جرم یابی ارزهای دیجیتال با ابتکار در ترکیب داده های اطلاعاتی

محورهای موضوعی : خلاقیت شناسی سازمانی و مدیریتی- مدیریت خلاقیت و نوآوری

مهدی نظری علوم ^{1 *} , امیرحسین یاوری ² , رضا موذن ³

1 - دانشگاه تربیت افسری امام حسن مجتبی (ع) گروه کشف جرایم، تهران، ایران
2 - دانشگاه تربیت افسری امام حسن مجتبی(ع) گروه اطلاعات، تهران، ایران
3 - دانشگاه تربیت افسری امام حسن مجتبی(ع) گروه کشف جرایم، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1401/10/10 تاریخ پذیرش : 1402/04/12 تاریخ انتشار : 1402/07/01

کلید واژه: ارزهای دیجیتال, جرم یابی, سایبر, داده های اطلاعاتی,

چکیده مقاله :

هدف: این تحقیق با هدف جرم یابی ارز های دیجیتال انجام و سعی دارد با ابتکار در ترکیب داده های اطلاعاتی موجود در فضای حقیقی و فضای مجازی دیدگاه نوینی را برای جرم یابی ارزهای مجازی بیان دارد. روش: پژوهش حاضر از نظر نوع تحقیق یک تحقیق کاربردی و از نظر شیوۀ اجرا از نوع روش تحقیق آمیخته با دو روش تحقیق کیفی(با تکنیک تحلیل مضمون ) و روش کمی(با تکنیک پیمایشی) است. جامعه آماری بخش کیفی نخبگان و خبرگان و و جامعه آماری بخش کمّی کارشناسان جرم یابی رمز ارز ها است. ابزارِ گرد آوری داده ها در بخش کیفی مصاحبه نیمه ساختار یافته با روش نمونه گیری گلوله برفی برای رسیدن به اشباع نظری و ابزار گرد آوری بخش کمی پرسشنامه است که قبل از اجرا از طریق اعتبار صوری و آلفای کرونباخ اعتبار و پایایی آن تایید شده است. داده های تحقیق تحلیل مضمون به روش کد گذاری و داده های بخش کمی با استفاده از نرم افزار spss مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.یافته ها: یافته های تحقیق نشان می دهد سه مقوله اصلی ساختار، تصمیم گیری و اطلاعات بر روی متغیر وابسته تحقیق یعنی جرم یابی ارزهای مجازی موثر است.نتایج: نتیجه گرفته می شود که مهم ترین شاخصه های نظام جامع جرم یابی ارزهای دیجیتال، تدوین دستورالعمل و شیوه نامه های جرم یابی ارزهای دیجیتال بوده و رگه هایی از پولشوییِ از طریقِ ارزهای دیجیتال و شناسایی عوامل اطلاعاتی و فضای مجازی جرم زای ارزهای مجازی در تحقیق به وضوح قابل مشاهده است. این موارد از عوامل مهم بی نظمی و اختلال در امنیت اقتصادی بوده و عدم استخراج الگویی برای این ارزها، پیامد اقتصادی آن جبران ناپذیر خواهد بود.

چکیده انگلیسی:

Purpose: This research is conducted with the aim of determining the mass of digital currencies and tries to express a new point of view for the mass measurement of virtual currencies by combining the information data available in the real space and the virtual space.Method: In terms of the type of research, the current research is an applied research, and in terms of the implementation method, it is a mixed research method with two qualitative research methods (with thematic analysis technique) and quantitative method (with survey technique). The statistical population is the qualitative part of elites and experts, and the statistical population is the quantitative part of cryptocurrency crime detection experts. The data collection tool in the qualitative part is a semi-structured interview with the snowball sampling method to achieve theoretical saturation, and the tool for collecting the quantitative part is a questionnaire whose validity and reliability have been confirmed before implementation through face validity and Cronbach's alpha. Thematic analysis research data were analyzed by coding method and quantitative data using spss software.Findings: The findings of the research show that the three main categories of structure, decision-making and information are effective on the dependent variable of the research, i.e. the massing of virtual currencies.Results: It is concluded that the most important indicators of the comprehensive system of criminalization of digital currencies are the development of guidelines and guidelines for criminalization of digital currencies, and there are traces of money laundering through digital currencies and the identification of information and cyberspace agents that cause criminalization of virtual currencies in The research is clearly visible. These cases are important factors of disorder and disturbance in economic security, and failure to extract a model for these currencies, its economic consequences will be irreparable.

منابع و مأخذ:

ایزدی، زهرا: ارزانیان، نسترن. پیشگیری از جرایم پولشویی و کلاهبرداری در بستر استفاده از رمز ارزهای جهانی. فصلنامه رهیافت پیشگیری. بهار 1398- دوره 2، شماره 1-صفحه 37-56.
بل، دیوید(۱۳۸۹). درآمدی بر فرهنگ های سایبر، ترجمه: مسعود کوثری و حسین حسنی، تهران: انتشارات جامعه شناسان.
شاملو،باقر؛ خلیلی پاچی، عارف. مجازی شدن بزهکاری یقه سفیدی در پرتو ارزهای مجازی. مجله حقوقی دادگستری. سال ۸۴، شمارۀ ۱۱۰ ،تابستان۱۳۹۹ ،صفحات ۶۷-99.
بانک مرکزی ج.ا.ایران، پیش نویس الزامات و ضوابط حوزه رمز ارزها، معاونت فن آوریهای نوین، : 1397.
توكلي، فخرالدين و شاه محمدي غلامرضا (1397). تأثير مديريت فناوري اطلاعـات در پي جويي جرائم سايبري. فصلنامة پژوهشهاي اطلاعاتي و جنـايي. 13(2). صص 129-148. بازیابی از: https://b2n.ir/226888.
درشر، دنیل(1397). مبانی بلاکچین، مقدمه ای غیرفنی در 25 گام. ترجمه: سیاوش تفضلی. چاپ اول. تهران؛ نشر صفحه سفید.
دوران، بهزاد(۱۳۸۱). تاثیر فضای سایبر در هویت اجتماعی، پایان نامه دکترا، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی.
صفاری، علی؛ صابری، راضیه؛ خلیلی، عارف؛ کارکردهای مجرمانه ارزهای مجازی: تحلیل جرم‌شناختی و راهکارهای پیشگیرانه. دانش نامه حقوق اقتصادی. پاییز و زمستان 1399صص 223-250.
فتحیان، محمد؛ مهدوی نور، حاتم(1389). مبانی و مدیریت فناوری اطلاعات. تهران. ناشر: دانشگاه علم و صنعت ایران.
کاستلز، مانوئل(1380). عصر اطلاعات: اقتصاد، جامعه و فرهنگ؛ ظهور جامعه شبکه ای. جلد1، ترجمه احد علیقلیان و افشین خاکباز. تهران، انتشارات: طرح نو.
نبوی، سید مهدی؛ صابر، محمود(1399). مطالعه تطبیقی چالش‌های نظام عدالت کیفری ایران در دادرسی جرایم مرتبط با ارزهای مجازی. پژوهش‌های حقوق تطبیقی، بهار 1399، دوره بیست و چهارم - شماره 1.
محمدنسل، غلامرضا(پاییز 1386). اصول و مبانی نظریه فرصت جرم، فصلنامه حقوق دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران. دوره 37- شماره 3. صص 293- 322.
نظري منظم، مهدي؛ مجيدي، عبداالله؛ هنـدياني، عبـداالله و وفـادار، حسـين (1398). بررسي عوامل مؤثر بر جرميابي كلاهبرداري در فضاي سايبر. فصلنامة پژوهشهاي دانش انتظامی:2(21). صص 217 - 246. بازیابی از: https://b2n.ir/198008.
نواب پور، علیرضا؛ یوسفی، احمد علی؛ طالبی، محمد، تحلیل فقهی کارکردهای پول‌های رمزنگاری شده(مورد مطالعه بیت کوین)، فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، سال هجدهم، شماره 72:، زمستان، : 1397.
ويليامز، فرانك پي؛ مك شين، ماري لين دي(1386). نظريه‌هاي جرم شناسي، ترجمه حميدرضا ملك محمدي. چاپ دوم. تهران. نشر ميزان.
هندیانی، عبدالله؛ مرشدی، مسعود(1396). جایگاه آینده پژوهی در جرم‌یابی. تهران. نشر: پژوهش‌های اطلاعاتی و جنایی. دوره12. شماره3.
ياوري، اميرحسين و رحيمي، علي (1398). بررسي تأثير رويكرد اطلاعات پايه اي بـر جرميابي پــولشويي. فصلنامة كارآگاه. 12،47 ،ص58 -77 .بازيــابي از https://b2n.ir/077688
ياوري بافقي، اميرحسين؛ نجار باغساه، رسول، و يكتا، علي(1398). تعيين الزامات آموزشي اطلاعات پاية در نيروي انتظامي جمهوري اسلامي ايران. فصلنامة آموزش در علوم انتظامی: صص 129 -154. بازیابی از: https://b2n.ir/326586 .

Brier, Søren (2010) Cybersemiotics and the question of knowledge. In: Information and Computation. Gordana Dodig-Crnkovic & Mark Burgin(eds). World Scientific Publishing Co.
Borgonovo, Emanuele (2018). Between cash, deposit, and Bitcoin: would we like a central bank digital currency? money demand and experimental economics, working paper N.75 april 2018.
Clarke RV., & Cornish, DB. (1985). Modeling of fenders’ decisions: A frame- work for research and policy. In Michael Tonry Norval Morris (eds.), Crime and Justice, Chicago: University of Chicago Press.
D. Romeo (2016). Hidden Threat: The Dark Web Surrounding Cyber Security, 43 N. Ky. L. Rev. 73.
Cian, H.& Li, Z.H.E. (2016). The Role Decentralised Non-Regulated Virtual Currencies Play in Facilitating Unlawful Financial Transaction. Master of Science Thesis in KTH university. NO: 2016:80.
EBA (2014). Opinion on virtual currencies, European Banking Authority.
Ferdinand, P. (2000). The Internet, Democracy & Democratization. London: Frankcass
Publisher.
Folson, Thomas C. (2007). Defining Cyberspace (Finding Real Virtue in the Place of Virtual Reality) (2006). Tulane Journal of Technology & Intellectual Property, Vol. 9, p. 75.
Hak J. Kim.(2016). Virtual Currency Is Becoming Reality: Is It Opportunity or Disaster, 16 J. Int'l Bus. & L. 75.
Haney, William S. (2006). Cyberculture, Cyborgs and Science Fiction: Consciousness and the Posthuman. The Netherlands: Rodopi B.V.
Jaishankar, Karuppannan. (2008). Space Transition Theory of Cyber Crimes, In book: Crimes of the Internet, Publisher: Pearson, Editors: Frank Schmalleger, Michael Pittaro, pp.283-301. Available in: https ://www.researchgate .net/publication /321716315.
Jaishankar, Karuppannan. (2016). Cyber Criminology and Space Transition Theory: Contribution and Impact, pp. 101-110. In: Chapter 3. Cybercrimes, cybercriminals and cybervictims. Available in:https://www.researchgate.net/publication/332550803
J.Martin (2014). Drugs on the Dark Net: How Cryptomarkets Are Transforming the Global Trade in Illicit Drugs, first published, UK: Palgrave Macmillan.
Kizza, J. M. (1998). Ethical and social Issues in the information Age. New York: springer-verlag.
S.Nakamoto, Bitcoin(2008). A Peer-to-Peer Electronic Cash System, 2008.
S. Daniel. (2018). Managing Aggregate Liquidity: The Role of a Central Bank Digital Currency, Journal of Financial Stability.
Sesha, Kethineni; Ying, Cao; Cassandra, Dodge (2017). Use of Bitcoin in Darknet Markets: Examining Facilitative Factors on Bitcoin-Related Crimes; Southern Criminal Justice Association, 2017.
Surda. P. (2012). Economics of bitcoin: is Bitcoin an alternative to fiat currencies and gole, dev. economicsofbitcoin.com/.
S, John (2004). The Psychology of Cyberspace. http://truecenterpoint.com/ce/index.html.
Raja, R. (2018). Crypto currency Exchange Interface Platform that Translate Human to Robotic Intelligence. International Journal of Scientific Research in Computer Science, 3 ,3. ISSN: 2456-3307.

متن کامل:



 

نشریه علمي  ابتكار و خلاقيت در علوم انساني                http://journal.bpj.ir

دورة سیزدهم، شمارة دو، پاییز 1402، صص 51-74.                                                                                                    مقاله پژوهشی

تاريخ دريافت: 10/10/1401

تاريخ پذيرش: 12/04/1402

 

جرم‌یابی ارزهای دیجیتال با ابتکار در ترکیب داده‌های اطلاعاتی

 

مهدی نظری علوم¹ *، امیر حسین یاوری²، رضا مؤذن³

 

چکیده

     هدف: این تحقیق با هدف جرم‌یابی ارزهای دیجیتال انجام و سعی دارد با ابتکار در ترکیب داده‌های اطلاعاتی موجود در فضای حقیقی و فضای مجازی دیدگاه نوینی را برای جرم‌یابی ارزهای مجازی بیان دارد.

     روش: پژوهش حاضر از نظر نوع تحقیق یک تحقیق کاربردی و از نظر شیوۀ اجرا از نوع روش تحقیق آمیخته با دو روش تحقیق کیفی(با تکنیک تحلیل مضمون) و روش کمی(با تکنیک پیمایشی) است. جامعه آماری بخش کیفی نخبگان و خبرگان و جامعه آماری بخش کمّی کارشناسان جرم‌یابی رمز ارزها است. ابزارِ گرد آوری داده‌ها در بخش کیفی مصاحبه نیمه ساختار یافته با روش نمونه گیری گلوله برفی برای رسیدن به اشباع نظری و ابزار گرد آوری بخش کمی پرسشنامه است که قبل از اجرا از طریق اعتبار صوری و آلفای کرونباخ اعتبار و پایایی آن تأیید شده است. داده‌های تحقیق تحلیل مضمون به روش کد گذاری و داده‌های بخش کمی با استفاده از نرم‌افزار spss  مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.

یافته‌ها: یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد سه مقوله اصلی ساختار، تصمیم گیری و اطلاعات بر روی متغیر وابسته تحقیق یعنی جرم‌یابی ارزهای مجازی موثر است.

     نتیجه‌گیری: نتیجه گرفته می‌شود که مهمترین شاخصه‌های نظام جامع جرم‌یابی ارزهای دیجیتال، تدوین دستورالعمل و شیوه نامه‌های جرم‌یابی ارزهای دیجیتال بوده و رگه‌هایی از پولشوییِ از طریقِ ارزهای دیجیتال و شناسایی عوامل اطلاعاتی و فضای مجازی جرم‎زای ارزهای مجازی در تحقیق به وضوح قابل مشاهده است. این موارد از عوامل مهم بی نظمی و اختلال در امنیت اقتصادی بوده و عدم استخراج الگویی برای این ارزها، پیامد اقتصادی آن جبران ناپذیر خواهد بود.

کلید واژه‎ها: جرم‌یابی، ارزهای دیجیتال، سایبر، داده‌های اطلاعاتی.

 

پیشگفتار

در طول دهه اخیر، داد و ستد ارزهای دیجیتال به مهمترین تجارت در عرصه بین المللی تبدیل شده و بخش مهمی از داد و ستدهای مالی بین افراد حقیقی و حقوقی از طریق این ارزها صورت می‎گیرد. برخی افراد به دلیل دور ماندن از بدهی‌های مالی و پرداخت نکردن مالیات و همچنین داد و ستدهای نزدیک به عملیات‌های پولشویی به فعالیت‌های مالی رمز ارزها روی آورده و بسیاری از دولت‌ها اینگونه فعالیت مالی را جرم می‌انگارند، لیکن جرم‌یابی ارزهای دیجیتال با چالش‌های فراوانی روبرو است. گسترش معاملات در فضای مجازی و روی‌آوری عامه جوامع امروزی به خریدهای اینترنتی، مجرمانِ دارای فن و تخصّصِ فعالیّت مجرمانه در این فضا را روز به روز بیشتر به سمت جرایم خاصِّ دیجیتالی سوق داده و مجرمان سایبر به دلیل ویژگی‌های خاص مانند: گمنام بودنِ کاربران، جابجایی مبالغ هنگفت بدون نظارت دولت‌ها و پلیس، ارتکاب هر گونه اعمال مجرمانۀ در این فضا،   و بدونِ داشتنِ دغدغه و نگرانیِ عبور از مرز کشورها، از مرزِ بدونِ مرز عبور و در هر جای دنیا قربانیان خود را گرفتار آماج اعمال مجرمانه خود می‌نمایند. این در حالی است که کارآگاهان پلیس و قضات قوه قضاییه آشنایی زیادی با نحوه کارکرد ارزهای مجازی، فن آوری‌های نوین نداشته و این موضوع امکان شناسایی، تعقیب، کشف و دستگیری بزهکاران مرتبط با ارزهای فضای دیجیتال را سخت و پیچیده می‌کند(رومئو⁴،2016: 76). از ویژگی‌های ارزهای دیجیتال رمزنگاری و برگشت ناپذیر بودن تراکنش‌ها، گمنام بودن کاربران و فرامرزی بودن است که ضمن افزایش امنیت شبکه، حریم خصوصی وکاهش هزینه تراکنش‌ها؛ موجب بهره گیری از ارزهای دیجیتال در فعالیت‌های مجرمانه توسط مجرمین در ارتکاب جرایم مختلف شده است. بر اساس آمارهای بانک مرکزی ایران خرید و فروش ارز دیجیتال در خارج از چارچوب و برای مبادله و سرمایه‎گذاری ممنوع است و به رسمیت شناخته نمی‌شود، زیرا قانونی برای مبادله با ارزها دیجیتال در کشور هنوز وجود ندارد. در کشور ایران، در سال 1399، دولت آیین‌نامه‌ای را برای کسانی که استخراج ارز مجازی انجام می‌دهند، تعیین کرده است. با مجوز قانونی که از سمت وزارت نیرو و صمت دریافت می‌کنند، مزرعه استخراج ارز دیجیتال خواهند داشت و این افراد رمزارزی که استخراج می‌کنند را می‌توانند در سامانه تحت نظارت بانک مرکزی عرضه کرده و واردکنندگان از آن برای واردات استفاده کنند(گزارش بانک مرکزی ایران ، 1401).

   با این وجود بر طبقِ آمار های بانک مرکزی بیش از 12 میلیون ایرانی به صحنه خرید و فروش ارز دیجیتال وارد شدند و جابجایی‌های کلانی در این حوزه صورت گرفته است و 77 درصد آنها با هدف حفظ ارزش پول پا به بازاری گذاشته‌اند که معاملات روزانه آن ۵ تا ۱۰ هزار میلیارد تومان است. عدم ثبات اقتصادی و وجود انتظارات تورمی سبب شده که مردم اغلب بدون دانش کافی و در نظر گرفتن مبانی سرمایه‌گذاری، رفت و آمد عجولانه‌ای به بازارهای مختلف داشته باشند و بسیاری از آنها با بی تدبیری و بروز رفتارهای هیجانی طعمه کلاهبرداران در این حوزه شوند. با وجود مشکلات و موارد ذکر شده در خصوص جرایمِ ارزهای دیجیتال و وجود بستری جرم‎زا با کمترین آسیب و هزینۀ بسیار پایین برای مجرمین سایبری، پس از بررسی باید به این سؤال پاسخ داد که: جرم‌یابی در بستر ارزهای دیجیتال چگونه انجام می‎گیرد و آیا می‌توان به صورت ابتکاری از ترکیبِ داده‌های اطلاعاتیِ فضای حقیقی و مجازی در جرم‌یابی ارزِ مجازی بهره برد؟ 

     در كشف جرائم مختلف، رویکردها و شيوه‌هاي متفاوتي وجود دارد و هر كدام از متصديان امر در راه دستيابي به اين هدف، شيوه و روش خاصي را به كار مي برند، اما كسب اطلاعات و آگاهي از زواياي مختلف نقش مهمي در اين روند دارد. یکی از این رویکردها رويكرد اطلاعات محور است که مزيّت‌هايي از قبيل مديريت منابع، افزايش سرعت و دقت عمليات کشف جرایم و افزايش اعتماد عمومي نسبت به اجرای قانون را به ارمغان مي آورد. علاوه بر اين، رويكرد اطلاعات پايه در حوزه‌هاي مختلف مانند پيشگيري از جرائم، جرم يابي، پيش بيني روندهاي جرم‎زاي سياسي، اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي در سطح ملي و حتي منطقه اي، براي مجریانِ قانون كارآمد خواهد بود. جرميابي با رويكرد اطلاعات پايه و استفاده از ترکیبِ داده‌هاي سيستم هـا، پايگاه‌ها و بانک‌هاي اطلاعاتي اعم از دولتي، عمومي و خصوصي يكي از مهمترين مسائلي است كه كم و بيش مورد توجه نهادهاي مجری قانون است و استفاده از ظرفيت‌هاي موجود و در اختيار داشتن اطلاعات آنها براي جرم يابان اهميت فراواني دارد. لذا رويكرد اطلاعات پايه در جرم يابيِ اكثر جرایم، امري اجتناب ناپذير محسوب می‌شود(يـاوري و رحيمي، 1398).

   ياوري و رحيمي(1398) پژوهشی با عنوان"بررسي تأثير رويكرد اطلاعات محوري بر جرم يابي پولشويي" انجام يافته‌ها و نتايج نشان می‌دهد كه رويكرد اطلاعات محوري در جرم يابي پولشويي در چهار بعد شامل اطلاعات بانكي و مالي، اطلاعات اقدامات فني مخابراتي و فضاي مجازي، اطلاعات بانک‌هاي درون سازماني و اطلاعات بانک‌هاي اطلاعاتي برون سازماني مورد شناسايي و تأثير آنها بر جرم يابي پولشويي مورد بررسي قرار گرفت كه تأثيرپذيري هر چهار بعد بر كشف و اثبات و انتساب پولشويي مورد تأييد قرار گرفت و پيشنهادهايي ارائه شد. ياوري بافقي و همکاران(1398) نيز به تحقیقی با موضوع "تعيين الزامات آموزشي اطلاعات محوري در نيروي انتظامي جمهوري اسلامي ايران" پرداخته که نتايج آن نشان داد سه مؤلفة تصميم گيرنده، محيط مجرمانه و اطلاعات جرم هركدام نيازمند تعريف سرفصل‌هاي آموزشي در محيط اين تحقيق هستند. نظري منظم و همکاران(1398)، در پژوهش خود به بررسي "عوامل مؤثر بر جرم يابي كلاهبرداري در فضاي سايبر" پرداخته که نتايج ايـن پژوهش نشان می‌دهد همكاري پليس با مقامات قضايي، تجهيزات مدرن، علم و آگاهي از علوم رايانه اي توسط كارآگاهان سايبري و آشنايي مقامات قضايي با مباني فني و حقوقي كلاهبرداري سايبري در جرم يابي كلاهبرداري سايبري تأثير دارد. همچنين، توكلي و شاه محمدي(1397)، در تحقیقی "تأثير مديريت فناوري اطلاعات در پي جويي جرائم سايبري" را بررسی، نتايج اين پژوهش نشان داد كه با توجه به حجم گستردة مأموريت‌هاي پلیس، مديريت فناوري اطلاعات بر بهبود پي جويي جرائم سايبري، افزايش سرعت، افزايش نقش اطلاعات و افزايش دقت پي جويي جرائم سايبري تأثير دارد كـه پيشنهادهايي نيز براي افزايش نقش فناوري اطلاعات در پي جويي جرائم سايبري ارائه شده است. همچنين، يادگارنژاد و همکاران(1393)، پژوهشی با عنوان "نقش مديريت تبادل اطلاعات بر فرآيند كشف جرم در فرماندهي انتظامي استان كرمان" انجام، نتايج اين پژوهش نشان می‌دهد كه از عوامل مورد نظر به ترتيب اولويت، تبادل و دسترسي مناسب به منابع اطلاعاتي برون سازماني، تبادل و دسترسي مناسب به منابع اطلاعاتي فضاي مجازي، تبادل و دسترسي مناسب به اطلاعات ادارات پليس كشف جرائم، تبادل و دسترسي مناسب به منابع اطلاعاتي پليس هـاي تخصصي همردة پليس كشف جرائم و تبادل و دسترسي مناسب به اطلاعات مردمي بر فرآيند كشف جرم مؤثر هستند. نتایج پژوهش نبوی و صابر(1399) با عنوانِ "مطالعۀ تطبیقی چالش‌های نظام عدالت کیفری ایران در دادرسی جرایمِ مرتبط با ارزهای مجازی" نشان می‌دهد ویژگی‌های ارزهای دیجیتال به همراه ابهام در وضعیت قانونی و قلمرو فعالیت‌های مجرمانه، چالش‌هایی برای نظام عدالت کیفری در حوزه دادرسی جرایم، بوجود آورده است. نتایجِ پژوهش صفاری و همکاران (1399) با موضوعِ "کارکردهای مجرمانۀ ارزهای دیجیتال: تحلیل جرم شناختی و راهکارهای پیشگیرانه" نشان می‌دهد: گستره ارتکاب جرم با استفاده از ارزهای دیجیتال، علل جذابیت و بررسی جرم شناسی کارکردهای مجرمانه آن در چارچوب برخی نظریات جرم شناسی، بیانگر آن است که در اتخاذ هر مدلی برای پیشگیری از مخاطرات مجرمانه این فن آوری، توجه به ابعاد فراملی آن اجتناب ناپذیر است. و کشورها باید در چارچوب برنامه‌های اقدام خود با بومی سازی مدل‌های مربوط، افزون بر استفاده از ظرفیت‌های مثبت ارزهای مجازی، امکان مقابله کیفری و پیشگیری از جرائم ارتکابی با استفاده از جذابیت ارزهای مجازی را فراهم نمایند. نتیجه پژوهش ایزدی و ارزانیان(1398) با عنوان "پیشگیری از جرایم پولشویی و کلاهبرداری در بستر استفاده از رمز ارزهای جهانی" عبارتست از: مصادیق متعددی از جرائم کلاهبرداری و پولشویی در بستر استفاده از ارزهای دیجیتال قابلیت ارتکاب دارند، بنابراین شیوه­های پیشگیری وضعی و اجتماعی، برای مقابله با جرائم کلاهبرداری و پولشویی در مبادلات ارزهای دیجیتال قابل طرح است.

   لوپرشت و همکاران⁵(2022) در پژوهش خود با عنوان "پولشویی مجازی: پیامدهای سیاست گسترش در استفاده غیر قانونی از ارزهای دیجیتال" نتیجه می‎گیرند که: بیت کویین در بین پولشویی‌های رمزنگاری رایج است و اکثر آنها از نوعی آلت کویین نیز استفاده می‌کنند و استفاده از مبادلات ارزی شخص ثالث روشی رایج برای ایجاد وجوه غیر قانونی و پنهان کردن عواید حاصل از جرم است. راجا⁶(2018)، در مقاله خود با عنوان "بررسی رفتار بشر در استفاده از ارزهای دیجیتال" بیان می دارد که: یک ارز دیجیتال، مبادله ای است که در آن تولید، نگهداری و انتقال به صورت الکترونیکی است. ارزهای دیجیتال بر اساس یک شبکه غیر متمرکز، نظیر به نظیر عمل می‌کنند. کاربرانی که در این شبکه هستند، افرادی هستند که در معاملات ارز دیجیتال شرکت می‌کنند و رایانه‌هایشان شبکه را تشکیل می‌دهند؛ با یک برنامه جدید برای تمامی ارزهای دیجیتالی که در یک مبادله به‌ راحتی می‌تواند بیت کوین های خود را مورد تبادل قراردهد مواجه هستیم. این برنامه برای نسل آینده که کویین های مختلفی دارد و بسیار مفید خواهد بود(راجا،۲۰۱۸). چیان و لی در پژوهشی با عنوان"خطرات فراگیری پول‌های رمزنگاری شده" نتیجه گرفتند که با گسترش این پول‌ها راه تخلفات از جمله پولشویی، فرار مالیاتی، جرائم اینترنتی و سایبری هموار و آسان شده است. شواهد این پژوهش نشان می‌دهد که پول‌های رمزنگاری شده، به خصوص در گسترش و تصحیح جرایم سایبری نقش موثری ایفاء کرده است(چیان و لی⁷،۲۰۱۶). 

جدول 1. خلاصۀ نتایج پژوهش‌های انجام شده

ردیف	پژوهش گر	موضوع پژوهش	نتیجه پژوهش
1	یاوری و رحیمی(1398)	بررسي تأثير رويكرد اطلاعات محوري بر جرم يابي پولشويي	چهار بعدِ اطلاعات بانكي و مالي، اطلاعات اقدامات فني مخابراتي و فضاي مجازي، اطلاعات بانک‌هاي درون سازماني و اطلاعات بانک‌هاي اطلاعاتي برون سازماني، بر كشف و اثبات و انتساب پولشويي مؤثر هستند.
2	یاوری و همکاران(1398)	تعيين الزامات آموزشي اطلاعات محوري در نيروي انتظامي جمهوري اسلامي ايران	سه مؤلفة تصميم گيرنده، محيط مجرمانه و اطلاعات جرم هركدام نيازمند تعريف سرفصل‌هاي آموزشي در محيط اين تحقيق هستند.
3	نظري منظم و همکاران(1398)	بررسي عوامل مؤثر بر جرم يابي كلاهبرداري در فضاي سايبر	همكاري پليس با مقامات قضايي، تجهيزات مدرن، علم و آگاهي از علوم رايانه اي توسط كارآگاهان سايبري و آشنايي مقامات قضايي با مباني فني و حقوقي كلاهبرداري سايبري در جرم يابي كلاهبرداري سايبري تأثير دارد.
4	توكلي و شاه محمدي(1397)	تأثير مديريت فناوري اطلاعات در پي جويي جرائم سايبري	مديريت فناوري اطلاعات بر بهبود پي جويي جرائم سايبري، افزايش سرعت، افزايش نقش اطلاعات و افزايش دقت پي جويي جرائم سايبري تأثير دارد.
5	يادگارنژاد و همکاران(1393)	نقش مديريت تبادل اطلاعات بر فرآيند كشف جرم در فرماندهي انتظامي استان كرمان	عواملِ تبادل و دسترسي مناسب به منابع اطلاعاتي برون سازماني، تبادل و دسترسي مناسب به منابع اطلاعاتي فضاي مجازي، تبادل و دسترسي مناسب به اطلاعات ادارات پليس كشف جرائم، تبادل و دسترسي مناسب به منابع اطلاعاتي پليس هـاي تخصصي همردة پليس كشف جرائم و تبادل و دسترسي مناسب به اطلاعات مردمي بر فرآيند كشف جرم مؤثر هستند.
6	نتایج پژوهش نبوی و صابر(1399)	مطالعۀ تطبیقی چالش‌های نظام عدالت کیفری ایران در دادرسی جرایمِ مرتبط با ارزهای مجازی	ویژگی‌های ارزهای دیجیتال به همراه ابهام در وضعیت قانونی و قلمرو فعالیت‌های مجرمانه، چالش‌هایی برای نظام عدالت کیفری در حوزه دادرسی جرایم، بوجود آورده است.
7	صفاری و همکاران(1399)	کارکردهای مجرمانۀ ارزهای دیجیتال: تحلیل جرم شناختی و راهکارهای پیشگیرانه	در ابعاد فراملی، توجه به جذابیت و مخاطرات مجرمانۀ در ارزهای دیجیتال، بومی سازی مدل‌های مربوط، افزون بر استفاده از ظرفیت‌های مثبت ارزهای مجازی، امکان مقابله کیفری و پیشگیری از جرائم ارتکابی با استفاده از جذابیت ارزهای مجازی.
8	ایزدی و ارزانیان(1398)	پیشگیری از جرم پولشویی و کلاهبرداری در بستراستفاده از رمز ارزهای جهانی	استفاده از شیوه­های پیشگیری وضعی و اجتماعی، برای مقابله با جرائم کلاهبرداری و پولشویی در مبادلات ارزهای دیجیتال قابل طرح هستند.
9	لوپرشت و همکاران (2022)	پولشویی مجازی: پیامدهای سیاست گسترش در استفاده غیر قانونی از ارزهای دیجیتال	بیت کویین در بین پولشویی‌های رمزنگاری رایج است و اکثر آنها از نوعی آلت کویین نیز استفاده می‌کنند و استفاده از مبادلات ارزی شخص ثالث روشی رایج برای ایجاد وجوه غیر قانونی و پنهان کردن عواید حاصل از جرم هستند.
10	راجا(2018)	بررسی رفتار بشر در استفاده از ارزهای دیجیتال	برنامۀ ارزهای دیجیتال برای نسل آینده که کویین های مختلفی دارد به دلیل غیر متمرکز بودن و نظیر به نظیر عمل کردن بسیار مفید خواهد بود.
11	چیان و لی(2016)	خطرات فراگیری پول‌های رمزنگاری شده	اثباتِ تأثیرِ ارز دیجیتال در پولشویی، فرار مالیاتی، جرائم اینترنتی و سایبری در خرید و فروش کالاهای غیر مجاز و به خصوص گسترشِ جرایم سایبری.

 

   در این مقاله سعی شده که جرم‌یابی جرایم مبتنی بر ارزهای دیجیتال با توجه به آنچه در قوانین و شیوه‌های جرم‌یابی در پلیس ایران رایج است با تأکید بر ترکیب داده‌های اطلاعاتی و فضای مجازی، برای دستیابی به دو هدف مورد بررسی قرار گیرد: 1- آشنایی بیشترِ واحدهای تخصصی جرم‌یابی با مفاهیم پول‌ها ی الکترونیکی و جرم هایی که در بسترِ ارزهای دیجیتال در حال وقوع و گسترش است، 2- پی جویی برای یافتن شیوه‌های نوین مبارزه با جرایم حاصل از ارزهای دیجیتال با تاکید بر ترکیب داده‌های اطلاعاتی و فضای مجازی.

جرم‌یابی: در تعریف جرم‌یابی سایبری نیز می‌توان گفت: جرم سايبري را مي توان هرگونه رخداد توأم و انجام شده با فناوري رايانه كه موجب می‌شود بزه ديده متحمل ضرر بالقوه يا بالفعل شود و مرتكب عامداً توانسته يا خواهد توانست چيزي كسب كند، تعريف كرد (فتحيان و مهدوي نور، 1389).

نظریه‌های فضای مجازی: اگر چه جرایم فضای مجازی را می‌توان با استفاده ازبرخی ازنظریه‌های سنتی جرم شناسی تحلیل کرد، ولی برخی جرم شناسان بر این اعتقادند که نظریه‌های سنتی توان تحلیل جرایم مجازی را نداشته و باید جرایم اینترنتی را همگام با برخی مفاهیم و نظریه‌های مجازی بررسی و تجزیه و تحلیل کرد.

الف- نظریۀ انتقالِ فضا(نظریه خاص فضای مجازی): ظاهراً این نظریه اولین و شاید تنها نظریه ای است که درخصوص دلیل ارتکاب جرم در فضای مجازی مطرح شده است. جیشانکار در خصوص طرح این نظریه اذعان می‌کند: «من نظریه ای را برای پیشبرد رشته جرم شناسی فضای مجازی طراحی کرده ام این نظریه، «نظریه انتقال فضا »نامیده می‌شود(جیشانکار⁸،2016: 18). طبق این نظریه، انسان ها وقتی ازیک فضا به فضای دیگر وارد می‌شوند، رفتارمتفاوتی درپیش می‎گیرند. در نظریه انتقال فضایی برای ارزهای دیجیتال آنچه بیش از سایر مؤلفه‌ها اهمیت دارد، تمایل و کشش برای ارتکاب جرم است. شخص اگرچه تمایل و ارتکاب به جرم دارد موقعیت خانوادگی و اجتماعی و... مانع از انجام جرم در فضای حقیقی می‌شود، اما ورود بدون هویت به فضای مجازی، موجب محقق شدن کشش بزهکارانه می‌شود. با این استدلال ارزهای مجازی که به دلیل داشتن ویژگی ناشناس بودن، زمینه را برای انجام عمل بزهکاری مساعد و تمایلات مجرمانه خود را به دور از کنترل و نظارت محیطی بروز داده و از اینکه با بزه دیدگان مواجهه حضوری ندارند در ماهیت این فضا، آزادانه تر مرتکب جرم می‌شوند.

ب- نظریه فرصت جرم (Crime opportunity Theory):

اصول نظریه فرصت جرم که ابتدا توسط کوهن، کلوگل و لند⁹(1981) تدوین و ارایه گردیده بود، توسط فلسون و کلارک¹⁰(1998) تکمیل شده است. در این نظریه فلسون و کلارک اصولی را به عنوان اصول نظریه فرصت جرم برشمرده اند که از مجموع این اصول می‌توان گفت که تفکر حاکم بر این نظریه آن است که به صرف وجود بزهکار و بزه دیده، جرم واقع نمی‌شود؛ بلکه باید فرصت و موقعیت مناسب برای ارتکاب نیز فراهم باشد. بنابراین، نظریه فرصت از نقش مثبت شرایط زمینه ساز وقوع جرم و نقش منفی عوامل مانع جرم صحبت نموده و مدعی است که در صورتِ افزایش فرصت‌های ارتکاب جرم احتمال وقوع جرایم را نیز افزایش داده و برعکس، کاهشِ فرصت‌های ارتکاب جرم، احتمال وقوع جرایم را کاهش می‌دهد(محمد نسل، 1386:  293).

فضاي سایبر: جذابیت‌های جریان آزاد اطلاعات و امکانات فناوری‌های نوین بسیاری از مقاومت‌های اولیه را در هم می شکند و چالش‌های بزرگی را در حوزه‌های فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی پیش روی دولت‌ها قرار می‌دهد (فردیناند¹¹،۲۰۰۰: ۱۹). کاستِلز این دگرگونی بنیادین در فضای سایبر را در حوزه معرفت و زندگی بشری، محصول ۵ مؤلفه تغییر می داند: محوریت یافتن اطلاعات، شمول و فراگیری ارتباطات، منطق شبکه‌ای، انعطاف و همگرایی عام(کاستِلز¹²، ۱۳۸۰: ۹۳-۹۴). نگرش فناورانه به فضای سایبر به مؤلفه‌های چون سخت افزار، نرم افزار، کیفیت و کمیت انتقال داده‌ها و تعامل در شبکه می‌پردازد (سولِر¹³:۲۰۰۵: ۷۴). فضای سایبر به عنوان مجموعه تعامل‌های انسان از طریق رایانه و فناوری‌های نوین ارتباطات بدون در نظر گرفتن زمان و مکان توسط ویلیام سون نویسنده داستان علمی تخیلی در سال ۱۹۸۴ به کار برده شد. مفهومی که مورد نظر گیبسون بود شاید به نوعی مانندِ رباتیک و هوش مصنوعی باشد تا آنچه اکنون به نام «فضای سایبر» شناخته می‌شود(بریر¹⁴،۱۳۸۷: ۱۴). در واقع، اینترنت دروازه فضای سایبر است، اما فضای سایبر ویژگی‌هایی چون میزان و چگونگی دسترسی، راهبری، فعالیت اطلاع یابی، بالندگی و اعتماد شناخته می‌شود(فولسون،۲۰۰۶: ۳۵).

     دُوران، تعریف سه جزئی از فضای سایبر ارائه که به نظر وی «نسبتاً جامع و مانع» است(ویتل¹⁵،۱۳۸۱: ۲۳):۱. حالتی از اندیشه است که توسط افراد در ارتباط، و به وسیله بازنمایی‌های دیجیتال زبان و تجربه حسی به اشتراک گذاشته می‌شود. افرادی که از نظر زمان و مکان جدا از یکدیگرند ولی به وسیله شبکه‌هایی از ابزار فیزیکی به یکدیگر متصل اند.2. فضای روانی خیالی که در آن افکار مجذوب توهم می‌شوند. 3. دنیای مفهومی تعاملات شبکه ای شده بین افراد و هرچیز همراه با این شبکه‌ها و تعاملات(هانی،۲۰۰۶: ۳۵-۳۶). 

 ارزهای دیجیتال: طبق تعریف بانک مرکزی اتحادیه اروپا، ارزهای مجازی عبارتند از: بازنمایی دیجیتالی ارزش که توسط یک بانک مرکزی یا نهاد عمومی منتشر نشده است و ضرورتاً مبتنی بر یک پول اعتباری نیست اما بوسیله اشخاص حقیقی یا حقوقی به عنوان وسیله مبادله مورد استفاده قرار می‎گیرند و می‌توانند به صورت الکترونیکی منتقل، ذخیره و یا مبادله شوند(EBA, 2015 ).

 روش کار ارزهای دیجیتال: ارزهای مجازی بر خلاف پول الکترونیکی فاقد نهاد مرکزی هستند(کیم¹⁶،2016: 77). از طرف دیگر با توجه به ماهیت ارز دیجیتال که غیرملموس بوده و تعدادی شماره است، امکان استفاده مجدد از آنها وجود دارد که به آن پرداخت دوباره می‌گویند. کاربران شبکه به صورت گمنام اقدام به پرداخت و یا دریافت ارز مجازی می‌نمایند(هویر¹⁷،2017: 86). جهت ایجاد اعتماد میان کاربران، تضمین صحت عملکرد سامانه و تراکنش‌ها و جلوگیری از پرداخت دوباره، از فناوری نوین زنجیره بلوک استفاده می‌شود. این فناوری گونه ای از دفترکل توزیع شده است(درشر¹⁸،1397: 264).

مدل‌های کلاهبرداری اینترنتی با ارز دیجیتال: کلاهبرداری در تمام زمینه‌ها وجود دارد. اما به دلیل ماهیت تقریبا ناشناس افراد در حوزه ارزهای دیجیتال، هر سال کلاهبرداری‌های بیشتری اتفاق می‌افتد. با وجود پیشرفت تکنولوژی و افزایش امنیت پلتفرم‌ها و ارزهای مجازی، و همچنین افزایش دانش عمومی نسبت به رمز ارزها و امنیت، اسکمرها نیز دانش خود را افزایش می‌دهند و از راه‌های جدیدی وارد می‌شوند. در شبکه‌های اجتماعی، باید مراقب این نوع پیام‌ها بود. ممکن است پیام‌ها توسط اکانت‌هایی شبیه به حساب‌های کاربری مورد علاقه شما فرستاده شده و ارسال‌کننده، خود را یک اینفلوئنسر سرشناس یا کارمند شرکتی بسیار معتبر خطاب کند، اما این کار بخشی از حقه برای کلاهبرداری با ارز دیجیتال است. طرح‌های هرمی و پانزی برای کلاهبرداری با ارز دیجیتال جزو متداول‌ترین روش‌های کلاهبرداری با ارز دیجیتال به شمار می‌روند.(سایت: www.bankavl.com).

روش‌های شناسایی کلاهبرداری رمز ارزها:

 1-وایت پیپرهایی با کیفیت پایین: بسیاری از پروژه‌های کلاهبردار دارای وایت پیپرهایی هستند که به خوبی در مورد آنها تحقیق نشده و کیفیت بیش از حد پایینی دارند. معمولاً در این وایت پیپرها از کارهای بسیار بزرگ و باور نکردنی گفته می‌شود، که پروژه قصد اجرای آنها را دارد؛ مثلاً اکو اسمارت¹⁹ یک پروژه پانزی است، که با استفاده از کلمات ثقیل و اصطلاحات سنگین، قصد گول زدن افراد ساده لوح و ناآشنا با حوزه بلاک چین و رمز ارزها را دارد.

2-نصب نرم‌افزار ضد فیشینگ: این برنامه به شکل خاصی طراحی شده که لینک‌‌های مخرب، ایمیل‌های خطرناک، وبسایت‌های غیرواقعی و لغو دسترسی را شناسایی کند. این نرم افزارها در بعضی از موارد، لینک‌ و وبسایت‌‌های قانونی را نیز مشخص می‌کنند. به طور مثال نرم‌افزار ضد فیشینگ متاسرت²⁰ توانایی بازبینی آدرس وبسایت‌ها در مقیاس زیاد را داراست و کاربران را در برابر حملات فیشینگ شناخته شده و ناشناس محافظت می‌کند.

3-استفاده از کیف پول سخت افزاری: دو نوع کیف پول سرد و گرم برای استفاده در ارز دیجیتال وجود دارد. یک کیف‌پول سرد(آفلاین) به اینترنت وصل نیست؛ بنابراین نسبت به کیف‌پول گرم کمتر در دسترس هکرها قرار می‌گیرد. اگرچه کیف پول‌های گرم ارزان و استفاده از آن مرسوم‌تر است، اما کیف پول سخت‌افزاری امن‌تر و به شکل یک دستگاه در اختیار کاربر قرار دارد(سایت: www.bankavl.com).

 

روش پژوهش 

پژوهش حاضر از نظر نوع تحقیق یک تحقیق کاربردی و از نظر شیوۀ اجرا از نوع روش تحقیق آمیخته با دو روش تحقیق کیفی(با تکنیک تحلیل مضمون ) و روش کمی(با تکنیک پیمایشی) است. جامعه آماری بخش کیفی نخبگان و خبرگان و و جامعه آماری بخش کمّی افسران کارشناس جرم‌یابی رمز ارزها است. ابزارِ گرد آوری داده‌ها در بخش کیفی مصاحبه نیمه ساختار یافته با روش نمونه گیری گلوله برفی برای رسیدن به اشباع نظری(14 نفر) و ابزار گرد آوری بخش کمی پرسشنامه است که قبل از اجرا از طریق اعتبار صوری و آلفای کرونباخ اعتبار و پایایی آن تأیید شده است. داده‌های تحقیق تحلیل مضمون به روش کد گذاری و داده‌های بخش کمی با استفاده از نرم افزار spss مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. با این وجود سؤالات مصاحبه عبارتند از:

جدول2. پرسش‌های مصاحبه

ردیف	پرسش
1	برداشت شما از ارزهای دیجیتال چیست؟
2	به نظر شما جرم‌یابی ترکیبِ داده اطلاعاتی و کشف علمی جرم در ارز دیجیتال چگونه است؟
3	به نظر شما جرم‌یابی داده‌های اطلاعاتی ارزهای دیجیتال چه ویژگی‌هایی دارد؟
4	از دیدگاه شما، چه عواملی در جرم‌یابی ارزهای دیجیتال اطلاعات محور موثر است؟
5	از دیدگاه شما، ملزومات داده‌های اطلاعاتی ومجازی جرم‌یابی در ارزهای دیجیتال چیست؟
6	به نظر شما ابعاد‏، مؤلفه‌ها و شاخص‌های جرم‌یابی ارزهای دیجیتال چیست؟
7	به نظر شما وضعیت موجود کشف و جرم‌یابی ارزهای دیجیتال بر اساس  ابتکار در ترکیبِ داده‌های اطلاعاتی حقیقی و مجازی جرم‌یابی چگونه است؟
8	به نظر شما در حال حاضر محیط تعاملی جرم‌یابی ارزهای دیجیتال بر اساس داده‌های اطلاعاتی کدام است؟

 

 

یافته‌های پژوهش

1- تحلیل مضمون داده­های حاصل از مصاحبه

   تحلیل داده­های کیفی پژوهش با استفاده از روش تحلیل مضمون و تحلیل محتوا بوسیلة نرم‌افزار «مکس کیودا» نسخه 12.3.1 انجام شده است. ابتدا داده­های کیفی گردآوری و از طریق کدگذاری باز و کدگذاری محوری تحلیل مضمون و سپس تحلیل محتوا شدند.

جدول 3. مفاهیم استخراجی از تحلیل اسناد و پرسشنامه

مفاهیم استخراجی

ارزهای دیجیتال فعالیت غیر قانونی هستند.

ارزهای دیجیتال  بی‌نظمی و اختلال در امنیت اقتصادی جامعه ایجاد می‌کند.

رگه‌هایی از پولشویی در ارزهای دیجیتال مبتنی بر داده‌های اطلاعاتی وجود دارد.

موقعیت‌های جرم‌خیز در ارزهای دیجیتال دیده می‌شود.

شناسایی عوامل جرم‌زا بر اساس داده‌های اطلاعاتی ومجازی جرم‌یابی ارز دیجیتال سخت  هستند.

جرم‌یابی ارزهای دیجیتال مبتنی بر ابتکار در ترکیب داده‌های اطلاعاتی نیازمند کارشناسان خبره هستند.

جرم‌یابی ارزهای دیجیتال مبتنی بر ابتکار در ترکیب داده‌های اطلاعاتی نیازمند تجهیزات پیشرفته هستند.

تجهیزات و فنون مورد نیاز جرم‌یابی ارزهای دیجیتال مبتنی بر داده اطلاعاتی در دسترس پلیس نیست

انتظارات مدنظر از جرم‌یابی ارزهای دیجیتال زیاد هستند.

جرم‌یابی ارزهای دیجیتال مبتنی بر ترکیب داده‌های اطلاعاتی نیازمند حمایت جامعه هستند.

بررسی رویه‌های مؤثر گذشته.

هماهنگی بین نهاد های مسئول در جرم‌یابی ارزهای دیجیتالِ اطلاعات محور ضعیف هستند.

ایجاد ساختار اطلاعات‌محوری در کشف جرم ارز دیجیتال مورد نیاز هستند.

بکارگیری کارکنان متناسب با مهارت و تخصص در جرم‌یابی بر اساس داده‌های اطلاعاتی.

ایجاد شورای هماهنگی جرم‌یابی ارز دیجیتال مبتنی بر داده‌های اطلاعاتی.

پیامدهای اقتصادی و اجتماعی بی توجهی به ارزهای دیجیتال زیاد هستند.

الگوهای سازمانی و ملی جرم‌یابی ارزهای دیجیتال بر اساس داده‌های اطلاعاتی ومجازی جرم‌یابی وجود ندارد.

ظرفیت‌سازی برای مشارکت نهادی و عمومی در کشف ارزهای دیجیتال زیاد هستند.

ایجاد مراکز اطلاعات جنایی ارزهای دیجیتال مبتنی بر داده‌های اطلاعاتی امری مهم هستند.

برداشت‌های دو گانه(قانونی و غیر قانونی)در خصوص ارزهای دیجیتال باید رفع شوند.

اشراف اطلاعاتی بر اساس داده‌های اطلاعاتی ومجازی مهم هستند.

برقراری ارتباط سامانه‌های پلیس با سامانه‌های برون‌سازمانی برای کسب دادۀ اطلاعاتی بیشتر مهم هستند.

ردّ  پای جرائم سازمان‌یافته در تولید و داد و ستد ارزهای دیجیتال وجود دارند.

اطلاعات مربوط به موقعیت‌های مکانی جرم‌یابی ارزهای دیجیتال کم هستند.

اطلاعات مربوط به ویژگی‌های فردی صاحبان مزارع ارزهای دیجیتال کم هستند.

بانک داده‌های اطلاعاتی محیط های حاصلخیز مزارع ارزهای دیجیتال وجود ندارند.

تدوین مقررات پویا، چابک و انعطاف‌پذیردر جرم‌یابی ارزهای دیجیتال مهم هستند.

دستورالعمل‌ها و شیوه‌نامه‌های جرم‌یابی ارزهای دیجیتال بر اساس داده‌های اطلاعاتی باید تدوین شوند.

 

 

2-تحلیل مقوله‌های اصلی:

الف) مقولة «ساختار»:

1)       دستورالعمل‌ها و شیوه‌نامه‌های جرم‌یابی ارزهای دیجیتال بر اساس داده‌های اطلاعاتی باید تدوین شوند.

2)       انتظارات مدنظر از جرم‌یابی ارزهای دیجیتال اطلاعات محور زیاد هستند.

3)       هماهنگی بین نهاد های مسئول در جرم‌یابی ارزهای دیجیتال اطلاعات محور ضعیف 

هستند.

4)       ایجاد ساختار اطلاعات‌محوری در کشف جرم ارز دیجیتال مورد نیاز هستند.

5)       بکارگیری کارکنان متناسب با مهارت و تخصص در جرم‌یابی اطلاعات محور.

6)       ایجاد شورای هماهنگی جرم‌یابی ارز دیجیتالِ مبتنی بر داده‌های اطلاعاتی.

7)       ظرفیت‌سازی برای مشارکت نهادی و عمومی در کشف ارزهای دیجیتال زیاد هستند.

8)       ایجاد مراکز اطلاعات جنایی برای جمع آوری داده‌های اطلاعاتی ارزهای دیجیتال امری مهم هستند.

9)       بانک داده‌های اطلاعاتی محیط های حاصلخیز مزارع ارزهای دیجیتال وجود ندارند.

10)       جرم‌یابی ارزهای دیجیتال مبتنی بر ابتکار در ترکیب داده‌های اطلاعاتی نیازمند کارشناسان خبره هستند.

11)       جرم‌یابی ارزهای دیجیتال مبتنی بر ابتکار در ترکیب داده‌های اطلاعاتی نیازمند تجهیزات پیشرفته هستند.

ب) مقولة «تصمیم گیری»:

1)       ارزهای دیجیتال فعالیت غیر قانونی هستند.

2)       ارزهای دیجیتال بی‌نظمی و اختلال در امنیت اقتصادی جامعه ایجاد می‌کنند.

3)       رگه‌هایی از پولشویی در ارزهای دیجیتال وجود دارند.

4)       موقعیت‌های جرم‌خیز در ارزهای دیجیتال از طریق داده‌های اطلاعاتی و مجازی دیده می‌شوند.

5)       اشراف اطلاعاتی بر اساس  داده‌های اطلاعاتی ومجازی مهم هستند.

6)       داده‌های اطلاعاتی مربوط به موقعیت‌های مکانی جرم‌یابی ارزهای دیجیتال کم هستند.

7)       داده‌های اطلاعاتی و مجازی مربوط به ویژگی‌های فردی صاحبان مزارع ارزهای 

     دیجیتال کم هستند.

ج) مقولة «اطلاعات»:

1)       موقعیت‌های جرم‌خیز در ارزهای دیجیتال دیده می‌شوند.

2)       شناسایی عوامل جرم‌زای ارز دیجیتال سخت هستند.

3)       ایجاد ساختار اطلاعات‌محوری در کشف جرم ارز دیجیتال مورد نیاز هستند.

4)       ایجاد مراکز اطلاعات جنایی جهت جمع آوری داده‌های اطلاعاتی ارزهای دیجیتال امری مهم هستند.

5)       برداشت‌های دو­گانه (قانونی و غیر قانونی)در خصوص ارزهای دیجیتال باید رفع شوند.

6)       ردّ  پای جرائم سازمان‌یافته در تولید و داد و ستد ارزهای دیجیتال وجود دارند.

7)       تدوین مقررات پویا، چابک و انعطاف‌پذیردر جرم‌یابی ارزهای دیجیتال مهم هستند.

 

د) یافته‌های آماری:

در جدول زیر، می­توان تبیین واریانس کل²¹ را مشاهده کرد. این جدول شامل 3 قسمت است. قسمت اول مربوط به مقوله اصلی جرم‌یابی است و مؤلفه‌هایی را تعیین می‌کند که در تحلیل باقی می­مانند. قسمت دوم  شامل مجموع مربع بارهای استخراج شده²²، مربوط به مقوله اصلی جرم‌یابی استخراجی بدون چرخش است و قسمت سوم مربوط به مجموع مربع بارهای چرخش یافته²³ است. موارد ذکر شده در جدول قابل مشاهده است.

 

جدول 4. تبیین واریانس مؤلفه­های مستخرجه

مؤلفه‌ها	مقوله اصلی جرم‌یابی ارزهای دیجیتال است		مجموع مربع بارهای استخراج شده
	کل	واریانس	کل	واریانس
دستورالعمل‌ها و شیوه‌نامه‌های جرم‌یابی ارزهای دیجیتال داده محور باید تدوین شود.	23/18	15/853	15/853	23/18
رگه‌هایی از پولشویی در ارزهای دیجیتال وجود دارد.	420/5	520/3	520/3	420/5
شناسایی عوامل جرم‌زای ارزهای دیجیتال سخت است.	211/4	740/2	740/2	211/4
جرم‌یابی ارزهای دیجیتال بر اساس داده‌های اطلاعاتی و مجازی نیازمند تجهیزات پیشرفته است.	3/153	2/108	2/108	3/153
جرم‌یابی ارزهای دیجیتال نیازمند حمایت اطلاعات مردم در جامعه است.	2/922	1/955	1/955	2/922
هماهنگی بین نهاد های مسئول در جرم‌یابی ارزهای دیجیتال ضعیف است.	2/888	1/864	1/864	2/888
ایجاد شورای هماهنگی جرم‌یابی ارزهای دیجیتال	2/613	1/681	1/681	2/613
ایجاد مراکز اطلاعات جنایی جهت جمع آوری داده‌های اطلاعاتی و مجازی ارزهای دیجیتال امری مهم است.	320/2	1/544	1/544	320/2
رد و پای جرائم سازمان‌یافته در تولید و داد و ستد ارزهای دیجیتال وجود دارد.	327/2	1/482	1/482	327/2
ارزهای دیجیتال فعالیت غیر قانونی است.	101/2	1/404	1/404	101/2

 

    با توجه به جدول فوق، ۱۰ مؤلفه اول دارای مقادیر ویژه بزرگتر از یک هستند و در تحلیل باقی می‌مانند. این مؤلفه‌ها تقریباً ۹۱% واریانس شاخص‌های مؤلفه‌های نظام جامع جرم‌یابی ارزهای دیجیتال بر اساس داده‌های اطلاعاتی در فضای حقیقی و مجازی را تبیین می‌کنندکه مهمترین آنها تدوین دستورالعمل‌ها و شیوه نامه‌های جرم‌یابی ارزهای دیجیتال بر اساس داده‌های اطلاعاتی در فضای حقیقی و مجازی و رگه‌هایی از پولشویی در رمز ارزها و شناسایی عوامل جرم‎زای ارز دیجیتال مهم هستند، اگرچه سخت به نظر می رسد.

 

بحث و نتیجه گیری

به طور کلی نتیجۀ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد سه مقوله اصلی ساختار، تصمیم گیری و اطلاعات بر روی متغیر وابسته تحقیق یعنی جرم‌یابی ارز دیجیتال با ترکیبِ ابتکاری داده‌های اطلاعاتی مؤثر است. از مهمترین شاخصه‌های به دست آمده از تحقیقِ جرم‌یابی ارزهای دیجیتال با توجه به ترکیبِ داده‌های اطلاعاتی می‌توان به نظام جامع جرم‌یابی ارزهای دیجیتال و شناسایی عوامل اجزای آن به کمک داده‌های اطلاعاتی در فضای حقیقی و مجازی اشاره نمود. در صورت محقق نشدن وضعیت جرم‌یابی و جرم‎زایی برای رسیدگی به پی‌جویی جرایم مربوط به ارزهای دیجیتال داده محور، می‌تواند پیامدهای اقتصادی جبران ناپذیری داشته باشد؛ از جمله این پیامدها می‌توان به اختلال در امنیت اقتصادی، گسترش جرائم خرد و کلان به خصوص کلاهبرداری در فضای مجازی، اقدامِ مجرمان یقه سفید به تبادل مالی غیرقانونی با ارزهای دیجیتال مانند بیت کوین و پولشویی اشاره نمود. به طور کلی اصلاح و تصویب قوانین مرتبط با ارزهای مجازی، تعیین عناوین مجرمانه مرتبط با ارزهای مجازی بر اساسِ داده‌های اطلاعاتی در جایی که امکان تطبیق با قوانین فعلی وجود ندارد، همکاری با سایرِکشورها و نهادهای بین المللی در زمینه تبادل داده‌های اطلاعاتیِ فضای مجازی و حقیقی، ابتکار در کشف ارتباطِ جرایم در بسترِ ارزهای دیجیتال به کمک داده‌های اطلاعاتی و همچنین استرداد مجرمین مرتبط با ارزهای دیجیتال، تربیت نیروی متخصص بر پایۀ اطلاعات محوری در مقابله با جرایم مرتبط با ارزهای مجازی و آموزش ضابطان دادگستری با ابتکار در نحوۀ بکارگیری داده‌های اطلاعاتیِ فضای مجازی و حقیقی، از جمله راهکارها در زمینه رفع چالش‌های جرم‌یابی ارزهای دیجیتال در فضای مجازی هستند.

   در حال حاضر جهان پدیده نوینی به نام های ارزهای دیجیتال را تجربه می‌کند. در مدتِ کوتاهی پول مجازی جایگاه خوبی در مبادلات مالی روزانه مردم کسب نمود. در سال‌های اخیر نیز ارز دیجیتال با استقبال کاربران ایرانی مواجه شده است. ارزهای دیجیتال در حال گسترش است اولین و مهمترین آنها در حال حاضر بیت کوین است. استفاده کاربران از این وسیله پرداخت نوین فرصت‌ها و تهدیدهایی را ایجاد کرده‌اند. دسترسی بین‌المللی برای پرداخت آزاد، سرعت پرداخت در ارزهای دیجیتال، دور زدن تحریم ها و کم شدن سلطه دلار، هزینه پایین در معاملات پرداخت‌های متعارف بانکی از جملۀ این فرصت‌ها است و ترویج فعالیت‌های مالی غیر قانونی در انجام جرائم مالی و غیرمالی مانند پولشویی، تروریسم اقتصادی، مشکلات امنیتی، نظارت در تراکنش‌های مالی و... نیز از جملۀ تهدیدات هستند. به نظر می رسد در شرایط فعلی این تحریم ها، اقتصاد کشور را هدف قرار داده است، در صورت تدوین قوانین و مشخص نمودن نهاد واسط و ایجاد سیاست‌های اقتصادی مبتنی بر داده در قبال استفاده از ارزهای دیجیتال، پول مجازی می‌تواند مقداری از این تحریم‌ها را خنثی نماید. می‌توان انتظار داشت ورود فضای مجازی و ارزهای دیجیتال به حوزه اقتصاد و گسترش روزافزون آن در آینده، چندان دور بر اساس ارزهای دیجیتال سازماندهی شود. فلذا قبل از گسترش بی‌رویه جرائم در این فضا، باید به صورت ابتکاری با ورود به فضای سایبر و ترکیبِ اطلاعاتِ آن با فضای حقیقی برای تسلط بر جرم‌یابی ارزهای دیجیتال و با تجهیز خود به فناوری‌های نوینِ لازمه، خود را کاملاً آماده رویارویی و مبارزه با جرائم در خصوص استفادۀ مجرمانه از ارزهای مجازی نموده و در صورت گسترش روز افزون این پول دیجیتال از حالت انفعال خارج شد. نتایج تحقیق حاضر مبنی بر نیاز به تدوین دستورالعمل و شیوه نامه‌های جرم‌یابی ارزهای دیجیتال با نتایج پژوهش راجا(۲۰۱۸)، نبوی،صابر(۱۳۹۹)، صفاری و همکاران(۱۳۹۹) همسو است. درخصوص نتیجه دیگر تحقیق مبنی بر وجود رگه‌هایی از پولشویی و لزوم شناسایی عوامل جرم‎زای ارزهای دیجیتال با نتایج پژوهش‌های یاوری و رحیمی(1398)، نبوی، صابر(۱۳۹۹)، صفاری و همکاران(۱۳۹۹)، ایزدی و ارزانیان(۱۳۹۸) و لوپرشت و همکاران (2022) همسو است. نتیجه دیگر حاصل شده از پژوهش مشارکت نهادها و اطلاعاتِ عموم مردم در تعیین استفاده مثبت ارزهای دیجیتال در تبادلات اقتصادی و تعیین سرفصل‌های آموزش عمومی است که با نتایج پژوهش راجا(۲۰۱۸)، صفاری و همکاران (۱۳۹۹)، یاوری و همکاران(1398) و یادگارنژاد و همکاران(1393) همسو است. در خصوصِ دسترسی به اطلاعات جرم و تجهیزات در فضای حقیقی و مجازی نتایج پژوهش‌های توکلی و شاه محمدی(1393)، یاوری و همکاران (1398)، یادگارنژاد و همکاران(1393)، یاوری و رحیمی(1398) و نظری منظم و همکاران(1398) همسو هستند

در راستای این پژوهش پیشنهادهای زیر توصیه می‌شود:

1-تدوین دستورالعمل و شیوه نامه‌های جرم‌یابی ارزهای دیجیتالِ داده محور.

۲-هماهنگی بین نهادهای مسئول، جهت تجمیع اطلاعات و از بین بردنِ بسترهای جرم‎زایی ارزهای دیجیتال.

۳-ایجاد بسترِ لازم برای استفاده از داده‌های اطلاعاتی فضای مجازی و حقیقی در خصوصِ مبادلات ارزهای دیجیتالِ داده محور.

۴-گسترش مراکز اطلاعات جنایی جهت غنی نمودن اطلاعاتِ جرم‌یابی ارزهای دیجیتال.

۵- ساماندهی قوانین حوزۀ پول‌های مجازی.

۶-ایجاد نظام نرخ تبدیل ارزهای مجازی و واقعی با کمترین هزینه جهت جذبِ حداکثری مبادلات تجاری و کاهش گرایش به جرم در فضای مجازی.

 

منابع و مآخذ

ایزدی، زهرا: ارزانیان، نسترن. پیشگیری از جرایم پولشویی و کلاهبرداری در بستر استفاده از رمز ارزهای جهانی. فصلنامه رهیافت پیشگیری. بهار 1398- دوره 2، شماره 1-صفحه 37-56.

بل، دیوید(۱۳۸۹). درآمدی بر فرهنگ های سایبر، ترجمه: مسعود کوثری و حسین حسنی، تهران: انتشارات جامعه شناسان.

 شاملو،باقر؛ خلیلی پاچی، عارف. مجازی شدن بزهکاری یقه سفیدی در پرتو ارزهای مجازی. مجله حقوقی دادگستری. سال ۸۴، شمارۀ ۱۱۰ ،تابستان۱۳۹۹ ،صفحات ۶۷-99.

بانک مرکزی ج.ا.ایران، پیش نویس الزامات و ضوابط حوزه رمز ارزها، معاونت فن آوریهای نوین، : 1397.

توكلي، فخرالدين و شاه محمدي غلامرضا (1397). تأثير مديريت فناوري اطلاعـات در پي جويي جرائم سايبري. فصلنامة پژوهشهاي اطلاعاتي و جنـايي. 13(2). صص 129-148. بازیابی از: https://b2n.ir/226888.

درشر، دنیل(1397). مبانی بلاکچین، مقدمه ای غیرفنی در 25 گام. ترجمه: سیاوش تفضلی. چاپ اول. تهران؛ نشر صفحه سفید.

دوران، بهزاد(۱۳۸۱). تاثیر فضای سایبر در هویت اجتماعی، پایان نامه دکترا، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی.

صفاری، علی؛ صابری، راضیه؛ خلیلی، عارف؛ کارکردهای مجرمانه ارزهای مجازی: تحلیل جرم‌شناختی و راهکارهای پیشگیرانه. دانش نامه حقوق اقتصادی. پاییز و زمستان 1399صص 223-250.

فتحیان، محمد؛ مهدوی نور، حاتم(1389). مبانی و مدیریت فناوری اطلاعات. تهران. ناشر: دانشگاه علم و صنعت ایران.

کاستلز، مانوئل(1380). عصر اطلاعات: اقتصاد، جامعه و فرهنگ؛ ظهور جامعه شبکه ای. جلد1، ترجمه احد علیقلیان و افشین خاکباز. تهران، انتشارات: طرح نو.

نبوی، سید مهدی؛ صابر، محمود(1399). مطالعه تطبیقی چالش‌های نظام عدالت کیفری ایران در دادرسی جرایم مرتبط با ارزهای مجازی. پژوهش‌های حقوق تطبیقی، بهار 1399، دوره بیست و چهارم - شماره 1.

محمدنسل، غلامرضا(پاییز 1386). اصول و مبانی نظریه فرصت جرم، فصلنامه حقوق دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران. دوره 37- شماره 3. صص 293- 322.

نظري منظم، مهدي؛ مجيدي، عبداالله؛ هنـدياني، عبـداالله و وفـادار، حسـين (1398). بررسي عوامل مؤثر بر جرميابي كلاهبرداري در فضاي سايبر. فصلنامة پژوهشهاي دانش انتظامی:2(21). صص 217 - 246. بازیابی از: https://b2n.ir/198008.

نواب پور، علیرضا؛ یوسفی، احمد علی؛ طالبی، محمد، تحلیل فقهی کارکردهای پول‌های رمزنگاری شده(مورد مطالعه بیت کوین)، فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، سال هجدهم، شماره 72:، زمستان، : 1397.

ويليامز، فرانك پي؛ مك شين، ماري لين دي(1386). نظريه‌هاي جرم شناسي، ترجمه حميدرضا ملك محمدي. چاپ دوم. تهران. نشر ميزان.

هندیانی، عبدالله؛ مرشدی، مسعود(1396). جایگاه آینده پژوهی در جرم‌یابی. تهران. نشر: پژوهش‌های اطلاعاتی و جنایی. دوره12. شماره3.

ياوري، اميرحسين و رحيمي، علي (1398). بررسي تأثير رويكرد اطلاعات پايه اي بـر جرميابي پــولشويي. فصلنامة كارآگاه. 12،47 ،ص58 -77 .بازيــابي از https://b2n.ir/077688

ياوري بافقي، اميرحسين؛ نجار باغساه، رسول، و يكتا، علي(1398). تعيين الزامات آموزشي اطلاعات پاية در نيروي انتظامي جمهوري اسلامي ايران. فصلنامة آموزش در علوم انتظامی: صص 129 -154. بازیابی از: https://b2n.ir/326586 .

 

Brier, Søren (2010) Cybersemiotics and the question of knowledge. In: Information and Computation. Gordana Dodig-Crnkovic & Mark Burgin(eds). World Scientific Publishing Co.

Borgonovo, Emanuele (2018). Between cash, deposit, and Bitcoin: would we like a central bank digital currency? money demand and experimental economics, working paper N.75 april 2018.

Clarke RV., & Cornish, DB. (1985). Modeling of fenders’ decisions: A frame- work for research and policy. In Michael Tonry Norval Morris (eds.), Crime and Justice, Chicago: University of Chicago Press.

D. Romeo (2016). Hidden Threat: The Dark Web Surrounding Cyber Security, 43 N. Ky. L. Rev. 73.

Cian, H.& Li, Z.H.E. (2016). The Role Decentralised Non-Regulated Virtual Currencies Play in Facilitating Unlawful Financial Transaction. Master of Science Thesis in KTH university. NO: 2016:80.

EBA (2014). Opinion on virtual currencies, European Banking Authority.

Ferdinand, P. (2000). The Internet, Democracy & Democratization. London: Frankcass

Publisher.

Folson, Thomas C. (2007). Defining Cyberspace (Finding Real Virtue in the Place of Virtual Reality) (2006). Tulane Journal of Technology & Intellectual Property, Vol. 9, p. 75.

Hak J. Kim.(2016). Virtual Currency Is Becoming Reality: Is It Opportunity or Disaster, 16 J. Int'l Bus. & L. 75.

Haney, William S. (2006). Cyberculture, Cyborgs and Science Fiction: Consciousness and the Posthuman. The Netherlands: Rodopi B.V.

Jaishankar, Karuppannan. (2008). Space Transition Theory of Cyber Crimes, In book: Crimes of the Internet, Publisher: Pearson, Editors: Frank Schmalleger, Michael Pittaro, pp.283-301. Available in: https ://www.researchgate .net/publication /321716315.

Jaishankar, Karuppannan. (2016). Cyber Criminology and Space Transition Theory: Contribution and Impact, pp. 101-110. In: Chapter 3. Cybercrimes, cybercriminals and cybervictims. Available in:https://www.researchgate.net/publication/332550803

J.Martin (2014). Drugs on the Dark Net: How Cryptomarkets Are Transforming the Global Trade in Illicit Drugs, first published, UK: Palgrave Macmillan.

Kizza, J. M. (1998). Ethical and social Issues in the information Age. New York: springer-verlag.

S.Nakamoto, Bitcoin(2008). A Peer-to-Peer Electronic Cash System, 2008.

S. Daniel. (2018). Managing Aggregate Liquidity: The Role of a Central Bank Digital Currency, Journal of Financial Stability.

Sesha, Kethineni; Ying, Cao; Cassandra, Dodge (2017). Use of Bitcoin in Darknet Markets: Examining Facilitative Factors on Bitcoin-Related Crimes; Southern Criminal Justice Association, 2017.

Surda. P. (2012). Economics of bitcoin: is Bitcoin an alternative to fiat currencies and gole, dev. economicsofbitcoin.com/.

S, John (2004). The Psychology of Cyberspace. http://truecenterpoint.com/ce/index.html.

Raja, R. (2018). Crypto currency Exchange Interface Platform that Translate Human to Robotic Intelligence. International Journal of Scientific Research in Computer Science, 3 ,3. ISSN: 2456-3307.

 

 

 

---

[1]  . دانشگاه تربیت افسری امام حسن مجتبی (ع)، گروه کشف جرایم، تهران، ایران (نویسنده مسئول) [e-mail]

[2]  . دانشگاه تربیت افسری امام حسن مجتبی(ع) گروه اطلاعات، تهران، ایران [e-mail]

[3]  . دانشگاه تربیت افسری امام حسن مجتبی(ع) گروه کشف جرایم، تهران، ایران [e-mail]

 

[4] . romeo

[5] . Leuprecht & el

[6] . raja

[7] . chian&li

[8]  . jeishankar

[9] .  klogel & Land

[10]  . Felson & Clark

[11] . Ferdinand 

[12] . castels

[13] . Soler

[14] . Barir

[15] . Witel

[16]  . kim

[17]  . hovier

[18]  . Dersher

[19]  . EcoSmart

[20]  . Metacert

[21] 1 . Total Variance Explained

[22] 2 . Extraction Sums of Squared Loadings

[23] 3 . Rotated Sums of Squared Loadings