linda Alcoff& Elizabeth Potter(eds), Feminist Epistemologies,
Routledge.
-Harding, s (1986), the Science Question Feminism ,Miltonkeynes: Openuniversity press.
-Hartsonk, Nancy(1983) Money, sex, and power: toward a feminist historical materialism, New York: Longman.
-Lloyd, Genevieve (1993) The Man of Reason: “Male” and “Female” in Western Philosophy, London:Routledge.
-Sartre, Jean Paul. (1966), Being & Nothingness, An Essay on Phenomenological ontology, Tr. by Hazel E. Barnes: Ratlege.
-Thompson,L(1992),Feminist Methodoligy for Family Studies, Journal of Marriage & Family,Vol.57,Issue.1.
-Tidd, Ursula (2004). Simone de Beauvoir: Gender and Testimony, Cambridge: Cambridge University Press.
-Tuana, Nancy (1992). Woman and the History of Philosophy, New York: Paragon House Publishers.
-Vintges, Karen. (2006). Simone de Beauvoir, A Feminist Thinker for the Twenty-First Century, in M. A. Simons, The Philosophy ofSimone de Beauvoir, Bloomington: Indiana University Press.