تعیین نقش و سهم برخی عوامل و موانع رشد خلاقیت در نظام آموزشی ایران (مورد مطالعه: مدارس دوره متوسط اول کاشان)

محورهای موضوعی : خلاقیت شناسی سازمانی و مدیریتی- مدیریت خلاقیت و نوآوری

محمد امینی ¹ (دکتری برنامه ریزی درسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران)
حمید رحیمی ² (دکتری مدیریت آموزشی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران)
مرجان منتظر ³ (کارشناس ارشد برنامه ریزی درسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران)

تاریخ دریافت : 1397/06/03 تاریخ پذیرش : 1398/06/13 تاریخ انتشار : 1398/06/28

کلید واژه: معلمان, دانش آموزان, مدارس, آموزش و پرورش, تفکر خلاق,

چکیده مقاله :

هدف: خلاقیت بهعنوان یک هدف آموزشی ارزشمند هیچگاه در خلأ حاصل نمیشود، بلکه حصول و بروز آن در ساحتهای مختلف، مستلزم پیش بینی مجموعهای از بسترها و شرایط اولیه میباشد. لذا هدف اصلی پژوهش آسیب شناسی رشد خلاقیت دانشآموزان در نظام آموزشی ایران بود. روش: این تحقیق از نظر روش، توصیفی- پیمایشی است. جامعه آماری این تحقیق شامل کلیه معلمان و مدیران مدارس متوسطه دوره اول شهرستان کاشان به تعداد 400 نفر در سال تحصیلی 95-94 میباشد. در این پژوهش از روش نمونهگیری تصادفی خوشهای طبقهای استفاده شد. حجم نمونه بر مبنای فرمول کوکران 196 نفر برآورد شد و پرسشنامه در میان 220 نفر از دبیران و مدیران توزیع گردید و 196 پرسشنامه معتبر، مبنای تحلیل آماری قرار گرفت. ابزار اندازهگیری، پرسشنامه محقق ساخته شامل 30 گویه بسته پاسخ در قالب طیف پنج درجهای لیکرت (بسیار زیاد تا بسیار کم) و دو سوال باز پاسخ در مورد موانع و راهکارهای رشد خلاقیت بود. روایی پرسشنامه به صورت محتوایی و سازه انجام شد. پایایی پرسشنامه از طریق ضریب آلفای کرونباخ، 91/0 به دست آمد. تحلیل دادهها در دو سطح توصیفی و استنباطی انجام شد. یافته ها: یافته ها نشان داد در میزان تاثیرگذاری عوامل رشد خلاقیت، میانگین نقش همه مولفه ها بالاتر از حد متوسط سه می باشد و با 95% اطمینان، هر شش مولفه، تاثیر معنیداری در پرورش خلاقیت دانشآموزان دارند. نتیجه گیری: طبق یافته ها، محتوا و تجارب یادگیری، راهبردهای یاددهی یادگیری، روشهای ارزشیابی، امکانات و وسایل کمک آموزشی، الگوهای ارتباطی و ساختار نظام آموزشی به صورت معنیداری در خلاقیت دانشآموزان مؤثر میباشند. در بررسی موانع نیز به ترتیب کتب درسی، معلمان، امکانات مدرسه، زمان، مشکلات ساختاری، روش های ارزشیابی، فضای آموزشی و خانواده بیشترین نقش را داشتند.

چکیده انگلیسی:

Purpose: Creativity, as a valuable educational goal, is never obtained in the vacuum, but its acquisition and occurrence in different areas requires the prediction of a set of substrates and conditions. Thus the purpose of this research was the pathology of development of student’s creativity in the Iranian educational system. Method: The research in terms of methodology is survey-descriptive. The population of this study included all schools teachers and principals in secondary first period at Kashan city were 400 in the academic year 2015-2016. In this study, stratified cluster random sampling method was used. The sample size was estimated based on Cochran formula 196 sample and a questionnaire distributed among 220 teachers and principals were distributed and 196 valid questionnaires based on statistical analysis was performed. Measurement tool was a research-made questionnaire in 30 response close item on base five- scale Likert (very high until very low) and 2 respons open item about barriers and solutions for creativity growth. The questionnaire validity done as content and construct. Reliability of the questionnaire through Cronbach's alpha coefficient obtained equal to 0.91. Data analysis done in two level descriptive and inferential. Results: The findings showed that in the extent of the effect of creativity growth factors, the average of all components was higher than the average of three, and with 95% confidence, each of the six components had a significant effect on the creativity of the students. Conclusion: According to the findings, content and learning experiences, learning strategies, evaluation methods, educational facilities and facilities, communication patterns and educational system structure are significantly effective in students' creativity. The study also identified barriers such as textbooks, teachers, school facilities, time, structural problems, assessment methods, educational environment and family had most role.

منابع و مأخذ:

ارواحی، معصومه. (1392). بررسی عوامل موثر در پرورش خلاقیت دانش آموزان دوره ابتدایی از دیدگاه معلمان مقطع ابتدایی نواحی چهارگانه شهر کرج، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز.

اشتری، ابوالفضل. (1380). نقـش مـدیران در بـروز خلاقیـت در معلمان. نشریه نگاه، 9، 8.، 24-30.

پروند، محمد حسن. (1388). مقدمات برنامه‌ریزی آموزشی و درسی، تهران: چاپ خورشید.

پینتریچ، پل. (1390). انگیزش در تعلیم و تربیت، ترجمه مهرناز شهر آرای، تهران: نشر علم.

جاویدی، طاهره. (1385). الگوی برنامه‌ درسی مذاکره ای، رهیافتی نو برای تمرکز زدایی از آموزش متوسطه، فصلنامه مطالعات برنامه درسی، 1، 4، 65-81.

جهانیان، رمضان. (1395). بررسی عوامل موثر در پرورش و توسعه خلاقیت دانش آموزان مدارس ابتدایی استان البرز، ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 6 (2): 175-202.

حسینی، افضل‌السادات. (1394). ماهیت خلاقیت و شیوه‌های پرورش آن، مشهد: آستان قدس رضوی.

حق شناس، مرجان. (1378). خلاقیت در آموزش و پرورش، فصلنامه‌ مدیریت در آموزش و پرورش، شماره 23.

رسولی، یوسف، عیسی مراد، ابوالقاسم. (1395). تعیین اثربخشی روش تدریس‌ بدیعه ‌پردازی بر خلاقیت و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان استان کهگیلویه و بویراحمد، ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 6 (1): 174-157.

روحانی، عباس، ماهر، فرهاد. (1386). اثر نوع ارزشیابی بر جو کلاس، ویژگی‌های عاطفی و خلاقیت دانش‌آموزان،فصلنامه اندیشه‌های تازه در علوم تربیتی، 2، 4، 55-70.

سیف، علی اکبر. (1396). سنجش فرایند و فراورده یادگیری: روشهای قدیم وجدید، تهران: دوران.

شعبانی، حسن. (1396). مهارت های آموزشی و پرورشی، تهران: انتشارات سمت.

صادقی مال امیری، منصور. (۱۳۹۴). تئوری سیستمی خلاقیت در سازمان، فصلنامه ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی،۴ (۴): ۲۰۷-۱۶۳.

صمدی، پروین، رجایی پور، سعید، آقاحسینی، تقی، قلاوندی، حسن. (1387). تبیین جو یادگیری  اثربخش بر اساس مؤلفه های مدیریت کلاس درس، فصلنامه اندیشه های نوین تربیتی، 4، 1، 155-175.

عظمتی، حمیدرضا؛ پرویزی، رضا؛ کریمی، امیررضا؛ آقابیگی، مریم. (1395). اصولطراحیمؤثردرارتقایخلاقیتدانشآموزاندرفضاهای آموزشی، مجله ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 6 (2): 121-142.

عظیم پور، رضا؛ عیسوی، محسن؛ عظیم پور، احسان. (1396). اثربخشیراهبردیاددهییادگیرینقشهمفهومیدرتدریسعلومبرخلاقیتدانش آموزانپایهششمابتدایی، مجله ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 6 (4): 1-26.

فتحی واجارگاه، کورش. (1395). اصول و مفاهیم اساسی برنامه‌ریزی درسی، تهران: علم استادان.

فرج اللهی، مهران، موسوی، سید علی محمد، تاجی، پروانه. (1389). باعنوان شناسایی عوامل موثر در پرورش خلاقیت دانش‌آموزان مقطع راهنمایی. پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تهران.

کاظمی، یحیی، جعفری، نرگس. (1387). بازدارنده‌های خلاقیت دانش‌آموزان: فعالیت‌ها و ویژگی‌های معلم، اندیشه‌های نوین تربیتی. 4، 1، 177-192.

گروه مترجمان. (۱۳۹۱). فرهنگ توصیفی انجمن روانشناسی آمریکا، تهران: ارس.

گلکاری، سمیه، آیتی، محسن، راستگو مقدم، میترا. (1390). تأثیر برنامه درسی مبتنی بر وبلاگ بر خلاقیت دانش‌آموزانمتوسطه، نشریه علمی پژوهشی فناوری آموزش، 7، 4، 325-333 .

لوی، اریه.  (1391). برنامه‌ریزی درسی مدارس، ترجمه فریده مشایخ، تهران: انتشارات مدرسه.

مهرمحمدی، محمود. (۱۳93).  برنامه‌ریزی درسی: نظرگاه‌ها، رویکردها، و چشم‌اندازها، تهران: سمت.

ملکی، حسن. (1395). برنامه‌ریزی درسی (راهنمای عمل)، ویرایش دوم، مشهد: پیام اندیشه.

موسی پور، نعمت الله. (1395). مبانی برنامه ریزی آموزش متوسطه، آستان قدس رضوی و دانشگاه کرمان.

موسوی، ماهرخ؛ مقامی، حمیدرضا. (1391). مقایسه اثر بخشی دو شیوه جدید و قدیم ارزشیابی تحصیلی در بروز خلاقیت و پیشرفت درسی دانش آموزان دوره ابتدایی، مجله ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 2 (2): 125-146.

موحدی، یزدان. (1398). تأثیر طراحی بهینه فضای آموزشی بر ارتقای خلاقیت، مجله فناوری آموزش، 13 (3): 523-529.

مهرجو، ناهید. (1392). تأثیر آموزش راهبردهای یادگیری بر تفکر خلاق دانش‌آموزان پایه پنجم شهر تهران، فصلنامه فلسفه و کودک، 1، 3، 62-55.

میرکمالی، سید محمد، حیات، علی اصغر، اسمی، کرامت. (1390). رابطه خلاقیت سازمانی با ساختار ارگانیکی و مکانیکی مدارس، مطالعه موردی مدارس متوسطه. مدیریت و برنامه ریزی در نظام‌های آموزشی، 4، 7، 28-49.

نجفی خواه، مهدی؛ یافتیان، نرگس؛ بخشعلی زاده، شهرناز. (۱۳۹۰). دورنمایی از خلاقیت در فرآیند آموزش ریاضی، نشریه فناوری آموزشی، ۵(۴): 251-264.

نیکنام، ندا. (1386). بررسی مقایسه ای میزان اضطراب امتحان، عزت نفس وخلاقیت دانش‌آموزان در ارزشیابی واقعی و ارزشیابی سنتی، پایان نامه کارشناسی ارشد علوم تربیتی دانشگاه کاشان.

یازرلو، اعظم. (1392). نقش معلم در پرورش خلاقیت دانش‌آموزان در دوره متوسطه از دیدگاه معلمان و دانش‌آموزان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی.

Al-karasneh, S. & Saleh, A. M. (2010). Islamic perspective of creativity: A model for teachers of social studies as leaders. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 2 (2), 412-426.

Barata, G., Gama, S., Fonseca, M. J, & Gonçalves, D. (2013). Improving student creativity with gamification and virtual worlds. Paper presented at the Proceedings of the First International Conference on Gameful Design, Research, and Applications.

-Batastini, S. D. (2012). The relationship among student’s emotional intelligence, creativityand leadership. Dissertation Abstract International secction A: Humanities and Social Science, 62.

Cole, D. G, Sugioka, Heather, L. (1999). Supportive classroom environments for creativity in higher education. The Journal of Creative Behavior, 33(4): 277-293.

De Ros, J. L. (2017).  A study on factors affecting creativity and teachers impact on it: Student’s perspectives, International Journal of Advance Research in Computer Science & Management Studies, 4 (6): 44-48.

Lammers, W.J. & Murphy, J. (2002). A profile of teaching techniques used in the university classroom, Active Learning in Higher Education, 3(1): 54-67.

Lin, C.S. & Wei Wu, R. (2016).  Effects of web-based creative thinking teaching on students’ creativity and learning outcome,  Eurasia Journal of Mathematics, Science & Technology Education, 12 (6): 1675-1684.

Machts, N., Kaiser, J., Schmidt, F. & Moller, J. (2016). Accuracy of teachers' judgments of students' cognitive abilities: A meta-analysis, Educational Research Review, 19: 85-103.

Niu, W., & Sternberg, R. J. (2003). Societal and school influences on student creativity: The case of China. Psychology in the Schools, 40(1), 103-114.

Peng. J., Chen, Y., Xia, Y., & Ran, Y. (2017).Workplace loneliness, leader-member exchange and creativity: The cross-level moderating role of leader compassion. Personality and Individual Differences, 104: 510-515.

Sakat, A., Asmadi, Z., Mohamad, Z., Muhamad, R., & Kasmo, M. A. (2012). Educational technology media method in teaching and learning progress. American Journal of Applied Sciences, 9 (6), 874.

Soh, K. (2017). Fostering student creativity through teacher behaviors. Thinking Skills and Creativity, 23: 58-66.

Sylvie, S., SEPPALA, N. & Sadowska, N. (2015). Facilitating creative thinking in the classroom: Investigating the effects of plants and the colour green on visual and verbal creativity, Thinking Skills and Creativity, 19: 1-8.

Weiping, H., Fengchun, C., Haihong, W., Jing, L., Mark, A. & Yinghe, C. (2017). The influence of teaching methods on creative problem finding, Thinking Skills and Creativity, 24: 86-94.

Wylie, C. & Lyon C. (2012). Formative assessment, supporting student's learning, R & D Connections, No.19. Available at: www.ets. org.

Xinfa, Y., Jonathan, P., & Guo, J. (2015). Modeling influences on divergent thinking and artistic creativity. Journal of Thinking Skills and Creativity, 16: 62-68.

Yuan, H.B., Williams, B.A., Yin, L., Liu, M., Fang, J. B. & Pang, D. (2011). Nursing students views on the effectiveness of problem- based learning, Nurse Education Today, 31(6): 577- 581.