ابعاد سیاسی ـ فرهنگی همکاری‌های علمی بین‌المللی در اسناد ملی علم و فناوری کشورهای منتخب
محورهای موضوعی : مطالعات میان فرهنگیسیدعبدالحمید میر حسینی 1 , حسین محمدی دوستدار 2
1 - استادیار زبان انگلیسی، دانشکده ادبیات، زبان و تاریخ، دانشگاه الزهرا
2 - استادیار ترویج علم، مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور
کلید واژه: همکاری‌های علمی و فناوری بین‌المللی, اسناد ملی علم و فناوری, سیاست‌گذاری علم و فناوری, دیپلماسی علمی و مطالعه تطبیقی,
چکیده مقاله :
ابعاد سیاسی و فرهنگی فعالیت‌های علمی و فناوری در سطح بین‌المللی ذیل مفهوم دیپلماسی علمی قابل مطالعه است. صرف‌نظر از برداشت‌های رایج نسبت به این مفهوم، می‌توان آن را با رویکردی معطوف به سلطه و مقاومت مورد بررسی قرار داد که با این رویکرد دیپلماسی علمی عبارت است از: تلاش برای نفوذ از طریق علم و فناوری به کشورهایی که دیگر راه‌های نفوذ به آنها مسدود است از یک سو و آگاهی و مقاومت کشورها در برابر این جریان در عین پویایی علمی از سوی دیگر. تحقیق حاضر به بررسی چگونگی انعکاس ابعاد مختلف چنین برداشتی از دیپلماسی علمی در اسناد ملی علم و فناوری کشورهای مختلف می‌پردازد. داده‌های مورد مطالعه عبارتند از: متن کامل اسناد کلان علم و فناوری 34 کشور از پنج قاره جهان که محتوای آنها مورد تحلیل کیفی قرار گرفت. نتیجۀ این تحلیل محتوی استخراج هفت محور موضوعی اصلی است: هدف‌گذاری شعاری و مبهم، تمرکز صرف بر واردات علمی و فناوری، اولویت‌بندی هدفمند طرف‌های همکاری، توجه به ساختارهای سازمانی و حقوقی، اهداف فراعلمی فرهنگی و سیاسی، توجه به اصحاب علم و فناوری ساکن دیگر کشورها، جهت‌دهی و رهبری جریانات بین‌المللی علم و فناوری و اولویت‌بندی مستقل زمینه‌های علمی. توجه به این موضوعات بیانگر نکات قابل تأملی برای برنامه‌ریزان و دست‌اندرکاران حوزۀ علم و فناوری در کشور از نظر شناخت نقاط ضعف و قوت موجود در سیاست‌گذاری‌های کشور در این حوزه، به ویژه از نظر همکاری‌های روزافزون بین‌المللی مربوط به این زمینه خواهد بود.
Political and cultural aspects of international science and technology collaboration may be understood through exploring the concept of ‘science diplomacy’. Regardless of the mainstream conceptions of this term, it can be viewed from the perspective of dominance and resistance. From such a perspective, science diplomacy refers to attempts at exploiting scientific involvements to influence countries which deny other types of influence, on the one hand, and awareness of such attempts and resistance against them, on the other. The present study investigates aspects of such a conception of science diplomacy in national science and technology policy documents of different countries. The bulk of data in this research comprises the full text of macro science and technology plans of 34 countries in five continents. The qualitative content analysis of these documents reveals seven major themes: vague and wordy goal setting; over-focusing on science and technology import; purposeful priority setting in selecting collaborators; consideration of legal and organizational structures; cultural and political aims beyond mere science; inviting fellow national experts residing abroad; leadership in international science and technology trends; and independent priority setting in determining focal scientific areas. Awareness and consideration of these issues can bear significant messages for science and technology decision makers and administrators and may provide insights on the strengths and weaknesses of current national policies in this regard, especially in the context of growing international interactions
خبرگزاری مهر (1385). «دیپلماسی ورزشی؛ یک زبان بین‌المللی»، http://www.mehrnews.com/fa/NewsDetail. aspx?NewsID=435775
خلج، م. (1388). دیپلماسی در علم. رهیافت، شماره 44، 24-21.
ذوالفقارزاده، م. و ثنایی، م. (1392). «دیپلماسی علم و فناوری: چارچوبی نظری و پیشنهادهایی عملی»، رهیافت، شماره 54، 66-45.
رفیعی مهرآبادی، ح. (1379). «دیپلماسی آمریکا در قرن بیستم»، ترجمه رابرت شولزینگ، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
AAAS Diplomacy Website, http://diplomacy. aaas. org
Berridge, G. R. (2005). Diplomacy: Theory and practice (3rd ed.). London: Palgrave Macmillan.
Casselton, L. and Wilsdon, J. (2012). Spotlight on Science Diplomacy.: http://seedmagazine.com/content/article/science_diplomacy_in_the_spotlight
Clark, E. (1974). The Diplomat Today. In Clark, E. (Ed.), Diplomat: The world of international diplomacy (p. 5). New York: Taplinger Publishing.
Cyranoski, D. (2010). The scientific diplomat. Nature, 463, 281.
Dacey, A. (2011). Science Diplomacy in the Arab Spring. Retrieved July 17, 2012: http://www.csicop. org/specialarticles/show/science_diplomacy_in_the_arab_spring/
Davis, L. S. and Patman, R. G. (Eds.). (2015). Science diplomacy: New day or false dawn? Hackensack, NJ: World Scientific.
Dickson, D. (2010). Science in diplomacy: “On tap but not on top”. Retrieved October 12, 2011: http://scidevnet. wordpress.com/2010/06/28/the-place-of-science-in-diplomacy-%e2%80%9con-tap-but-not-on-top%e2%80%9d/
Dixon, P. (1967). Diplomacy at the United Nations. In Kay, D. A. (Ed.) , The United Nations political systems (pp. 81-82). New York: John Wiley & Sons.
Griffin, N. (2014). Ping-pong diplomacy. New York: Scribner.
Hsu, J. (2011). Backdoor Diplomacy: How U. S. Scientists Reach Out to Frenemies. Retrieved October 24, 2011: http://www.livescience.com/13638-science-diplomacy-soft-power. html
Kalathil, S. (Ed.). (2013). Diplomacy, development and security in the information age. Washington: Institute for the Study of Diplomacy.
Kissinger, H. (1994). Diplomacy. New York: Simon & Schuster.
MountainRunner Website. (2007). Science Diplomacy: http://mountainrunner. us/2007/04/science_diplomacy/
New frontiers in science diplomacy: Navigating the changing balance of power, (2010). The Royal Society, Science Policy Centre.
Pearson, F. and Rochester, M. (1998). Playing the Game of International Relations: Diplomacy Before Force. In Pearson, F. and Rochester, M. (Eds.), International relations: The Global condition in the late twentieth century (p. 234). London: McGraw-Hill.
Royal Society Website, http://royalsociety. org/about-us/
Smith, J. B. (2011). Science diplomacy: Finding paths to Saudi-US cooperation. Arab News, July 14, 2011
STAS Website, Office of the Science & Technology Adviser to the Secretary, US Depaertment of State, http://www.state. gov/e/stas/
UNCTAD Website, www.unctad. info/en/Science-and-Technology-for-Development-StDev/ Capacity-Building/Science--Technology-Diplomacy-Initiative
_||_