گونه‌شناسی فضای معماری ایستگاه‌های راه‌آهن شمال غرب ایران (مطالعه موردی: دوره قاجار تا عصر حاضر)

محورهای موضوعی : معماری

حبیب شاه حسینی ¹ , فاطمه اسدزاده ²

1 - استادیار گروه معماری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.
2 - کارشناسی ارشد معماری داخلی، گروه معماری،واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

تاریخ دریافت : 1400/10/15 تاریخ پذیرش : 1401/09/09 تاریخ انتشار : 1401/10/01

کلید واژه: شاخص های کالبدی, دوره قاجار, دوره جمهوری اسلامی, تزئینات, ایستگاه‌های راه‌آهن, ایستگاه‌های راه‌آهن شمال غرب ایران,

چکیده مقاله :

راه‌آهن به‌عنوان دروازه‌ای برای ورود به شهر و دستاوردی از تکنولوژی، نشان‌دهنده ویژگی‌های فرهنگی هر جامعه بوده که در معماری ایستگاه-های آن نیز نمایان گشته، بااین‌وجود گونه‌شناسی فضای معماری ایستگاه‌های قدیمی راه‌آهن در ایران کمتر مورد بررسی قرار گرفته است. با استفاده از روش تحلیلی-توصیفی با جمع‌آوری اطلاعات از اسناد و مشاهده میدانی از شاخص‌های فضای معماری 116 ایستگاه راه‌آهن شمال غرب ایران در چهار دوره (قاجار تا جمهوری اسلامی) شاخص‌های کالبدی هر دوره تحلیل شده است. نتایج حاکی از کاهش تنوع شاخص‌های به کار رفته در گذشت زمان می‌باشد، به گونه‌ای که به‌غیراز تعداد طبقات، نوع مصالح، سقف، تیپ، تناسبات پلان و میزان تزئینات تنوع خود را در دوره‌ی جمهوری اسلامی از دست داده و ساختار ایستگاه‌های راه‌آهن در این دوره به سمت سقف‌های تخت، یک تیپ پلانی و عموماً بدون تزئینات گسترش‌یافته است.

چکیده انگلیسی:

The railways, as a gateway to urban life and an achievement of technology, reflect the characteristics of the culture and identity of each community, which are also presented in the architectural styles of its stations. Railway stations have been of great historical importance by changing the intellectual horizon of the people. Today, railway stations do not only serve as a mean for people to travel and transport, but also, they are being constructed for their aesthetic and symbolic values. In this regard, old railway stations are the most significant ones as they increase the value of their surroundings and are capable to help practice sustainable architecture. The initial stations were mainly derived from endemic architecture styles and materials, resulting in enduring buildings. However, the typology of the architecture of the old railway stations in Iran has not been studied adequately especially in different periods of time and consequently, the need for a comprehensive study in this matter is striking. Therefore, by using the qualitative-analytical method and collecting data from various documents, old books, and field observations, this research aims to study and analyze the physical characteristics of 116 Iran’s northwestern railway stations (Tehran - Tabriz) in four periods of Qajar, first and second Pahlavi and The Islamic Republic to identify the physical patterns of the railway stations of each period. The main question that this paper tries to answer is: “what are the differences between railway stations’ architectural body during various periods of time in the northwestern line of Tehran-Tabriz?” First of all, railway stations of each period in the research area were identified one by one, and afterward, by a detailed analysis, the typology of the identified stations’ architectural body was classified for each period. The identified factors for evaluation were the plan’s type, number of floors, type of roof, the used materials in the station’s facade, and the number of ornaments. These factors were considered separately in the railway stations of each of the four periods. The results of the research indicate a significant reduction in the variety of patterns used over time, except for the number of floors in the period of the Islamic Republic with two and three-floors stations with more variety of uses, the type of materials used, roof type, type and proportions of the plan and the number of decoration patterns studied in this period, have lost their variety during the time. To construct railway stations in the period of the Islamic Republic, there has been a tendency towards flat roofs and a plan type that has a relatively monotone structure without decorations. The current research identifies the architectural body of historical railway stations, in order to plan for future development and reuse them while preserving their originality and historical identity, as part of the cultural heritage of Iranian society. Additionally, future studies can focus on a more detailed analysis such as determining differences between the various materials in each part of the building like façade, floor, walls, and ornaments during time periods.

منابع و مأخذ:

1. احتشامی، منوچهر. (1394). سیر تحول راه و راه‌سازی در ایران. تهران: انتشارات سمر با همکاری جامعه مهندسان مشاور ایران.


2. پاسیان خمری، رضا؛ رجبعلی، حسن؛ و رونده، محمدرضا. (1396). گونه‌شناسی مساجد بلوچستان ایران از دورۀ قاجاریه تا معاصر. مطالعات معماری ایران. ۶ (۱۱) ،۱۸۹-۲۰۵.


3. خلفی، رویا؛ و سهیلی، جمال الدین. (1394). سیر تحول طراحی ایستگاههای راه‌آهن ایران. اولین کنفرانس سالانه پژوهش های معماری، شهرسازی و مدیریت شهری، یزد: موسسه معماری و شهرسازی سفیران راه مهرازی.


4. دست آهنین، باقر؛ و ملکی، بهنام. (۱۳۹۸). بررسی مفهوم حرکت در معماری و طراحی ایستگاه راه‌آهن. ششمین کنگره ملی عمران، معماری و توسعه شهری، تهران- دانشگاه علم و صنعت ایران.


5. زیاری،کرامت الله. (1382). تحولات اجتماعی-فرهنگی ناشی از انقلاب صنعتی در توسعه فضایی تهران. جغرافیا و توسعه، (1)، 151-164.


6. رحمانیان، داریوش؛ و یارمهدوی، سارا. (1390). راه‌آهن در ایران عصر قاجار. تاریخ اسلام و ایران (10).


7. سرخوش، رضا؛ و بلبلیان اصل، لیدا. (1397). واکاوی و بررسی طراحی داخلی ساختمان مرکزی ایستگاه راه‌آهن (با مقایسه تطبیقی نمونه های موفق اجرا شده ایرانی- اسلامی و غربی). نخستین کنفرانس ملی شهر ایرانی اسلامی. پژوهشکده فرهنگ، هنر و معماری.


8. شفیعی، شهرام، عبادی، محمد؛ و ترکاشوند، مصطفی. (1391). تحلیل ناپیوستگی ها در معادن سنگ ساختمانی و اهمیت آن در بهینه سازی استخراج (مطالعه موردی معدن سنگ ساختمانی سعیدی، کرمان). فصلنامه علوم زمین، (84).


9. غیاثوند، سهیل؛ و قایم مقامی هزاوه، سید حسام. (1395). بررسی ایستگاه راه‌آهن تبریز و مقایسه ی آن با الگو های معماری پایدار (سامانه خورشیدی). دومین کنفرانس سالانه پژوهش های معماری، شهرسازی و مدیریت شهری، تهران: موسسه معماری و شهرسازی سفیران راه مهرازی.


10. فرح‌بخش، مرتضی؛ و حناچی، پیروز. (1394). تحلیل تاثیر راه‌آهن به‌عنوان میراث صنعتی در ایران. نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، 20(4)،44-33.


11. قمری مجد، زهرا؛ و نیک آیین، سیدمحمد. (1395). احیای ایستگاه‌های تاریخی راه‌آهن به منظور افزایش جذابیت منظرشهری با الگوگیری از نمونه های جهانی مطالعه موردی ایستگاه راه‌آهن تهران، دومین کنفرانس بین المللی انسان، معماری، عمران و شهر، تبریز: مرکز مطالعات راهبردی معماری و شهرسازی.


12. قبادیان، وحید. (1395). سبک شناسی و مبانی نظری در معماری معاصر ایران. (چاپ سوم). تهران: انتشارات مؤسسه علم معمار رویال.


13. لطیفی، میثم. (1397). روش شناسی گونه‌شناسی: رهنمونی بر نظریه پردازی در دانش مدیریت. مطالعات مدیریت دولتی ایران، (2)1.


14. مهندسین مشاور عمارت خورشید، (1399).


15. مرادی اصل، مسلم؛ و مومنی دهقی ،کورش. (1394). اصول طراحی در معماری ایستگاه راه‌آهن. همایش بین المللی معماری عمران وشهرسازی در آغاز هزاره سوم، تهران: کانون سراسری انجمن های صنفی مهندسان معمار ایران.


16. نیکبخت، امیر. (1396). بهینه یابی چیدمان فضایی در فضای داخلی با استفاده از شبیه سازی جمعیت (مطالعه موردی:لابی ایستگاه راه‌آهن تهران). پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه هنر تهران، دانشکده معماری و شهرسازی.


17. Alaedini, P. (2018). Toward a capability approach to development and industrialization in Iran: An introduction. In Industrial, Trade, and Employment Policies in Iran (pp. 1-28): Springer.


18. Bapat, H., Sarkar, D., & Gujar, R. (2022). A Sustainable approach to reduce Embodied and Operational Cooling Energy for an Elevated Metro Rail Station of Ahmedabad, India, using Building Information Modelling (BIM) and Factor Comparison Method. Journal of The Institution of Engineers (India): Series A, 103(1), 115-128.


19. Bešinović, N. (2020). Resilience in railway transport systems: a literature review and research agenda. Transport Reviews, 40(4), 457-478.


20. Coroiu, R., David, D.-C., Coroiu, O., & Ciupan, C. (2020). Inventory and State-of-Conservation Survey Model for Railway Heritage: The Case of Turda–Abrud (Romania). Industrial Archaeology Review, 42(2), 114-125.


21. Dobraszczyk, P. (2016). Meta-Ornament: Iron and the Railway Station in Britain. In Function and Fantasy: Iron Architecture in the Long Nineteenth Century (pp. 215-234): Routledge.


22. Eizaguirre-Iribar, A., & Grijalba, O. (2020). A methodological proposal for the analysis of disused railway lines as territorial structuring elements: The case study of the Vasco-Navarro railway. Land Use Policy, 91.


23. Martínez-Corral, A., Cárcel-Carrasco, J., Carnero, M. C., & Aparicio-Fernández, C. (2022). Analysis for the Heritage Consideration of Historic Spanish Railway Stations (1848–1929). Buildings, 12(2), 206.


24. McCartney, S. (2022). Managerial Failure in early Victorian Britain: Network and capital expansion during the Railway Mania. Business History, 1-27.


25. Osgood, S. (2018). Railway Architecture: The Great Northern Railway (Ireland) at Dundalk. Industrial Archaeology Review, (2)40, 117-126.


26. Pagaimo, J., Magalhães, H., Costa, J., & Ambrosio, J. (2022). Derailment study of railway cargo vehicles using a response surface methodology. Vehicle System Dynamics, 60(1), 309-334.


27. Reeves, C. D., Dalton, R. C., & Pesce, G. (2020). Context and knowledge for functional buildings from the industrial revolution using heritage railway signal boxes as an exemplar. The Historic Environment: Policy & Practice, 11(2-3), 232-257.


28. Salvati, A., Palme, M., Chiesa, G., & Kolokotroni, M. (2020). Built form, urban climate and building energy modelling: Case-studies in Rome and Antofagasta. Journal of Building Performance Simulation, 13(2), 209-225.


29. Serrano-Juan, A., Pujades, E., Vázquez-Suñè, E., Crosetto, M., & Cuevas-González, M. (2017). Leveling InSAR in urban underground construction monitoring: Pros and cons. Case of la sagrera railway station (Barcelona, Spain). Engineering Geology, 218, 1-11.


30. Shu, H., Zha, J., Tan, T., & Li, C. (2022). How does high-speed railway affect tourism efficiency? An empirical study in China. Current Issues in Tourism, 1-17.


31. Sobieralski, J. B. (2021). Transportation infrastructure and employment: Are all investments created equal? Research in Transportation Economics, 88, 100927.


32. Środa-Murawska, S. (2020). Railway feat. culture–Rumia library effect as an example of the influence of culture-led regeneration in a medium-sized city in Poland. Cities, 106. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0264275120312233


33. Thomas, M. B., Metoki, N., Geuli, O., Sharabani‐Yosef, O., Zada, T., Reches, M., Mandler. D., Eliaz, N. (2017). Quickly manufactured, drug eluting, calcium phosphate composite coating. ChemistrySelect, 2(2), 753-758.


34. Wu, C., Zhang, N., & Xu, L. (2021). Travelers on the railway: An economic growth model of the effects of railway transportation infrastructure on consumption and sustainable economic growth. Sustainability, 13(12), 6863. 

متن کامل:



 

گونه شناسی فضای معماری ایستگاه های راه آهن شمال غرب ایران

(دوره قاجار تا عصر حاضر)*

 

حبیب شاه حسینی**، فاطمه اسدزاده*** 

____________________________________________________________

 

 

 

چکيد‌‌‌‌‌‌‌ه

راه آهن به عنوان دروازه ای برای ورود به شهر و دستاوردی از تکنولوژی، نشان دهنده ویژگی های فرهنگی هر جامعه بوده که در معماری ایستگاه-های آن نیز نمایان گشته، با این وجود گونه شناسی فضای معماری ایستگاه¬های قدیمی راه آهن در ایران کمتر مورد بررسی قرار گرفته است. با استفاده از روش تحلیلی-توصیفی با جمع آوری اطلاعات از اسناد و مشاهده میدانی از شاخص های فضای معماری 116 ایستگاه راه آهن شمال غرب ایران در چهار دوره (قاجار تا جمهوری اسلامی) شاخص های کالبدی هر دوره تحلیل شده است. نتایج حاکی از کاهش تنوع شاخص های به کار رفته در گذشت زمان می باشد، بگونه ای که بغیر از تعداد طبقات، نوع مصالح، سقف، تیپ، تناسبات پلان و میزان تزئینات تنوع خود را در دوره ی جمهوری اسلامی از دست داده و ساختار ایستگاه های راه آهن در این دوره به سمت سقف های تخت، یک تیپ پلانی و عموما بدون تزئینات گسترش یافته است.

 

واژه‌هاي کليد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ي

ایستگاه های راه آهن، ایستگاه های راه آهن شمال غرب ایران، شاخص های کالبدی، تزئینات، دوره قاجار، دوره جمهوری اسلامی.

 

 

 

 

______________________________________________________________________________________________________________

* اين مقاله برگرفته از رساله کارشناسی ارشد نویسنده دوم با عنوان: «باز طراحی فضای داخلی ایستگاه راه آهن تبریز» است که با راهنمایی دکتر حبیب شاه حسینی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، در سال 1398 به اتمام رسیده است.

** گروه معماري، دانشگاه آزاد اسلامي واحد تبریز، تبریز، ایران (مسئول مکاتبات).                                        Email: [e-mail]  

*** گروه معماري، دانشگاه آزاد اسلامي واحد تبریز، تبریز، ایران.                                          [e-mail] Email: 

 

 

Typology Research of the Northwest Iran’s Railway Stations’ Architecture

(The Qajar Period to Present) *

 

Habib Shahhoseini**: Department of Art and Architecture, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran Fatemeh Asadzadeh: Department of Art and Architecture, Tabriz Branch, Islamic Azad University

____________________________________________________________

 

 

The railways, as a gateway to urban life and an achievement of technology, reflect the characteristics of the culture and identity of each community, which are also presented in the architectural styles of its stations. Railway stations have been of great historical importance by changing the intellectual horizon of the people. Today, railway stations do not only serve as a means for people to travel and transport but also, they are being constructed for their aesthetic and symbolic values. In this regard, old railway stations are the most significant ones as they increase the value of their surroundings and are capable of helping practice sustainable architecture. The initial stations were mainly derived from endemic architectural styles and materials, resulting in enduring buildings. However, the typology of the architecture of the old railway stations in Iran has not been studied adequately, especially in different periods, and consequently, the need for a comprehensive study in this matter is striking. Therefore, by using the qualitative-analytical method and collecting data from various documents, old books, and field observations, this research aims to study and analyze the physical characteristics of 116 Iran’s northwestern railway stations (Tehran - Tabriz) in four periods of Qajar, first and second Pahlavi and The Islamic Republic to identify the physical patterns of the railway stations of each period. The main question that this paper tries to answer is: “what are the differences between railway stations’ architectural bodies during various periods of time in the northwestern line of Tehran-Tabriz?” First of all, railway stations of each period in the research area were identified one by one, and afterwards, by a detailed analysis, the typology of the identified stations’ architectural body was classified for each period. The identified factors for evaluation were the plan’s type, the number of floors, the type of roof, the materials used in the station’s facade, and the number of ornaments. These factors were considered separately in the railway stations of each of the four periods. The results of the research indicate a significant reduction in the variety of patterns used over time, except for the number of floors in the period of the Islamic Republic with two and three-floor stations with more variety of uses, the type of materials used, roof type, type and proportions of the plan and the number of decoration patterns studied in this period, have lost their variety during the time. To construct railway stations in the period of the Islamic Republic, there has been a tendency towards flat roofs and a plan type with a relatively monotone structure without decorations. The current research identifies the architectural body of historic railway stations in order to plan for future development and reuse them while preserving their originality and historical identity as part of the cultural heritage of Iranian society. Additionally, future studies can focus on a more detailed analysis, such as determining differences between the various materials in each part of the building, like façade, floors, walls, and ornaments during periods.

 

Keywords:

Decorations, Islamic Republic period, Iran’s northwestern railway stations, Physical patterns, Qajar period, Railway stations.

_________________________________________________________________________________________________________________________________________

* This article is extracted from the master's thesis of the second author entitled: "Redesigning the Interior of Tabriz Railway Station" which was completed in 2018 under the guidance of Dr. Habib Shahhoseini at Islamic Azad University of Tabriz.

** Corresponding author Email: [e-mail]

 

1-                      مقدمه 

ایستگاه های راه آهن به عنوان اولین شاخص های معماری صنعتی، راه ارتباط دهنده انسان ها و یکی از عوامل مهم در رشد تمدن ها، تبادل فرهنگ ها و بستر اصلی پیوندهای تجاری، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی جوامع بشری بوده و از پایه های گسترش تمدن و بشریت به شمار می روند (Reeves et al., 2020). اولین ایستگاه قطار در انگلستان در سال 1825 (McCartney, 2022) چنان مورد توجه قرار گرفت که در مدت 50 سال، 6000 کیلومتر خط راه آهن در این کشور احداث شد. نفوذ تحولات جامعه مدرن از طریق قطارها به هر شهر که دارای راه آهن بودند باعث شد که ایستگاه ها نیز همچون بندرگاه ها به محل تبادل اندیشه های نو و ارتباط با فرهنگ های دوردست تبدیل شوند (Środa-Murawska, 2020). ساختمان های راه آهن با تغییر افق فکری، از اهمیت تاریخی بالایی برخوردار بوده ولی نمونه های عالی از معماری زمان خود نیستند (Eizaguirre-Iribar & Grijalba, 2020). احداث این ساختمان ها به عنوان ایستگاه می تواند به گسترش گردشگری (Shu, Zha et al., 2022)، حمل بار (Pagaimo et al., 2022)، اشتغال زایی (Sobieralski, 2021) و پایداری اقتصادی (Wu, Zhang, & Xu, 2021) کمک کند.

ایستگاه های راه آهن علاوه بر اهمیت تاریخی محیط اطراف، با استفاده مجدد تطبیقی، در کنار حفظ و ترمیم آن، می تواند در توسعه پایدار شهری نقش داشته باشد (Osgood, 2018).

 توسعه سیستم های حمل و نقل ریلی به عنوان یکی از موثرترین راه های شکل گیری حمل و نقل پایدار شهری تلقی شده و وسیله ای جهت افزایش جذابیت مناظر شهری محسوب می شوند (قمری مجد و نیک آیین، ۱۳۹۵). با وجود عمر کمتر از ۲۰۰ سال، ایستگاه های راه آهن دارای تنوع وسیعی از عناصر و ویژگی های منحصر بفرد می باشند. ایستگاه های اولیه معمولاً تأثیر گرفته از معماری محلی بوده و به همین دلیل مصالح بوم آورد و سبک های محلی با ساخت سریع و طراحی نسبتاً متوسطی مواجه می شدند؛ در حقیقت، علت برتری میراث غنی راه آهن، طراحی خوب ساختمان ها و سازه هایی است که آزمون زمان را پس از گذشت سال ها به خوبی پس داده‌اند (Coroiu, David et al., 2020).

امروزه هدف از ساخت ایستگاه های راه آهن و ترمینال ها، صرفاً برای جوابگویی به نیاز مسافران نبوده، بلکه به عنوان فضاهایی نمادین و به یاد ماندنی مطرح هستند (سرخوش و بلیلان اصل، 1397)، بدین جهت عواملی چون پویایی (حرکت فیزیکی)، سیالیت (حرکت بصری) و مکث (سکون) در طراحی این فضاها مورد توجه قرار می گیرند (دست آهنین و ملکی، ۱۳۹۸). تحقیقات در سال های گذشته نشان می دهد که دلیل افزایش استفاده مجدد از بناهای تاریخی ایستگاه های راه آهن، شیوه متفاوت بکارگیری قطار و حتی خرید بلیط توسط مسافران و جذابیت محیط تاریخی و معماری متمایز آن ها می باشد (Martínez-Corral et al., 2022).

چرخه عمر زیرساخت های راه آهن طولانی مدت بوده و بسیاری از این ایستگاه ها به عنوان میراث صنعتی دارای ارزش ذاتی و هویتی هستند (همان). در طراحی ایستگاه ها باید از معماری بومی و شاخص های معماری مخصوص به آن شهر بهره برد تا بدین صورت مسافرانی که برای سفر به شهری از قطار استفاده می کنند، بتوانند در یک نگاه به معماری بومی آن شهر پی ببرند (Osgood, 2018). شناسایی این شاخص ها، بخصوص در دوره های مختلف از اهمیت بالایی برخوردار است (غیاثوند و قایم مقامی هزاوه، ۱۳۹۵) که به درک هرچه بیشتر تغییرات اصول معماری در طول زمان کمک خواهد کرد (پاسیان خمری و همکاران، 1396).

با وجود اینکه ایستگاه های راه آهن از ساختمان های عمومی مهم هر شهر به حساب می آیند، مطالعات راهبردی در زمینه شناخت شاخص های فضای معماری ایستگاه های راه آهن در دوره های متفاوت زمانی در ایران وجود ندارد.

پژوهش حاضر تلاش دارد تا با بررسی ایستگاه های راه آهن، به شناسایی تفاوت بین شاخص های فضای معماری ساختمان های ایستگاه های راه آهن ایران (خط شمال غرب تهران تبریز) از دوره قاجار تا کنون بپردازد.

گونه شناسی فضای معماری ایستگاه های راه آهن در دوره های متفاوت تاریخی (دوره قاجار تا دوره جمهوری اسلامی) در خط شمال غرب تهران تبریز، چه تفاوت هایی با یکدیگر دارند؟

2-                      پیشینه پژوهش

مطالعات گسترده ای در ارتباط با راه آهن، منجمله بررسی تاریخچه شکل گیری راه آهن ایران  و احداث آن (نیکبخت، 1396)، مطالعه شکل گیری راه آهن در دوره های قاجار و پهلوی (فرح بخش و حناچی، 1394)، بررسی سبک های معماری عمارت های راه آهن (خلفی و سهیلی، 1394)، نقش احداث ساختمان مرکزی ایستگاه راه آهن در توسعه شهرها (سرخوش و بلیلان اصل، 1397)، مقایسه معماری ایستگاه ها (مرادی اصل و مؤمنی دهقی، 1394) و تکنیک ساخت آن ها (Serrano-Juan et al., 2017) صورت گرفته است (جدول 1).

 

 

جدول 1. مطالعات صورت گرفته اخیر در ارتباط با معماری ایستگاه های راه آهن

Table 1- Recent studies regarding the architecture of railway stations

نتیجه	سال	مکان	عنوان مقاله
بررسی طراحی مناسب و دسترسی آسان ایستگاه ها برای افراد دارای توانایی حرکتی محدود و یا ناتوان	2021	انگلیس	Step-free railway station access in the UK: the value of inclusive design	مطالعات خارجی
تاکید بر تمرکز روی طراحی بصری ایستگاه های راه آهن در ورودی شهر، جهت افزایش گردشگری	2021	هند	Design of a Railway Station: Creative Expression of Cultural Heritage Identity
ارائه یک مدل بهینه برای تصمیم‌گیری جهت انتخاب طرح با هدف به حداکثر رساندن ظرفیت زیرساخت های ایستگاه راه آهن	2020	صربستان	Graph coloring-based approach for railway station design analysis and capacity determination
تحلیل تاریخی استفاده از آجرکاری با چند رنگ زرد، قرمز و سیاه برای ایجاد هویت بصری برای معماری ایستگاه راه‌آهن	2018	ایرلند	Railway Architecture: The Great Northern Railway (Ireland) at Dundalk
شناسایی سازه های ایجاد شده با مصالح استیل و شیشه به عنوان عوامل شکل دهنده هویت معماری ایستگاه های راه آهم در ژاپن	2014	ژاپن	The new steel-glass architecture of railway stations in Japan
شناسایی مؤلفه‌های حرکتی به عنوان فاکتور دارای بیشترین تأثیر در تسهیل فرآیند مسیریابی- جهت‌یابی افراد کم‌توان	1401	ایران	تاثیر مؤلفه‌های معماری حواس بر افزایش سطح مسیریابی و جهت یابی افراد کم توان در فضاهای ایستگاهی حمل ‌و نقل ریلی	مطالعات داخلی
بررسی تاثیر ساختمان های راه آهن به عنوان بخشی از هویت تاریخی و لزوم بهسازی آن ها	1400	ایران	بررسی میراث فرهنگی-تاریخی برجامانده از راهآهن شمال ایران
شناسایی ایستگاه ها به عنوان نمادی از فرهنگ، سمبل شهر، ایجاد حسن تعلق در شهروندان و اولین خاطرات ورود و آخرین وداع	1397	ایران	تحلیل و بررسی نقش ایستگاه راه اهن در معماری و نیاز مسافرین
شناسایی ترجیحات مسافران در ایستگاه های راه آهن در رابطه با  عناصر کالبدی ساختمان	1397	ایران	بررسی عناصر کالبدی ایستگاه های راه آهن با رویکرد اصول روانشناسی محیطی

 

 

 

 

1-                      مبانی نظری

راه آهن ایران در دوره ی قاجاریه (1299-1300)

خطوط راه آهن احداث شده در این دوره، مصادف با جنگ جهانی اول و بیشتر برای اهداف سیاسی _ نظامی آن دوران توسط کشورهای بیگانه بوده و در این زمان فعالیت های گوناگونی برای احداث راه آهن در نواحی مختلف ایران اجرا شد که به دلایل گوناگونی از جمله ضعف و ناتوانی درونی دولت و موانع بیرونی ناشی از رقابت های بیگانگان، ایران را از پیشرفت در زمینه احداث راه آهن باز داشت (رحمانیان و یارمهدوی، 1390). در دوره قاجار تنها در چند مورد ایستگاه های راه آهن همچون ایستگاه تهران، پیام، هرزند، زال و کُش اجرا و مورد بهره برداری قرار گرفتند که متاسفانه کلاً از بین رفته و یا متروکه شده اند (احتشامی، 1394: 70).

 

راه آهن ایران در دوره ی پهلوی اول (1306-1320)

پس از ساخت ساختمان ایستگاه راه آهن تهران به عنوان اولین ایستگاه راه آهن در دوره پهلوی اول (احتشامی، 1394:245)، بلافاصله نقشه وسیع دیگری برای ساخت ساختمان راه های فرعی، که شرق و غرب کشور را به خط شمال و جنوب و شهرها و مراکز عمده صنعت و اقتصاد را به یکدیگر مربوط می کرد اجرا گردید. در ارتباط با فرم و شکل گیری ساخت ایستگاه ها، سبک های مختلف معماری غرب بیشترین تاثیرگذاری را در این دوره دارند (قبادیان، 1395: 134).

 

راه آهن ایران در دوره ی پهلوی دوم (1321-1350)

 

اهمیت به سزای حمل مهمات و تجهیزات جنگی و تأثیر شگرف راه آهن ایران در موفقیت نیروهای متفقین (قبادیان، 1395: 221) عاملی جهت تکمیل راه آهن آذربایجان در این دوران شد. پس از اتصال راه آهن تهران _ تبریز، به منظور ارتباط مستقیم و سریع شهر ارومیه و آذربایجان غربی با مرکز و سایر نقاط کشور، از ایستگاه عجب شیر در مسیر راه آهن مراغه به تبریز خطی به بندر رحمانلو کشیده شد. به محض پیوستن خط تهران به تبریز، خطوط راه آهن قبلی آذربایجان یعنی خط های تبریز-جلفا و صوفیان-شرفخانه که هم عرض خطوط شوروی بودند، هم عرض خطوط بین المللی شدند (قبادیان، 1395: 223).

 

 

 

 

 

راه آهن ایران در دوره ی جمهوری اسلامی (1360-1395)

معماری عصر جمهوری اسلامی که دوره تثبیت و بازسازی کشور را در بر می گیرد، هم راستا با پایان جنگ ایران و عراق، فاقد شناسنامه مدون و انتشار یافته­ای می باشد. با وجود وارد شدن صدمات فراوان به خط راه آهن شمال-جنوب ایران در طول جنگ تحمیلی، ساخت آن موقف نشد؛ به طوریکه در شبکه راه آهن ایران به بندر عباس، طویل ترین تونل راه آهن به طول 3030 متر ساخته شده، و محور دیگری در ناحیه شمال شرق (دامغان- شیرین) به بهره برداری رسید (قبادیان، 1395: 298).

 مهمترین عامل تأثیرگذار بر فرم معماری ایستگاه ها، طرح پلان می باشد؛ تیپ پلانی ایستگاه های راه آهن بسیار متنوع و در عین حال دارای مشترکاتی می باشند که آن ها را قابل دسته بندی کرده است (زیاری، 1382). تعداد طبقات ایستگاه ها و نوع سقف بکار رفته نیز تاثیر بسیاری بر فرم کلی ایستگاه ها دارد (Salvati et al., 2020).

در محیط بیرونی، مصالح بکار رفته در نما با توجه به اقلیم مناطق متفاوت بوده (Bapat et al., 2022) و در محیط داخلی نیز، تزئینات بکار رفته وابسته به زمان و دوره ساخت می باشد (Dobraszczyk, 2016) (جدول 2 و 3).

 

 

 

2-                      روش پژوهش

تحقیق حاضر به صورت کیفی- نمونه موردی به روش تحلیلی، با انجام گونه شناسی بر روی اسناد، مدارک، تصاویر و نقشه های ساختمان راه آهن های قدیمی و کنونی، به دسته بندی جامعی از پنج شاخص فضای معماری شامل تیپ پلان (5 تیپ)، تعداد طبقات (یک طبقه، دو طبقه، دو و نیم طبقه، سه طبقه)، نوع سقف (سقف شیروانی، سقف تخت)، مصالح نما (آجر، سنگ، چوب، خشت، سیمان، کامپوزیت) و میزان تزئینات (پر کار، متوسط، کم کار، بدون تزئینات) پرداخته است.

 

 

جدول 2. گونه شناسی معماری مهم ترین ایستگاه های راه آهن ایستگاه های شمال غرب

Table 2- Architectural typology of the most important railway stations in the northwest

دوره	تصویر	اطلاعات	تیپ پلان	میزان تزئینات	نوع سقف	تعداد طبقات	مصالح نما
دوره قاجاریه		ایستگاه راه آهن پیام، 1299		دارای تزئینات آجرکاری نفیس	شیروانی	1 طبقه	آجر، سنگ، چوب
دوره پهلوی اول		ایستگاه راه آهن زنجان، 1318		دارای تزئینات سنگی به شکل سرستون	تخت	2 طبقه	سنگ، سیمان
دوره پهلوی دوم		ایستگاه راه آهن تبریز، 1340		تغییر تزئینات در دوره جمهوری اسلامی	شیروانی	5/2 طبقه	سنگ، بتن
دوره جمهوری اسلامی		ایستگاه راه آهن هشترود، 1390		تخریب تزئینات ایستگاه دوره پهلوی اول	تخت	2 طبقه	سنگ

 

 

 

 

 

جدول 3. مدارک ترسیمی گونه شناسی معماری مهم ترین ایستگاه های راه آهن ایستگاه های شمال غرب

Table 3- Drawing documents of architectural typology of the most important railway stations in the northwest

ایستگاه راه آهن پیام	ایستگاه راه آهن زنجان	ایستگاه راه آهن تبریز	ایستگاه راه آهن هشترود

 

روش گونه شناسی به عنوان روشی برای تبیین و تولید مفاهیم در تحقیقات نظری بکار رفته است که در بیان چیستی، به بررسی طبقه بندی انواع شاخص های فضای معماری، در مقام چرایی به بررسی اهداف، و در بیان چگونگی، به توصیف راهبردها می پردازد (لطیفی، 1397). با توجه به گستردگی خطوط راه آهن (شش خط اصلی؛ خط جنوب، خط شمال، خط شمال غرب، خط جنوب شرق، خط شمال شرق، خط شرق) و تنوع و تعدد ایستگاه های هر خط در ایران، در تحقیق حاضر 116 ساختمان ایستگاه راه آهن شمال غرب ایران (تهران_تبریز) (شکل 1) مورد بررسی قرار گرفته و به تفاوت شاخص های فضای معماری آن ها در دوره های قاجار، پهلوی اول و دوم و جمهوری اسلامی پرداخته شده است.

 

 

 

شکل 1. نقشه خطوط ریلی موجود، راه آهن جمهوری اسلامی ایران  (منبع: وزارت راه و شهرسازی گروه GIS راه آهن جمهوری اسلامی اسلامی ایران، 1393)

Figure 1- Map of existing railway lines, Islamic Republic of Iran Railways (source: Ministry of Roads and Urban Development, GIS Group of Islamic Republic of Iran Railways, 2013)

 

 

3-                      یافته­ها

شاخص های فضای معماری شناسایی شده در پژوهش حاضر (مصالح نما، تعداد طبقات، نوع سقف، میزان تزئینات و تیپ پلان)، جهت تحلیل و گونه شناسی فضای معماری ایستگاه­های راه­آهن ایران (خط شمال غرب کشور) و تاثیر دوره­های مختلف بر تغییر روند طراحی آن­ها در چهار دوره ی قاجاریه، پهلوی اول و دوم و جمهوری اسلامی به تفکیک بررسی شده­اند.

1-5- تیپ پلان

بررسی های صورت گرفته در رابطه با پلان های ایستگاه­های مورد مطالعه منجر به شناسایی 5 تیپ پلانی گشته است (جدول 4). ایستگاه­های اصلی و بزرگ شهرهای پر جمعیت دارای تیپ پلانی متفاوت تر از ایستگاه­های کوچکتر بوده و اکثرا از تیپ نوع 1 (80/13 %) هستند. از طرفی تیپ پلانی نوع 4 و 5 به نیم ایستگاه­ها که فقط برای توقف قطار و تعمیرات استفاده شده اختصاص یافته، تیپ نوع 2 در پهلوی اول و تیپ نوع 3 در پهلوی دوم رواج داشته است. ساختمان­های ساخته شده در دوره قاجار ساختمان های دارای تیپ پلانی ساده و متقارن می باشند. در این میان از دو ایستگاه تهران و تبریز که ساختمان اولیه آن­ها تخریب شده، از طریق عکس­های منتشر شده در کتب که فقط از نمای روبرو بوده اند می توان تخمین زد که پلان این ایستگاه­ها تقریباً ما بین تیپ پلانی 1 و 4 که در این دوران مرسوم بوده اند می باشد.

 

جدول 4. انواع تیپ پلانی شناسایی شده در ایستگاه های راه آهن

Table 4- Types of plan categories identified in railway stations

 

تیپ2		تیپ1
تیپ5	تیپ4		تیپ3

 

 

در دوره پهلوی اول، بیشتر از تیپ پلانی نوع 2 (80/48%) و 3 (60/39 %) استفاده شده و در مورد دوره دوم هم می توان به استفاده از تیپ پلانی نوع 4 (30/33 %) که فقط در این دوره تکرار شده، اشاره کرد. استفاده از پلان تیپ 4 و 5 در دوره پهلوی اول و جمهوری اسلامی دیده نمی شود. از طرفی دیگر، با توجه به ایستگاه­های نسبتا جدید ساخته شده در دوران کنونی مشخص می­شود همگی در گروه تیپ پلانی 1 می­باشند و از شاخصه مشخصی پیروی نمی کنند (شکل 2).

 

 

 

شکل 2. مقایسه دوره ای تیپ پلانی در ایستگاه های راه آهن خط شمال غرب ایران

Figure 2- Periodical comparison of the plan categories in the railway stations of the northwestern Iran

 

2-5- تعداد طبقات

در دوره های قاجار، پهلوی اول و جمهوری اسلامی ایستگاه های یک طبقه به عنوان شاخصه غالب به کار رفته اند (قاجار: 100% - پهلوی اول:93 % پهلوی دوم: 80/62 % - جمهوری اسلامی:40/33 %). همچنین ایستگاه های دو طبقه ای (70/4 %) (زنجان و میانه) و دو و نیم طبقه ای (3/2 %) (ایستگاه تهران) برای اولین بار در دوره پهلوی اول احداث شدند که آغازی بر اندکی بلند مرتبه سازی ایستگاه های راه آهن ایران محسوب می شوند. از طرفی در دوره پهلوی دوم، ایستگاه های دو طبقه تراس دار که منحصر به همین دوران می باشند ساخته شده اند. به طور کل در این دوره شاهد وجود ساختمان های دو طبقه بیشتری (80/25%) بوده و ساختمان های سه طبقه هم به جمع ایستگاه های راه آهن ایران پیوسته اند. همچنین در دوره جمهوری اسلامی ایستگاه ها غالبا دارای 2 طبقه (40/66%) می باشند و هیچ ساختمان دو و نیم طبقه¬ای به چشم نمی خورد (شکل 3). با توجه به افزایش رفت و آمد، ابعاد و اندازه فضاها و نیاز به فضاهای بیشتر برای ارائه خدمات به مسافرین، فضاهایی مانند فضاهای اداری به طبقات بالا انتقال یافته اند تا طبقات همکف فقط برای مسافرین مورد استفاده قرار گیرد.

 

 

شکل 3. مقایسه دوره ای طبقات در ایستگاه های راه آهن خط شمال غرب ایران

Figure 3- Periodical comparison of the floors in the railway stations of the northwestern Iran

 

 

3-5- نوع سقف

ایستگاه­ها با توجه به فرم و ابعاد و کاربرد، سقف هایشان شیروانی یا تخت می­باشد، بطوریکه در قدیم ساختمان های بزرگ اکثراً دارای سقف های تخت بوده­اند. سقف برخی ایستگاه­ها که به کل تخریب شده­اند را از آثار باقیمانده آن­ها و عکس­های قدیمی می­توان تشخیص داد. با توجه به شکل 4 می­توان مشاهده کرد که میزان استفاده از سقف­های شیروانی در دوره قاجار (75%) بیشتر از سقف تخت (%25) و در دوران پهلوی، تقریبا برابر بوده اند (سقف شیروانی: 20/58 %- سقف تخت: 80/41 %) که دلیل آن را باید در افزایش ابعاد ساختمان های دوران پهلوی جست. از طرفی دیگر سقف همه ایستگاه های شمال غرب ایران که در دوره جمهوری اسلامی ساخته شده اند از نوع تخت می باشند.

 

 

 

شکل 4. مقایسه دوره ای نوع سقف به کار رفته در ایستگاه های راه آهن خط شمال غرب ایران

Figure 4- Periodical comparison of the ceiling types in the railway stations of the northwestern Iran

 

 

 

4-5- مصالح بکار رفته در نمای ایستگاه ها

نتایج بدست آمده نشان می­دهند که در دوره قاجار آجر به عنوان مصالحی مستحکم در نمای ساختمان مورد ترجیح بوده که به صورت ترکیبی با سنگ مورد استفاده قرار می گرفته و همچنین از روی بقایای ایستگاه پیام می توان استفاده از آجرکاری های منحصر به فردی را در نما تشخیص داد. دو ایستگاه اصلی تهران و تبریز که ساختمان اولیه آن­ها در دوره قاجار ساخته شده، اما امروزه هیچ اثری از آن ساختمان­ها باقی نمانده و فقط در برخی کتب به آن­ها اشاره شده است. با توجه به عکس های موجود می توان گفت مصالح غالب استفاده شده در نمای آن ها سنگ و سیمان بوده که از جمله مصالح عمده مورد استفاده در دوره پهلوی اول هم بودند (سنگ: 10/51 %_ سیمانی: 60/32 %). امروزه بعضی از این مصالح تخریب و مصالح جدید جایگزین شده اند. در دوره پهلوی دوم استفاده از سنگ به بالاترین حد خود (94 % ایستگاه ها) رسیده و اکثر این سنگ ها به احتمال زیاد از نوع آهکی اسپراخون می باشند. مصالح استفاده شده در مرمت نمای برخی ایستگاه ها در دوره جمهوری اسلامی تغییر داده شده و از سنگ مرمر و در مواردی هم از کامپوزیت در بازسازی آن ها استفاده شده است (شکل 5). به این مورد نیز باید اشاره کرد که در مصالح نمای ساختمان ها غالباً از مصالح بومی همچون سنگ آهکی اسپراخون، تراورتن مراغه و ماکو استفاده می شده است.

 

 

شکل 5. مقایسه دوره ای مصالح به کار رفته در ایستگاه های راه آهن خط شمال غرب ایران

Figure 5- Periodical comparison of the used materials in the railway stations of the northwestern Iran

 

5-5- میزان تزئینات

از تزئینات ایستگاه های دوره قاجار که در مقایسه با سایر دوران ها شامل پرکار ترین تزئینات (25%) می­باشند می توان به آجر کاری های نفیس ایستگاه پیام اشاره کرد که آثار تزئینات داخلی و خارجی آن مشهود می­باشد. در مدارک باقی مانده از بناهای اولیه ایستگاه­های تهران و تبریز نیز تزئیناتی با سنگ و سیمان در نما و داخل ایستگاه به چشم می خورد. با وجود "تزئینات پرکار" دوره قاجار، این شاخصه با گذشت زمان به کم ترین حالت خود رسیده و در دوره­های بعدی ایستگاه­های "بدون تزئینات" و پس از آن "تزئینات کم کار" دارای بیشترین فراوانی می­باشد. هر چند در دوران پهلوی "تزئینات متوسط" هم به چشم می خورد، در جمهوری اسلامی شاهد ساختمان های بدون تزئینات می­باشیم (شکل 6).

 

 

شکل 6. مقایسه دوره ای میزان تزئینات در ایستگاه های راه آهن خط شمال غرب ایران

Figure 6- Periodical comparison of the decoration amounts in the railway stations of the northwestern Iran

 

 

بهترین نمونه­های تزئینات دوره پهلوی اول، تزئینات سقف، ستون، پنجره و نمای ایستگاه زنجان و سقف مشبک ایستگاه­های بزرگی همچون کرج ، قزوین و میانه بوده و همچنین یکسان بودن تزئینات موجود در نرده های پنجره­های تمامی ایستگاه­های این دوره قابل مشاهده است. در دوره پهلوی دوم نیز بیش ترین تزئینات مربوط به نرده­های پله ها، پنجره ها و تراس ها بوده که در ایستگاه­های تبریز و جلفا قابل مشاهده هستند. میزان این تزئینات در دوره جمهوری اسلامی تفاوت زیادی با دوره های قبل داشته به صورتی که اکثرا بدون تزئینات بوده و فقط در موارد اندکی تزئینات کم و ساده به چشم می­خورد (جدول 5). مصالح مورد استفاده برای تزئینات را می توان به تزئینات گچی، تزئینات آجری، تزئینات سنگی و فلزی اشاره کرد. با توجه به اینکه مبحث تزئینات مبحث گسترده ای می باشد، در این پژوهش بررسی تزئینات در 4 دسته (تزئینات پرکار، تزئینات متوسط، تزئینات کم کار و بدون تزئینات) بررسی شده است. نتایج کلی میزان تفاوت شاخص های کالبدی ایستگاه­های راه­آهن در شمالغرب ایران به تفکیک در جدول 6 آورده شده است.

 

 

جدول 5. تزئینات در ایستگاه های راه آهن خط شمال غرب ایران (منبع: مهندسین مشاور عمارت خورشید، 1399)

Table 5- Decorations in the railway stations of northwestern Iran (source: Emarate Khorshid Consulting Engineers, 2019)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول 6. درصد شاخص های کالبدی ساختمان های ایستگاه های راه آهن شمال غرب ایران در دوره های مورد بررسی

Table 6- The percentage of the railway station buildings’ physical factors in the northwest of Iran in the studied periods

 

 

 

 

4-                      نتیجه­گیری 

نتایج بررسی معماری ایستگاه­های راه­آهن شمال غرب کشور بر اساس مصالح، تعداد طبقات، نوع سقف، تیپ پلان و میزان تزئینات، حاکی از تنوع شاخص های غالب بکار رفته در چهار دوره مورد رشد صنعت در ایران و افزایش واردات به داخل کشور در دوران قاجار، دلیل گوناگونی استفاده از مصالح در این دوران می باشد. محبوبیت مصالح سنگی در دوره پهلوی می تواند ناشی از افزایش منابع سنگ در دسترس و بهینه سازی آن ها در این دوره باشد (شفیعی و همکاران، 1391). جهت سریع سازی و صرفه جویی در زمان ساخت نماهای ایستگاه های راه آهن (Thomas et al., 2017)، استفاده از مصالح جدیدی چون کامپوزیت، در ساختمان های جدید عصر جمهوری اسلامی آغاز گشته است.

از طرفی تنوع تعداد طبقات ایستگاه های شمال غرب کشور به مرور افزایش یافته، تا قبل از دوره اخیر، بیشتر ساختمان های یک طبقه مرسوم بوده اند اما در دوره جمهوری اسلامی، ساختمان های دو و سه طبقه به نسبت بیشتری در بین ایستگاه ها به چشم می خورند که در نتیجه پاسخگویی به نیاز های حمل نقل افراد بیشتر ساخته شده اند. با گذشت زمان، افراد تمایل بیشتری به سفرهای طولانی تر و راحتتر پیدا کرده، بنابراین استفاده از حمل و نقل ریلی، و ایستگاه های بزرگتر افزایش یافته است (Bešinović, 2020). در دوره های قاجار و پهلوی از هر دو نوع سقف تخت و شیروانی، و تمامی تیپ های پلان شناسایی شده استفاده می شد، در حالیکه در دوره جمهوری اسلامی برای احداث ایستگاه­های راه­آهن، گرایش تنها به سمت سقف های تخت و تنها یک تیپ پلانی بوده که حاکی از عدم تنوع ساختمان های جدید می­باشد.

تلاش در جهت صنعتی سازی و کاهش زمان مورد نیاز برای طراحی و ساخت و ساز ایستگاه های راه آهن (Alaedini, 2018) منجر به کاهش تنوع در پلان و سقف بناهای مربوطه شد که بر میزان تزئینات بکار رفته نیز تاثیرگذار بوده و در ساختمان های راه آهن پس از دوره قاجار به شدت کاهش یافته است؛ بطوریکه در دوره ی حاضر هیچ ایستگاه راه­آهن با تزئینات پر کار در شمال غرب ایران احداث نشده است.

پژوهش حاضر به بررسی چیستی، چرایی و چگونگی گونه شناسی ایستگاه های راه آهن شمال غرب کشور پرداخته است. با توجه به کاهش تنوع در ایستگاه های راه آهن شمال غرب کشور در طول زمان، و لزوم پرداختن به معماری این بنا ها به عنوان نمادی از هویت شهری، پیشنهاد می شود تا معماران و مسئولان دوره ی حاضر در طراحی های ایستگاه­های راه­آهن، از شاخص های کالبدی متفاوتی جهت تغییر این مسیر طراحی یکنواخت بهره گیرند.

پژوهش های آتی می توانند به بررسی شاخص های کالبدی مطالعه شده در این مقاله به صورت جزئی تر و با تفکیک های چون بررسی مصالح بکار رفته به صورت جداگانه در نما، کف و دیوار ها و انواع تزئینات بکار رفته در داخل و خارج ساختمان پرداخته تا به عنوان شاخصه ای با نگاه به گذشته برای طراحی ایستگاه های آینده مورد استفاده قرار گیرد. با توجه به حجم گسترده پژوهش، فاکتورهایی همچون سازماندهی فضایی، نحوه استقرار و جهت‌گیری بنا، ابعاد، نحوه دسترسی، سیرکولاسیون، چینش فضایی و تنوع فضایی می توانند در مطالعات آتی مورد بررسی قرار گیرند.

 

 

 

 

 

 

فهرست مراجع

1)       احتشامی، منوچهر. (1394). سیر تحول راه و راه سازی در ایران. تهران: انتشارات سمر با همکاری جامعه مهندسان مشاور ایران.

https://lib.ui.ac.ir/inventory/1/130213.htm

2)       پاسیان خمری، رضا؛ رجبعلی، حسن؛ و رونده، محمدرضا. (1396). گونه‌شناسی مساجد بلوچستان ایران از دورۀ قاجاریه تا معاصر. مطالعات معماري ايران. ۶ (۱۱) ،۱۸۹-۲۰۵.

https://jias.kashanu.ac.ir/article_111787.html

3)       خلفي، رويا؛ و سهيلي، جمال الدين. (1394). سير تحول طراحي ايستگاههاي راه آهن ايران. اولين كنفرانس سالانه پژوهش هاي معماري، شهرسازي و مديريت شهري، يزد: موسسه معماري و شهرسازي سفيران راه مهرازي.

https://civilica.com/doc/544204/

4)       دست آهنین، باقر؛ و ملکی، بهنام. (۱۳۹۸). بررسی مفهوم حرکت در معماری و طراحی ایستگاه راه آهن. ششمین کنگره ملی عمران، معماری و توسعه شهری، تهران- دانشگاه علم و صنعت ایران.

https://civilica.com/doc/1002951/

5)       زیاری،کرامت الله. (1382). تحولات اجتماعی-فرهنگی ناشی از انقلاب صنعتی در توسعه فضایی تهران. جغرافیا و توسعه، (1)، 151-164.

https://www.sid.ir/paper/77045/fa

6)       رحمانیان، داریوش؛ و یارمهدوی، سارا. (1390). راه آهن در ایران عصر قاجار. تاریخ اسلام و ایران (10).

https://www.sid.ir/paper/482397/fa

7)       سرخوش، رضا؛ و بلبلیان اصل، لیدا. (1397). واکاوی و بررسی طراحی داخلی ساختمان مرکزی ایستگاه راه آهن (با مقایسه تطبیقی نمونه های موفق اجرا شده ایرانی- اسلامی و غربی). نخستین کنفرانس ملی شهر ایرانی اسلامی. پژوهشکده فرهنگ، هنر و معماری.

https://civilica.com/doc/798562/

8)       شفیعی، شهرام، عبادی، محمد؛ و ترکاشوند، مصطفی. (1391). تحلیل ناپیوستگی ها در معادن سنگ ساختمانی و اهمیت آن در بهینه سازی استخراج (مطالعه موردی معدن سنگ ساختمانی سعیدی، کرمان). فصلنامه علوم زمین، (84).

https://www.magiran.com/paper/1164856

9)       غیاثوند، سهیل؛ و قایم مقامی هزاوه، سید حسام. (1395). بررسی ایستگاه راه آهن تبریز و مقایسه ی آن با الگو های معماری پایدار (سامانه خورشیدی). دومین کنفرانس سالانه پژوهش های معماری، شهرسازی و مدیریت شهری، تهران: موسسه معماری و شهرسازی سفیران راه مهرازی.

https://civilica.com/doc/560942/

10)       فرح‌بخش، مرتضی؛ و حناچی، پیروز. (1394). تحلیل تاثیر راه‌آهن به عنوان میراث صنعتی در ایران. نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، 20(4)، 44-33.

https://jfaup.ut.ac.ir/article_59668.html

11)       قمری مجد، زهرا؛ و نیک آیین، سیدمحمد. (1395). احیای ایستگاه های تاریخی راه آهن به منظور افزایش جذابیت منظرشهری با الگوگیری از نمونه های جهانی مطالعه موردی ایستگاه راه آهن تهران، دومین کنفرانس بین المللی انسان، معماری، عمران و شهر، تبریز: مرکز مطالعات راهبردی معماری و شهرسازی.

https://civilica.com/doc/657068/

12)       قبادیان، وحید. (1395). سبک شناسی و مبانی نظری در معماری معاصر ایران. (چاپ سوم). تهران: انتشارات مؤسسه علم معمار رویال.

yun.ir/h5t0s2

13)       لطیفی، میثم. (1397). روش شناسی گونه شناسی: رهنمونی بر نظریه پردازی در دانش مدیریت. مطالعات مدیریت دولتی ایران، (2)1.

https://www.magiran.com/paper/2022332

14)       مهندسین مشاور عمارت خورشید، (1399).

15)       مرادی اصل، مسلم؛ و مومنی دهقی ،کورش. (1394). اصول طراحی در معماری ایستگاه راه آهن. همایش بین المللی معماری عمران وشهرسازی در آغاز هزاره سوم، تهران: کانون سراسری انجمن های صنفی مهندسان معمار ایران.

https://civilica.com/doc/413787/

16)       نیکبخت، امیر. (1396). بهینه یابی چیدمان فضایی در فضای داخلی با استفاده از شبیه سازی جمعیت (مطالعه موردی:لابی ایستگاه راه آهن تهران). پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه هنر تهران، دانشکده معماری و شهرسازی.

http://www.iranlibs.ir/inventory/34/33727.htm

 

 

17)       Alaedini, P. (2018). Toward a capability approach to development and industrialization in Iran: An introduction. In Industrial, Trade, and Employment Policies in Iran (pp. 1-28): Springer.

https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-3-319-94012-0_1

18)       Bapat, H., Sarkar, D., & Gujar, R. (2022). A Sustainable approach to reduce Embodied and Operational Cooling Energy for an Elevated Metro Rail Station of Ahmedabad, India, using Building Information Modelling (BIM) and Factor Comparison Method. Journal of The Institution of Engineers (India): Series A, 103(1), 115-128.

https://link.springer.com/article/10.1007/s40030-021-00594-1

19)       Bešinović, N. (2020). Resilience in railway transport systems: a literature review and research agenda. Transport Reviews, 40(4), 457-478.

https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/01441647.2020.1728419

20)       Coroiu, R., David, D.-C., Coroiu, O., & Ciupan, C. (2020). Inventory and State-of-Conservation Survey Model for Railway Heritage: The Case of Turda–Abrud (Romania). Industrial Archaeology Review, 42(2), 114-125.

https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/03090728.2020.1798105

21)       Dobraszczyk, P. (2016). Meta-Ornament: Iron and the Railway Station in Britain. In Function and Fantasy: Iron Architecture in the Long Nineteenth Century (pp. 215-234): Routledge.

https://www.taylorfrancis.com/chapters/edit/10.4324/9781315583648-19/meta-ornament-iron-railway-station-britain-paul-dobraszczyk

22)       Eizaguirre-Iribar, A., & Grijalba, O. (2020). A methodological proposal for the analysis of disused railway lines as territorial structuring elements: The case study of the Vasco-Navarro railway. Land Use Policy, 91.

https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0264837719307136

https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0377221720304100

https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/stco.201420022

23)       Martínez-Corral, A., Cárcel-Carrasco, J., Carnero, M. C., & Aparicio-Fernández, C. (2022). Analysis for the Heritage Consideration of Historic Spanish Railway Stations (1848–1929). Buildings, 12(2), 206.

https://www.mdpi.com/2075-5309/12/2/206

24)       McCartney, S. (2022). Managerial Failure in early Victorian Britain: Network and capital expansion during the Railway Mania. Business History, 1-27.

https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/00076791.2022.2096877

https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-981-16-0041-8_51

25)       Osgood, S. (2018). Railway Architecture: The Great Northern Railway (Ireland) at Dundalk. Industrial Archaeology Review, (2)40, 117-126. 

https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/03090728.2018.1519142

26)       Pagaimo, J., Magalhães, H., Costa, J., & Ambrosio, J. (2022). Derailment study of railway cargo vehicles using a response surface methodology. Vehicle System Dynamics, 60(1), 309-334.

https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/00423114.2020.1815810

27)       Reeves, C. D., Dalton, R. C., & Pesce, G. (2020). Context and knowledge for functional buildings from the industrial revolution using heritage railway signal boxes as an exemplar. The Historic Environment: Policy & Practice, 11(2-3), 232-257.

https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/17567505.2020.1726042

28)       Salvati, A., Palme, M., Chiesa, G., & Kolokotroni, M. (2020). Built form, urban climate and building energy modelling: Case-studies in Rome and Antofagasta. Journal of Building Performance Simulation, 13(2), 209-225.

https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/19401493.2019.1707876

29)       Serrano-Juan, A., Pujades, E., Vázquez-Suñè, E., Crosetto, M., & Cuevas-González, M. (2017). Leveling vs. InSAR in urban underground construction monitoring: Pros and cons. Case of la sagrera railway station (Barcelona, Spain). Engineering Geology, 218, 1-11.

https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0013795216308675

30)       Shu, H., Zha, J., Tan, T., & Li, C. (2022). How does high-speed railway affect tourism efficiency? An empirical study in China. Current Issues in Tourism, 1-17.

https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/13683500.2022.2091431

31)       Sobieralski, J. B. (2021). Transportation infrastructure and employment: Are all investments created equal? Research in Transportation Economics, 88, 100927.

https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0739885920301256

32)       Środa-Murawska, S. (2020). Railway feat. culture–Rumia library effect as an example of the influence of culture-led regeneration in a medium-sized city in Poland. Cities, 106. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0264275120312233

https://link.springer.com/article/10.1186/s12544-021-00504-3

33)       Thomas, M. B., Metoki, N., Geuli, O., Sharabani‐Yosef, O., Zada, T., Reches, M., Mandler. D., Eliaz, N. (2017). Quickly manufactured, drug eluting, calcium phosphate composite coating. ChemistrySelect, 2(2), 753-758.

https://chemistry-europe.onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/slct.201601954

34)       Wu, C., Zhang, N., & Xu, L. (2021). Travelers on the railway: An economic growth model of the effects of railway transportation infrastructure on consumption and sustainable economic growth. Sustainability, 13(12), 6863. https://www.mdpi.com/2071-1050/13/12/6863

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4

---