فراتحلیل برنامه های مداخلاتی پرورش خلاقیت
محورهای موضوعی : خلاقیت و نوآوری از جنبه‏های روان‏شناختی، علوم شناختی، علوم تربیتی و آموزشی (خلاقیت شناسی روان‏شناختی، خلاقیت شناسی پرورشی)تورج هاشمی 1 , شهرام واحدی 2 , غفور احراری 3
1 - دانشیار دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه تبریز، تبریز، ایران (tourajhashemi@yahoo.com)
2 - دانشیار دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه تبریز، تبریز، ایران (vahedi117@yahoo.com)
3 - دانشجوی دکتری علوم تربیتی دانشگاه تبریز، تبریز، ایران (نویسندة مسئول) (aweendar@yahoo.com)
کلید واژه: خلاقیت, فراتحلیل, برنامه های آموزش خلاقیت,
چکیده مقاله :
زمینه: خلاقیت نقش مهمی در زندگی افراد دارد و بدون آن پیشرفت و تغییر در زندگی معنایی ندارد. توانایی خلاق افراد به ویژه در دنیای متغییر کنونی ضرورتی انکار ناپذیر است. هدف: تلاش های زیادی برای پرورش خلاقیت صورت گرفته و نتایج متفاوتی حاصل شده است. تعیین میزان اثر کلی این آموزش ها و در صورت لزوم بررسی زیر مؤلفه ها و سایر متغیرهای اثرگذار در این روند، در پژوهش حاضر بررسی می شود. این مطالعه به فراتحلیل برنامه های مداخلاتی جهت پرورش خلاقیت پرداخته است. روش پژوهش: در راستای هدف پژوهش، با واژۀ خلاقیت و تکنیک های پرورش آن، به جستجوی بانک های اطلاعاتی و مجلات و پایان نامه ها پرداخته شد و با توجه به ملاک های خاصی، تعداد 28 مقاله مورد بررسی قرار گرفت و اطلاعات لازم از آنها استخراج شد و با نرم افزار CMV.2 مورد فراتحلیل قرار گرفتند. یافته ها: در کل اندازه اثر بر مبنای مدل تصادفی به دست آمدکه نشان از اثربخشی زیاد مداخلات خلاقیت دارد. همچنین نتایج بدست آمده در تحقیق، دلالت بر عدم یکسانی پژوهش ها و وجود متغیرهای تعدیل گر دارد، بر همین اساس متغیرهای مختلفی چون سن، جنس، مدت زمان آموزش، تکنیک آموزشی، نوع ابزار مورد استفاده و ... به کمک آزمون های آماری آنوا و رگرسیون مورد بررسی قرار گرفت. نتیجه گیری: در مجموع می توان به اثر بخشی آموزش تکنیک های خلاقیت اطمینان حاصل کرد. اما در بررسی نقش تعدیلی متغیرهای مختلف، نتایج معناداری که بر اثر این متغیرها حاصل شده باشد به دست نیامد.
Background: Creativity has an important role in everybody’s life. Progress and change has no meaning without creativity. Creative skills in today’s rapid changing world are not retractable. Purpose: Many of researchers tried to foster creativity and gained different results. The total effect size of these findings and subcategories of creativity, and other variables are examined in this paper. In another way, this article is going to meta-analyze creativity promoting techniques. Method: To achieve these purposes, the researchers searched informational banks on the net, magazines, and theses, based on special criterion. A total number of 28 articles had been analyzed with CMV.2 software. Result(s): The total effect size of 0.789 based on random model, according to Cohn’s scale, shows a large effect size. The statistic of Q (df=,27) = 221.481, (p<0.0001), indicates that there should be some moderator variables. So, age, gender, time, technique and instrumental of scales were examined by ANOVA and regression tests. Conclusion: Based on these results, we can confide the effectiveness of these techniques, but there was no significant effect of moderator variables.
* احراری، غفور .(1391). تاثیر آموزش تکنیک شش کلاه تفکر دو بونو بر گرایش تفکر انتقادی و خلاقیت دانش آموزان، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه تبریز [زیر چاپ].
* افروز، غلامعلی؛ یزدان پناه، جمیل و کریمیان، حیدر .(1391). اثربخشی برنامه دانش افزایی تخصص مادران بر خلاقیت کودکان تیزهوش، فصل نامه راهبردهای آموزش، دوره 5، ش1
* افشارکهن، زهرا و عصاره، علیرضا .(1390). بررسی تاثیر آموزش خلاقیت به معلمان بر خلاقیت دانش آموزان پایه ی اول ابتدایی استان خراسان در سال تحصیلی 89-88، ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، سال اول، ش 2.
* البرزی، محبوبه و رضویه، اصغر .(1390). تأثیر انگیزش بیرونی بر خلاقیت کودکان، تازه های علوم شناختی، سال 13، ش2.
ایمان، محمد تقی و خواجه نوری، بیژن .(1385). فراتحلیل روشی برای مطالعه مطالعات،مجله حوزه و دانشگاه، 12(49).
* بیگلری، سعید .(1386). تعین تاثیر آموزش حل مسأله بر تفکر خلاق و موفقیت تحصیلی دانش آموزان پسر کلاس سوم راهنمایی منطقه خواجه در سال تحصیلی 1386-1385، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه تبریز.
* پیرخائفی ،علیرضا ؛ برجعلی، احمد ؛ دلاور، علی و اسکندری، حسین. (1388). تاثیر آموزش خلاقیت بر مولفه های فراشناختی تفکر خلاق دانشجویان، فصل نامه رهبری و مدیریت آموزشی ، تهران : دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار ، 2(3).
* جبلی آده، پریچهر ، سبحانی، عبدالرضا .(1391). تاثیر به کارگیری روش های تدریس خلاق بر خلاقیت دانش آموزان پایه چهارم ابتدایی استان گلستان در سال تحصیلی 91-90، ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، دوره دوم، ش 2.
* جهانی، جعفر .(1385). بررسی تحلیلی و مقایسه ای تأثیر رویکردهای مختلف آموزش خلاقیت بر پرورش روحیه پژوهشگری کودکان و نوجوانان، مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دوره 25، ش 4.
* حسینی، افضل السادات .(1385). الگوی رشد خلاقیت و کارایی آن در ایجاد مهارت تدریس خلاق در معلمان ابتدایی، فصلنامه نوآوری های آموزشی، 15(5).
* حسینی، افضل السادات .(1382). بررسی تاثیر برنامه آموزش خلاقیت بر دانش، نگرش و مهارت معلمان، فصل نامه نوآوری های آموزشی، شماره 5.
* حیدری فارفار، علی اکبر .(1385). تعین تاثیر آموزش حل مسئله بر خلاقیت دانش آموزان دختر و پسر کلاس سوم راهنمایی شهرستان مراغه در سال تحصیلی 1384-1385، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه تبریز.
* دمیرچی، یداله و وفایی، مریم .(1380). بررسی اثر کوتاه مدت و بلند مدت آموزش حل خلاق مسائل بر فرایند مسئله یابی، حل مسئله و کاربرد راه حل آن، فصلنامه مطالعات برنامه درسی.
* ذکریایی، منیژه .(1388). بررسی تاثیر اجرای برنامه های درسی دوره ابتدایی با بهره گیری از هنر (کاردستی) در خلاقیت دانش آموزان دختر پایه پنجم ابتدایی منطقه 5 تهران، فصلنامه رهبری و مدیریت آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی گرمسار، سال 3، ش 1.
رضاییان، محسن .(1387). آشنایی با فراتحلیل ها و کاربرد آن ها در داروسازی، مجله رازی، 19 (7).
* زارع، حسین ؛ پیرخائفی، علیرضا و مبینی، داود .(1389). بررسی اثربخشی آموزش مهارت های حل مسئله بر ارتقای خلاقیت مهندسین با توجه به سنخ شخصیتی آنان، فصلنامه تازه های روانشناسی صنعتی/سازمانی، سال 1، ش3.
زاهدی؛ شمس السادات و محمدی، ابوالفضل .(بی تا). فراتحلیل راهی به سوی شناسایی ارزشیابی ترکیب و تلخیص پژوهش های گذشته، فصلنامهمطالعات مدیریت، 47.
* سیدعامری، میر حسن .(1383). بررسی و مقایسه میزان توسعه شاخص های خلاقیت دانش آموزان دختر و پسر گروه سنی 8 سال با مقیاس تورنس با تاکید بر فعالیت های حرکتی، مجله حرکت، ش 21.
* سیدعامری، میر حسن .(1380). بررسی تاثیر بازی های پرورشی در میزان رشد خلاقیت دانش آموزان دوره ابتدایی استان آذربایجان غربی در سال تحصیلی 77، المپیک، سال 9، شماره 1 و 2 (پیاپی 19).
* شاه نعمتی، سیده زهرا ؛ ولایی، ناصر و فانی حجت اله .(1388). بررسی تاثیر ارزشیابی تکوینی منظم بر کاهش اضطراب امتحان و خلاقیت و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان پسر کلاس اول دبیرستان های شهر مرودشت، مجله تحقیق در علوم دندانپزشکی ، سال پنجم، شماره 4 (پیاپی 18).
* عبدوس، میترا .(1380). بررسی تاثیر آموزش راهبردهای فراشناختی بر پرورش خلاقیت دانش آموزان دختر سال سوم دبیرستان های شهر تهران، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشکده علوم تربیتی دانشگاه الزهرا [چکیده].
* عسگری، محمد .(1386). تاثیر روش های آموزش خلاقیت بر میزان خلافیت دانش آموزان دختر پایه چهارم ابتدایی، پژوهش های روان شناختی، دوره 10، شماره 3 و 4.
* قاسمی، فرشید و اقلیدس، طاهره .(1384). بررسی تاثیر آموزش درس پرورش خلاقیت در کودکان بر افزایش خلاقیت دانش آموزان دختر سال سوم کودکیاری هنرستان های شیراز، نوآوری های آموزشی ، 4(13) صص. 58-84.
* قاسمی، فرشید و جهانی، جعفر .(1389). اثرگذاری آموزش خلاقیت بر کودکان دبستانی بر اساس الگوی پلسک، مجله علوم تربیتی دانشگاه شهید چمران اهواز، 6، ش2.
* قلتاش، عباس ؛ اوجی نژاد، احمد رضا و برزگر، محسن .(1389). تأثیر آموزش راهبردهای فراشناخت بر عملکرد تحصیلی و خلاقیت دانش آموزان پسر پایه پنجم، فصل نامه روانشناسی تربیتی دانشگاه آزاد تنکابن، سال 1، شماره 4.
* مقامی، حمید رضا .(1387). تاثیر روش آموزش مسأله محور بر افزایش خلاقیت دانش آموزان پایه دوم راهنمایی شهر دلیجان، فصل نامه روان شناسی تربیتی.
* قوشلی، عبدالحمید .(1384). مقایسه تأثیر روش تدریس بدیعه پردازی با روش تدریس سنتی در خلاقیت عمومی و خلاقیت نوشتاری دانش آموزان پسر کلاس پنجم ابتدایی گرگان، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه تبریز.
* کلوانی، ناهید .(1391). تاثیر روش ایده جویی اسکمپر بر تفکر خلاق دانشجویان دختر رشتههای فنی و مهندسی دانشگاه تبریز در سال تحصیلی 90-91، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه تبریز [زیر چاپ].
* گنجی، حمزه، شریفی ؛ حسن پاشا و میرهاشمی، مالک .(1384). اثر روش بارش مغزی در افزایش خلاقیت دانش آموزان، فصلنامه تعلیم و تربیت، ش 21، صص. 112-89.
* محمدزاده، جهانشا ؛ خسروی، افرا و بلوچی، قدرت اله .(1391). بررسی تأثیر آموزش خلاقیت مبتنی بر روش Meeker بر میزان تولید واگرای دانش آموزان استعدادهای درخشان و عادی، مجله تحقیقات نظام سلامت، 8(6).
مهری، نادر؛ اسماعیلی، رضا؛ رجبی رستمی، مهدیه و ترکاشوند، محمد .(1391). فراتحلیل اثربخشی برنامه های پیشگیری در تغییر نگرش دانش آموزان نسبت به سوء مصرف مواد در ایران، فصلنامه اعتیاد پژوهی سوء مصرف مواد، 6 (23) .
* مؤمنی مهموئی، حسین ، اوجی نژاد، احمد رضا (1389) تأثیر به کارگیری الگوی تدریس بدیعه پردازی بر پرورش خلاقیت دانش آموزان در درس انشاء، فصلنامه روانشناسی تربیتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تنکابن، سال اول، ش 2.
نوروزی، رضاعلی و همکاران .(1392). فراتحلیل اثربخشی راهبردهای فراشناختی بر عملکرد تحصیلی، مجله رشد تکنولوژی آموزشی، (28) 7.
هومن، حیدر علی .(1387). راهنمای عملی فراتحلیل در پژوهش علمی، تهران: انتشارات سمت.
Borenstein, M..(n.d).Software for Publication Bias, Chapter 11, Biostat, Inc., USA.
Cleophas, T. J. & Zwinderman, A. H. .(2007). Meta-Analysis, Circulation; Journal of American Heart Association, Inc.
Cumming, G. (2012).Understanding The New Statistics, Effect Sizes, confidence intervals, and Meta-analysis, Routledge, New York.
Hartung, J.; Knapp, G. & Sinha, B. K. .(2008).Statistical Meta-Analysis with Applications; Published by John Wiley & Sons, Inc., Hoboken, New Jersey.
Huang, Tse-Yang .(2005). Fostering Creativity: A Meta-Analytic Inquiry Into The Variability Of Effects, Submitted To The Office Of Graduate Studies Of Texas A&M University In Partial Fulfillment Of The Requirements For The Degree Of Doctor Of Philosophy .
Leandro, G .(2005).Meta-analysis in Medical Research, Published by Blackwell Publishing Ltd, USA.
Ma, Hsen-Hsing .(2009). The Effect Size of Variables Associated With Creativity: A Meta-Analysis, Creativity Research Journal, 21(1),pp. 30–42.
Shadish, W. R. Jr, & Sweeney, R. B. (1991). Mediators and Moderators in Meta-Analysis: There's a Reason We Don't Let Dodo Birds Tell Us Which Psychotherapies Should Have Prizes, Journal of Consulting and Clinical Psychology, Vol. 59, No. 6,883-893.
Scott, G; Leritz,L. E. & Mumford, M. D. (2004). The Effectiveness of Creativity Training: A Quantitative Review, Creativity Research Journal, Vol. 16, No. 4, pp.361–388.
Tredoux, C. & Durrheim, K .(2002).Numbers, Hypotheses & Conclusions; A course in Statistics for the Social Sciences, UCT Press.
_||_