مکالمه انسان و مکان مقدّس جستاری بر نقش مخاطب در فهم قداست مکان

محورهای موضوعی : معماری

محمد علی تربیت جو ¹ , غلامرضا رستمی ²

1 - دانش آموخته دکتری تخصصى معمارى، گروه معماری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
2 - استاد دانشکده معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1392/03/13 تاریخ پذیرش : 1392/05/20 تاریخ انتشار : 1397/09/01

کلید واژه: مکان مقدّس, فهم, مکالمه, تأویل, سنّت,

چکیده مقاله :

امروزه نقش فضای معماری در انتقال مفهومِ قداستِ مکان کم رنگ و منقطع است. در این بحث به تحلیل این انقطاع پرداخته‌ شده است. روش تحلیل این پژوهش به مباحث هرمنوتیکِ مدرن وابسته است که بر نقش مخاطب در فهم و آفرینش معنا تأکیددارند. در این راستا پس از دسته‌بندی انواع بناهای مقدس با توجه به اراده خداوندی یا میل استعلایی بشر، در مسیر تحلیل فهم انسانی از مکان مقدس، از مفهوم مکالمه استفاده شده است که از مفاهیم اصلی هرمنوتیک گادامری محسوب می‌شود؛ چراکه به نظر می‌رسد می‌توان از آن به‌عنوان مفهومی اساسی در تفسیر مکان بهره برد. در خلال مطالب در مورد نقش سنت هنری و نحوه تفسیر آن به‌عنوان مفهومی اساسی و پایه در فهم اثر معماری بحث کرده‌ایم. نتایج پژوهش نشان می‌دهد فهم، مکالمه و پذیرش یک اثر هنری پرمعنا (به‌ویژه مکان مقدس) در تمایلی دوگانه نسبت به سنت‌ها اتفاق می‌افتد و آن دیالکتیک بازگشت و استقبال است.

چکیده انگلیسی:

Temples and sacred spaces are one of the most important structures which their existence date back to the appearance of religions; however in recent years, the role of Architecture in transmitting the conception of sacredness has been interrupted. This paper aims to analyze this interruption, and answer how meanings are created in a sacred space. In order to achieve this goal, sacred spaces are divided into two categories of “exalted” sacred spaces (which get their sanctity from the God), and “promoted” sacred spaces (which get their sanctity from the human need to worship). Afterwards, different definitions of the word “tradition” were discussed and the relation between tradition, architecture, and the cognition and conception of people from the sacred space was analyzed. It was found that regardless of the differences in the definitions of tradition, the concept of ‘transmittance’ exists in all of them. This analysis gives way to define “hermeneutical cognition of place”, based on the dialogues between human and sacred space. The research method was based on the modern hermeneutics which emphasizes on the role of user in understanding and creation of meanings. As the concept of “Dialogue” is one of the main topics of Gadamer’s hermeneutics, this topic was used in the analyzing process. It seems that this ‘Dialogue’ can be used as a considerable concept in interpretation of place. In other words, the sacred space can be seen as an open ‘text’, which lets the reader/user to have his own interpretation from it. This interpretation is obtained from the declared dialogue between the human and the sacred space. The role of “artistic traditions” and the procedure of their interpretation was discussed as a fundamental concept in understanding the work of architecture. The important thing in this research, is its own “exegetist-based” approach, which refuses total independence of the exegetist, while emphasizing the complementary role of the text and the reader (architecture and its user). The results indicated that the ‘understanding’, ‘dialogue’ and ‘acceptance’ of a meaningful work of Art (especially sacred space) is happening in a dualistic mood according to traditions which is the dialectic of “throwback and oncoming”. This means that in the cognition process of the sacred space, the role of users are fundamental in creation of meanings. Despite the fact that this creation is dependent to the people’s historic conceptions. The interpreter’s conception results from the especial social conditions, and includes the traditions which form these conceptions. From the meaningful point of view, the sacred spaces are the most widespread type of buildings and call every people from all religions for interpretation. It was concluded that interaction process of people and place is happening in a three-staging procedure which are confronting to the space, dialogue with the space, and sensing the space. Between these three stages, expressing the concept of tradition and its role in designing and cognition of architecture is crucial. Also the importance of reading architecture history as the foundation for preconceptions (and not just for understanding the architecture events) was emphasized.

منابع و مأخذ:

1. ----------. (1377). قرآن کریم. (آیت‌الله العظمی ناصر مکارم شیرازی، مترجم). تهران: دارالکتب الاسلامیه.
2. ابل، کریس. (1387). معماری و هویت. (فرح حبیب، مترجم). تهران: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی.
3. احمدی، بابک. (1377). آفرینش و آزادی: جستارهای هرمنوتیک و زیبایی‌شناسی. تهران: نشر مرکز.
4. احمدی، بابک. (1383). حقیقت و زیبایی: درس‌های فلسفه هنر. تهران: نشر مرکز.
5.وینترز، ادوارد. (1384). معماری، معنا و دلالت. (آرش ‌ارباب‌ جلفایی، مترجم). مبانی فلسفی و روانشناختی ادراک فضا. اصفهان: نشر خاک.
6. اسلامی، سیّد غلامرضا. (1384). رویکردی معرفت‌شناسانه به فرآیند شکل‌گیری مکان. در منصور احمدی. (ویراستار). مقالات اولین هم‌اندیشی تخیل هنری. (ص27-50). تهران: انتشارات فرهنگستان هنر.
7. افروغ، عماد. (1377). فضا و جامعه: فضا و نابرابری اجتماعی. تهران: انتشارات دانشگاه تربیت مدرّس.
8. الدمدو، هری کنت. (1389). سنت‌گرایی: دین در پرتو فلسفه جاویدان. (رضا کورنگ بهشتی، مترجم). تهران: انتشارات حکمت.
9. باقی، عمادالدین. (1381). پرستشگاه در عهد سنت و تجدد: جامعه‌شناسی نهادهای دینی. تهران: نشر سرایی.
10. پورنامداریان، تقی. (1377). خانه‌ام ابری است، شعر نیما از سنّت تا تجدد. تهران: انتشارات سروش.
11. پورنامداریان، تقی؛ و علوی‌مقدّم، مهیار. (1384). متن باز-متن بسته، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد، 48، 11-26.
12. تابان، محسن؛ پورجعفر، محمدرضا؛ و پورمند، حسنعلى. (1391). هویت و مکان؛ رویکردی پدیدارشناسانه. مجله هویت شهر، 10، 79-90.
13. جعفری، محمدتقی. (1365). زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
14. دباغ، امیرمسعود؛ و مختاباد امرئی، سیدمصطفی. (1390). تأویل معماری پسامدرن از منظر نشانه‌شناسی. هویت شهر، 9، 59-72.
15. رهنورد، زهرا. (1384). حکمت هنر اسلامی. تهران: انتشارات سمت.
16. ریخته‌گران، محمدرضا. (1378). منطق و مبحث علم هرمنوتیک: اصول و مبانی علم تفسیر. تهران: نشر کنگره.
17. شایگان، داریوش. (1380). افسون‌زدگی جدید: هویت چهل‌تکه و تفکر سیّار. (فاطمه ولیانی، مترجم). تهران: نشر و پژوهش فرزان روز.
18. کِلی، ‌‌اِل.راس. (1384). بنیان‌انگاری ‌و هرمنوتیک. (آرش ‌ارباب ‌جلفایی، مترجم). مبانی فلسفی و روانشناختی ادراک فضا. اصفهان: نشر خاک.
19. نصری، عبدالله. (1389). راز متن: هرمنوتیک، قرائت‌پذیری متن و منطق فهم دین. تهران: انتشارات سروش.
20.کربای، آنتونی. (1379). درآمدی بر هرمنوتیک.(بابک احمدی، مهران مهاجر و محمد نبوی،‌‌ مترجمان). هرمنوتیک مدرن: گزینه جستارها. تهران: نشر مرکز.

21. Perez-Gomez, A. (1999). Hermeneutics as discourse in design. Design Issues, 15(2), 71-79.