بازتاب تصویری فضای شهری دوستدار کودک در نقاشی کودکان 7 - 12 سال

محورهای موضوعی : شهرسازی

ایمان قلندریان ¹ , زهرا یونسی ²

1 - دکتری شهرسازی، گروه شهرسازی، دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
2 - کارشناسی ارشد طراحی شهری، گروه شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه بین المللی امام رضا(ع)، مشهد، ایران.

تاریخ دریافت : 1398/04/15 تاریخ پذیرش : 1399/02/22 تاریخ انتشار : 1400/07/01

کلید واژه: فضای شهری, نقاشی کودک, شهر دوستدار کودک, کودک,

چکیده مقاله :

فضاهای شهری در برآورده ساختن نیازهای اجتماعی و فردی کودکان نقش منحصربه‌فردی دارند. ارتقاء کیفیت این فضاها می تواند در سلامت و رشد قوای جسمی، تقویت تعاملات اجتماعی و پرورش خلاقیت مؤثر باشد. نقاشی کردن راهی برای ابراز توانایی و خلاقیتِ کودکان است. هدف این پژوهش، مطالعة تأثیرگذارترین شاخص‌ها بر ایجاد فضای شهری دوستدار کودک بر مبنای نقاشی می‌باشد. روش پژوهش کیفی و داده‌‌ها با شیوه پیمایش، گردآوری شده‌‌اند. جامعه آماری، کودکان هفت تا دوازده‌ساله مشهد و نمونه آماری به‌صورت غیرتصادفی هدفمند انتخاب شده است. بدین منظور تعداد 70 نقاشی توسط کودکان و مبتنی بر مدل ترسیمی - طراحیِ نقشه های شناختی ترسیم و تجزیه‌وتحلیل شد. نتایج نشان داد امنیت و آسایش در رتبه اول و دسترسی مناسب به فضاهای سبز و طبیعی، محیط‌‌های تفریحی، وجود فضای باز همگانی، حمل ونقل عمومی مناسب، دسترسی به خدمات و تسهیلات اساسی، وجود محیط عاری از آلودگی، وجود عنصر بصری جذاب و امکان مشارکت کودکان در رتبه‌‌های بعدی قرار دارند.

چکیده انگلیسی:

Visual reflections of child friendly urban space in 7-12 years old children's paintingUrban spaces have a unique role in fulfilling the social and individual needs of child and youth. Improving the quality of these spaces could be effective in health and increase physical strength, Strengthening social interactions, group correlations and increase creativity in children. In other hand painting is a path to acquire abilities and creativity for children. Generally the mental connections of children with urban spaces is sort of problems that exposed in their paintings due to inability of communicate and transfer the message correctly. So the purpose of this study is to identify the most effective indicators on child friendly urban spaces based on children’s painting. The research method is qualitative and the data is collected through survey research method. The statistical society of the study consist of 7 from 12 years old children in Mashhad ( The second greatest city In Iran) and the statistical sample is selected through the purposive non-random sampling model. For this purpose 70 paintings on urban spaces is painted by children and based on drawing- sketching model of cognitive map and analysed by MAXQDA software. By analyzing the research variables including used symbols and colours in the paintings optimal features of urban space is extracted from the children's perspective. The results shows safety and comfort with 17.89% of importance is most important features of child friendly urban space and appropriate access to green and natural spaces, recreational and entertaining zones, public spaces, appropriate public transportation system, access to essential facilities and services, existence of a non-polluting environment, attractive visual elements and possibility of children’s participation are next ratings. To reach this elements attention must be focused on safety, designing and locating of child-friendly urban spaces, In that way they feel safe and feel free to access green and natural spaces. In order to attract a child to urban space and increase his/her sense of satisfaction from spaces he/she must understand urban spaces and use them. In other words, a child could engage himself/herself in spaces when he/she understands it; understanding spaces happens when they feel safety. Surveys has shown that features of a child-friendly urban spaces and proper access to green and natural spaces, recreational and entertaining zones, public spaces, appropriate transportation system, basic amenities and services, pollution free environment. Attractive visual elements and children’s possibility of participation are the next children’s priorities. These features allow them to play in space as they get pleased. Creating artificial and natural spaces together, using sophisticated and simple supplies allow them to grow their creativity. In addition paying attention to playgrounds that is not just a park can help their grow and development.These features allow them to play in space as they get pleased. Creating artificial and natural spaces together, using sophisticated and simple supplies allow them to grow their creativity. In addition paying attention to playgrounds that is not just a park can help their grow and development.Keywords: Child, child’s painting. Urban space, child friendly city

منابع و مأخذ:

1. اسدپور، علی. برزگر، پریا و کشاورزی، نیلوفر. (1396). تصویر ذهنی کودکان از منظر خیابان‌‌های شهری. فصلنامه مطالعات شهری، (24)‌، 1-14.
2. اسدپور، علی؛ فیضی، محسن؛ مظفر، فرهنگ و بهزادفر، مصطفی. (1394) گونه‌شناسی مدل‌ها و بررسی تطبیقی روش‌های ثبت تصاویر ذهنی و نقشه‌‌های شناختی از محیط. فصلنامه باغ نظر. (33)، 14-22.
3. امیری، حکمت؛ بیرانوندزاده، مریم؛ منصوری، محمدرضا؛ و ملایی، حمید. (1396). رویکرد تحلیلی بر مناسب‌سازی فضاهای شهری دوستدار کودک. فصلنامه پژوهش‌‌های علوم جغرافیایی، معماری و شهرسازی، 1(10) ، 1-12.
4. ایمانی، فاطمه؛ تاکی، دیهیم و طبائیان، مرضیه. (1391). تأثیر نقشه‌‌های شناختی در بازآفرینی الگوهای ذهنی از محیط. دانش و پژوهش در روان‌شناسی کاربردی، (50)، 103-113.
5. آزموده، مریم. (1391). معماری و طراحی برای کودکان. (چاپ 1). تهران: علم و دانش.
6. آلتمن، ایروین. (1382). محیط و رفتار اجتماعی. (علی نمازیان، مترجم). تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی. (نشر اثر اصلی 1975).
7. بحرینی، سید حسین. (1395). تحلیل فضای شهری، تهران: دانشگاه تهران.
8. برک، لورا. (1381). روان‌شناسی رشد. (یحیی سید محمدی، مترجم). تهران: نشر ارسباران. (نشر اثر اصلی 2004).
9. پیکرینگ، جان. (1381). مبانی هنرهای تجسمی کودکان. (مرضیه قره داغی قرقشه، مترجم). دنیای نو. (نشر اثر اصلی 1971).
10. تیبالدز، فرانسیس. (1376). ساخت شهرهای مردم‌پسند، (مروارید قاسمی اصفهانی، مترجم). تهران: انتشارات روزنه. 
11. جیکوبز، جین. (1388). مرگ و زندگی شهرهای بزرگ آمریکایی. (حمیدرضا پارسی و آرزو افلاطونی، مترجمان). تهران: انتشارات دانشگاه تهران. (نشر اثر اصلی 1961).
12. خاتم بلوری، علیرضا؛ و البرزی، فریبا. (1396). بررسی مولفه‌‌های کیفی و بصری طراحی فضای بستری کودکان با تحلیل نگرش گرافیکی و نقاشی کودکان. فصلنامه دانشگاه هنر، 20، 6-7.
13. داوری نژاد، مسعود؛ و مبهوت، محمدرضا. (1392). شناخت فضای شهری. تهران: انتشارات طحان.
14. دریکسل، دیوید. (1387). ایجاد شهرهای بهتر با کودکان و جوانان. 
(مهرنوش توکلی و نوید سعید رضوانی، مترجمان). تهران: نشر دیبابه. (نشر اثر اصلی 2007).
15. دهکردی، فرزانه؛ کلاته صالحی، میترا؛ شیدخت معتکف، طاهره؛ و برازنده، مصطفی. (1393). بررسی بازتاب تصویری بهشت و جهنم در نقاشی کودکان 6 تا 9 ساله در ایران. فصلنامه علمی پژوهشی نگره، 9(32)، 80-98.
16. دیده‌‌بان، محمد؛ پوردیهیمی، شهرام؛ و رسمانچیان، امید. (1392).روابط بین«ویژگی‌‌های شناختی» و «پیکره بندی فضایی» محیط مصنوع، تجربه ای در دزفول، مطالعات معماری ایران، 2(4)، 37-64
17. رفیعیان، مجتبی؛ و تاجدار، وحید. (1387). سنجش وضعیت سلامت با رویکرد منطقه ای در مجموعه شهری مشهد، جغرافیا  و توسعه ناحیه ای، 6(10)‌، 1-22.
18. زارعی، فاطمه؛ و آهنی، سمیه. (1393). بررسی محله کودک محور در بافت‌‌های سنتی و جدید با تاکید بر عوامل کیفی. نمونه موردی: سنندج. مجله معماری و شهرسازی آرمانشهر، 10(21)، 323-336.
19. زینی، مرضیه؛ و بلوچی انارکی، محمد. (1395). مقایسه عناصر آزمون ترسیم آدمک در کودکان با و بدون اختلال نوشتاری. فصلنامه سلامت روانی کودک، 3 (1)‌، 109-120.
20. سینایی، سمانه؛ و خادم الحسینی، احمد. (1392). تحلیل کیفیت فضاهای عمومی شهری از دیدگاه کودکان 11 تا 14 سال. مطالعه موردی: منطقه یک شهر نجف آباد. فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی. 3(9)‌، 1-24.
21. شعاری نژاد، علی اکبر. (1385). روان شناسی رشد. (چاپ 19). تهران: نشر اطلاعات.
22. شهری زاده، صدف؛ و مویدفر، سعیده. (1396). برنامه‌ریزی راهبردی شهر دوستدار کودک با تاکید بر خلاقیت کودکان، نمونه موردی: شهر یزد. پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 8(28)‌، 1-22.
23. شولتز، دوان؛ شولتز، سیدنی الن (1394) نظریه‌‌های شخصیت. ( یحیی سید محمدی، مترجم). تهران: دانشگاه ازاد اسلامی. (نشراثراصلی2013)
24. صفی پور، منا؛ و حمیلی، پروین. (1392). تصویرگری در کتاب کودک و تأثیر آن بر رشد و خلاقیت ذهن کودک، فصلنامه تحلیلی پژوهشی کتاب مهر، 3 (8)، 198-209.
25. عزیزی یوسفکند، علیرضا. (1391). بررسی فرم در نقاشی کودکان، رشد آموزش هنر، نشریه کتاب ماه هنر، 10(31)، 34-43.
26. فاضل مطلق، سولماز. (1387). بررسی روانی نقاشی کودکان؛ نقش: خانه، درخت، خورشید. فصلنامه بهداشت روان، 5(24)، 34-40.
27. کاظمی، مهروش. (1388). رویکردی تحلیلی بر جنسیت در بهبود کیفیت فضا، نمونه موردی: عرصه‌‌های عمومی با تاکید بر پارک گلستان و پارک ائل گلی تبریز، پایان نامه دکتری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم  تحقیقات، تهران.
28. کاکاوند، الهام؛ باریتی، ناصر؛ و امینزاده گوهر رییز، بهرام. (1392). ارزیابی مقایسه ای از تصویر ذهنی شهروندان با برنامه ریزان برای کیفیت محیط زیست شهری، مطالعه موردی منطقه نگران کننده قزوین. مجله باقر نزار، 8 (26)، 79-92.
29. کامل نیا، حامد. (1387). معماری و الگوواره‌‌های طراحی جمعی: بررسی تطبیقی رویکرد معماری جمعی از منظر روان‌شناسی محیط، پایان نامه دکترا، دانشگاه تهران، واحد تهران مرکزی، تهران.
30. کرمونا، ماتیو. (1385). مکان‌‌های عمومی- فضاهای شهری، (میثم پاپی مطلق، مترجم)، تهران: دانشگاه هنر. (نشر اثر اصلی 1971).
31. گل، یان. (1392). شهر انسانی. (علی غفاری و لیلا غفاری، مترجمان). تهران: علم معمار. (نشر اثر اصلی 1987).
32. لینچ، کوین. (1381). تئوری شکل شهر. (سید حسین بحرینی، مترجم). تهران: انتشارات دانشگاه تهران. (نشر اثر اصلی 1981).
33. متینی، مریم؛ سعیدی رضوانی، نوید؛ و احمدیان، رضا. (1393). معیارهای طراحی محلات مبتنی بر رویکرد شهر دوستدار کودک؛ نمونه موردی: محله فرهنگ مشهد. فصلنامه مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، 4(15)، 91-112.
34. محمدی، مریم. (1387). عدالت جنسیتی در طراحی فضاهای باز شهری با تاکید بر حضور زنان، نمونه موردی: فضاهای محله ای چیذر، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علم و صنعت، واحد تهران مرکزی، تهران.
35. مصابرپور، مهتاب. (1392). نقاشی کودکان ومفاهیم آن. تهران: انتشارات پلک.
36. مظفر، فرهنگ؛ حسینی، سید باقر؛ باقری، محمد؛ و عظمتی، حمیدرضا. (1386). نقش فضاهای باز در محله در رشد خلاقیت کودکان. مجله باغ نظر، 4(8)‌، 5.
37. مک اندرو، فرانسیس. (1392). روان‌شناسی محیطی. (غلامرضا محمودی، مترجم). تهران: وانیا. (نشر اثر اصلی 1993).
38. مهردادفر، مریم. (1393). کودک و تصویرگری. تهران: فرهنگسرای میردشتی.
39. یونسکو. (1370). کودکان در خطرند. انتشارات کمیسیون ملی یونسکو‌. 275، 0-52.

40. Alseth, G., & Doddridge, J. (2000). Children’s cognitive mapping: a potential tool for neighborhood planning. Environment and Planning. Planning and Design, (27), 565- 582.
41. Aragones, J.I, & Arredondot, J.M. (1985). S‌tructure Of Urban Cognitive Maps, Journal of Environmental Psychology 
(5), 197-212
42. Barraza, L. (1999). Children’s drawings about the environment. Environmental Education Research, (1), 49-66.
43. Bently, I. (1985). Press environment: A Manual for Designers: Architectural Press, London. Architectural Press publications visit.
44. Downs, R., & S‌tea, D. (1973). Image and the environment: Cognitive mapping and spatial behavior. Chicago, Aldrine. 
45. Gauntlett, D. (2005). Using Creative Visual Research Methods to Unders‌tand Media Audience. In Median Padagogik, 4(1), 1-32. 
46. Golledge, R.G. (1976). Methods and methodologies issues in environmental cognition research. In Environmental Knowing, ed. G. T. Moore and R. G. Golledge. S‌troudsburg, PA: Dowden, Hutchinson and Ross, 300-313
47. Gunindi, Y. (2012). Environment in My Point of View: Analysis of the Perceptions of Environment of the Children Attending to Kindergarten through the Pictures They Draw. Social and Behavioral Science, (55), 594- 603.
48. Ingunn, F. (2004). Landscape as Plays cape: The Effects of Natural Environments on Children’s Play and Motor Development. Children, Youth and Environments, 14(2), 21-44.
49. Kaplan, S. (1973). Cognitive maps in perception and thought. In R.  M.  Downs  &  D.  S‌tea,  Eds.,  Image  and  Environment. Chicago, IL: Aldine, 63-78. 
50. Kaplan, S. (1976). Adaptation, s‌tructure & knowledge.  In G. T. Moore  &  R.  G.  Golledge,  Eds.,  Environmental  Knowing. S‌troudsburg, PA: Dowden, Hutchinson & Ross.
51. Kitchin, R. M. (1994). Cognitive maps: What are they and why s‌tudy them?. Journal of Environmental Psychology, (14),1-19
52. Knight, P. (2002). Conspiracy Nation: the Politics of 
Paranoia in Pos‌twar America. New York and London: New York University Press
53. Lynch, K. (1960). The Image of the City. Cambridge, Mass: MIT Press.Downs,  R. M.  & S‌tea, D. (1973a)  
54. Maxwell, L.E. (2003). Home and school density effects on elementary school children: the role of spatial density. Environment and behavior, 33,566-578.
55. Matthews, M. H. (1980). The Mental Maps of Children: Images of Coventry ’s City Center. Geography, 65(3), 169-179.
56. Mcniff, K. (1982). Sex Differences in Children’s Art, Journal of Education Bos‌ton, 164(3), 271-289.
57. Melissa, F., & Sandra, M. (2008). Researching Children’s Experiences. New York: The Guilford Press.
58. Moor, R. (1986). Children s domain: play and place in child Development. London: Croom Helm.
59. Percy-Smith, B., & Thomas, N. (2010). A Handbook of Children and Young People’s Participation: Perspectives from Theory and Practice, London: Routledge.
60. Shafteo, H. (2008). Convivial Urban space. London: Earth scan s‌tudents. 
61. Violich, F. (1983). Urban Reading and the Design of Small Urban Places: The Village of Sutivan. Town Planning Review, 54, 41-62.
62. Walmsley, D. J., Saarinen, T. F. & MacCabe, C. L. (1990).  Down under  or  centre  s‌tage?  The  world  images  of  Aus‌tralian s‌tudents. Aus‌tralian  Geographer, 21(2),  164-173.
63.  Whyte, W. H. (1980). The social life of small urban spaces. Washington DC: The Conservation Foundation.
64. Wimmer, M., Maras, K., Robinson, E., & Thomas, C. (2016). The format of children’s mental images: Evidence from mental scanning. Cognition, University of Bath, (154), 49-54.