ارائه مدل مفهومی با تأکید بر مؤلفههای اثربخش در هویت نماهای شهری بر اساس روش فراترکیب
محورهای موضوعی : معماری
اسماء برزگر
1
,
مجتبی نوراللهی
2
,
محمدباقر آرایش
3
1 - دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد ایلام، ایران
2 - عضو هیئت‌علمی دانشگاه، گروه معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد ایلام، ایران
3 - عضو هیئت‌علمی دانشگاه، گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد ایلام، ایران
کلید واژه: سیمای شهری, هویت, هویت مکانی, فراترکیب, نما, هویت شهری,
چکیده مقاله :
نما در فرهنگ معماری معاصر ایران جایگاه مشخصی ندارد و تابع نظرات اعمال‌شده از سوی کارفرما، طراح و شهرداری در تغییر است. همچنین باوجود خلاءهای پژوهشی مشهود درزمینه بیان مؤلفهها، عوامل، ابعاد و معیارهای هویت نماهای شهری و مفاهیم مرتبط با آن، موجب شده است تا هدف این پژوهش در راستای تبیین چارچوب برای بیان مؤلفههای اثربخش بر هویت نماهای شهری پیشبرده شود. این پژوهش کاربردی و ازنظر نحوه گردآوری دادهها، از نوع پژوهشهای اسنادی فراترکیب به شمار می‌رود. برای شناسایی الگوی مؤلفههای اثربخش هویت نماهای شهری، تعداد 179 مقاله بررسی‌شده از میان آن‌ها 58 مقاله به کمک برنامه مهارت‌های ارزیابی حیاتی، برای تحلیل نهایی انتخاب شدند. در این پژوهش، ابتدا 123 شاخص معرف هویت نماهای شهری شناسایی و در 7 مفهوم و 1 مقوله طبقه‌بندی شدند. بر اساس یافته‌های تحقیق؛ ابعاد، مؤلفهها، معیارها و عوامل مفاهیم؛ هویت مکانی، هویت، هویت شهری، سیما شهری، منظر شهری، منظر معماری و نما بیان‌شده است.
Every day, we face architectural designs in buildings, especially in their facades, which are done without considering various factors. The facade plays the most significant role in daily life and can be regarded as one of the most important issue. The components of buildings in urban spaces are said to have a heavy duty in giving identity or reflecting the essence of every society. There is no doubt about the anonymity of today's facades and to they give identity to architecture and urban planning. Spaces, first of all, efforts should be made to improve the quality of their views. The facade of the buildings creates a common visual field with all the people of the city, which the people of the municipality observe every day. Moreover, if this ordinary square has a correct and balanced composition, it will have many effects on the members of the city. The facade does not have a special place in the Iranian contemporary architectural culture, it changes into different shapes and images. That employer users, designers and municipality rules created it. The subject of urban appearance, the dominant face of the city and containing the first messages in the vision of citizens, has been the topic of urban planning discussion, especially since the last half century AD. Due to its close relationship with the category of identity and characteristics of the city, its recognition is complicated, and with the beginning of the modern era and the application of unconventional management based on urban planning law, it gained wide dimensions. A society designed and implemented apart from its culture, tradition and identity is a prelude to its destruction. In our cities, there is no common language between views. They need a familiar culture to express themselves. They use different materials and follow different styles. Every facade in the city is a sign of the economic and social status of the builder and his way of thinking and attitude towards various issues. The dimensions and identity criteria of urban facades are not stated. Therefore, the general goal of the current research is to explain the framework of the components affecting the identity of urban facades. The purpose of this research is to explain the framework for expressing the effective components of the identity of urban facades. This research is applied, and in terms of data collection, it is considered to be a meta-synthesis type of document. In order to identify the pattern of the practical components of the identity of urban views, a number of 179 articles were examined, from which 58 articles were selected for the final analysis with the help of the critical evaluation skills program. In this research, first, 123 indicators representing the identity of urban facades were identified and classified into seven concepts and one category. Based on these research findings, dimensions, components, criteria and factors of ideas, spatial identity, identity, urban identity, urban landscape, urban landscape, architectural landscape and facade are expressed.
_||_
ارائه مدل مفهومی با تأکید بر مؤلفههای اثربخش در هویت نماهای شهری بر اساس روش فراترکیب *
اسماء برزگر**، مجتبی نوراللهی***، محمدباقر آرایش****
چیکده:
نما در فرهنگ معماری معاصر ایران جایگاه مشخصی ندارد و تابع نظرات اعمال‌شده از سوی کارفرما، طراح و شهرداری در تغییر است. همچنین باوجود خلاءهای پژوهشی مشهود درزمینه‌ی بیان مؤلفهها، عوامل، ابعاد و معیارهای هویت نماهای شهری و مفاهیم مرتبط با آن، موجب شده است تا هدف این پژوهش در راستای تبیین چارچوب برای بیان مؤلفههای اثربخش بر هویت نماهای شهری پیشبرده شود. اين پژوهش کاربردي و ازنظر نحوه گردآوري دادهها، از نوع پژوهشهاي اسنادي– فراترکيب به شمار ميرود. براي شناسايي الگوي مؤلفههای اثربخش هویت نماهای شهری، تعداد 179 مقاله بررسی‌شده از میان آن‌ها 58 مقاله به کمک برنامه مهارتهاي ارزيابي حياتي، براي تحليل نهايي انتخاب شدند. در این پژوهش، ابتدا 123 شاخص معرف هویت نماهای شهری شناسايي و در 7 مفهوم و 1 مقوله طبقهبندي شدند. بر اساس يافتههاي تحقيق؛ ابعاد، مؤلفهها، معیارها و عوامل مفاهیم؛ هویت مکانی، هویت، هویت شهری، سیما شهری، منظر شهری، منظر معماری و نما بیان‌شده است.
واژه‌های کلیدی: نما، هویت، هویت شهری، هویت مکانی، سیمای شهری، فراترکیب
*این مقاله برگرفته از پایان‌نامه کارشناسی ارشد نویسنده اول با عنوان:« بررسی دلایل اقبال عمومی به طراحی معماری نمای رومی در جامعهی معاصر ایران و تأثیر آن بر سیما و هویت شهری (نمونه موردی: شهر ایلام)» است که باراهنمایی دکتر مجتبی نوراللهی و مشاوره دکتر محمدباقر آرایش در دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایلام در حال انجام است.
** دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد ایلام، ایران (مسئول مکاتبات)
Email: abarzegar1476@gmail.com
ORCID: http://orcid.org/0000-0001-7326-5200
*** عضو هیئت‌علمی دانشگاه، گروه معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد ایلام، ایران
Email: Mojtaba.Noorollahi@aiu.ac.ir
ORCID: http://orcid.org/0000-0001-8108-6691
**** عضو هیئت‌علمی دانشگاه، گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد ایلام، ایران
Email: Arayesh.b@gmail.com
ORCID: http://orcid.org/0000-0002-6716-7943
مقدمه:
بحث هویت در دوران معاصر کمی متفاوت از گذشته است. در این دوره سرعت به سمت مدرنيته شدن بسيار بالاست و دیگر به سبک گذشته نمی‌توان فعالیت نمود. هویت بيش از آنكه معطوف به گذشته است با توقعات افراد مرتبط است. زمان حال را در برمی‌گیرد و تقاضا برای بهرهمندی از آن، ریشه در نيازهای فردی و جمعی شهروندان در محيط شهر دارد (آمی احمدی و محمودی، 1396). بحران در هویت شهرهایمان از زمانی آغاز میگردد که در تحول و گذار از شهر سنتی به کلان‌شهر مدرن، پدیده شهر وزندگی شهری، تابع دو زمینه مشروط کننده اجتماعی «رشد و تحرک اجتماعی» و «اقتصادی شرایط اشتغال شهروندان» میگردد (صالحی زلانی و همکاران، 1398). بحران هویت در معماری، امروزه مهم‌ترین عامل در ارتباط نداشتن بین مردم و معماری در کشور ایران معرفی میشود (شهبازی چگینی و همکاران، 1393). بحران هويت، ازخودبیگانگی، واژگاني است که در فضاهاي شهري و معماري به‌وفور به چشم ميخورد؛ که عامل اصلي وقوع اين بحران نشات گرفته از آشفتگي و پريشاني نماهاي شهري است که روزبهروز، چهره حادتري به خود ميگیرد و جنبههاي بیشتري از ناهمگوني میان اين نماها و فرهنگ و اقلیم، نمود مييابد (بهزاد پور و توکل، 1400). ما هرروزه در بناها و بخصوص در نمای آن‌ها شاهد طراحیهایی هستیم که بدون در نظر گرفتن عوامل مختلف انجام میشود، نمایی که بیشترین نقش را در زندگی روزمره مردم یک جامعه بازی میکند و میتوان آن را یکی از مهم‌ترین اجزای بنا و فضای شهری نامید که وظیفه سنگینی را در هویتبخشی یا منعکس کردن هویت یک جامعه بر عهده دارد (یوسف پور و مسعودی وشکی، 2015). در بی‌هویتی نماهاي امروز، ترديدي نیست و بايستي براي هويت بخشي به معماري و فضاهاي شهري در ابتدا سعي در ارتقا کیفي نماهاي آن‌ها نمود (بهزاد پور و توکل، 1400). موضوع نما و سيماي شهري، چهرهي مسلط كالبد شهر و حاوي اولين پيامها در چشمانداز شهروندان، در شهرسازي و به‌ویژه از نيمه قرن گذشته ميلادي محل گفتگو بوده است. موضوع به جهت رابطه تنگاتنگ با مقولۀ هويت و ويژگي شهر، بازشناسي آن پيچيده و با شروع عصر مدرن و اعمال مديريتهاي غیر عرفی مبتني بر قانون در توسعهي شهري، ابعاد گستردهاي يافت (صادقی و همکاران، 1396). نمای ساختمانهای مسکونی بهعنوان بخش عظیمی از جداره شهری نقش مهمی در هویتمندی یک شهر و ایجاد حس تعلق در شهروندان دارد (زارعی، 1393). نمای ساختمان‌ها زمینه بصری مشترکی را با همه مردم شهر ایجاد میکند که مردم شهر هرروز آن را مشاهده می‌کنند که اگر این زمینه مشترک ترکیب درست و موزونی نداشته باشد تأثیرات زیادی را بر اعضا شهر میگذارد و شناخت اولیه هر فرد از بنا با نمای آن صورت میگیرد (کاروان، 1392). و همچنین ميتوانند به‌طور مستقيم بر كاركرد و ارزش خيابان و ميدان مؤثر واقع گردند. درواقع نماي ساختمان‌ها به‌صورت يك صفحه نمایش تركيبات معماري ظاهر ميگردد. تركيبهاي معماري حاوي نوعي معنا هستند و ازاین‌رو قادرند كه خيال آدمي را تحريك نمايند و با وي ارتباط برقرار كنند. نماي هر ساختمان در مجموعه شهري كه در آن قرار دارد مؤثر است و اين تأثیر را به بدنه خيابانها يا ميدانها كه در آن قرارگرفته است انتقال ميدهد (صادقی و همکاران، 1396) و در حقیقت وجه اجتماعی آن ساختمان و زبان دیالوگ و تعامل آن با فضای اطرافش است (احمدی مراغه و همکاران، 1399) هرزمانی که معماری و شهرسازی جامعهای جدا از فرهنگ، سنت و هویت آن طراحی و اجرا گردد، مقدمهای بر نابودی آن می‌باشد (کاروان، 1392). به‌رغم اهمیت نماهای شهری، روند شکلگیری و طراحی آن‌ها در دورههای اخیر به‌گونه‌ای بوده است که کلیتی ناهماهنگ و غیرقابل ادراک را بهوجود آورده و به ناخوشایندی، عدم انگیزش و ناآرامی بصری منجر شده است (محمدی، 1397). ميزان توجه به كيفيات بصري نماهاي شهري در شرايط كنوني اندك است و ارزشهاي زيباشناختي چنين فضاهايي به فراموشي سپرده شده است و همين امر كاهش سطح هويت شهرهاي امروز را در پی داشته است (صادقی و همکاران، 1396). در شهرهای ما زبان مشترکی بین نماها وجود ندارد. نه فرهنگ مشترکی برای بیان دارند، نه مصالح یکسانی به کار گرفتهاند و نه سبک مشخصی را دنبال می‌کنند. درواقع هر یک از نماها در شهر نشانه وضعیت اقتصادی و اجتماعی سازنده و نحوه تفکر و نگرش او به مسائل مختلف است (احمدی مراغه و همکاران، 1399). استخراج ترجیحات بصری در نماهای معماری و بررسی مؤلفهها و عناصر شکل‌دهنده این ترجیحات می‌تواند به ایجاد معیارهایی در ارزیابی زیبایی‌شناسی منجر شود (وحدت طلب و همکاران، 1399). لذا در این مقاله با استفاده از روش فراترکیب سعی براین شده است مدل مفهومی برای ارائه چارچوب و الگویی برای بیان مؤلفههای اثربخش بر هویت نماهای شهری تبیین گردد. سؤال پژوهش: چه عوامل، مؤلفهها و شاخص‌هایی بر هویت نماهای شهری تأثیرگذارند؟
پیشینه تحقیق:
در زمینه بررسی مؤلفههای اثربخش بر هویت نماهای شهری پژوهش هایی صورت گرفته است که در جدول 1 به برخی از آن‌ها اشاره شده است. روند مطالعات مروری از 210 مقاله آغاز شد و 190 مقاله که از نظر موضوعی در تشابه با عنوان پژوهش بود یافت شد. از میان 190 مقاله 179 مقاله که واجد ارتباط معنایی مستقیم با کلیدواژههای مندرج در هدف پژوهش بودند انتخاب گردید. در این مطالعه، روند انجام کار به شکلی صورت گرفتهاست که صرفاً پژوهشهایی که به تجزیه و تحلیل مؤلفههای هویتبخش، زیباشناسی و نما پرداختهاند و نتایجی بهمراتب قابل استنادتر نسبت به دیگر مقالات هستند، مورد توجه قرار گیرند. در شکل 1 مفاهیم مرتبط با هویت شهر از دیدگاه اندیشمندان 
مختلف مورد، به تصویر کشیده شدهاست. همچنین در جدول 1 به تعدادی از پژوهشهای صورت گرفته در مورد هویت شهری اشاره شدهاست.
شکل 1. مفاهیم هویت از منظر پژوهشگران (منبع: نگارندگان)
Figure 1. Concepts of identity from the perspective of researchers (source: authors)
جدول 1. پیشینه تحقیق (منبع: نگارندگان)
Table 1. Background of the research (source: authors)
مؤلفین / سال | عنوان پژوهش | روش تحقیق | خلاصه نتایج |
صالحی زلانی و همکاران/ 1398 |
بررسی هویت شهری ایلام و مؤلفههای هویتبخش آن | توصیفی-تحلیلی | کم‌توجهی به ابعاد و عوامل هویتبخش در شهرها باعث ایجاد محیط‌هایی مصنوع و تهی از هویت انسانی میشود که از نتایج آن میتوان به: پایین آمدن احساس تعلق مکانی، کاهش همبستگی و مشارکت اجتماعی، کاهش انگیزه ساکنان برای ادامه سکونت وتاثیر در عدم تحقق اهداف جمعیتی اشاره کرد. |
بهزاد پور و توکل/ 1400 | بررسی مؤلفههای هویتبخش نما در مواجهه با معماری معاصر نمونه موردی شهر قزوین | کتابخانه‌ای و میدانی پرسشنامه | بحران هويت و لطمه‌هایی که به معماری و منظر شهر وارد میشود را میتوان در دوران معاصر و تقلید کورکورانه‌ای از غرب دانست. |
حقگو و ملاصالحی/ 1399 | بازشناسی معیارهای هویت و زیبایی‌شناسی بهعنوان مؤلفههای مؤثر بر طراحی نماها و جداره‌های شهر تهران (محدوده موردمطالعه منطقه چهارده تهران) | توصیفی-تحلیلی |
دقت در طراحی، اجرا و هماهنگی نماهای شهری می‌تواند باعث ارتقاء کیفیت بصری و هویتبخشی به شهر شود. |
رخشان و همکاران/ 1397 |
بازخوانی مؤلفههای هویتبخش نما در منظر شهرهای معاصر |
توصیفی-تحلیلی | با بررسی معیارهای مؤثر بر ارتقا هویت نمای شهری میتوان به اصول زیر بهعنوان معیارهای نهایی دست‌یافت: توجه به مؤلفههای معنا در شکلدهی به نماهای شهری با در نظر گرفتن ایدئولوژی حاکم بر جامعه، احترام به انسان، توجه به نیازهای انسان، توجه به نماد و سمبل، ایجاد ارتباط کالبد و معنا و توجه به غنای حسی در محیط. احترام به فرهنگ بومی و جلوگیری از شبیه شدن به بیگانه. تداوم تاریخی با احترام به ابعاد معنایی تاریخ و پرهیز از تکرار برگه‌های قدیمی تحت عنوان تاریخ‌گرایی. |
یاران و بهرو/ 1395 | بررسي عناصر هویت‌ساز در كالبد خارجي ساختمانهای بلندمرتبه مسكوني در شهر تهران | پرسشنامه | با شناخت مؤلفههای هویت‌ساز، میتوان به تعيين الگويي مناسب براي كالبد خارجي ساختمانهای بلندمرتبه مسكوني در شهر تهران پرداخت، كه در شکلگیری سيمايي با هويت براي شهر تهران می‌تواند نقش بسزايي ايفا كند. |
کریمی آذری و صفر نژاد/ 1395 | شناسایی مؤلفههای عینی و ذهنی مؤثر در طراحی نما در جهت ارتقاء هویت منظر شهری و افزایش حس تعلق شهروندان | توصیفی-تحلیلی | نمای ساختمان‌ها بهعنوان یکی از اجزای اصلی بدنه‌های شهری باید موردتوجه قرارگیرد، لذا تدوین چارچوب برای طراحی بدنه‌های شهری دارای اهمیتی خاص است. |
روش تحقیق:
اين پژوهش برمبناي هدف، کاربردي است و برای انجام آن از روش اسنادي- فراترکيب استفاده‌شده است. در این پژوهش از روش فراترکيب جهت بررسي تحقيقات پيشين استفاده شد. درواقع رويکرد فراترکيب جهت یکپارچه‌سازی مطالعات متعدد جهت ايجاد یافته‌های جامع صورت میگیرد (کشاورز و همکاران، 1398). فراترکيب متمرکز بر مطالعات کيفي بوده و به ترجمه مطالعات کيفي به یکدیگر و فهم عميق پژوهشگر برمی‌گردد. در اين پژوهش، از روش هفت مرحله‌ای سندلوسکي1 و باروسو2 استفاده‌شده است که شامل مراحل تنظيم سؤال پژوهش، مرور ادبیات به شکل نظام‌مند، جستجو و انتخاب متون مناسب، استخراج اطلاعات متون، تجزیه‌وتحلیل و ترکيب یافته‌های کيفي، کنترل کيفيت و ارائه یافته‌ها می‌باشد.
گام اول تنظيم سؤال پژوهش: پارامترهای تعیین‌کننده سؤال پژوهش؛ چیستی کار، جامعه مورد مطالعه، بازه زمانی مطالعه و روش مطالعه هستند که برای هرکدام از این پارامترها یک سؤال و پاسخ مطرح‌شده است.1_ چیستی کار: چه عواملی بر هویت نماهای شهری تأثیرگذارند؟ شناسایی عوامل، مؤلفهها و شاخصهای تأثیرگذار بر هویت نماهای شهری. 2_ جامعه موردمطالعه: جامعه موردمطالعه برای بررسی مؤلفههای اثربخش بر هویت نماهای شهری چیست؟ جامعه آماری پژوهش حاضر را مقاله‌های مستخرج از پایگاه‌های معتبر خارجی:« Google Scholar، science direct، ResearchGate، SID، pubmed» و نیز پایگاه‌های معتبر داخلی: مقالات مندرج در پایگاه‌های تخصصی:«پايگاه اطلاعات علمي جهاد دانشگاهي، پرتال جامع علوم انساني، علم نت، تی وی پین وسیویلیکا» تشکیل دادند.3_ بازه زمانی مطالعه برای منابع لاتین: محدوده زمانی 2022-2012 و برای منابع فارسی: محدوده زمانی 1400-1390 در نظر گرفته‌شده است.4_ روش مطالعه: داده‌های موردنظر در تحقیق حاضر چگونه جمع‌آوری‌شده‌اند؟ داده‌های به‌صورت تحلیل محتوای داده‌های ثانویه «تحلیل اسنادی» جمع‌آوری‌شده‌اند. بعد از بیان پارامترهای مورداشاره سؤال اصلی پژوهش به‌صورت «چه عوامل، مؤلفهها و شاخص‌هایی بر هویت نماهای شهری تأثیرگذارند؟» مطرح گردیده است.
گام دوم- بررسي متون به‌صورت نظام‌مند: در گام دوم انجام فراترکيب، پایگاه‌های داده و موتورهاي جستجوي مختلفي مورداستفاده قرار گرفتند؛ و کلیدواژه‌هایی براي جستجوي مقالات براي انجام فراترکيب استفاده شدند. در این مرحله، ابتدا کلیدواژههای اصلي برگرفته از عنوان پژوهش«به‌صورت فارسي و لاتين» مرتبط با موضوع، به‌منظور جستجوي نظام‌مند مقالات منتشرشده در مجلات مختلف انتخاب شدند. به منظور استخراج مقالات مناسب از منابع ذکرشده با کمک کلیدواژههای مشخص، معيارهايي نظیر زمان انجام تحقيقات «بازه زماني 2022-2012 براي مقالات لاتين و 1400-1390 براي مقالات فارسي»؛ مقالات منتشرشده در پایگاه‌ها و نشريات معتبر علمي و مقالات مرتبط با موضوع هویت، هویت مکانی، نما و هویت و سیما و منظر شهری مدنظر قرار گرفت. درنتيجه جستجو و بررسيهاي به عمل آماده و با استفاده از کلیدواژههای استفاده‌شده در پایگاه‌های اطلاعاتي «نما3، هویت شهری 4، سیمای شهری 5، هویت6، هویت مکانی7 و فراترکیب8» و با لحاظ نمودن معيارهاي پذيرش، درمجموع تعداد 179 منبع «117 منبع فارسي و 62 منبع انگليسي» يافت شد.
گام سوم- جستجو و انتخاب: در این گام عوامل مختلفي نظیر عنوان، چکيده، محتوا و روش‌شناسی « تطابق با ابزار کسپ نمرات بالای 30 » تحقيق موردبررسي قرار گرفت و مقالاتي که با سؤال و هدف پژوهش تناسبي نداشتند، حذف شدند. پس از جستجوی گسترده، حدود 179عنوان پژوهش در زمینه موضوع موردمطالعه اوليه قرار گرفتند. ازنظر عنوان و چکیده 68 و ازنظر محتوا 28 مقاله غربال شدند و درنهايت 83 پژوهش براي انجام فراترکيب به دست آمدند. در شکل 2 نتایج غربال و چگونگی انتخاب مقالات مناسب نشان داده شدهاست.
شکل2 . نتایج جستجو و چگونگي انتخاب مقالات مناسب (منبع: نگارندگان)
Figure 2. Search results and how to choose suitable articles (source: authors)
به‌محض اينکه مقالات جهت تناسب خودشان با پارامترهای مطالعه بررسي شد، درقدم بعدي باید کیفیت روش‌شناختی مطالعات ارزيابي گردد. هدف از این گام حذف مقالاتي است که محقق به یافته‌های ارائه‌شده اعتمادي نداشته باشد، بنابراين ممکن است مقاله‌ای که بايد در تلفیق وجود داشته باشد را رد نماید. ابزاري که معمولاً براي ارزيابي کيفيت اوليه مطالعات کيفي مورداستفاده قرار ميگيرد «برنامه مهارت‌های ارزيابي حياتي» است. اين ابزار به محقق کمک میکند که دقت، اعتبار و اهمیت مطالعات کيفي را تعیین نمايد (باقری و همکاران، 1397). ابزارکسپ مشتمل بر 10 سؤال است و محقق به هنگام مطالعه هر مقاله می‌تواند به هرکدام از سؤالات امتیاز کمی اختصاص دهد «ضعيف= 1، متوسط= 2، خوب= 3، خيلي خوب= 4 و عالي= 5». ابزارکسپ برگرفته از 10 شاخص اصلي «اهداف تحقيق، منطق روش، طرح تحقيق، نمونه‌برداری، جمع‌آوری دادهها، انعکاس‌پذیری، ملاحظات اخلاقي، دقت در تجزیه‌وتحلیل، بيان درست یافته‌ها و ارزش تحقيق می‌باشد». هنگام استفاده از اين ابزار، محقق مقاله را به‌طور کامل می‌خواند تا از محتوی، آگاهي کامل و دوباره پيدا نمايد. سپس برمبناي معيارهاي کسپ، به هريک از مقالات امتيازاتي را تخصيص میدهد (50 – 0) و تصمیم به پذيرش يا رد یک مقاله میگیرد. به اين صورت که مقالاتي که امتياز پایین‌تر از 30 را کسب نمايند، از ارزيابي خارج می‌گردند و حذف می‌شوند. در پژوهش حاضر، تعداد 83 مقاله باقی‌مانده از بررسی‌های مراحل قبل، ارزيابي کيفي شدند. درنتيجه اين ارزيابي، تعداد 25 مقاله با امتیاز کمتر از 30 و درجه متوسط از حیث ارزيابي کيفي، حذف شدند و تعداد 58 مقاله باقی‌مانده به مرحله بعدي راه يافتند. از ميان اين 58 مقاله تعداد 48 مورد داخلي و 10 مورد نيز لاتين بودند. فهرست این مقالات در بخش فهرست مراجع ذکرشده است.
گام چهارم- استخراج متون و اطلاعات مقالهها: در سراسر فراترکيب، به‌طور پيوسته مقالات منتخب و نهايي شده، به‌منظور دستيابي به يافتههاي درون مطالعات، چندين بار بازخواني شدند. در تحقیق حاضر، اطلاعات مقالات نهايي به اين صورت دسته‌بندی‌شده است: در ستون اول مرجع مربوط به هر مقاله ثبت ميشود «نام و نام خانوادگي نويسنده به همراه سال انتشار اثر»، در ستون دوم ابعاد و مؤلفههاي هویت، نما، هویت مکانی و هویت منظر و سیمای شهری و در ستون سوم، اطلاعات روش‌شناختی مطالعه موردنظر ارائه‌شده است. نتايج به‌دست‌آمده به‌صورت مجزا براي مقالات فارسي و انگليسي ذکرشده است.
گام پنجم- یافته‌های پژوهش: به تجزیه‌وتحلیل و ترکیب يافتهها اختصاص داشت. در طول تجزیه‌وتحلیل، تمهايي جستجو گردید که در میان مطالعات موجود درفراترکيب پدیدار شده‌اند. از دیدگاه سندلوسکي و باروسو اين مورد به نام «بررسي موضوعي» ناميده ميشود. بدينصورت که پژوهشگر ابتدا تمام عوامل استخراج‌شده از مطالعات را کد در نظر میگيرد؛ و سپس با در نظر گرفتن مفهوم هريک از این کدها، آن‌ها را دريک مفهوم مشابه دسته‌بندی ميکند. به‌این‌ترتیب مفاهيم مضمونهاي (مضامین) پژوهش شکل داده ميشود؛ و مفاهيم مرتبط نيز دريك طبقه کلی‌تر به نام مقولات دستهبندي ميشوند. بر اساس تحليلهاي صورت گرفته با کمک روش تحليل محتوا بر روي 59 مقاله نهايي انتخاب‌شده، درمجموع 123 کد (شاخص)، 7 مفهوم (تم) و 1 مقوله شناسايي شدند که خلاصه نتايج آن‌ها در ارائه‌شده است.
گام ششم- کنترل و ارزيابي کيفيت (روایی ابزار اندازه‌گیری پژوهش): مفهوم روایی در تحقیقات کیفی از منظرهای مختلفی به‌کاررفته است. این مفهوم واحد نبوده، بلکه مفهومی پیچیده، فراگیر و همه‌جانبه بوده است. کاربرد این مفهوم در پروژه‌ها و مطالعات تحقیق اجتناب‌ناپذیر بوده است. هرچند که بعضی از محققان کیفی، عنوان داشتهاند که روایی در تحقیقات کیفی کاربردی ندارد، اما درنهایت استفاده از مقیاسی را برای تحقیقاتشان و کنترل صلاحیت آن، لازم دیده‌اند (عباس زاده، 1391). روایی به میزانی اطلاق میگردد که یک روش قادراست هدف مطالعه را بسنجد و بتواند، پدیده موردمطالعه یا متغیرهای مربوط به آن را انعکاس دهد (دانایی‌فرد و اسلامی، 1390). به‌منظور سنجش کفایت فرایند تحقیق و کسب اطمینان از کیفیت دادهها و تفسیرهای صورت گرفته و موجه بودن ابزار گرداوری دادهها از معیارهای تائید پذیری، انتقال‌پذیری، اعتمادپذیری و راستی استفاده‌شده است که نتایج حاصله در جدول 2 ذکر شدهاست.
جدول 2. ارزیابی روایی ابزار تحقیق (منبع: نگارندگان)
Table 2. Validity evaluation of research tools (source: authors)
معیار | مفهوم | شرح |
انتقال‌پذیری | به معنای قابلیت تعمیم نتایج به سایر حوزهها و زمینه‌هاست؛ و میزانی است که امکان به‌کارگیری یافته‌های تحقیق را در موقعیت‌های مشابه فراهم میکند. | استفاده از روش تحقیق فراترکیب |
اعتمادپذیری | اعتمادپذیری به معنای واقعی بودن توصیف‌ها و یافته‌های پژوهشی است؛ و بیانگر آن است که نتایج برآمده از تحقیق گویای برداشت واقعی از داده‌هاست. | ارائه گزارش یافته‌های به متخصص حوزه معماری |
تائید پذیری | تائید پذیری به معنای کوشش در جهت احراز شاخص عینیت در پژوهش است؛ و درواقع میزانی است که امکان به‌کارگیری نتایج تحقیق را در موقعیت‌های دیگر نشان میدهد. | تحلیل و بررسی یافته به کمک مختصص حوزه معماری |
راستی | میزانی است که مشخصکننده آن است که تفسیرها تحت تأثیر اطلاعات ناقص قرار نگرفته است. | استفاده از مقالات منتشرشده از نشریات معتبر |
گام هفتم- ارائه يافتهها: در مرحله ارائه يافتهها درروش فراترکيب، يافتههاي حاصل از مراحل قبلي ارائه ميشوند. در این مرحله با توجه به نتايج به‌دست‌آمده، ميتوان مدل یا الگویی طراحي نمود، چارچوبي را ارائه نمود و يا نتايج را در قالب جدولي ارائه نمود (الباد و همکاران، 1399). در جدول 3 مفاهیم و شاخصهای مرتبط با مقوله هویت نماهای شهری ارائه شده است.
مقوله | مفهوم | شاخص |
هویت نماهای شهری
| هویت مکانی | مکان‌های هویتبخش، فرایند شکلگیری هویت مکان در توسعه شهری جدید، کسب هویت مکانی، ارزیابی میزان هویت مکانی، شاخصهای تعیین‌کننده هویت مکان، شاخصهای درجه‌بندی هویت مکانی، ابعاد تعیین هویت مکان |
هویت | ویژگی‌های اصلی هویت در معماری، تئوری فرایند هویت، شاخصه‌های اصلی هویت، ابعاد هویت، ابعاد اصلی هویت، مؤلفههای مؤثر در هویت، مؤلفههای عملکردی هویت، مسئله بحران هویت، مؤلفههای تاریخی، مذهبی سازنده‌ی هویت، مؤلفههای اجتماعی سازنده‌ی هویت، مؤلفههای فرهنگی سازنده هویت، مؤلفههای کالبدی هویت، مؤلفههای معنایی هویت، علل بحران هویت، مؤلفههای کالبدی سازنده‌ی هویت | |
هویت شهری | شکلگیری هویت شهر، شکلگیری هویت‌های منحصربه‌فرد شهر، هویت شهر یا هویت یک مکان متشکل از سه جزء مرتبط با یکدیگر است، شکل‌دهنده هویت شهر، عناصر شکلدهی به هویت شهر، عناصر اساسی هویت شهری، عناصر هویتی یک شهر، ویژگی‌های هویت شهر، عوامل تشکیل‌دهنده هویت شهری، عوامل مؤثر بر شکلگیری هویت شهر، عوامل تشکیل‌دهنده هویت شهر، عوامل تعیین‌کننده هویت شهر، عوامل و نشانه‌های هویتی شهر، عوامل هويت بخشي و تأثیرگذار به شهر، عوامل ایجاد هویت منفی شهر، ابعاد و مؤلفههای شالکه هویت شهر، ابعاد و مؤلفههای شالکه هویت شهر، ابعاد هویت شهری، رویکردهای نسبت به هویت شهری، بررسی هویت هر شهر، مؤلفههای بیان‌شده هویت فیزیکی، مؤلفههای هویت کالبدی شهر، مؤلفههای هویتی شهر، مؤلفههای شکل‌دهنده و تأثیرگذار بر هویت شهر، مؤلفههای هویت شهر، شاخصهای هویت کالبدی شهر، محورهای تأکید هویت شهر، پارادایم‌هایی در رابطه با موضوع هویت فضایی شهر، شئون هویتی فضای شهرهای ایران، ویژگی‌های هویتی فضای شهرهای ایرانی، شاخصهای ارزیابی سلسله‌مراتب هویت فضایی در مناطق شهری تاریخی، هویت شهرهای ایرانی_اسلامی، هویت نهایی فضا | |
منظر شهری | مؤلفههای شکلگیری سیستم منظر شهری، عوامل مؤثر بر عملکرد در منظر شهری، عوامل مؤثر بر زیبایی منظر شهری مطلوب، عوامل مهم و تأثیرگذار در زيباشناسي ابنيه بلند در منظر شهری، ابعاد تشکیل‌دهنده منظر شهری، ابعاد هویتی منظر شهری، ابعاد کارکردی و کالبدی منظر شهری | |
منظر معماری | مؤلفههای عملکردی مؤثر بر کیفیت مطلوب منظر معماری، مؤلفههای زیبایی‌شناسی مؤثر بر منظر معماری، مؤلفههای کالبدی مؤثر بر منظر معماری، مؤلفههای معنایی مؤثر بر هویت مطلوب منظر معماری | |
سیمای شهری | سیمای شهر، عناصر سیمای یک شهر، فاکتورهای تأثیرگذار بر سیمای شهری، عوامل هویت‌ساز در سیمای شهری، عوامل سازنده سیمای بصری شهر، مؤلفههای سازنده سیمای شهر، مؤلفههای مؤثر در سیمای شهر، عوامل نابسامانی و آشفتگی سیمای شهر، دلایل بی‌هویتی و ناهمخوانی سیما و منظر شهری، نقاط قوت انعکاس الگوی ایرانی_ اسلامی در سیما و منظر شهری | |
نما | عناصر و اجزاء تشکیل‌دهنده نما، عناصر و اجزاء نما، شاخصه‌های نمای ساختمانی، عملکردهای نما، مهم‌ترین ویژگی‌های اصلی نمای ساختمانی، عوامل تأثیرگذار برنما، عوامل تأثیرگذار در طراحی نماهای شهری، عوامل تأثیرگذار در طراحي نماهاي شهري، عوامل تأثیرگذار بر نمای شهری، عوامل مؤثر بر الگوهای نمای فضاهای مسکونی معاصر، عوامل زوال هویت فیزیکی نماها، عوامل اغتشاش در نماهای مسکونی، عوامل نابسامانی و بی‌هویتی در نمای شهری، علل بی‌توجهی به هویت در نمای شهر معاصر، انتقادات مطرح‌شده در نابسامانی نماهای شهری، معیارهای درک نما و ظاهر محیط و منظر شهر، معیارهای مؤثر بر ارتقا عملکرد نماهای شهری، معیارهای مؤثر بر ارتقا هویت نمای شهری، معیارهای مؤثر بر عوامل زیباشناسی نمای شهری، مؤلفههای تأثیرگذار بر هویتبخشی به نماهای ساختمانی، مؤلفههای تأثیرگذار بر هویتبخشی به نماهای ساختمانی، مؤلفههای تأثیرگذار بر بی‌هویتی نماهاي ساختماني، مؤلفههای زیست‌محیطی مؤثر برنماهای معماری، مؤلفههای تجربی، زیبایی‌شناختی مؤثر برنماهای معماری، مؤلفههای عملکردی مؤثر برنماهای معماری، دلایل و اهداف اصلی نماسازی در ساختمان‌ها، سیر تکاملی انتظارات از نما، تغییرات نما، انواع نماهای منتخب در مدل شبکه احساسی، انواع دلالت‌های معنایی در تیپ‌های مختلف نمای ساختمانی، نشانه‌ها در نماهای شهری، فاکتورهای فیزیکی نما، فاکتورهای زیبایی‌شناسی نما، ادراک‌پذیری نماهای شهری، تجربه ناظرین نماهای شهری در جریان ادراک، ساختارهای موردتوجه مخاطب در ادراک نما، نقش نما در ادراک و خودآگاهی مخاطب، رویکردهای ادراک نما، عملکردهای نما، مبانی نظری طراحی نما، مبانی نظری طراحی نما، ضوابط کنترل و طراحی و نظارت بر اجرای نماهای شهری |
جدول 3. مفاهیم و شاخصهای مقوله هویت نماهای شهری (منبع: نگارندگان)
Table 3. Concepts and indicators of the category of identity of urban views (source: authors)
بحث
در این بخش تمامی زیرشاخصهای، 123 شاخص مطرح‌شده در جدول 3 به تفکیک 7 مفهوم (هویت مکانی، هویت، هویت شهری، منظر شهری، منظرمعماری، سیمای شهری و نما) بیان‌شده است.
هویت مکانی: در بررسی مفهوم هویت مکانی چهارمقاله که به تحلیل؛ شاخص‌ها، ابعاد، کسب و ارزیابی هویت مکانی پرداختهاند، یافت شد. قنبر پور و همکاران (1397)، خانه پدری، مکان‌های شاخص و شناخته‌شده، مکان جدید و سرزنده، مکان تاریخی و محلات قدیمی را بهعنوان مکان‌های هویتبخش معرفی نمودهاند. در تحقیق ارباب و همکاران (1394)، آشنایی و شناخت، خوانایی و تشخص، رضایتمندی، خودکارآمدی، تعامل اجتماعی، تناسب محیطی، دل‌بستگی و خاطره‌انگیزی در فرایند شکلگیری هویت مکان در توسعه شهری جدید تأثیرگذار بودهاند. عوامل فرهنگی و اجتماعی و عوامل کالبدی و فضایی در کسب هویت مکانی مؤثرند (صوفی و همکاران، 1398). از دیدگاه مجیدی و حیدری ( 1396)، در ارزیابی میزان هویت مکانی مؤلفههای؛ اجتماع‌پذیری، دسترسی به خدمات، آسایش و تصویر ذهنی و احساس تعلق به محل سکونت در نظرگرفته می‌شوند. قنبر پور و همکاران (1397)، براین باورند که ارزش اجتماعی و نمادین، تناسب محیطی، وابستگی احساسی، انگیزه‌ها و نیازهای روان‌شناختی از شاخصهای تعیین‌کننده هویت مکان هستند. از طرفی دیگر، چهار عامل؛ خود توسعه‌یافته، خویش بوم‌شناختی، اندیشه سنخیت بین خویشتن و مکان و وابستگی مکان در ابعاد تعیین هویت مکان مؤثرند؛ و درنهایت خود گستردگی، تناسب محیطی، خود سنخیتی مکان، وابستگی‌های احساسی، انگیزه‌ها و نیازهای روان‌شناختی، احترام به نفس (احترام به خود)، پیوستگی، خود سودمندی، تمایز، تعلق پذیری، کنترل، امنیت، خشنودی مربوط به زیبایی‌شناسی، پیوندهای اجتماعی به مکان‌ها، پیوندهای نسبی، پیوندهای اقتصادی، حس فقدان/جابجا شدگی، پیوندهای روایی، اهمیت‌های معنوی و پیوندهای به وقایع خاص، شاخصهای درجه‌بندی هویت مکانی هستند.
هویت: برای ادراک کافی از مفهوم هویت؛ ویژگی‌های، ابعاد، انواع مؤلفهها و بحث بحران هویت مورد جستجو در مقالات معتبر قرارگرفته است. مصالح، شکل و فرم ساختمان، اصول کلی طراحی، رابطه با زمینه، سازمان زمانی، سازمان معنایی و سازمان فضایی از ویژگی‌های اصلی هویت در معماری هستند 13 \l 1065 (Torabi & Brahman, 2013). تضاد، پویایی و استقرار، ادغام محتوای ذهنی و شکلی در مقاله (نجفی، 1395) بهعنوان ویژگی‌های اصلی هویت و در مقاله (مؤمن زاده و رستم پور، 1395) بهعنوان شاخصه‌های اصلی هویت بیان‌شده‌اند. سودمندی، تمایز بخشی، پیوستگی و احترام به نفس در تئوری فرایند هویت دخیل هستند (قنبر پور و همکاران، 1397). بعد فلسفی هویت، بعد روانی هویت، بعد فرهنگی هویت، بعد اجتماعی هویت (رضایی قادی و همکاران، 1395)، نیازها و انگیزه‌ها و پیوندهای اجتماعی ابعاد هویت را تشکیل می‌دهند (قنبر پور و همکاران، 1397). مؤلفههای مؤثر در هویت عبارت انداز؛ هویت، انسان و باورهایش، هویت و مکان، هویت و زمان (نجفی، 1395) و (مؤمن زاده و رستم پور، 1395) و (زیردابی اسکویی و بابا زاده سکویی، 1400). زمینه اقلیمی، نفوذپذیري، تنوع، خوانايي الگوهای فعاليت، انعطاف‌پذیری، گوناگونی، سلسله‌مراتب، سرعت و حركت، تناسب بصری، غنا، تعلق، سرزندگي، دسترسي و نظارت (مشارکت) جزئی از مؤلفههای عملکردی هویت محسوب می‌شوند (کریمی آذری و صفر نژاد, 1395). دو عامل زمینه گرایی و تاریخ کالبد دارای تجربه، زمینه‌ساز مؤلفههای تاریخی و مذهبی هویت هستند، غنای حسی(محیط و انسان) هم مؤلفه‌ی اجتماعی هویت را میسازد، مؤلفههای فرهنگی سازنده هویت عبارت انداز؛ تناسب نما با زمینه گشاده‌رویی، بی‌ریایی، حس اطمینان و احترام، حس مکان (بهزاد پور و توکل، 1400) و (خدامی پور و همکاران، 1399). زمینه کالبدی، تمایز / تشابه، تداوم / تحول، وحدت / کثرت، خوانایی در فرم کالبدی، ماندگاری، پایداري و نما (کریمی آذری و صفر نژاد، 1395)، بوم و اقلیم ، زیبایی‌شناسی، سرزندگی، انعطاف‌پذیری، تناسبات بصری، عملکرد، دید و منظر از مؤلفههای کالبدی سازنده هویت هستند (بهزاد پور و توکل، 1400) و (خدامی پور و همکاران، 1399). زمینه اجتماعی و فرهنگی، غنای حسی، نماد و نشانه، عناصر طبیعی و تکرار مستمر الگوی خاصی از رویدادها مؤلفههای معنایی هویت را شکل می‌دهند (کریمی آذری و صفر نژاد، 1395). مسئله بحران هویت با دو موضوع مهم مرتبط است؛ 1. هدفمند بودن هویت و جهت داشتن ساختار آن 2. بسامان بودن هویت و پرهیز از نابسامانی در ساختار هویت (رضایی قادی و همکاران، 1395). نارضایتی، کمبود دانش، کم‌توجهی به اصالت‌ها، شناخت ناکافی از فرهنگ، نداشتن اعتقاد حرفهای، رعایت نکردن هنجارها توسط معماری معاصر، توجه نکردن به پشتیبان فرهنگی توسط معماری معاصر، فردگرایی و خودمحوری معماری معاصر، نادیده گرفتن حرمت‌ها و اصالت ریشه‌های سرزمین و نداشتن ارتباط بین مردم و معماری از علل بحران هویت هستند (شهبازی چگینی و همکاران، 1393).
هویت شهر: در تحلیل و بررسی مفهوم هویت شهر پارامترهای؛ عناصر، عوامل و ابعاد شکلگیری هویت شهر، انواع مؤلفهها و... در نظر گرفته‌شده است. هویت شهر یا هویت یک مکان متشکل از سه جزء مرتبط با یکدیگر است؛ ویژگی‌های فیزیکی یا ظاهر، فعالیت و عملکرد قابل‌مشاهده، معانی یا نمادها (Cheshmehzangi, 2012). هویت شهری شامل ابعاد؛ تاریخی (معنایی)، جغرافیایی (کالبدی) و کارکردی ( زیارتی، جهانگردی، تجاری و صنعتی) می‌باشد (کریمی آذری و صفر نژاد، 1395). عوامل؛ موقعیت جغرافیایی، ساختار فیزیکی، ساختار اجتماعی – فرهنگی، حقایق مذهبی، اقلیم، توپوگرافی، ساختار تجاری، محیط اقتصادی، تاریخ، فرهنگ، جاده‌ها، خیابانها و آثار معماری در شکلگیری هویت‌های منحصربه‌فرد شهر نقش اساسی دارند و به‌طورکلی تعاملات اجتماعی، فرآیندهای فیزیکی، سیاسی و اقتصادی، تغییر / تحول فرهنگی از محیط کلان به محیط خرد به شکلگیری هویت شهر کمک می‌کنند .(Yaldız et al, 2014) عناصر و عوامل شکل‌دهنده به هویت شهر عبارت انداز؛ عناصر ساختار جمعیتی، عناصر ساختار اداری و عناصر ساختار فرهنگی، بناها، مکان‌ها، تاریخ، محیط طبیعی و فعالیتهای شهروندان به همراه فضاهای اجتماعی و فیزیکی (صالحی زلانی و همکاران، 1398)، تعاملات انسانی، حافظه تاریخی و هنر، زیبایی‌شناسی در شهر (آذرمینا، 1396) و (نصر و ماجدی، 1392)، شاخصهای اقلیمی، شاخصهای منطقه‌ای (مقصودی و همکاران، 1399). محیط فیزیکی ساکن، فعالیت‌ها و معنا11 \l 1065 (Sherine Shafik, 2011)، عناصر کالبدی یا سیمای شهری، عناصر کارکردی یا محتوای شهری (آذرمینا، 1396) از عناصر هویتی یک شهر محسوب می‌شوند. از ویژگی‌های هویت شهر میتوان؛ تاریخی بودن، محل، حافظه جمعی یک دوره تاریخی خاص، احساس تعلق، رویدادهای فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی، حقوق و وظایف شهروندان یا عدم حضور آن‌ها، سطح فناوری، روابط فروتر و برتر، روابط اجتماعی عام و خاص، روابط بین‌المللی نام برد (Pazhuhan et al, 2015). عناصر، هویت و مؤلفههای (طبیعی، مصنوع و انسانی) در مقالات مختلف با عناوین متفاوتی ذکرشده‌اند؛ بهعنوان عوامل تعیین‌کننده هویت شهر در مقاله (Yaldız et al, 2014) ، عوامل هويت بخشي و تأثیرگذار به شهر در مقاله (پور زرگر و بیسادی، 1396)، بررسی هویت هر شهر در مقاله (واعظی و علیمردانی، 1397)، مؤلفههای هویت کالبدی شهر در مقاله‌های (دنبلی و همکاران، 1397) و (بهزاد پور و توکل، 1400)، مؤلفههای هویتی شهر در مقاله‌های (یاران و بهرو، 1395) و (صالحی زلانی و همکاران، 1398)، مؤلفههای شکل‌دهنده و تأثیرگذار بر هویت شهر در مقاله (صالحی زلانی و همکاران، 1398)، شاخصهای هویت کالبدی شهر در مقاله (اکبری شاهرک، 1396). شکل و محتوا از عوامل و نشانه‌های هویتی شهر هستند (هاشمی و همکاران، 1396). توسعه بی‌رویه شهرها به دلیل برنامه‌ریزی دور از پویایی دوران و سرعت شهرنشینی، مقررات و ساختار سازمانی ناکافی، ساخت‌وسازهای ناسالم و غیرقانونی عوامل ایجاد هویت منفی شهر محسوب می‌شوند (Yaldız et al, 2014). کیفیت، کمیت، وضعیت، آینیت، مصنوع و طبیعی، وجودی و اکتسابی، انسانی و محیطی ابعاد و مؤلفههای شاکله هویت شهر را می‌سازند (واعظی و علیمردانی، 1397). نسبت به هویت شهری، رویکردهای مختلفی وجود دارد برخی از این رویکردها عبارت انداز؛ هویت شهری به‌مثابه یکپارچگی و انسجام مؤلفههای شهری، هویت شهری به‌مثابه هویت شهروندی، هویت شهری به‌مثابه هویت تاریخی زیبایی‌شناختی و هویت شهری به‌مثابه هویت نمادین (یزدانی و همکاران، 1398). در خصوص هویت فیزیکی مؤلفههای؛ تکامل، حفظ وحدت در کثرت، شکل، محتوا و عملکرد متفاوت، اجزای طبیعی، مصنوعی و انسانی، ارزش تاریخی، زبان بومی(زمینه گرایی)، متمایز بودن، استقبال، طراحی، فرم و معماری، محوطه فضایی، نما، تفاوت/شباهت، مجاورت، حفظ وحدت در کثرت و تداوم در حال تکامل، تمایز موجود با زمینه، شباهت، مجاورت، شمول، شکلگیری شهر، ساختار کالبدی و ویژگی‌های شهر، مکان‌های باستانی و قدیمی، ویژگی‌های دسترسی، ویژگی‌های عملکردی عناصر اجزای تشکیل‌دهنده بافت کالبدی شهر، بازنمایی معماری و ساختمانی شهر، ویژگی‌های حرکتی شهر، خوانایی، خط افق و دیوار، کاربری مختلط، علامت عناصر بیان‌شده است (Balali Oskoui et al, 2019). نمادها و مبادله‌ی نماد، ادراک هویت فضا، همگرایی هویت اجتماعی و کالبدی شهر از محورهای تأکید هویت شهر هستند (آذرمینا، 1396). سه پارادایم؛ پارادایم منظر، پارادایم فرهنگ و پارادایم اقتصاد در رابطه با موضوع هویت فضایی شهر مطرح می‌شوند (Duan et al., 2021). هویت فرهنگی، هویت عملکردی و هویت کالبدی جزء شئون هویتی فضای شهرهای ایران محسوب می‌شوند (بهزاد پور و همکاران، 1400). ویژگی‌های هویتی فضای شهرهای ایرانی شامل؛ هویت کالبدی، هویت معنایی و هویت عملکردی می‌باشد (نصر و ماجدی، 1392). از شاخصهای ارزیابی سلسله‌مراتب هویت فضایی در مناطق شهری تاریخی میتوان؛ حساسیت بصری، زیبایی منظره، خوانایی، سرزندگی و پشتیبانی از فعالیت را نام برد (Duan et al, 2021). منظر شهر، هویت، شهر ایرانی– اسلامی؛ هویت شهرهای ایرانی – اسلامی را می‌سازند (دنبلی و همکاران، 1397). و درنهایت هویت عملکردی، هویت کالبدی، هویت محیطی، هویت فرهنگی و هویت معنایی؛ هویت نهایی فضا را شکل می‌دهند (نصر و ماجدی، 1392).
منظر شهری: شکلگیری سیستم منظر شهری شامل مؤلفههای؛ فرآیند ادراک، شناخت، ارزیابی و رفتار است (ظریف پور لنگرودی و همکاران، 1398). دسترسی، خوانا سازی محیط، تأثیر فعالیتهای چیره شهر، آرام‌سازی محیط، راه‌یابی در فضای شهری و توجه به جنبه‌های بصری از عوامل مؤثر بر عملکرد در منظر شهری محسوب می‌شوند. برای زیبایی منظر شهری مطلوب باید عوامل ذیل را در نظر گرفت؛ حاكميت مظاهر زیبایی شناسانه مانند وزن، ريتم، وحدت، تنوع، تباین فضایی، وجود سلسله‌مراتب فضایی، نظم، تنوع، پیچیدگی و کیفیات هنری نظیر ترکیب و ریتم به منظر شهری هويت خاص و منحصربه‌فردی می‌بخشد .خط آسمان در حقيقت نيمرخ شهر در مقابل آسمان است جایی که آسمان و زمين به هم می‌رسند. میتوان خط آسمان را با ساختمان‌هاي يادماني يك شهر از قبيل گنبد يا مناره مساجد، شکل داد و بناها با ریتم و همگونی به شهر هویت ببخشد .اتصال بنا به جداره شهری و نحوه اتصال آن به زمین دارای اهمیت بسیاری هست و بهتر است به مسائل زیبایی شناسانه، سلسله‌مراتب و حریم در طراحی آن توجه گردد. توجه به اصول و ارزش‌های بومی و فرهنگی در طراحی نماها به‌جای تقلید از مدهای سطحی می‌تواند به طراحی‌های مناسب‌تری برای نماهای شهری منتهی گردد .جهت کنترل و هماهنگی نماهای شهری نهادهای قانون‌گذار باید به وضع قوانین متناسب با شرایط مناطق شهری بپردازند و سعی در ایجاد نظم و اتحاد در جداره‌های شهری نمایند. استفاده از مصالح متناسب و بومی به‌گونه‌ای که علاوه بر استحکام بتواند به ایجاد حس تعلق در مردم، نسبت به شهر کمک کند و بتوان با طراحی مناسب به القای زیبایی معنوی در کنار زیبایی مادی پرداخت. استفاده از پوشش گیاهی در بدنه‌های ساختمان می‌تواند به ایجاد طراوت و نشاط در محیط شهری کمک نماید. توجه به ابعاد معنایی و نمادین رنگ‌ها در جداره بنا در کنار ابعاد مادی و کالبدی آن می‌تواند به ارتقا کیفیت مطلوب جداره‌ها کمک نماید. اتصال و هم‌جواری متناسب بناها در جداره شهری اهمیت بسیار بالایی دارد به‌گونه‌ای که عدم توجه به عملکرد آن‌ها می‌تواند مشکلات بسیاری را در بدنه‌های شهری ایجاد نماید. علاوه بر این در اتصال دو بنا باید به اصول زیبایی‌شناختی و ایجاد همگونی توجه کرد (عباسی، 1396). عوامل مهم و تأثیرگذار در زيباشناسي ابنيه بلند در منظر شهری میتوان؛ اشارات تاريخي، فرهنگي و معنايي، كيفيت ساخت و موقعيت بصري بناي بلند (قرارگيري در محور ديد شهروندان) را نام برد (پور زرگر و بیسادی، 1396). ابعاد هویتی، عملکردی و زیبایی شناسانه ابعاد تشکیل‌دهنده منظر شهری را تشکیل می‌دهند. ابعاد هویتی منظر شهری عبارت انداز؛ نشانه‌ها، نظم و سلسله‌مراتب، حریم، تناسب فضا – باارزش‌های فرهنگی و ویژگی‌های انسان، توجه به نیازهای انسانی، توجه به غنای حسی و عدم تقلیدی بودن و تداوم تاریخی. ابعاد کارکردی و کالبدی منظر شهری شامل؛ حضور طبیعت، هم‌جواری مناسب بناها، تأسیسات و تجهیزات شهری، وجود نشانه‌های آشنا در محیط، توجه به خط آسمان، نحوه قرارگیری عملکردها در جداره‌ها، تناسب جنس و رنگ مصالح با محیط، اهمیت فضاهای شهری و مراکز جمعی و دسترس‌پذیری فضاها هست (عباسی، 1396).
منظر معماری: در بررسی مفهوم منظر شهری چهار مؤلفه مورد تحلیل قرار می‌گیرند، که شامل؛ 1. مؤلفههای عملکردی مؤثر بر کیفیت مطلوب منظر معماری: نشانه‌شناسی، عملکردی، نفوذپذیری، بوم گرایی، کنترل صوتی و بصری و رنگ 2. مؤلفههای زیبایی‌شناسی مؤثر بر منظر معماری: قانون، زیبایی‌شناسی، طبیعت و بوم و اقلیم3. مؤلفههای کالبدی مؤثر بر منظر معماری: خوانایی، معنا، کیفیت مکان، تاریخ و کیفیت بصری 4. مؤلفههای معنایی مؤثر بر هویت مطلوب منظر معماری:تاریخ، فرهنگ و معنا (خدامی پور و همکاران، 1399).
سیمای شهری: عناصر و مؤلفههای هویتی و کالبدی سیمای شهر را شکل می‌دهند (بهزاد پور و همکاران، 1400). نمای ساختمان‌ها، باجه‌ها، نور آرایی معابر، فضاهای سبز و آب‌نماها در شب، تبلیغات اعم از ثابت و متحرک، ویترین و تابلوهای مغازه‌ها (به‌ویژه در شب)، ترکیب رنگ گیاهان در فضاها مثلاً در میدان‌ها، علائم راهنمایی و رانندگی، اتومبیل‌ها، پوشش و آرایش شهروندان از عناصر سیمای یک شهر محسوب می‌شوند (حسین پور، 1395). فاکتورهای تأثیرگذار بر سیمای شهری شامل؛ فرهنگ، هویت، تکنولوژی، کمیت و کیفیت ساخت ابنیه، تراکم جمعیتی اقتصاد زمین و قوانین، ضوابط و مقررات شهرسازی هست (آجور لو و قمیشی، 1396). خیابان، بافت، نسبت توده به فضا، جزئیات، مصالح، مبلمان شهری، نشانه‌ها، نفوذپذیری، تراکم، شبکه ارتباطی، دانه‌بندی، مقیاس، فرم و شکل بناها، نقاط عطف، چشمانداز شهر و رنگ از عوامل هویت‌ساز در سیمای شهری محسوب می‌شوند (مقصودی و همکاران، 1399). نقشه، مظاهر معماری و ساختمانی شهر، خصوصیات تحرکی شهر، فعالیتهای شهری، صدا و بو عوامل سیمای بصری شهر را می‌سازند (روشان، 1394). مؤلفههای سازنده سیمای شهر عبارت انداز؛ نماهاي شهري، خیابان، الحاقات نما، تراکم شهری، نماهای رهاشده، خط آسمان – خطوط افقی و عمودی، مصالح، بالکن، منظر محیطی و فضای سبز شهری، هنر در شهر، بناهای شاخص، فضاهای موقت ولی دائمی، تأسیسات و تجهیزات شهری، فضاهای تجاری، تابلوهای تبلیغاتی و دیوارنوشته‌ها (ملکی و احمدی، 1392). و مؤلفههای مؤثر در سیمای شهر شامل؛ سیمای شهر، چهره شهر، پیکر شهر و روحیه شهر هست (بهزاد پور و توکل، 1400). عدم هماهنگی با زمینه، عدم بهرهگیری مناسب از منابع ارزشمند بصر، عدم کارایی، انواع آلودگی‌های زیست‌محیطی، عدم بهرهگیری از تأثیر عناصر متنوع طبیعی در سیماي شهري، عدم توجه به معیارهاي اولیه‌ی زیبایی‌شناسی، تنوع بیش‌ازحد و آزاردهنده و عدم وجود ایمنی در فضاهاي شهري جزء عوامل نابسامانی و آشفتگی سیمای شهر محسوب می‌شوند (ملکی و احمدی، 1392). از دلایل بی‌هویتی و ناهمخوانی سیما و منظر شهری میتوان؛ عدم آشنایی پدیدآورندگان فضاها و عناصر شهری با مفهوم اصیل زیبایی و شهرسازی اسلامی و بوم گرا، رواج سلطه روحیه سوداگری، سیطره تفکر و روش مادی‌گرایانِ در بسیاری از فعالیتهای شهری؛ را نام برد. درنهایت آشنایی، امنیت، خوانایی و راحتی از نقاط قوت انعکاس الگوی ایرانی_ اسلامی در سیما و منظر شهری هستند (هاشمی و همکاران، 1396).
نما: برای درک مفهوم نما به بررسی عناصر، مؤلفهها، عوامل مؤثر، انواع معیارهای مرتبط با نما می‌پردازیم. پهنه‌ی نما، سطوح شفاف و کدر، نمای هماهنگ (احمدی مراغه و همکاران، 1399)، پهنه‌بندی سطوح، خط زمین، خط آسمان، سطوح کدر و شفاف، ورودی، جنس و رنگ مصالح، سطوح پر و خالی، خطوط غالب در نما و تناسبات؛ عناصر و اجزاء نما را تشکیل می‌دهند (کاروان، 1392). پایداری، زمینه گرایی کالبدی و زمینه گرایی اقلیمی از شاخصه‌های نمای ساختمانی محسوب می‌شوند (احمدی مراغه و همکاران, 1399) و (عسکر زاد و همکاران، 1396). از نماهای چهار عملکرد انتظار می‌رود؛ نما بهعنوان محافظ، نما بهعنوان رابط، نما بهعنوان یک معرف، نما بهعنوان جزئی از یک کل (جلیلی و همکاران، 1394) و (Askarizad & Jafari, 2019) و (غفاری، 1395) و (سلیمی، 1393). مهم‌ترین ویژگی‌های اصلی نمای ساختمانی شامل؛بافت کالبدی، بافت اقلیمی و پایداری هست (Askarizad & Jafari, 2019). پیوستگی در نماهای شهری، مواد و مصالح همگون در نما، سلسله‌مراتب در نهادهای شهری، مقیاس، تناسبات، سطوح پر و خالی، خطوط غالب در نما، خط زمین و آسمان، هویتبخشی به نماهای شهری از عواملی هستند که در طراحی نمای شهری تأثیرگذارند (هاشمی و همکاران، 1396) و (پور زرگر و بیسادی، 1396). همچنین عوامل؛ عدم تطبيق پلان و نما، عدم ترکیب‌بندی منطقي بين مصالح، تبديل نما به بدنه گرافیکی و استفاده بیش‌ازحد از مصالح مختلف جزء عوامل تأثیرگذار برنما محسوب می‌شوند (نصر و ماجدی، 1392) و (غلامرضایی و همکاران، 1398). عوامل مؤثر بر الگوهای نمای فضاهای مسکونی معاصر عبارت انداز؛ پلان تیپ، نمای دوبعدی و حجم (جلیلی و همکاران، 1394) سیاست‌های اشتباه، طرح‌های نامرتبط، فقدان مقررات، کاربری‌های بی‌برنامه، ترازوهای نامتعادل عوامل زوال هویت فیزیکی نماها را تشکیل می‌دهند 18 \l 1065 (Sattarzad Fathi & Heidari, 2018). همچنین؛ هنرنمایی اغراق‌آمیز و خودخواهانه طراح و معمار، پایین بودن سطح سلیقه و سواد بصری شهروندان، ضعیف بودن سیستم اجرایی و سودجویی بسازبفروشان، کمبود هم‌دلی و هماهنگی، کشیدن شدن فرهنگ چشم‌وهم‌چشمی به نما میتوان بهعنوان عوامل اغتشاش در نماهای مسکونی نام برد (زارعی، 1393). ناسازگاری ساختی الگوی معماری مدرن با سایر الگوهای معماری در منظر شهر و تأثیر ضوابط طرح‌های جامع و تفصیلی در منظر شهر ایرانی از عوامل نابسامانی و بی‌هویتی در نمای شهری محسوب می‌شوند (کریمی آذری و صفر نژاد، 1395). تکامل معماری غرب و ایران، حضور جامعه در تولیدات بنا و کم‌اهمیت بودن نما موجب بی‌توجهی به هویت در نمای شهر معاصر میشود (نصر و ماجدی، 1392). در حوزه نابسامانی نماهای شهری انتقاداتی مطرح است که شامل؛ اعمال سلیقه و دخالت‌های غیر کارشناسانه، محدودیت‌های فنی و اقتصادی حاکم بر کشور، ضعف در نظام هوایت و کنترل، ضعف تئوریک هست (شیخی، 1397). تهیج، تنوع در محیط، هویت مکانی، خوانایی و حوزه نفوذ جزئی از معیارهای درک نما و ظاهر محیط و منظر شهر محسوب می‌شوند (کریمی آذری و صفر نژاد، 1395). عباسی(1396)، معیارهای مؤثر بر ارتقا عملکرد نماهای شهری عبارت انداز؛ ارتقا عملکرد منظر شهری با توجه به نشانه‌شناسی درست در طراحی نما برای ایجاد خوانایی بصری، توجه به فعالیتهای جاری در یک خیابان در جهت ایجاد شناسنامه عملکردی برای یک فضای شهری، هم‌جواری عملکردهای همخوان و متناسب برای جلوگیری از آلودگی صوتی و بصری جهت آرام‌سازی محیط، رعایت سلسله‌مراتب احترام به حریم‌ها و توجه به نیازهای انسان در سهولت راه‌یابی به فضاهای شهری، توجه به مسائل زیباشناسی و بصری نماهای شهری، توجه به سهولت دسترس‌پذیری به جداره‌ها و ایجاد امنیت برای پیاده‌ها با ایجاد سلسله‌مراتب در دسترسی‌ها و رعایت مقیاس انسانی در طراحی ورودی و خروجی‌ها همچنین معیارهای مؤثر بر ارتقا هویت نمای شهری شامل؛ توجه به مؤلفههای معنا در شکلدهی به نماهای شهری با در نظر گرفتن ایدئولوژی حاکم بر جامعه، احترام به انسان، توجه به نیازهای انسان، توجه به نماد و سمبل، ایجاد ارتباط کالبد و معنا و توجه به غنای حسی در محیط، احترام به فرهنگ بومی و جلوگیری از شبیه شدن به بیگانه و تداوم تاریخی با احترام به ابعاد معنایی تاریخ و پرهیز از تکرار فرم‌های قدیمی تحت عنوان تاریخ‌گرایی هست ازجمله معیارهای مؤثر بر عوامل زیباشناسی نمای شهری میتوان؛ توجه به حضور طبیعت در جداره‌ها و بام بنا و توجه به مصالح طبیعی، هم‌جواری بناها با عملکردهای متناسب و توجه به اصول زیبایی شناسانه در ترکیب نماها، در نظر گرفتن اصول زیبایی‌شناسی کلاسیک در طراحی و ترکیب نماها، بهرهگیری از مصالح بومی و در نظر گرفتن مفاهیم اقلیمی، استفاده مناسب از رنگ و در نظر گرفتن ابعاد مادی و معنایی رنگ در جداره‌ها، توجه به ارزش‌ها و اصول برگرفته از فرهنگ و مبانی بومی در طراحی نما و منظر شهری نام برد. مؤلفههای تأثیرگذار بر هویتبخشی به نماهای ساختمانی عبارت انداز؛ طبیعت، بهرهگیری از نور و رنگ، استفاده از مصالح طبیعی (هاشمی و همکاران، 1396) و (زیردابی اسکویی و بابا زاده اسکویی، 1400) و لزوم تعامل صحیح شهروندان، دانشگاه و مدیریت شهری (زیردابی اسکویی و بابا زاده اسکویی، 1400). همچنین در مقابل مؤلفههای تأثیرگذار بر بی‌هویتی نماهاي ساختماني شامل موارد؛ اعمال سلیقه‌های شخصي، کپی‌برداری نامناسب، تعريف نادرست از معماري اسلامي، عوامل و نشانه‌های هويتي شهر هست (پور زرگر و بیسادی، 1396) و (هاشمی و همکاران، 1396). طبیعت و اقلیم از مؤلفههای زیست‌محیطی مؤثر برنماهای معماری هستند. مؤلفههای تجربی، زیبایی‌شناختی مؤثر برنماهای معماری عبارت انداز؛ سرزندگی، تاریخ، نفوذپذیری، تنوع‌پذیری، کیفیت بصری، انعطاف‌پذیری، غنای بصری، تناسبات بصری، معنا، دید و منظر. قانون، تنوع و عملکرد جزء مؤلفههای عملکردی مؤثر برنماهای معماری محسوب می‌شوند (خدامی پور و همکاران، 1399). از دلایل و اهداف اصلی نماسازی در ساختمان‌ها میتوان؛ زیبا و دلپذیر شدن جلوه ظاهری و بیرونی ساختمان، کاهش اتلاف انرژی در تمام فصول سال، نمای ساختمان بهعنوان عایق صوتی ایدهال و مناسب، کمک به افزایش دوام و پایداری ساختمان‌ها در برابر شرایط نامساعد جوی و محیطی نام برد (ابراهیمی و یوسفی قاجاری، 1397). در سه بعد؛ هندسی، طراحی و هنری میتوان در نما تغییراتی را ایجاد کرد (نصر و ماجدی، 1392). انواع نماهای منتخب در مدل شبکه احساسی شامل؛کسل‌کننده، آرامش‌بخش، هیجانی، استرس‌زا هست (محمدی، 1397). نشانه‌های تنوع و نشانه‌های یکنواختی از نشانه‌ها در نماهای شهری هستند (کریمی و همکاران، 1399). انواع دلالت‌های معنایی در تیپ‌های مختلف نمای ساختمانی عبارت انداز؛ بازشو(پنجره)، مصالح، کاربری بنا، وجود تابلوها، غلبه خطوط افقی، وجود عناصر الحاقی، فرم بنا (محمدی، 1397). حائری زاده و قمیشی(1395)، دو فاکتور فیزیکی و زیبایی‌شناسی در نما مطرح می‌شوند؛ فاکتورهای فیزیکی شامل؛ ظاهر دیوار، مصالح دیوار، فرم دیوار، بافت دیوار، اندازه‌ی پنجره، فرم و اندازه‌ی بالکن، تزئینات اضافی و فاکتورهای زیبایی‌شناسی شامل؛ اندازه پنجره، نمای فلزی، آجر، سنگ، بتن، انعکاس، یکنواختی رنگ، چوب، نمای شیشه‌ای، صافی، طبقات، پله منظم، پیش‌آمدگی‌ها، اشکال (مثلث، مربع، مستطیل، دایره یا بیضی و چندضلعی‌ها)، سادگی، مصالح صاف، خطوط (عمودی، افقی و تیز گرد شده) ظریف پور لنگرودی و همکاران (1398)، تنوع، تأثیرگذاری، دل‌بستگی مکان، هماهنگی، وحدت و جذابیت موجب ادراک‌پذیری نماهای شهری میشود. کریمی و همکاران (1399)، ناظرین نماهای شهری دو واکنش حسی مثبت و منفی در ادراک نماها تجربه می‌کنند. ساختارهای کالبدی و ساختارهای غیر کالبدی ساختارهای موردتوجه مخاطبان در ادراک نما هستند. (بر اساس فلسفه هوسرل و مرلوپونتی) نقش نما در ادراک و خودآگاهی مخاطب شامل؛ ادراک حسی، ادراک زیبایی، ادراکات ذهنی – روانی، دیالکتیک درون و بیرون فضا (خوانش جدید فضا)، کاراکتر فضا (تجارب زیسته در بطن فضا – زمان) میشود. رویکردهای ادراک نما عبارت انداز؛ استقلال مخاطب از نما، تأثیر متقابل مخاطب و نما، این‌همانی مخاطب ، نما، غفاری (1395) و حسین پور (1395) نمای معماری، فضای شهری، جداره، بدنه، خط(زمین، بام و،آسمان)، مصالح، غفاری (1395)، مقیاس، ارتباط یا مجاورت. و درنهایت ضوابط کنترل و طراحی و نظارت بر اجرای نماهای شهری عبارت انداز؛ عناصر الحاقی، رنگ و نورپردازی، اتصال بنا به زمین و آسمان، بافت و مصالح، ایمنی اجرا، بازشوها و ورودی بنا، ملاحظات اقلیمی و انرژی – کارایی ساختمان‌ها، هماهنگی و تناسب با زمینه، ضوابط عام طراحی نما (عباسی، 1396).
نتیجه‌گیری:
مقولهی هویت در فعالیتهای جامعهمحورِ انسان، همواره نقشی اساسی را ایفا کرده است. زیرا عدم توجه به مفاهیم بنیادینِ هویت، منجر به آسیبِ خودبیگانگی شده و نقشِ فردیِ انسان را در دل اجتماع با اختلالهای مخربی مواجه میسازد. همچنین با مطالعهی تاریخ مدنیت بشر، میتوان به این مهم پی برد که مفهوم هویت در دورهی مدرنیته نسبت به ادوار قبل از خود به‌شدت دچار تغییر شده است. بدینصورت که رویکرد گذشته محور و سنتگرای هویت در دورهی کلاسیک، جای خود را به مؤلفههای زندگی در حال و اکنون میدهد. لذا در مقالهی حاضر، این تغییر رویکرد، از دیدگاه اندیشمندان حوزههای جامعهشناسی، روانشناسی، شهرسازی و معماری مورد تجزیه‌وتحلیل قرارگرفته، و درنهایت پژوهشگران با پی بردن به خلاء مطالعاتی موجود در حوزهی هویت نماهای شهری، سعی در ساختارمند کردن مقولات، مفاهیم و شاخصهای اثرگذار بر فرآیندهای طراحی شهری و معماری داشته و ارائهی یک مدل مفهومی مبتنی بر روش تحقیق فراترکیب را در برنامهی پژوهشی خود قراردادند. بر اساس آنچه در مراحل هفتگانهی تحقيق صورت گرفت، الگوي مؤلفههای مؤثر بر هویت نماهای شهری تدوین گردید. اين الگو حاصل به‌کارگیری رويکرد پژوهشي کيفي فراترکيب بوده و با توجه به اينکه از سازمان‌دهی و تجميع دیدگاه‌های صاحب‌نظران در قالب منابع مکتوب آنلاين در عرصه (سیما، منظر و هویت شهری)، هویت و نما حاصل‌شده است، ميتواند بهعنوان نمونهی نظریِ قابل‌اتکا در اجراي رويکردهاي مطالعاتی، طراحی و سازمان‌دهی هویت نماهای شهری موردتوجه قرارگيرد. در این پژوهش روند 10 سالهی هویت، نما و (سیما، منظر و هویت) شهری در 10 پايگاه علمي موردبررسی قرارگرفت. واقعيت آن است که معماری این سرزمین با چند هزار سال سابقه پربار در چند دههی اخیر متأسفانه با تقلید و مد به‌سوی بی‌هویتی سوق پیداکرده است و در حال حاضر هیچ نشانه‌ای از آن معماری باشکوه در فضای شهریِ واجد هویت، به چشم نمی‌خورد. همچنين امروزه معماری ایران دچار سردرگمی شدید شده است، که نه‌تنها اثری از فرهنگ و هنر معماری در آن نیست، بلکه از هیچ‌کدام از الگوهای هویتمندِ معماری غربی و شرقی با ویژگی‌های سبک مدرن نیز پیروی نمی‌کند. بنابراين، اين پژوهش فهرستي از دیدگاه‌های رايج در ادبيات تجربي و نظري هویت نماهای شهری را در قالب الگوي 7 مرحله‌ای سندولوسکي و باروسو ارائه نموده است. به‌گونه‌ای که حاصل مطالعه عميق و محتواييِ 58 منبع اصليِ اين مطالعه، منجر به شناسايي 1 مقولهی اصلي، 7 مفهوم (بعد) و 123 شاخص (کد) گرديد. بايد در پايان به اين نکته اشاره کرد که تحقيق حاضر هرچند ميتواند حائز ارزش نظري باشد، بااین‌حال، ميتواند راهنماي مؤثری براي تحقيقات کمي و کيفي آينده نیز باشد. پژوهش حاضر به ارائه چارچوب مؤلفههای اثربخش بر هویت نماهای شهری در سطح نظري پرداخته است و چارچوب پيشنهادي در هیچ پژوهشی ارائه نشده است. لذا انجام مطالعه موردي در بحث؛ (هویت، سیما و منظر) شهری، هویت و نما و ارزیابی آن با استفاده از چارچوب و الگوی پيشنهادي مذکور می‌تواند در جوامع آماریِ مختلف مفيد و اثربخش واقع شود.
نقش نویسندگان
بررسی ادبیات موضوع و کشف خلاء مطالعات نظری در پژوهش حاضر توسط استاد راهنما جناب آقای دکتر مجتبی نوراللهی صورت پذیرفته است. ایشان ضمنِ هدایت پژوهشگر، خانم اسماء برزگر، جهت گردآوری پیشینهی تحقیق در قالب مجموعهی مقالات فارسی و انگلیسی، با آقای دکتر محمدباقر آرایش جهت گزینش یک روش تحقیق مناسب و متناسب مشورتهای فنی را صورت دادند. درنهایت پژوهشگران با انتخاب روش تحقیقِ کیفی و بهرهگیری از تکنیک پژوهشی فراترکیب به‌مرور ادبیات موضوع پرداختند.
تقدیر و تشکر
این پژوهش منتج از پایاننامهی کارشناسی ارشد با عنوان "بررسی دلایل اقبال عمومی به طراحی نمای رومی در جامعهی معاصر ایران و تأثیر آن بر سیما و هویت شهری؛ با استفاده از روش گراندد تئوری" و با حمایت دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد اسلامی، واحد ایلام انجام پذیرفته است. نگارندگان بر خود لازم میدانند از مجموعهی اساتید دانشگاه و نیروهای متخصص حوزهی معماری که صعوبت انجام مصاحبههای طولانی و فنی جهت انجام پژوهش را در غایتِ اخلاق حرفهای پذیرفتهاند، کمال تشکر و قدردانی به عمل آورند.
تعارض منافع نویسندگان
نویسندگان به‌طور کامل از اخلاق نشر تبعیت کرده و از هرگونه سرقت ادبی، سوء رفتار، جعل دادهها و یا ارسال و انتشار دوگانه، پرهیز نمودهاند و منافعی تجاری در این راستا وجود ندارد و نویسندگان در قبال ارائه اثر خود هیچ‌وجهی دریافت ننمودهاند.
پینوشت
1. Sandelowski
2. Barroso
3. Facade
4. Urban identity
5. Urban appearance
6. Identity
7. Spatial identity
8. Ultracombination
منابع
1. ابراهیمی، عبدالله؛ و یوسفی قاجار، میلاد. (1397). دلایل استفاده از نماهای کلاسیک در ساختمان های ایران. دومین کنفرانس بین المللی پژوهشهای نوین در عمران، معماری، مدیریت شهری و محیط زیست. 31 اردیبهشت. کرج: دانشگاه جامع علمي كاربردي سازمان همياري شهرداري ها.https://en.civilica.com/doc/781287/
2. آجورلو، محسن؛ و قمیشی، محمد. (1396). آسیب‌شناسی بدنه نمای شهری از دیدگاه معماری. دومین کنفرانس بین‌المللی انسجام مدیریت و اقتصاد در توسعه.24 مرداد. تهران: موسسه آموزش عالی اسوه. https://civilica.com/doc/715985/
3. احمدی مراغه، ریحانه؛ استقلال، احمد؛ و شریف‌زاده، سروش. (1399). بررسی نمای شهری و تأثیر نمای رومی بر بافت شهر یزد. ششمین همایش بین‌المللی مهندسی عمران، معماری و شهرسازی با رویکرد توسعه پایدار.29بهمن. تهران: مركز راهكارهاي دستيابي به توسعه پايدار.https://civilica.com/doc/1192502/
4. آذرمینا، محمد. (1396). معماری و هویت شهری. پنجمین کنفرانس علمی پژوهشی افق‌های نوین در علوم جغرافیا و برنامه‌ریزی، معماری و شهرسازی ایران.19مهر. تهران: انجمن توسعه و ترويج علوم و فنون بنيادين.https://elmnet.ir/article/20720107-41342/%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%88-%D9%87%D9%88%DB%8C%D8%AA-%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C
5. ارباب، پارسا؛ عزیزی، محمدمهدی؛ و زبردست، اسفندیار. (1394). واکاوی ارتباط مدت‌زمان سکونت یا شکلگیری هویت مکان در توسعه شهری جدید (مظالعه موردی: منطقه 22 شهر تهران). پژوهشهای بوم‌شناسی شهری، 3(12)، 59-72.https://urbstudies.uok.ac.ir/article_10948.html
6. اعتمادی پور، مرضیه؛ و مهدی نژاد، سید جمالالدین. (1400). مدل یابی فرآیند ایده پردازی در آموزش معماری با رویکرد نشانه شناختی (نمونه موردی: طراحی مسکن). معماری و شهرسازی ایران، 12(1)، 23-35. https://www.sid.ir/paper/414967/fa
7. اکبری شاهرک، سونیا. (1396). شاخصهای ارزیابی هویت کالبدی شهر. سومین کنفرانس سالانه پژوهشهای معماری، شهرسازی و مدیریت شهری. 20اردیبهشت. شیراز: موسسه معماري و شهرسازي سفيران راه مهرازي. https://www.sid.ir/paper/895391/fa
8. الباد، الهام؛ ستاری، صدرالدین؛ و نامور، یوسف. (1399). شناسایی ابعاد و مؤلفههای جانشین پروری در نظام آموزش عالی: رویکرد کیفی فراترکیب. مطالعات و توسعه‌ی آموزش علوم پزشکی، 11(3)، 296-310.https://www.sid.ir/paper/413205/fa
9. آمی احمدی، مهدیه؛ و محمودی، آزاده. (1396). جایگاه هویت در معماری معاصر ایران. سومین کنفرانس سالانه پژوهشهای معماری، شهرسازی و مدیریت شهری. 20اردیبهشت. شیراز: موسسه معماري و شهرسازي سفيران راه مهرازي.https://www.sid.ir/paper/895400/fa
10. باقری، صدیقه؛ پرهیزگار، محمدمهدی؛ باقری، سیدمحمد؛ و کریمی، اوژن. (1397). شناسایی عوامل مؤثر بر کاهش تخریب خدمات کارکنان با استفاده از روش فراترکیب. مدیریت سازمان‌های دولتی، 6(4)، 70-92.https://ipom.journals.pnu.ac.ir/article_5084.html
11. بهزاد پور، محمد؛ و توکل، مهشاد. (1400). بررسی مؤلفههای هویتبخش نما در مواجهه با معماری معاصر (نمونه موردی شهر قزوین). شباک, 7(1), 59-68.https://www.sid.ir/paper/526227/fa
12. بهزاد پور، محمد؛ عباسی، مبینا؛ و حق‌پرست، فاطمه. (1400). مقایسه تطبیقی نمای رومی و نمای آجری در بافت شهری. پایا شهر، 3(29)، 1-14.http://payashahr.ir/%d9%85%d9%82%d8%a7%db%8c%d8%b3%d9%87-%d8%aa%d8%b7%d8%a8%db%8c%d9%82%db%8c-%d9%86%d9%85%d8%a7%db%8c-%d8%b1%d9%88%d9%85%db%8c-%d9%88-%d9%86%d9%85%d8%a7%db%8c-%d8%a2%d8%ac%d8%b1%db%8c-%d8%af%d8%b1-%d8%a8/
13. پور زرگر، پریسا؛ و بیسادی، مونا. (1396). بررسی نقش نمای ساختمانهای معاصر در معرفی و شکلگیری هویت شهری(نمونه موردی بلوار24متری سعادت‌آباد تهران). پنجمین کنفرانس ملی پژوهشهای کاربردی در مهندسی عمران، معماری و مدیریت شهری. 12 دی. تهران: دانشگاه صنعتی خواجه نصرالدین طوسی.https://civilica.com/doc/760362/
14. تشکری, عباس. (1392). تأثیر نماهای شهری بر بعد بصری شهر و شهروندان(بررسی موردی نماهای شهر یاسوج در سال 1391). همایش معماری پایدار و توسعه شهری. 25 اردیبهشت. بوکان: شركت سازه كوير.https://civilica.com/doc/213776/
15. جلیلی، تورج؛ کابلی، احمدرضا؛ و حکمت نیا، سیامک. (1394). تعامل و تقابل معماری ایرانی با معماری مدرن نمونه موردی نمای خانه‌های مسکونی(1390-1300). اولین کنفرانس سالانه پژوهشهای معماری، شهرسازی و مدیریت شهری. 5آذر. مشهد: موسسه بین‌المللی معماري، شهرسازي مهراز شهر.https://www.sid.ir/paper/826470/fa
16. جلیلی، تورج؛ کابلی، احمدرضا؛ و زیرک، حسن. (1394). از معماری رومی تا نما رومیهای ایرانی. کنفرانس بین‌المللی دست آوردهای نوین پژوهشی در مهندسی عمران، معماری و شهرسازی. 14شهریور (ص. 1-12). تهران: موسسه آموزش عالي نيكان.https://civilica.com/doc/475444/
17. حائری زاده، محمدصادق؛ و قمیشی، محمد. (1395). بررسی زیبایی‌شناسی نمای ساختمانهای مسکونی با توجه به هویت اسلامی و تاریخی معماری ایران. کنگره بین‌المللی عمران، معماری و شهرسازی معاصر جهان. 15اسفند. اهر: مجمع مهندسان جوان و موسسه پژوهش كنسرسيوم ژئو با همكاري مركز پژوهشي و دانشگاهي Knowledge Village.https://civilica.com/doc/640276/
18. حسین پور, احسان. (1395). نماهای شهری. دومین کنفرانس ملی پژوهشهای معماری، شهرسازی و مدیریت شهری. 30 اردیبهشت. تهران: موسسه معماري و شهرسازي سفيران راه مهرازي.https://elmnet.ir/article/20585909-11812/%D9%86%D9%85%D8%A7%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C
19. حقگو، فاطمه؛ و ملاصالحی، ودیهه. (1399). بازشناسی معیارهای هویت و زیبایی‌شناسی بهعنوان مؤلفههای مؤثر بر طراحی نماها و جداره‌های شهر تهران، محدوده موردمطالعه منطقه چهارده تهران. معماری و شهرسازی ایران، معماری شناسی، 3(16)، 1-11.https://www.sid.ir/paper/526317/fa
20. خدامی پور، اکرم؛ ذبیحی، حسین؛ و مفیدی شمیرانی، مجید. (1399). ارزیابی مؤلفههای تأثیرگذار بر ارتقاء هویت منظر معماری در نماهای معاصر. برنامه‌ریزی شهری، 11(41)، 198-212.https://jupm.marvdasht.iau.ir/article_4253.html
21. دانایی‌فرد، حسن؛ و اسلامی، آذر. (1390). ساخت نظریه بی‌تفاوتی سازمانی: کاربرد استراتژی پژوهشی نظریه داده بنیاد در عمل. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
22. دنبلی، سارا؛ کلانتری خلیل‌آبادی، حسین؛ و آقا صفری، عارف. (1397). بازشناسی مؤلفههای هویت منظر شهری در شهرهای ایرانی-اسلامی، نمونه موردی شهر تهران. نقش‌جهان، 8(4)، 224-230.https://www.sid.ir/paper/249046/fa
23. رخشان، احسان؛ذبیحی، حسین؛ و ماجدی، حمید. (1397). بازخوانی مؤلفههای هویتبخش نما در منظر شهرهای معاصر. مدیریت شهری، 17(51)، 76-86.https://www.sid.ir/paper/92034/fa
24. رزمی, حمیدرضا. (1396). جلوه گری نمای رومی؛ معضل امروز، بحران فردا برای معماری اصیل ایرانی. نماد گلستان، (42)، 31-34.https://www.magiran.com/paper/1834563
25. رضایی قادی، حمید؛ فرخ زاده، شمیم؛ و احسانی، سمانه. (1395). جای خالی هویت و زیبایی در طراحی نماهای ساختمانی(نمونه موردی: ساری خانه رمدانی). همایش بین‌المللی افق‌های نوین در مهندسی عمران معماری و شهرسازی و مدیریت فرهنگی شهرها. 16مهر. اسلامشهر: انجمن افق نوين علم و فناوري.https://civilica.com/doc/567720/
26. روشان, لیلا. (1394). بررسی تأثیر نماهای شهری بر هویت معماری معاصر ایران. سومین کنفرانس ملی توسعه پایدار در علوم جغرافیا و برنامه‌ریزی، معماری و شهرسازی. 5 اسفند. تهران: مركز راهكارهاي دستيابي به توسعه پايدار.https://civilica.com/doc/458738/
27. زارعی, میترا. (1393). بررسی علل نابسامانی نمای ساختمانهای مسکونی و بازشناسی مؤلفههای تأثیرگذار بر بهسازی نما با رویکرد هویت ایرانی. اولین کنفرانس ملی شهرسازی، مدیریت شهری و توسعه پایدار. 20 اسفند. تهران: انجمن فضای معماری نو ایران موسسه ايرانيان-انجمن معماري ايران -قطب علمي برنامه‌ریزی و توسعه پايدار دانشگاه تهران.https://civilica.com/doc/361860/
28. زیردابی اسکویی، فائقه؛ و بابا زاده اسکویی، سولماز. (1400). بازشناسی مفهوم هویت در طراحی نماهای معاصر(با تأکید بر نماسازی با مصالح نوین). چهارمین همایش ملی فناوری‌های نوین در مهندسی معماری، عمران و شهرسازی ایران. 3شهریور. تهران: موسسه آموزش عالی توس مرکز بین‌المللی همایش و سمینارهای توسعه پایدار علوم جهان اسلام.https://civilica.com/doc/1291029/
29. سلیمی, مصطفی. (1393). پدیدارشناسی هویت نماهای شهری در تبیین شکلگیری نماهای سبک نئوکلاسیک در معماری معاصر ایران. اولین همایش ملی مهندسی عمران، شهرسازی و توسعه پایدار.15 بهمن. تهران: مركز توسعه پايدار علم و صنعت فرزين.https://civilica.com/doc/345866/
30. سیدیان، علی, و ولی پور گنجی، مونا. (1395). بررسی هویت در نماهای شهری(نمونه موردی بندرانزلی). اولین همایش ملی چشمانداز آینده معماری و شهرسازی با رویکرد توسعه پایدار. 21اردیبهشت (ص. 1-14). ساری: مركز تحقيقات نقش غدير معماري و شهرسازي و دانشگاه مازندران.https://civilica.com/doc/527245/
31. شهبازی چگینی، بهروز؛ دادخواه، کاظم؛ و معینی، مهدی. (1393). بررسی نقش الگوهای هویت پرداز در هویت معماری معاصر ایران. مطالعات تطبیقی هنر، 4(8)، 113-122.https://www.sid.ir/paper/205331/fa
32. شیخی, شکوفه. (1397). بررسی ضرورت بازبینی، نظارت و اجرای هویت ایرانی-اسلامی در نمای شهر معاصر(مطالعه موردی: برسی تأثیر نما در ایجاد آشفتگی سیمای شهری با ورود نماهای رومی ناهماهنگ بافرهنگ ایرانی و ارائه راهکارهایی در جهت ایجاد نماهای شهری با هویت ایرانی-اسلامی. چهارمین کنفرانس بین‌المللی پژوهش در علوم و مهندسی و کنگره بین‌المللی عمران، معماری و شهرسازی در آسیا. 26تیر. بانکوک: دبيرخانه دائمي كنفرانس و دانشگاه Kasem Bundit.https://civilica.com/doc/936572/
33. صادقی، علی؛ موسوی سروینه باغی، الههسادات؛ و خدایی، زهرا. (1396). کاربست رویکرد ایرانی اسلامی در فرآیند تحلیل و ارتقا کیفیت نماهای شهری. معماری و شهرسازی ایران، 9(16)، 69-84.https://www.isau.ir/article_87934.html
34. صالحی زلانی، سعید؛ هاشمی، علی؛ و میرزاد، عباس. (1398). بررسی هویت شهری ایلام و مؤلفههای هویتبخش آن. فرهنگ ایلام، 20(62و63)، 119-141.http://www.farhangeilam.ir/article_96064.html
35. صفر نژاد، مهسا؛ کریمی آذری، امیررضا؛ و غلامعلی زاده، حمزه. (1395). شناسایی مؤلفههای مؤثر بر ارتقای هویت شهر و افزایش حس تعلق شهروندان در طراحی بناهای اداری فرهنگی(مطالعه موردی: شهر رشت). تحقیقات فرهنگی ایران، 9(4)، 1-32.https://www.sid.ir/paper/137073/fa
36. صوفی، مریم؛ عزیزآبادی فراهانی، فاطمه؛ حاجیانی، ابراهیم؛ و صالحی امیری، سیدرضا. (1398). تدوین چارچوبی برای هویت شهری مطلوب: موردمطالعه شهر جدید پرند. فرآیند مدیریت توسعه، 34(1)، 141-162.http://jmdp.ir/article-1-4017-fa.html
37. ظریف پور لنگرودی، آناهیتا؛ البرزی، فریبا؛ و سهیلی، جمالالدین. (1398). بررسی نمای خیابان‌های شهری از منظر ادراک شهروندان(نمونه موردی: پیاده راه 15 خرداد تهران). تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 22(66)، 325-341.https://jgs.khu.ac.ir/browse.php?a_id=3449&sid=1&slc_lang=fa
38. ظریف پور لنگرودی، آناهیتا؛ البرزی، فریبا؛ و سهیلی، جمالالدین. (1399). تبیین نقش‌نماهای شهری در ایجاد دل‌بستگی به مکان در بین شهروندان (نمونه موردی: نماهای مسکونی شهر تهران). برنامه‌ریزی شهری، 11(40)، 218-231.https://www.sid.ir/paper/220360/fa
39. عباس زاده, محمد. (1391). تأملی بر اعتبار و پایایی در تحقیقات کیفی. جامعهشناسی کاربردی، 23(1)، 19-34.https://jas.ui.ac.ir/article_18250.html
40. عباسی, زهرا. (1396). معیارهای زیبایی شناسانه نما و بدنه‌های مطلوب شهری با تأکید بر هویت بومی(نمونه موردی:حدفاصل میدان مطهری تا تقاطع خیابان حجت شهر قم). مدیریت شهری، 16(47)، 256-276.https://www.sid.ir/paper/92352/fa
41. عرفانی, حمیدرضا. (1400). نقش عوامل مؤثر در هویت بخشی به سیما و منظر شهری(نمونه موردی: بافت مرکزی شهر قروه). پژوهشهای معاصر در علوم و تحقیقات، 3(25)، 23-42. https://jocrisar.ir/fa/showart-28119295103b4ef0a19de9ba088d4254
42. عسکر زاد، رضا؛ پور ایمان پرست، محمدرضا؛ و فقیرنواز، جواد. (1396). تأثیر نمای رومی بر بافت کلان‌شهرهای ایران. دومین کنگره بین‌المللی عمران، معماری و شهرسازی معاصر جهان. 6اسفند (ص. 1-20). امارات-دبی: دانشگاه ناپل ايتاليا - دانشگاه EMU قبرس- مركز مطالعات ژيو.https://civilica.com/doc/768900/
43. غفاری, نینا. (1395). تأثیر معماری کلاسیک بر معماری نماهای مجتمع مسکونی شهر تهران در دهه 1380. اولین همایش ملی معماری و شهرسازی؛ از نظریه تا عمل.9 اسفند. تهران: دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران مركزي.https://civilica.com/doc/884167/
44. غلامرضایی، محبوبه؛ ولی زاده، سمیه؛ و مرادی، سمیرا. (1398). بررسی اهمیت معماری ساختمانهای جدید و تأثیر آن بر سیمای شهر. کنفرانس بین‌المللی مهندسی عمران، معماری، توسعه و بازآفرینی زیرساخت‌های شهری در ایران.25تیر. تهران: دبيرخانه دائمي كنفرانس با همكاري موسسه علمي، پژوهش نوين و با حمايت دانشگاه‌های دولتي و غیردولتی كشور. https://civilica.com/doc/1113566/
45. قنبر پور، مرجان؛ حیدری، علیاکبر؛ و قنبر پور، علی. (1397). ارائه مدل یکپارچه از تعریف و ابعاد هویت مکان و تعیین شاخصهای سازنده هویت: نمونه موردمطالعه ساکنین شهر شیراز. مطالعات طراحی شهری و پژوهشهای شهری، 2(4و5)، 32-51.https://www.sid.ir/paper/501122/fa
46. کاروان, فرهاد. (1392). رابطه بین نماهای شهری و تأثیر آن بر شکلگیری هویت شهری شهروندان. اولین همایش ملی جغرافیا، شهرسازی و توسعه پایدار.7اسفند. تهران: انجمن محیط‌زیست كومش و دانشگاه صنعت هوايي و قطب برنامه‌ریزی و توسعه پايدار دانشگاه تهران.https://civilica.com/doc/265730/
47. کریمی آذری، امیررضا؛ و صفر نژاد، مهسا. (1395). شناسایی مؤلفههای عینی و ذهنی مؤثر در طراحی نما در جهت ارتقاء هویت منظر شهری و افزایش حس تعلق شهروندان. پژوهشهای منظر شهری، 3(6)، 89-106.https://www.magiran.com/paper/1683791
48. کریمی، سروه؛ اعتصام، ایرج؛ و شاهچراغی، آزاده. (1399). تحلیل مؤلفههای مؤثر بر ادراک نماهای شهری از منظر پدیدارشناسی. مطالعات اسلامی، 16(38)، 345-360.https://www.sid.ir/paper/366542/fa
49. کشاورز، سهیلا؛ تقوا، محمدرضا؛ و کرد، حامد. (1398). شناسایی پیشران‌های موفقیت کارآفرینی دیجیتالی با رویکرد فراترکیب. توسعه کارآفرینی، 7(3)، 149-172.https://jtdm.irost.ir/article_897.html
50. مجیدی، بتول؛ و حیدری، سامان. (1396). ارزیابی هویت مکانی محله‌های شهری، مطالعه موردی: منطقه 12 شهر تهران، محله سنگلج. پژوهشهای بوم‌شناسی شهری، 8(2)، 14-22.https://grup.journals.pnu.ac.ir/article_3899.html
51. محمدی, مریم. (1397). بازشناسی دلالت‌های معنایی انواع نما در انطباق با پاسخ عاطفی ناظران، نمونه خیابان شریعتی تهران. دانشگاه هنر، نامه معماری و شهرسازی، 11(21)، 39-58.http://aup.journal.art.ac.ir/article_620.html
52. مقصودی، امین؛ سراجیان نامی، میترا؛ نظری، زهرا؛ توکلی، مهدی؛ حاج عبد الباقی، فرزانه؛ متمسک، فاطمه؛ و مجتبوی، کیمیا. (1399). سیمای شهری انعکاسی از هویت شهر ارتباط مفهوم هویت و سیمای شهری در بافت سنتی شهر گرگان. هنر و تمدن شرق، 8(27)، 67-76.http://www.jaco-sj.com/article_105127.html
53. ملکی، سعید؛ و احمدی، توران. (1392). بررسی کیفیت بصری سیما و منظر شهری ایلام. فرهنگ ایلام، 14(38و39)، 10-27.http://www.farhangeilam.ir/article_4238.html
54. مؤمن زاده، فرشته؛ و رستم پور، کاوه. (1395). هویت و معماری. اولین همایش ملی فن‌آوری در مهندسی کاربردی .20بهمن. تهران: دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران غرب.https://civilica.com/doc/622342/
55. نجفی, عمادالدین. (1395). بررسی مفهوم هویت در معماری. دومین همایش ملی فرهنگ، گردشگری و هویت شهری.5بهمن. کرمان: موسسه علمي پژوهشي مهر انديشان ارفع.https://www.sid.ir/paper/874248/fa
56. نصر، طاهره؛ و ماجدی، حمید. (1392). نگاهی به مقوله هویت در شهرسازی. معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، 6(11)، 269-277.https://www.sid.ir/paper/494374/fa
57. هاشمی، سوسن؛ نصیری المه جق، جعفر؛ جاودانی ادهمی، محمد؛ و رشیدی زاده، امید. (1396). بررسی هویت شهری در نمای ساختمانهای معاصر. اولین کنفرانس بین‌المللی برنامه‌ریزی و مدیریت شهری.4اردیبهشت. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد-شوراي اسلامي شهر مشهد-شهرداری مشهد.https://civilica.com/doc/646666/
58. واعظی، مهدی؛ و علیمردانی، مسعود. (1397). مفهوم هویت و رویکردی فلسفی به هویت و ماهیت شهر. پژوهشکده هنر، معماری و شهرسازی نظر(باغ نظر)، 15(62)، 47-56.http://www.bagh-sj.com/article_66285.html
59. وحدت طلب، مسعود؛ یاران، علی؛ و محمدی خوش‌بین، حامد. (1399). ارزیابی ترجیحات بصری در نماهای مسکونی، مورد مطالعاتی : دوازده خانه تاریخی تبریز. معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، 13(32)، 175-187.http://www.armanshahrjournal.com/article_120081.html
60. یاران، علی؛ و بهرو، حسین. (1395). بررسی عناصر هویت‌ساز در کالبد خارجی ساختمانهای بلندمرتبه مسکونی در شهر تهران. انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، 7(2)، 209-224.https://www.isau.ir/article_62041.html
61. یزدانی، محمدحسین؛ علی پور،ابراهیم ؛ و محمودی، ایوب. (1398). بررسی و تحلیل هویت محلات شهری با تأکید بر حس تعلق مکان(موردمطالعه: محلات سیزده‌گانه حاشیه شهر اردبیل). جامعهشناسی نهادهای اجتماعی، 6(14)، 9-39.http://ssi.journals.umz.ac.ir/article_2518.html
62. یوسف پور، جعفر؛ و مسعودی وشکی، محمد. (2015). بررسی نقش نمای ساختمان در هویت بخشی به فضای شهری. کنفرانس بین‌المللی عمران، معماری و زیرساخت‌های شهری.6 مرداد (ص. 29-30). تبریز: دبيرخانه دائمي كنفرانس.https://civilica.com/doc/448347/
63. Askarizad, R., & Jafari, B. (2019). The Influence of Neo-Classical Facades on Urban Textures of Iran. Journal of History Culture and Art Research, 8(2), 188-200..https://www.researchgate.net/publication/334131186_The_Influence_of_Neo-Classical_Facades_on_Urban_Textures_of_Iran
64. Balali Oskoui, A., Gharebaglou, M., & Heydari Torkamani, M. (2019). Investigating the Constituent Elements of Physical Identity Based on the Citizens’ Cognitive Maps; Case Study: Davachi Neighborhood of Tabriz. Investigating the Constituent Elements of Physical Identity Based on the Citizens’ Cognitive Maps, 13(33), 25-38.http://www.armanshahrjournal.com/&url=http://www.armanshahrjournal.com/article_127655.html?lang=en
65. Cheshmehzangi, A. (2012). Identity and Public Realm. ASEAN Conference on Environment-Behaviour Studies. 16-18 July (pp. 307-317). Bangkok, Thailand: sciencedirect.https://scholar.google.com/scholar?q=65.%09Cheshmehzangi,+A.+(2012).+Identity+and+Public+Realm.+Procedia+-+Social+and+Behavioral+Sciences,+307-317.&hl=en&as_sdt=0&as_vis=1&oi=scholart
66. Duan, J., Lan, W. L., & Jiang, Y. (2022). An evaluation approach to spatial identity in historic urban areas from a humanistic perspective. Frontiers of Architectural Research, 11(5), 806-814.https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2095263522000048
67. Pazhuhan, M., Zayyari, K., Ghasemzadeh, B., & Qurbani, H. (2015). Urban Identity And Iranian New Towns. Journal of Urban and Regional Analysis, Vll(1), 83-99.https://www.researchgate.net/publication/283231782_Urban_identity_and_Iranian_new_towns
68. Salhi, Z., & Dönmez, Y. (2021). Urban Identity and Environmental Perception in Annaba, Algeria. Jornual of Engineering and Sciences, 7(2), 83-99.https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1832973
69. Sattarzad Fathi, M., & Heidari, F. (2018). The role of façades in the formation of physical identity in the Iranian cities. Int. J. Hum. Capital Urban Manage, 3(1), 69-80.https://www.ijhcum.net/article_32004.html
70. Sherine Shafik, A. A. (2011). Modernization and regionalism: Approaches for sustainable revival of local urban identity. 2011 International Conference on Green Buildings and Sustainable Cities.13 December (pp. 503-512). Alexandria, Egypt: aArab Academy for Science, Technology & Maritime Transport.https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1877705811048788
71. Torabi, Z., & Brahman, S. (2013). Effective Factors in Shaping the Identity of Architecture. Middle-East Journal of Scientific Research, 15(1), 106-113.https://www.researchgate.net/publication/290931804_Effective_factors_in_shaping_the_identity_of_architecture
72. Yaldız, E., Aydın, D., & Sıramkaya, S. B. (2014). Loss Of City Identities In The Process Of Change: The City Of Konya-Turkey. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 140, 221-233.https://www.researchgate.net/publication/270846289_Loss_of_City_Identities_in_the_Process_of_Change_The_City_of_Konya-Turkey
Presenting a Conceptual Model with an Emphasis on Effective Components in the Identity of Urban Facades based on Metacomposition Method*
Asma Barzagar *: Department of Architecture, Islamic Azad University, Ilam Branch, Ilam, Iran
Mojtaba noroollahi : Assistant professor Islamic Azad University, Ilam Branch, Ilam, Iran
Mohammadbagher Arayesh : Assistant professor Islamic Azad University, Ilam Branch, Ilam, Iran
Abstract
Every day, we face architectural designs in buildings, especially in their facades, which are done without considering various factors. The facade plays the most significant role in daily life and can be regarded as one of the most important issue. The components of buildings in urban spaces are said to have a heavy duty in giving identity or reflecting the essence of every society. There is no doubt about the anonymity of today's facades and to they give identity to architecture and urban planning. Spaces, first of all, efforts should be made to improve the quality of their views. The facade of the buildings creates a common visual field with all the people of the city, which the people of the municipality observe every day. Moreover, if this ordinary square has a correct and balanced composition, it will have many effects on the members of the city. The facade does not have a special place in the Iranian contemporary architectural culture, it changes into different shapes and images. That employer users, designers and municipality rules created it. The subject of urban appearance, the dominant face of the city and containing the first messages in the vision of citizens, has been the topic of urban planning discussion, especially since the last half century AD. Due to its close relationship with the category of identity and characteristics of the city, its recognition is complicated, and with the beginning of the modern era and the application of unconventional management based on urban planning law, it gained wide dimensions. A society designed and implemented apart from its culture, tradition and identity is a prelude to its destruction. In our cities, there is no common language between views. They need a familiar culture to express themselves. They use different materials and follow different styles. Every facade in the city is a sign of the economic and social status of the builder and his way of thinking and attitude towards various issues. The dimensions and identity criteria of urban facades are not stated. Therefore, the general goal of the current research is to explain the framework of the components affecting the identity of urban facades. The purpose of this research is to explain the framework for expressing the effective components of the identity of urban facades. This research is applied, and in terms of data collection, it is considered to be a meta-synthesis type of document. In order to identify the pattern of the practical components of the identity of urban views, a number of 179 articles were examined, from which 58 articles were selected for the final analysis with the help of the critical evaluation skills program. In this research, first, 123 indicators representing the identity of urban facades were identified and classified into seven concepts and one category. Based on these research findings, dimensions, components, criteria and factors of ideas, spatial identity, identity, urban identity, urban landscape, urban landscape, architectural landscape and facade are expressed.
Keyword: Facade, Identity, Urban identity, Spatial identity, Urban image, Metacomposition
*This article is taken from the master's thesis of the first author with the title: "Investigation of the reasons for public interest in the architectural design of the Roman facade in contemporary Iranian society and its effect on the image and urban identity (case example: Ilam city)" which was presented by Dr. Mojtabi Noorollahi. And consultation of Dr. Mohammad Baqer Al-Araj at Islamic Azad University of Ilam branch is ongoing.
** Corresponding Author Email: abarzegar1476@gmail.com