• صفحه اصلی
  • معماری معاصر ایران و مسئله هویت (بازنمایی رئالیستی از خوانش انتقادی پست مدرنیسم در معماری)

اشتراک گذاری

آدرس مقاله


کد مقاله : HOVIATSHAHR-2305-12345 (R6) بازدید : 408 صفحه: 65 - 86

10.71793/hoviatshahr.2023.792979

نوع مقاله: پژوهشی

معماری معاصر ایران و مسئله هویت (بازنمایی رئالیستی از خوانش انتقادی پست مدرنیسم در معماری)

محورهای موضوعی : معماری

امیرداود مصلحت جو 1 , مریم قاسمی سیچانی 2 , وحید قبادیان 3 , بیژن عبدالکریمی 4

1 - گروه معماری، واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران
2 - گروه معماری، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران
3 - گروه معماری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
4 - گروه فلسفه، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1402/02/28 تاریخ پذیرش : 1402/11/18 تاریخ انتشار : 1402/11/18

کلید واژه: هویت, رویداد, پست‌مدرنیسم, رئالیسم انتقادی, معماری معاصر ایران,

چکیده مقاله :

پست‌مدرنیسم، وجه غالب باور فرهنگی زمانه‌ای است که تمامی کنش‌ها را ـ دوباره ـ قالب‌ریزی می‌کند؛ تا آن‌جا که قدرت متمرکز، جای خود را به کثرت گسسته داده، جلوه‌ای از معاصریت هویت را آشکار می‌کند. این پژوهش کیفی داده‌بنیاد، با هدف تأویل هویت معماری معاصر ایران بر مبنای پست‌مدرنیته و اندیشه انتقادی، به دنبال پاسخ این پرسش است که هویت چگونه می‌تواند به مثابه رویکردی انتقادی، بر بازشناسی معماری پست‌مدرن، به ویژه در دوره ایران معاصر، تأثیر داشته باشد؟ یافته‌ها نشان می‌دهند پیامد جمع‌بندی متغیرهای علّی پژوهش در شرایط میانجی وضعیت موجود، رویدادی را رقم می‌زند که در نگرشی بنیادی میان حقیقت (خودشیفتگی تا خودباختگی) و ماهیت (خودباوری) ایرانی، و در گفتمانی تاریخی میان بازخوانی آن‌چه هست و بازنمایی از آن‌چه باید باشد، به صورت سلبی (و نه ایجابی)، در خوانشی از یک رئالیسم انتقادی، در حال شدن است و در ارزیابی خودانعکاسی از تفسیری بازخوردی، نحوه بودن را بازمی‌آفریند.

چکیده انگلیسی:

Post-modernism is the dominant aspect of the cultural belief of the time that re-frames all actions and constructs distinct ideas of experiences and conditions at the deepest levels and everything that can be known about the contemporary world; As long as the centralized power gives way to a discrete plurality, and bring to the fore a manifestation of contemporary identity in the current era. This research - which has been done using the qualitative method and the grounded theory approach - with the general purpose to analyze and interpret the identity of Iran contemporary architecture based on post-modernity and critical thought, looking for an answer to this question, How can identity, as a critical approach, have an effect on the recognition of post-modern architecture - especially in the Iran contemporary era? In this research, the systematic approach known as Strauss and Corbin's theory (2019) was used to analyse the data. According to the classification of Corbin and Strauss (2022), the systematic approach has three stages of open coding (concepts), axial coding (Casual Conditions, Actions & Interactions, Context, Intervening Conditions and Consequences) and selective coding. In the collection and extraction of the main categories and sub-categories, from the documentary and citation resources and the interview tools have been used. The special emphasis of the research is on the views and opinions of those professors and architects who work both academically and professionally. Hence, the research data has been compiled and analysed in semi-structured interviews. The responses at the highest saturation level reached relative saturation in the 17th interview. The interview process is continued until the 25th to ensure the data and obtain absolute saturation. The content of data was coded by Strauss and Corbin coding method in three stages (open, central and selective). In the coding process of 17 interviews, the frequency of the 5969 coded items, was reduced to 317 open codes from the frequency ratio of 1337 codes after refining and merging. The obtained codes, in the number of 53 axial categories and 8 selective categories, were related to the axial theme of Iran Contemporary Architecture Identity. The Observations Percentage Agreement of 90.37% indicates relatively complete reliability and coverage of criterion level of more than 0.6 of Kappa coefficient, describing validity as ideal. Therefore, the research quality index is acceptable, and the reliability and validity of the research are confirmed. The research results can be valuable and interpreted by examining the criteria of matching, generalization, understanding, and control. The findings show that the result of summarizing the causal variables of the research in the mediating conditions of the existing situation, provides an event that in a fundamental attitude, between the (narcissism to self-defeat) truth and (self-belief) Iranian essence, and in a historical discourse, between a re-reading of what exists and a re-presentation of what should exists, in a Preventive (and not Mandatory) form and in a reading of a critical realism and feedback interpretation of self-reflection evaluation from the feedback of others, they recreate the way of being.

منابع و مأخذ:

1) آبراهامیان، یرواند. (1384). ایران بین دو انقلاب. (احمد گل محمدی و محمدابراهیم فتاحی ولیلایی، مترجمان). چاپ یازدهم. تهران: نشر نی. (نشر اثر اصلي 1982).
2) آبراهامیان، ارواند. (1390). تاریخ ایران مدرن. (شهریار خواجیان، مترجم). تهران: نشر دات. (نشر اثر اصلي 2008).
3) آب¬روشن، مسعود. (1393). آسیب¬شناسی مدرنیزاسیون در ایران، مجموعه مقالات سومین کنفرانس الگوی اسلامی پیشرفت واکاوی مفاهیم و نظریه¬های رایج توسعه و تجارب ایران و جهان: به سوی نظریه اسلامی ایرانی پیشرفت. جلد چهارم. تهران: الگوی پیشرفت.
4) آدورنو، تئودور؛ و هورکهایمر، ماکس. (1395). دیالکتیک روشنگری. (مراد فرهادپور و امید مهرگان، مترجمان). چاپ چهارم. تهران: نشر هرمس. (نشر اثر اصلي 1972).
5) آشنا، حسام¬الدین و روحانی، محمدرضا. (1389). هویت فرهنگی ایرانیان از رویکردهای نظری تا مؤلفه‌های بنیادی. تحقیقات فرهنگی. 3(12)، 157-184. http://www.jicr.ir/article_159.html
6) آنتادیوپ، شیخ. (1361). هویت فرهنگی؛ اجزاء تشکیل دهنده فرهنگ. پیام یونسکو. 9(149)، 4-7. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/918932
7) آیزنمن، پیتر؛ و ایتوربه، الیسا. (1399). تأخر. (حسام عشقی صنعتی و مرتضی نيك¬فطرت، مترجمان). تهران: فکر نو. (نشر اثر اصلي 2020).
8) آشوری کفشگر، رضا. (1396). چالش سنت و مدرنیته در معماری معاصر ایران (مطالعه انتقادی معماری نو تاریخ¬گرای دوره پهلوی دوم)، پایان¬نامه کارشناسی ارشد، دانشکده هنر و معماری دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
9) ابل، کریس. (1387). معماری و هویت. (فرح حبیب، مترجم). تهران: دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات. (نشر اثر اصلي 2012).
10) اتو، وین. (1394). معماری و اندیشه نقادانه. (امینه انجم¬شعاع، مترجم). چاپ سوم. تهران: مؤسسه تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری متن، فرهنگستان هنر. (نشر اثر اصلي 1978).
11) احمدی، بابک. (1394). مدرنیته و اندیشه انتقادی. چاپ یازدهم. تهران: نشر مرکز.
12) احمدی، حمید (1381). جهانی شدن؛ هویت قومی یا هویت ملی؟. مطالعات ملی. 11(3)، 13-26. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/45367
13) احمدی، فرهاد. (1393). در نسبت هویت و محیط. معماری و فرهنگ. 15(53)، 37ـ43. https://memarifarhang.com/1008/interview
14) ادیب، محمدحسین. (1379). بحران¬های اقتصاد ایران و راهکارهای برون رفت از آن. اصفهان: نشر آموزه.
15) ادیب، محمدحسین. (1380). ایران و اقتصاد موج سوم. اصفهان: نشر مؤلف.
16) اردلان، نادر؛ و بختيار، لاله. (1380). حس وحدت: سنت عرفاني در معماري ايراني. (حميد شاهرخ، مترجم). اصفهان: نشر خاك. (نشر اثر اصلي 1973).
17) اریک برونر، استیون. (1393). نظریه انتقادی. (پرویز علوی، مترجم). تهران: نشر افق.
18) اسمیت، آدام. (1357). ثروت ملل. (سیروس ابراهیم¬زاده، مترجم). تهران: پیام.
19) اشرف، احمد (1359). موانع تاریخی رشد سرمایه داری در ایران: دوره قاجاریه. تهران: زمینه.
20) اشرف، احمد. (1371). هویت ایرانی. گفتگو. 2(3)، 7-26.
21) اشرف، احمد. (1372). چهار روایت از انقلاب مشروطه. ایران نامه. 12(43)، 363-372. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/363734
22) اشرف، احمد. (1373). بحران هویت ملی و قومی در ایران. ایران نامه. 13(47)، 521-550. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/363808
23) اشرف، احمد. (1387). هویت ایرانی به سه روایت، بخارا. 4(66)، 109-127. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/435056
24) اشرف، احمد. (1395). هويت ايراني از دوران باستان تا پايان پهلوي. (حميد احمدي، ترجمه و تدوين). تهران: نشر ني. (نشر اثر اصلي 2007).
25) افشارنادری، کامران. (1377). ارزیابی وضعیت نظریه معماری در ایران امروز. معمار. 2(3)، 25-36.
26) افشارنادری، کامران. (1380). آخرین تابو: مسئله پیشرفت، بحثی در مورد معیارهای داوری. معمار. 5(14)، 14-17.
27) انصاری، حمیدرضا. (1395). تحلیلی بر معماری معاصر ایران. تهران: نشر سبزان.
28) باتومور، تام. (1398). مکتب فرانکفورت. (حسینعلی نوذری، مترجم). چاپ هشتم. تهران: نشر نی. (نشر اثر اصلي 1995).
29) بانی¬مسعود، امیر. (1384). تاریخ معماری غرب از عهد باستان تا مکتب شیکاگو. اصفهان: نشر خاک.
30) بانی¬مسعود، امیر. (1388). معماري معاصر ايران در تكاپوي سنت و مدرنيته. تهران: هنر معماري قرن.
31) بانی¬مسعود، امیر. (1387). پست¬مدرنیته و معماری؛ بررسی جریان¬های فکری معماری معاصر غرب. چاپ پنجم. اصفهان: نشرخاک.
32) بانی¬مسعود، امیر. (1389). معماری غرب: ریشه ها و مفاهیم. تهران: مؤسسه فرهنگی هنری معماری قرن.
33) بانی¬مسعود، امیر. (1394). معماری ایران معاصر: در تکاپوی بین سنت و مدرنیته. چاپ ششم. تهران: هنر معماری قرن.
34) بانی¬مسعود، امیر. (1395). پست¬مدرنیته و معماری؛ بررسی جریان¬های فکری معماری معاصر غرب. چاپ پنجم. اصفهان: نشرخاک.
35) بانی¬مسعود، امیر. (1399). معماری معاصر در ایران از سال 1304 تا کنون. مشهد: کتابکده کسری.
36) باور، سیروس. (1388). نگاهی به پیدایی معماری نو در ایران. تهران: نشر فضا.
37) بنه ولو، لئوناردو. (1353). تاریخ معماری مدرن. (سیروس باور، مترجم). تهران: مؤسسه نشر و انتشارات دانشگاه تهران. (نشر اثر اصلي 1977).
38) برادبنت، جفری. (1375). واسازی (دکنستروکسییُن): راهنمای دانشجویان. (منوچهر مزینی، مترجم). تهران: شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری (وابسته به شهرداری تهران). (نشر اثر اصلي 1991).
39) براون، ام. نیل؛ و کیلی، استوارت ام. (1399)، راهنمای تفکر نقادانه: پرسیدن سؤال¬های به¬جا. (کورش کامیاب، مترجم). چاپ پانزدهم، تهران: مینوی خرد. (نشر اثر اصلي 2007).
40) برمن، مارشال. (1392). تجربه مدرنیته: هر آنچه سخت و استوار است دود می‌شود و به هوا می‌رود. (مراد فرهادپور، مترجم). چاپ نهم، تهران: طرح نو. (نشر اثر اصلي 1982).
41) بلوگولوفسکی، ولادیمیر. (1400). مظنونین همیشگی. (علی شامس و مهشید معتمد، مترجمان). جلد دوم. تهران: فکر نو. (نشر اثر اصلي 2015).
42) بمانیان، محمدرضا؛ لیلیان، محمدرضا؛ و امیرخانی، آرین. (1389). نظم و بی¬نظمی در معماری. تهران: نشر طحان.
43) بنیامین، والتر؛ آدورنو، تئودور؛ و مارکوزه، هربرت. (1395). زیبایی¬شناسی انتقادی؛ گزیده نوشتار در باب زیبایی شناسی. (امید مهرگان، مترجم). چاپ پنجم. تهران: گام نو. (نشر اثر اصلي 1936).
44) بهنام، جمشيد؛ و جهانبگلو، رامين. (1382). تمدن و تجدد (گفتگو). تهران: نشر مركز.
45) پاکباز، رویین. (1395). دایره المعارف هنر (دوره 3 جلدی). تهران: فرهنگ معاصر.
46) پاكزاد، جهانشاه .(1390). مقالاتي در باب مفاهيم معماري و طراحي شهري. چاپ سوم. تهران: آرمان شهر.
47) پالمر، ریچارد ا. (1393). علم هرمنوتیک. (محمدسعید حنایی کاشانی، مترجم). چاپ هشتم. تهران: نشر هرمس. (نشر اثر اصلي 1969).
48) پل، ریچارد؛ و الدر، لیندا. (1400). تفکر انتقادی، تدابیری برای آگاهانه زیستن و خوب آموختن. (اکبر سلطانی و مریم آقازاده، مترجمان). چاپ چهارم. تهران: اختران. (نشر اثر اصلي 2002).
49) پوپ، آرتور؛ و اکرمن، فیلیپ. (1385). سیری در هنر ایران. (نجف دريابندري، مترجم). تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. (نشر اثر اصلي 1981).
50) پيرنيا، محمدكريم. (1370). شيوه¬هاي معماري ايراني. تهران: نشر هنر.
51) تامپسون، مل. (1397). خودآموز فلسفه. (بهروز حسنی، مترجم). چاپ هفتم. تهران: فرهنگ نشر نو. (نشر اثر اصلي 1998).
52) ثبات ثانی، ناصر. (1396). بازشناسی معماری دوره 1320 ـ 1357 هـ. ش. در بناهای عمومی. ارومیه: انتشارات دانشگاه ارومیه.
53) جاویدصباغیان، مقداد؛ و سیداحمدی زاویه، سید سعید. (1392). درآمدی بر مطالعات تطبیقی هنر در مقام یکی از گونه¬های مطالعاتی حوزه پژوهش هنر. نامه هنرهای تجسمی و کاربردی، 4(12)، 5-27. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1772226
54) جهانبگلو، رامین. (1385). ایران در جستجوی مدرنیته: بیست گفتگو در بی بی سی با صاحب¬نظران ایرانی. چاپ دوم. تهران: نشر مرکز.
55) جهانبگلو، رامین. (1386). موج چهارم. (منصور گودرزی، مترجم). چاپ پنجم. تهران: نشر نی. (نشر اثر اصلي 2005).
56) جنکس، چارلز؛ و کروپف، کارل. (1397). نظریه¬ها و مانیفست¬های معماری معاصر. (احسان حنیف، مترجم). تهران: فکر نو. (نشر اثر اصلي 1997).
57) جیمسون، فردریک. (1379). پست مدرنیسم: منطق فرهنگی سرمایه داری متأخر. (فرهنگ رجایی و همکاران، مترجمان). تهران: نشر هرمس. (نشر اثر اصلي 1989).
58) چومی، برنارد. (1399). معماری و انفصال. (حسام عشقی صنعتی و مرتضی نیک¬فطرت، مترجمان). تهران: فکر نو. (نشر اثر اصلي 1994).
59) حبیبی، محسن. (1385). شرح جریان¬های فکری معماری و شهرسازی در ایران معاصر با تأکید بر دوره زمانی 1357 تا 1383. تهران: دفتر پژوهش¬های فرهنگی.
60) حجت، عیسی. (1384). هویت انسان¬ساز، انسان هویت¬پرداز (تأملی در رابطه هویت و معماری). هنرهای زیبا. 10(24)، 55-62. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1380658
61) حجت، عیسی. (1393). سنت و بدعت در آموزش معماري. تهران: دانشگاه تهران، مؤسسه انتشارات.
62) حقدار، علی¬اصغر. (1380). فراسوی پست مدرنیته: اندیشه شبکه ای، فلسفه سنتی و هویت ایرانی. تهران: انتشارات شفیعی.
63) حقدار، علی¬اصغر. (1395). تحولات فرهنگی و سیاسی ایران معاصر. استانبول: نشر مؤلف.
64) حقیر، سعید؛ و کامل¬نیا، حامد. (1394). نظریه مدرنیته در معماری. تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
65) حقیر، سعید؛ و کامل¬نیا، حامد. (1399). نظریه مدرنیته در معماری ایران. تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
66) خاتمی، سیدمحمد. (1380). گفت و گوی تمدن ها. تهران: طرح نو.
67) خاتمی، سیدمحمد. (1393). تاریخ اجتماعی معاصر ایران. تهران: نشر پایا.
68) خویی، حمیدرضا. (1379). نقد و شبه نقد؛ تأملی در مواضع منتقدین در نقد آثار معماری. پايان نامه دکتری، دانشکده هنرهای زیبا، تهران.
69) خویی، حمیدرضا. (1381). صور نقد معماری در کتاب معماری و اندیشه نقادانه. خیال. 1(3)، 140-155. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/582824
70) خویی، حمیدرضا. (1382). نقد آثار معماری در کارگاه معماری، مجموعه مقالات دومین همایش آموزش معماری و بررسی چالش ها، جستجوی راهکارها. (به کوشش امیرسعید محمودی). تهران: نگاه امروز.
71) خویی، حمیدرضا. (1383). نسبت دانش معماری با نقد آثار آن. خیال. 12(12)، 84-95. https://ensani.ir/fa/article/226294
72) خویی، حمیدرضا. (1386). مقدماتی در باب نقد آثار معماری و شیوه¬های آن در دوره جدید. پژوهشنامه فرهنگستان هنر. 2(2)، 46-61. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/540145
73) دانایی¬فرد، حسن. (1388). روش شناسی عمومی نظریه پردازی، روش شناسی علوم انسانی. 15(58)، 7ـ32. https://method.rihu.ac.ir/article_412.html
74) دانایی¬فرد، حسن. (1398). نظریه پردازی: مبانی و روش شناسیها. چاپ پنجم. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها (سمت)، پژوهشکده تحقیق و توسعه علوم انسانی.
75) دانایی¬فرد، حسن؛ الوانی، مهدی؛ و آذر، عادل. (1383). روش شناسی پژوهش کیفی در مدیریت؛ رویکردی جامع. تهران: صفار.
76) دانایی¬فرد، حسن؛ و اسلامی، آذر. (1400). کاربرد نظریه داده بنیاد در عمل؛ ساخت نظریه بی تفاوتی سازمانی. چاپ دوم. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
77) دال¬زوتو، سینزیا؛ و لوگمایر، آرتور. (1397). همگرایی رسانه ای. (سمیه لبافی و امیر مختاری و محدقه عقبایی، مترجمان). تهران: انتشارات دنیای اقتصاد. (نشر اثر اصلي 2016).
78) دامیار، سجاد؛ و ناری قمی، مسعود. (1391). مطالعه تطبیقی مفهوم فضا در معماری بومی و معماری مدرن. معماری و شهرسازی. 17(1)، 65-72. https://jfaup.ut.ac.ir/article_29698.html
79) دلوز، ژیل (1398). نیچه و فلسفه. (عادل مشایخی، مترجم). چاپ هفتم. تهران: نشر نی. (نشر اثر اصلي 1962).
80) دورانت، ویل؛ و دورانت، آریل. (1384). تاریخ تمدن: درآمدی بر تاریخ تمدن و درس های تاریخ. (احمد بطحایی، مترجم). چاپ چهارم، تهران: سازمان انتشارات علمی و فرهنگی. (نشر اثر اصلي 1968).
81) دیبا، داراب (1387). کنش معماری و فرهنگ. معماری و فرهنگ. 10(32)، 47-51. https://www.magiran.com/volume/42671
82) دیباج، موسی؛ و سلطان¬زاده، حسین. (1392). فلسفه و معماری. چاپ دوم. تهران: دفتر پژوهش های فرهنگی.
83) رابرتسون، الکسا. (1398)، رسانه و سیاست در دنیای در حال جهانی شدن. (محسن گودرزی، مترجم). تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات. (نشر اثر اصلي 2015).
84) رجایی، فرهنگ. (1395). مشکله هویت ایرانیان، ایفای نقش در عصر یک تمدن و چند فرهنگ. چاپ هفتم. تهران: نشر نی.
85) رجبی، پرویز. (1355). معماری ایران در عصر پهلوی. تهران: انتشارات دانشگاه ملی ایران.
86) رضاقلی، علی. (1377). جامعه شناسی نخبه¬کشی؛ قائم مقام/امیرکبیر/مصدق. چاپ هفتم. تهران: نشر نی.
87) روحی، پویان. (1399). پیتر آیزنمن؛ یادداشت¬ها، گفت¬وگوها، مناظره¬ها. مشهد: کتابکده کسری.
88) رهبری، مهدی. (1380). جهانی¬شدن. بازتاب اندیشه. 12(21)، 70-73. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/38178
89) رهبری، مهدی. (1381). بحران هویت فرهنگی در ایران معاصر. نامه پژوهش. 1(23-22)، 53-84. https://ensani.ir/fa/article/280979
90) رهبری، مهدی. (1385). معرفت و قدرت: هویت یگانه و یا چندگانگی هویتی. پژوهشنامه علوم¬سیاسی. 1(3)، 73-98. http://www.ipsajournal.ir/article_53.html
91) رهبری، مهدی. (1386). نخبگان و شکل¬گیری گفتمان توسعه در ایران، پژوهش حقوق و سیاست. 9(22)، 41-67. https://qjpl.atu.ac.ir/article_2727.html
92) رئیسی، ایمان. (1392). نقد بازی: جستارهای نقد معماری. مشهد: کتابکده کسری.
93) ریکور، پل. (1397)، تاریخ و هرمنوتیک. (مهدی فیضی، مترجم). تهران: نشر مرکز. (نشر اثر اصلي 1978).
94) زيباكلام، صادق. (1393). سنت و مدرنيته: ریشه‌یابی علل ناکامی اصلاحات و نوسازی‌ سیاسی در ایران عصر قاجار. چاپ هشتم. تهران: روزنه.
95) سروش، عبدالکریم. (1392). رازدانی و روشنفکری و دینداری. چاپ نهم. تهران: صراط.
96) سلطان¬زاده، حسین. (1396). هویت معماری، کتاب معماران ایران. جلد 1. تهران: تیس، انجمن مفاخر معماری ایران.
97) شایان، حمیدرضا؛ و معمار دزفولی، سجاد. (1393). بررسی تطبیقی رویکردهای معماری معاصر ایران؛ بازشناسی نظریه در آثار سه نسل از معماران، نقش جهان. 2(4)، 1-10.
98) شایگان، داریوش. (1396). افسون¬زدگی جدید: هویت چهل¬تکه و تفکر سیار. (فاطمه ولیانی، مترجم). چاپ دوازدهم. تهران: فرزان روز. (نشر اثر اصلي 2005).
99) شجاعی، مجتبی؛ و متین، مهرداد. (1398). تبیین نشانه¬شناختی رمزگان در روش¬های بازنمایی معماری. آرمانشهر. 12(29)، 45ـ63. https://www.armanshahrjournal.com/article_102364.html
100) شریعتی، علي. (1394). بازشناسي هويت ايراني ـ اسلامي. خراسان: سپيده باوران.
101) طاهایی، سیدعطاالله. (1381). تحلیل پدیده معماری پست¬مدرن و نسبت آن با معماری معاصر ایران، پایان¬نامه دکتری، دانشكده معماري دانشگاه هنرهای زیبا، تهران.
102) طبری، احسان. (1354). فروپاشی نظام سنتی و زایش سرمایه داری در ایران از آغاز تمرکز قاجار تا آستانه انقلاب مشروطیت. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
103) عابدی، محمود. (1395). نقش نوآوری در هویت کالبدی معماری معاصر ایران (1394 ـ 1357)، پایان¬نامه دکتری، دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، تهران.
104) عبدالکریمی، بیژن. (1371). سنت روشنفکری جدید. کیان. 2(8)، 11-17. https://ensani.ir/fa/article/283650
105) عبدالکریمی، بیژن. (1383). مونیسم یا پلورالیسم (نقد افسون زدگی جدید). تهران: یادآوران.
106) عبدالکریمی، بیژن. (1385). نقدی بر قرائت پست مدرن از اندیشه شریعتی. دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان. 46(23): 61-80. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/109790/text
107) عبدالکریمی، بیژن. (1388). دوران پست مدرن و فروپاشی نهادهای سنتی. بازتاب اندیشه. 119-114(10)، 103-109. https://ensani.ir/fa/article/213597
108) عبدالکریمی، بیژن. (1396). مونيسم يا پلوراليسم (واکاوی هستی¬شناسی یک نظریه اجتماعی). تهران: نقد فرهنگ.
109) عبدالکریمی، بیژن. (1398). بازخواني پرسش از پست¬مدرنیسم ایرانی (1395). تهران: مرکز پژوهش¬های اسلامی.
110) علیخانی، علی¬اکبر. (1383). مبانی نظری هویت و بحران هویت. تهران: پژوهشکده علوم انسانی و اجتماعی جهاد دانشگاهی.
111) علیخانی، علی¬اکبر. (1384). هویت در ایران. تهران: پژوهشکده علوم انسانی و اجتماعی جهاد دانشگاهی.
112) قاسمی سیچانی، مریم. (1382). معماری اصفهان در دوره پهلوی اول. معماری و فرهنگ. 5(16-15). 106-114.
113) قاسمی سیچانی، مریم. (1383). معماری اصفهان در دوره پهلوی دوم. معماری و فرهنگ. 6(19-18)، 115-121.
114) قبادیان، وحید. (1382). معماری دارالخلافه ناصری: سنت و تجدد در معماری معاصر تهران. تهران: پشوتن.
115) قبادیان، وحید. (1392). سبک¬شناسی و مبانی نظری در معماری معاصر ایران. تهران: مؤسسه علم معمار رویال.
116) قبادیان، وحید. (1395). ما میراث¬داران میراث¬خواریم. طراح امروز. 1(6)، 8. www.caoi.ir/fa/note/952
117) قبادیان، وحید. (1400). سبک¬شناسی و مبانی نظری در معماری معاصر ایران. چاپ چهارم. تهران: علم معمار.
118) قبادیان، وحید. (1401). مبانی و مفاهیم در معماری غرب. چاپ سي و هفتم، تهران: دفتر پژوهش¬های فرهنگی.
119) کاتز، هلن. (1397). رسانه. (نفیسه حقیقت جوان، مترجم). تهران: نشر افکار. (نشر اثر اصلي 2013).
120) کسرایی، محمدسالار. (1384). چالش سنت و مدرنيته در ايران. چاپ دوم. تهران: نشر مرکز.
121) کلنر، داگلاس. (1394). نظریه انتقادی از مکتب فرانکفورت تا مکتب پسامدرن. (محمدمهدی وحیدی، مترجم). چاپ دوم، تهران: سروش؛ انتشارات صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران. (نشر اثر اصلي 1989).
122) کوربین، جولیت ام.؛ و استراوس، آنسلم ال. (1400). اصول تحقیق کیفی: شیوه ها و رویه های توسعه گراندد تئوری. (ناهید دهقان نیری و علی فخرموحدی و مریم اسماعیلی و تابنده صادقی و زهرا طیبی، مترجمان). تهران: اندیشه رفیع. (نشر اثر اصلي 1998).
123) کورئا، چارلز. (1387). هویت در معماری: در جست¬و¬جوی هویت. (ابوالفضل توکلی شاندیز، مترجم). آینه خیال. 2(9)، 82-83. (نشر اثر اصلي 1983). https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/361074
124) کهون، لارنس. (1396). از مدرنیسم تا پست مدرنیسم. (عبدالکریم رشیدیان، مترجم). چاپ دوازدهم، تهران: نشر نی. (نشر اثر اصلي 2003).
125) کیانی، مصطفی. (1383). معماری دوره پهلوی اول: دگرگونی اندیشه ها، پیدایش و شکل گیری معماری دوره بیست ساله معاصر ایران 1320 ـ 1299. تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
126) گدار، آندره. (1358). هنر ایران. (بهروز حبیبی، مترجم). تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی. (نشر اثر اصلي 1962).
127) گرین، آنا؛ و تروپ، کاتلین. (1400)، خانه های تاریخ: خوانشي انتقادي از تاريخ و نظريه در سده بيستم. (بهزاد کریمی، مترجم). تهران: نشر مرکز. (نشر اثر اصلي 1999).
128) گیدنز، آنتونی. (1397). جامعه شناسی: با تجدیدنظر کامل و روزآمد شده، ویراست چهارم. (حسن چاوشیان، مترجم). چاپ سیزدهم، تهران: نشر نی. (نشر اثر اصلي 2006).
129) گیدنز، آنتونی. (1398). تجدد و تشخص: جامعه و هویت شخصی در عصر جدید. (ناصر موفقیان، مترجم).چاپ یازدهم. تهران: نشر نی. (نشر اثر اصلي 1992).
130) گیرتز، کلیفورد. (1399). تفسیر فرهنگ ها. (محسن ثلاثی، مترجم). تهران: نشر ثالث. (نشر اثر اصلي 1973).
131) لوینز، آن؛ و سیلور، کریستینا. (1399). راهنمای گام به گام استفاده از نرم افزار MAXqda2 در تحقیق کیفی. (ابوالفضل رمضانی، مترجم). چاپ دوم. تهران: نشر جامعه شناسان. (نشر اثر اصلي 2007).
132) لیبسکیند، دانیل. (1400)، لبه نظم. (مرتضی نيك¬فطرت، مترجم). تهران: فکر نو. (نشر اثر اصلي 1990).
133) لیندولم، چارلز. (1397). فرهنگ و هویت: تاریخ، نظریه و کاربرد انسان‌شناسی روان‌شناختی. (محسن ثلاثی، مترجم). چاپ دوم، تهران: نشر ثالث. (نشر اثر اصلي 2001).
134) مختاری طالقانی، اسکندر. (1390). میراث معماری مدرن ایران. تهران: دفتر پژوهش¬های فرهنگی.
135) مصلحت¬جو، امیرداود. (1400). هویت؛ ماهیت نهفته در معماری. تهران: چشم ساعی.
136) معینی علمداری، جهانگیر. (1388)، نظریه انتقادی جدید: فراسوی پست مدرنیسم و اندیشه انتقادی. پژوهش سیاست نظری. 1(6)، 61ـ75.
137) ملکیان، مصطفی. (1388). سنت و سکولاریسم (مجموعه گفتار). چاپ پنجم. تهران: انتشارات صراط.
138) مهدوی¬نژاد، محمود؛ بمانيان، محمدرضا؛ و خاكسار، ندا. (1389). هويت معماري، تبيين معناي هويت در دوره¬هاي پيشامدرن، مدرن و فرامدرن، هويت شهر. 4(7)، 113ـ122. https://hoviatshahr.srbiau.ac.ir/article_1141.html
139) میرباباپور، مصطفی؛ و ساجدی، ابوالفضل. (1392). دین و مدرنیته؛ بررسی رویکرد فروکاهشی به دین در نسبت با مدرنیته. معرفت کلامی. 4(10)، 93-114. https://ensani.ir/fa/article/336214
140) میرسپاسی، علی. (1398). تأملی در مدرنیته ایرانی: بحثي درباره گفتمانهاي روشنفكري و سياست مدرنيزاسيون در ايران. (جلال توکلیان، مترجم). چاپ چهارم. تهران: طرح نو. (نشر اثر اصلي 2000).
141) میرمیران، هادی. (1389). ويژه¬نامه. شارستان. 27(7)، 14ـ100. https://magiran.com/volume/53882
142) ناری قمی، مسعود. (1395). پارادایم های مسأله در معماری: رویکردی به طرح مسأله فرهنگ گرا و کاربردمحور در معماری. تهران: مؤسسه علم رویال معمار.
143) نفیسی، سعید. (1390). تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران در دوره معاصر، جلد اول. (به اهتمام عبدالکریم جربزه دار). تهران: انتشارات اساطیر.
144) نقی¬زاده، محمد. (1379). رابطه هویت سنت معماری ایران با مدرنیسم و نوگرایی. هنرهاي زيبا. 1(7)، 79-91. https://jhz.ut.ac.ir/article_13940.html
145) نوذری، حسینعلی. (1389). پست مدرنیته و پست مدرنیسم: تعاریف، نظریه ها و کاربستها. چاپ سوم. تهران: نقش جهان.
146) نوربرگ شولتز، کریستین. (1372). هایدگر و معماری پسامدرن. (کاوه میرعباسی، مترجم). کیهان فرهنگی. 10(101)، 16-18. (نشر اثر اصلي 1983). https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/15767
147) نيك¬فطرت كردمحله، مرتضي. (1398). پديدارشناسي ادراكات چندحسّي در آثار معماري معاصر ايران (دهه هشتـاد شمسي تاكنون)، پايان¬نامه دكتري، دانشكده عمران، هنر و معماري دانشگاه آزاد اسلامي واحد علوم و تحقيقات، تهران.
148) ورجاوند، پرویز. (1386). حفظ هویت فرهنگی برای دورشدن از فرهنگ تسلیم، اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی. 22(241ـ242): 54-69. https://ensani.ir/fa/article/101874
149) ونتوری، روبرت. (1389). پیچیدگی و تضاد در معماری. (علی رضا میرترابی و محمدرضا منوچهری، مترجمان). تهران: انتشارات سمیرا. (نشر اثر اصلي 1977).
150) ویویورکا، میشل. (1378). چالش¬های جامعه شناسی در دوران معاصر. (هوشنگ فرخجسته، مترجم). اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی. 6(150-149)، 82-89. https://ensani.ir/fa/article/104100
151) هارپر، کریستوفر. (1394). رسانه های نوین. (علی اصغرکیا، مترجم). تهران: نشر علم. (نشر اثر اصلي 2002).
152) هارکوپ، تونی. (1393)، ژورنالیسم: مفاهيم نظري و كاربردي. (داود حیدری، مترجم). تهران: انتشارات سروش. (نشر اثر اصلي 2004).
153) هاینن، هیلده. (1400). معماری و مدرنیته. (احسان حنیف، مترجم). تهران: فکر نو. (نشر اثر اصلي 1999).
154) همسرلی، مارتین. (1400)، مفهوم فرهنگ؛ تاریخچه و ارزیابی. (حجت¬اله خدری غریب¬وند و ولی¬اله نصیری، مترجمان). تهران: انتشارات نقد فرهنگ. (نشر اثر اصلي 2019).
155) هنرمند، منوچهر. (1347). دیالکتیک ناسیونالیته ایرانی در تاریخ ادبیات فارسی (مسیر ملیت در تاریخ ادبیات فارسی). تهران: انتشارات علمی.
156) یارشاطر، احسان. (1373). هویت ملی. ایران نامه. 12(47)، 423-430. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/363802
157) یارشاطر، احسان. (2016). حکمت تمدنی: گزیده آثار استاد احسان یارشاطر، ویراست دوم. (به کوشش و با پیشگفتار محمد توکلی طرقی و همایون کاتوزیان). تورنتو: کتاب ایران نامگ.
158) Brinkmann, S. (2022). Qualitative Interviewing: Conversational Knowledge Through Research Interviews. Oxford: Oxford University Press.
159) Charmaz, K. (2021). The genesis, grounds, and growth of constructivist grounded theory. London: Routledge.
160) Clark, T., Foster, L., Bryman, A., & Sloan, L. (2021). Bryman's social research methods. Oxford: Oxford University Press.
161) Diba, D. (2018). Iran Contemporary Architecture. Tehran: Ābān books pub.
162) Flick, U. (2022). The SAGE Handbook of Qualitative Research Design: An introduction to qualitative research. Newcastle upon Tyne: SAGE.
163) Habermas, J. (1992). Post-metaphysical thinking: Philosophical essays. Cambridge: mit Press.
164) Hassan, I. (1993). Toward a concept of postmodernism. Hong Kong: Flipbooks.
165) Jameson, F. (2016). Postmodernism, or the cultural logic of late capitalism. London: Routledge.
166) Jencks, Ch. (1973). Modern Movements in Architecture. London: Anchor Press.
167) Jencks, Ch. (1977). The language of post-modern architecture. New York: Rizzoli
168) Jencks, Ch. (1987). Postmodern and late modern: The essential definitions. Chicago Review, 35(4), 31-58. https://www.jstor.org/stable/25305377
169) Jencks, Ch. (1991). Postmodern vs. late-modern. Indiana: Indiana University Press.
170) Jencks, Ch. (1995). The architecture of the jumping universe: A polemic: How complexity science is changing architecture and culture. London: Academy Editions.
171) Jencks, Ch. (1996). What is post-modernism? London: Academy Editions.
172) Jencks, Ch. (2005). The iconic building. New York: Rizzoli.
173) Jencks, Ch. (2007). Why Critical Modernism?. Architectural Design, 77(5), 140-145. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ad.534
174) Jencks, Ch. (2012). The story of post-modernism: Five decades of the ironic, iconic and critical in architecture. New York: John Wiley & Sons.
175) Jencks, Ch. & Kropf, K. (Eds.). (1997). Theories and manifestoes of contemporary architecture (Vol. 312). Chichester: Academy Editions.
176) Jencks, Ch. & Silver, N. (2013). Adhocism; expanded and updated edition: The Case for Improvisation. Mit Press.
177) Halliday, M., Alexander K., Matthiessen, C. M., Halliday, M., & Matthiessen, C. (2014). An introduction to functional grammar. London: Routledge.
178) Mayring, P. (2021). Qualitative content analysis: A step-by-step guide.Qualitative Content Analysis. Newcastle upon Tyne: SAGE.
179) Stets J. E., & Serpe, R. T. (2016). New directions in identity theory and research. (Eds.). Oxford: Oxford University Press.
متن کامل:


معماري معاصر ايران و مسئله هويت*

بازنمايي رئالیستی از خوانش انتقادي پست­مدرنيسم در معماري

 

 

اميرداود مصلحت­جو 1*، مريم قاسمي سيچاني 2**، وحيد قباديان 3***، بيژن عبدالكريمي 4****

____________________________________________________________

 

 

چکيد‌‌‌‌‌‌‌ه

پست­مدرنیسم، وجه غالب باور فرهنگی زمانه­ای است که تمامی كنش­ها را ـ دوباره ـ قالب­ریزی می­کند؛ تا آن­جا که قدرت متمرکز، جای خود را به کثرت گسسته داده، جلوه­اي از معاصريت هويت را آشكار مي­كند. اين پژوهش كيفي داده­بنياد، با هدف تأویل هویت معماری معاصر ایران بر مبنای پست­مدرنیته و اندیشه انتقادی، به دنبال پاسخ اين پرسش است كه هویت چگونه می­تواند به مثابه رویکردی انتقادی، بر بازشناسی معماری پست­مدرن، به ویژه در دوره ایران معاصر، تأثیر داشته باشد؟ یافته­ها نشان می­دهند پیامد جمع­بندی متغیرهای علّی پژوهش در شرایط میانجی وضعیت موجود، رویدادی را رقم می­زند که در نگرشی بنیادی میان حقیقت (خودشیفتگی تا خودباختگی) و ماهیت (خودباوری) ایرانی، و در گفتمانی تاریخی میان بازخواني آن­چه هست و بازنمايي از آن­چه باید باشد، به صورت سلبی (و نه ایجابی)، در خوانشي از يك رئالیسم انتقادی، در حال شدن است و در ارزيابي خودانعكاسي از تفسيري بازخوردي، نحوه بودن را بازمي­آفريند.

 

واژه‌هاي کليد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ي

هویت، رویداد، پست­مدرنيسم، رئالیسم انتقادی، معماری معاصر ایران.

 

______________________________________________________________________________________________________________

* اين مقاله برگرفته از رساله دکتري اميرداود مصلحت­جو با عنوان « تحلیل دیالکتیک هویت معماری معاصر ایران با تأکید بر خوانش انتقادی پست­مدرنیسم » است؛ که با راهنمایی دكتر مريم قاسمي سيچاني و مشاوره دكتر وحيد قباديان و دكتر بيژن عبدالكريمي، در دانشگاه آزاد اسلامي واحد شهركرد انجام پذيرفته است.

** دانش­آموخته دكتري تخصصي، گروه معماری، واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران.

Email: a.maslahatjoo@std.iaushk.ac.ir

*** دانشيار، گروه معماری، واحد اصفهان(خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران. (نويسنده مسئول ­مکاتبات)

Email: mghasemi@khuisf.ac.ir

**** دانشيار، گروه معماری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

Email: v_ghobad@yahoo.com

***** دانشيار، گروه فلسفه، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

Email: abdolkarimi12@gmail.com

مقدمه

انسان همواره در پی عنصري بوده تا به کیستی و چیستی خویش راه یابد. لذا دگرگونی نگرش انسان به جهان، دگرگونی هویت­ها را در پی داشته است. چنان­که انسان مدرن آمده بود تا خود و جهان را آن­گونه که می­خواست بسازد؛ حال آن­که انسان سنتی مذهبی، هویت خویش را خارج از جهان مادی جستجو می­کرد و جهـان را برهه­ای می­دانست میـان بودن ازلی و ماندن ابدی (حجت، 1384). در واقع، هویت، مجموعه خصوصیاتی است که همان اوئیت یا آنیت و به عبارتی این­همانی فرد یا شیء است (عبادیان به نقل از علیخانی، 1383) و از آن­جا که رابطه انسان با دیگران، ریزوم­وار است، انسان ناچار از هم­زیستی با فرهنگ­های گوناگون مي­باشد (شایگان، 1396). لذا هویت، حاصل (این) هم­زیستی و دیالکتیک خود و دیگری است (آشنا و روحانی، 1389)؛ که از طریق تغییر پیش­فرض­های فـرد در مورد خود و دیگران، شکل می­گیرد و با ابزار قیـاس و تفسیر، باورهای ذهنی را مورد انتقـاد و ارزیابی قرار می­دهد و در حرکتی رفت و برگشتی مابین نقد پوزیتیویستی و نقد تفسیری، به شأن مستقلی از پدیده­ای فـرهنگی دست­ می‌یابد که ثابت نیست و هـر آن ممکن است تغییر کند؛ حـال یا در تکوین بافتار (از طریق تکنولوژی و عملکرد) و یا در پیچیدگی ساختار (از طریق روابط برنامه­محور و کاربردی). گیدنز (1398) در تعبیر ماهیت هویت معتقد است بسیاری از اعتقادات و رویه­های عرفی که برای تعریف هویت در جوامع سنتی استفاده می­شده­اند، اکنون دارای تأثیرپذیری کمتری هستند. از این رو، در جوامع معاصر، افراد مدرن، دائماً ـ در مورد جنبه­هایی مانند مقصد، روابط، ظاهر و سبک زندگی ـ خودتأمل­گر بوده و در مورد آن­چه باید انجام دهند و اين­كه چه کسی باید باشند، تصمیم­گیری مي­کنند. بدین ترتیب، در پاسخي داده بنياد به اين پرسش كه هویت چگونه می­تواند به مثابه رویکردی انتقادی بر بازشناسی معماری پست­مدرن به ویژه در دوره معاصر ایران تأثیر داشته باشد، به بنیادی نظری نائل می­گردند؛ که در تضامن پاسخ­گویی به عملکرد هنجارینوین، بر پیچیدگی موسمی آن وضعیتی تأکید می­ورزد که ناگزیر از شیوه­ای مبتني بر تکامل گونه­ای از فرهنگ جهانی، از طریق بازسازی وضعیت­های ناپایدار است و به واسطه ابهام، گشودگی و تعیّن­ناپذیری، به گذرگاهی موقتی میان وضعیت­های آلترناتیو، منتج می­شود؛ که بدیلی رادیکال بر رئالیسم انتقـادی در بازگشت به واقعیتي سنتی است؛ كه اين پژوهش، از آن پدیده با عنوان رويداد نام مي­برد و با سازماندهی رویداد به مثابه فعالیت، برنامه­ریزی و کاربرد، کاركرد این سطوح را در پيدايش هويت­هاي نوپديد،موردبررسی قرار مي­دهد. این پژوهش سعی دارد تا با ترسيم نسبت ميان معماري و هويت، ضمن ارزيابي مؤلفه­هاي سازنده هويت در معماري، به مدلي پارادايمي از هويت دست يابد؛ كه حقیقت، ماهیت و واقعیت معماری معاصر ایران را بیان می­نماید و در نگرشی بنیادی میان حقیقت (خودشیفتگی تا خودباختگی) و ماهیت (خودباوری) ایرانی، تکوین یافته و در گفتمانی تاریخی ـ میان بازخواني از آن­چه هست (بود، نمود، بازنمود) و بازنمايي از آن­چه که باید باشد (نهاد، خود، فراخود) ـ به صورت سلبی (و نه ایجابی)، و در تضامن پاسخ­گویی به عملکـرد هنجاری نوین به مثابه رئالیسم انتقادی، بر پیچیدگیِ موسمی آن وضعیتی تأکید می­­ورزد که ناگزیر از وقوع رویدادي است! كه ـ ميان ايراني­بودن يا ايراني­ماندن ـ در حال شدن است!

ضرورت بازتعريف هويت در معماري معاصر ايران

جست­وجو برای یافتن هویت می­تواند ما را هم نسبت به محیط و هم نسبت یه خود و جامعه، حسّاس نماید. این امر، بیش­تر از آن­که کوششی خودآگاهانه برای یافتن هویت به­عنوان هدفی در خود باشد، محصول فرعی و جانبی حاصل از توجه به مشکلات واقعی است (کورئا، 1387). همه آفریده­های فـرهنگ ایران پیش از اسلام و در دوران اسلامی ـ در تمـامی زمینه­ها (به ویژه معمـاری) ـ به روشنی و به گونه­ای خیره­کننده، هویت ایرانی خود را بیان می­دارند. در این میان، فرهنگ برخـورد آگاهانه با فرهنگ­های دیگر و بهره­جستن از آن­ها به دور از غرق­شدن و ازدست­دادن هویت، از ویژگی­های معماری ایرانی بوده است. از این رو است که برای دورشدن از فرهنگ تسلیم، حفظ هویت فرهنگی، امـری ضروری است (ورجاوند، 1386). بسیارهویتی معماری امروز ـ که در نگاه وحدت­گرای جـامعه، به بی­هویتی تعبیر می­گردد ـ هم اکنون می­رود تا به بحرانی فرهنگی تبدیل گردد (حجت، 1384). این چندگانگی و عدم قطعیت، به نوعی باعث آن شده تا با از میان ­­رفتن وحدت رَویه، سَویه کثرت، به سبب تنزل در محتوا و تقلیل در مراتب، به تضعیف هویت بیانجامد و در یکسان­سازی تولیدات عینی و ذهنی، تمامی هویت­ها و یکه­گی­ها را از بین برده و با از بین رفتن این فواصل انتقادی و تغییر مفهوم زمان و مکان و بروز هم­زمانی، ایجاد بحران هویت نماید (جاویدصباغیان و سیداحمدی زاویه، 1392). لذا در تأويل این سؤال که اصولاً هویت چگونه می­تواند به مثابه رویکردی انتقادی، بر بازشناسی معماری پست­مدرن به­ویژه در دوره ایران معاصر تأثیر داشته باشد؟چنین برمی­آید:

1.       هویت، یک فرایند است، نه یک امر یافت­شدنی؛ که تمدن در طول حرکت­اش در تاریخ، از خود به­جا می­گذارد.

2.       هویت، به سبب فرایند بودنش نمی­تواند مصنوع باشد.

3.       هویت، امری خودآگاه نیست (کورئا، 1387).

مباني نظري  پژوهش

در چند دهه اخیر معمـاری، ساختمان‌ها و عمارت‌های مختلفی با هزینه‌های فراوان ساخته شده است؛ اما یا سازندگانش مدعی هویت‌مندی آن هستند یا منتقدانش آن را بی‌هویت می‌دانند. در چنین شرایطی، نبود معیارهای لازم و تعریف اساسی از مفهوم هویت باعث شده که روشنفکران و روشنفکرمآبان ـ به طریقی ـ یا داعیه‌دار آن باشند و یا منتقدش. حتی گاهی نهادهای دولتی نیز در افسون این واژه گرفتار می‌شوند و هزینه‌های سرسام‌آور ساخت­وساز‌های خود را به دست معماران و طراحانی می‌سپارند که مُبلّغ هویت‌مندی سازه‌های خود هستند؛ اما در پایان، اثری از دل خاک سر برمی‌آورد که نه هویت دارد و نه حتی ساختاری معمارانه.در معماری فعلی ایران که (عموماً) برگرفته از نمونه‌های خارجی است، پرداختن به موضوع هویت، در بهترین شرایط، بیهوده است. معماری ایران در دوره‌هایی چنان شکوفا بوده که اکنون می‌توان آن را صاحب هویت دانست. لکن تعریف و معیار این هویت، گم شده است (سلطان­زاده، 1396). مفهوم هویت برای انسان سنتی (مذهبی) باوری است واحد و الهی؛ که به مدد ایمان به غیب، شکل می­گیرد و سازنده و پردازنده پندار، کردار و رفتـار او است. در حالی­که انسـان مدرن (سکولار)، خود به مدد خود، هویت متکثر و اکتسابی خویش را در جـامعه ساخته است. در نگاه سنتی، هویت انسان مقدم بر وجود اوست و در نگاه مدرن، وجود انسان، مقدم بر هویت­اش. بدين ترتيب، بسیارهویتی معماری امروز ـ که در نگاه وحدت­گرای جامعه، به بی­هویتی تعبیر می­گردد ـ هم اکنون می­رود تا به بحرانی فرهنگی تبدیل گردد (حجت، 1384) و این چندگانگی و عدم قطعیت، به نوعی باعث آن مي­شود تا با از میان ­رفتن وحدت رَویه، سَویه کثرت، به سبب تنزل در محتوا و تقلیل در مراتب، به تضعیف هویت انجامد و در یکسان­سازی تولیدات عینی و ذهنی، تمامی هویت­ها و یکه­گی­ها را از بین برده و با ازبین­رفتن این فواصل انتقادی و تغییر مفهوم زمان و مکان و بروز هم­زمانی، ایجاد بحران هویت نماید (جاویدصباغیان و سیداحمدی زاویه، 1392). فرهاد احمدی ـ معمار زمينه­گراي معاسر ـ در پاسخ به این سؤال که "هویت، از کجا می آید؟"، آن را برآمده از محدودیت­هاوفرصت­هایی می­داند که در بستر طبیعی وجود دارند و در قالب بینش و باورهای خاص، شکل گرفته­اند. لذا هویت، نتیجه چالشی است که انسان­ها در طول زمان، با (زیست)مکان­شان داشته­اند. از این رو ایرانی کسی است که در کویر و درون این فلات خشک، زندگی کرده و شش­هزارسال تاریخ دارد و به نحوی زندگی خود را شکل و سامان داده است. بنابراین، بی­هویتی نتیجه فقدان چنین چالشی است؛ اگرچه به ظاهر، معماران ایرانی از جریان معماری مدرن جدا نبوده و ـ احتمالاًـ شیوه کار بسیاری از آن­ها، مدرن است! انقلابی فراتر از سلیقه! که نه چندان ابژکتیو (عینی) است و نه راسیونال(عقلی)! هویت، از عوامل پایدار موجود در بستر خود برمی­خیزد. لذا به معنی فرعی­بودن نحوی حضور و آگاهی در ساحتی ویژه است که عَرَضی نیست و در الگوپذیری از روند تاریخی و به ­مثابه الگوهای نشانه­ای، دست به عصیان علیه هویت­های متکثر (ناپایدار) ديگر می­زند و بر اثر تکـرار، تبدیل به یک نشانه انگیخته می­شود و چون وجودی است، گم نمی­شود و اگر مجال بروز نیابد، راهی برای ظهور می­یابد، صورتی دیگر می­جوید و در بستری نو، جاری می­شود. بنابراین، آن­چه هویت را می­سازد و  بدان شکل می­دهد، نحوه حضور و بودن است. از این رو، هویت، هست­بودن است! (مصاحبه شخصی، 4 بهمن 1398). این امر، مستلزم یک عملکرد (رفت و برگشتی) هویتی و تفسیر بازخوردی از بازخورد دیگران (ارزیابی خودانعکاسی) است؛ بر این فرض که افراد، مجموعه­ای درونی­شده از معـانی مرتبط با شخصیت، نقش و هویت گروهی خـود را دارند و تلاش می­کنند تا دیگران، آن­ها را به گـونه­ای ببینند که با این معانی سازگار است. تئوری هویت ـ در ابتدا ـ بر روی نقش هویت‌ها، متمرکز است؛ اما از آن به بعد، به حیطه هویت‌های اجتمـاعی یا گروهی و هم­چنین هویت‌های فردی، گسترش می­یابد. نقش­های هویتی، موقعیت‌های اجتماعی است که فرد، مدعی آن در جامعه خود است و عضویت او را در یک دسته یا گروه بزرگ‌تر، با ویژگی‌های مشابه، مشخص می‌کند و از طریق آن، شخص، خود را به عنوان فردی منحصر به فرد در جامعه، تعریف می‌نماید. بدین ترتیب، موقعیت‌هایی را که این هویت‌های نقشی و اجتماعی/گروهی در آن جاسازی می‌شوند، در قالب هویت اصلی ارائه می­کند؛ که در درون و در سراسر نقش و هویت‌های اجتماعی/گروهی، قرار می­گیرد. نظریه هویت، چارچوبی قوی برای درک هنجارهای جدید اجتماعی، فراهم می­کند و در عین حال که شرایط جدید یک جامعه را برای نظریه­پردازی از هویت فراهم می­آورد، امکان­پذیربودن مفروضات موجود را بررسی می­نماید (Stets & Serpe, 2016). مع­ذلک، از آن­جا که جامعه ایرانی هنـوز جـامعه­اي سنتی و ماقبل مدرن است، بی آن­که نهادهای مدرن در آن شکل گرفته باشد و بی آن­که جامعه، تجربه راستینی از مدرنیته، عقلانیت جدید، دموکراسی و ... داشته باشد ـ بی­جهت ـ شاخصه­های اصلی تفکر غربی را در خود تسرّی داده و تاریخ غرب را با تاریخ بومی و محلی جوامع غیر غربی یکسان گرفته، رواج بحـران معنـا یا نیهیلیسم غربی و دیگر شاخصه­های نظام معنـایی پست­مدرن در جوامع فـراصنعتی غربی به جامعه سنتی و ماقبل صنعتی، به وضعیت موجود جامعه معاصر، بدل گشته است. این انگاره، ناشی از نوعی نگاه جامعه­شناسـانه است که پست­مـدرنیسم را نه به­منزله یک نظام معنایی، بلکه به­منزله ساحتی اجتماعی و تقریباً برابر با جامعه فراصنعتی، تلقی می­کند. در این نگرش، دو مفروض مهم وجود دارد:

1.       تصور این­که هنوز در دوران معاصر، می­توان قائل به وجود ساخت­ها و هویت­های مستقل تاریخ­های بومی و قومی بود.

2.       فهم خطی از تاریخ؛ گویی همه جوامع باید از مسیر مشخصی ـ که همانا تاریخ غربی است ـ عبور کنند (عبدالکریمی، 1398).

ليكن با وقـوع انقلاب اسلامی ایران، سنت نهادینه­شده تاریخی، به عنصری از عنـاصر قدرت، بدل گشت و قدرت سیاسی خواهان آن شد تا هم اسلام و هم فهم خاصی از سنت را در قالب نوعي فراروایت، بنمایاند. اما روشنفکران، خواهان ارائه تفسیر دیگری از جهان، تاریخ و واقعیت بودند. لذا سنت، در حاشیه مدرنیته و پست­مدرنیته قرار گرفت. حال آن­که، هم روشنفکران مخالف سنت با تأکید بر پذیرش آگاهی مدرن و پسامدرن، و هم روشنفکران دینی با تلاش به منظور نیل به سنتی عقلانی­شده، و هم قدرت سیاسی به واسطه تقلیل سنت ـ جملگی ـ علی­رغم همه منازعات، زمینه­های ورود ایران به عالم پست­مدرن را، با فروپاشی برخی ارزش­های فرهنگی، از مدت­ها پیش فراهم ساخته بودند (جهانبگلو، 1385). چنان­كه ايرج اعتصام ـ معمار معاصر و پيشكسوت معماري ـ معتقد است امروزه ـ از نظر کمّی ـ حضور سبک­های دیگر در مقابل معماری مدرن، بسیار ناچیز و قلیل است؛ هر چند که این سبک­ها جدیدتر بوده و راه­حل­های نوین برای نیازها و معضلات کنونی ارائه مي­كند؛ ليكن در یکصد و پنجاه سالی که از عمر این معماری می­گذرد، دو  نوع معماری ظهور و گسترش یافته است:

·       نوع اول، سبک­های مبتذل و پیش­پا افتاده؛ که علی­الخصوص از دهه 1330 شمسی تاکنون دوام داشته است.

·       نوع دوم، اثرات هر چند محدود معماران توانمند ایرانی؛ که در دوران مختلف تاریخ معاصر ایران ـ اعم از قاجاریه، پهلوی و دوره بعد از انقلاب اسلامی ـ آثار مهم، آموزنده و قابل تحسینی از خود به­جای گذاشته­اند (مصاحبه شخصي،  7 دی 1400).

با شروع جریان­های فـرامدرن در معماری (1985ـ1969م. / 1364ـ1348ش.) ـ که مقارن با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران بود ـ دو موضوع به موازات هم، دوره جدیدی از معماری را در ایران به وجود آورد: یکی این­که پس از پیروزی انقلاب اسلامی، معماران ایرانی سعی کردند معماری ایران را به­سوی یک معماری با هویت مستقل متکی ­بر میراثِ گذشته خود هدایت کنند؛ و دیگری آن­که مبانی معماری فرامدرن نیز توجه جدی به معماری گذشته را مطرح می­ساخت. این دو موضوع، آثاری در ایران به وجود آورد که سبک و سلیقه معماری فرامدرن را با توجه به عناصر معماری گذشته ایران (به­خصوص معماری پس از اسلام) در خود داشت؛ لکن برخورد آن با معماری گذشته ایران، چنان عمیق نبود و به­ خصوص که عناصر کلیشه­ای معماری فرامدرن نیز به وفور در این آثار، به کار گرفته شده بود (میرمیران، 1389، 43). هم­زمان که چشم معماران ایرانی بر روی ایده­های خارجی گشوده مي­شد و بعضاً، بدان متکی مي­گردید، جریان هویت ملی ـ که طرف­دارانی در میان روشنفکران یافته بود ـ بر اين نكته تأکید مي­كرد که معماری ایرانی باید بر شرایط محلی و اقلیمی و مصالح بومی منطبق و با سنت، سازگار باشد. تلاش جریان نوین معماری ایران بر آن بود تا نوعی معماری بیافریند؛ که در تداوم و تکامل معماری این سرزمین کهن باشد و بتواند جایگاه شایسته­ای در معماری معاصر جهان به خود اختصاص دهد. ایران در مسیر تاریخ پرتلاطم خود به عصر مدرنیزاسیون رسیده بود؛ که با دوره اول جنگ­های ایران و روس (1184 تا 1192 شمسی) آغاز و تا پایان عصر سلطنت پهلوی (1304 تا 1357 شمسی) ادامه مي­یافت. این دهه­های پرآشوب، سرآغاز سلسله­ای از تغییرات و تحولات اجتماعی و فرهنگی گردید؛ که نتیجه آن ظهور ایـران مـدرن بود. در اوایل دهه 1300 شمسی، معماری در ایـران چندان تفـاوتی با دهه­هـای قبلی نداشت. هر چند تغییراتی در رسـم متعـارف معماری ـ به لحاظ سبک ساختمان و کاربرد مصـالح در ایران ـ پدید آمد، اما عمده ساخت­وسازها ـ به لحاظ طرح، مصالح و فنون ـ هنوز هیئت سنتی خود را حفظ کرده بود. در واقع، تا نیمه دوم دهه 1310 شمسی، معماران مدرنیست ایرانی، در جست­وجوی چارچوبی نظری و عملی، به ستیز با سلطه معماری سنتی و کشف مسیرها و فرم­های جدید در معمـاری برآمدند؛ تا آن­جا که در اواخر دهه 1310 شمسی، معماری مدرنیستی، جای پای خود را در ایران استوار ساخت. پس از جنگ دوم جهانی و در فاصله سال­های 1324 تا 1332 شمسی، ایران در معرض تغییراتی عمده­ در عرصه اجتماعی و شهری قرار گرفت. در این دوره، با رشد سریع طبقه متوسط شهری، احزاب تکنوکرات در عرصه سیاست پدید آمد و عمران و توسعه مدرن شهری آغاز گردید. از اوایل دهه 1350 شمسی، با افول اقتدار معماری مدرن در غرب (بعد از هفتاد سال)، معماری معاصر ایران نیز تحت تأثیر قرار گرفت: وحدت­رویه­ای که معماری مدرن در بخش عمده­ای از معماری قرن بیستم میلادی در برابر معماران قرار داده بود، فرو پاشید و جای خـود را به کثـرت سبک­های معماری و نظریه­ها داد (بانی­مسعود، 1399). به تبعیت از این جریان­سازی، معماری دوره جمهوری اسلامی، به دو دوره مشخص تقسیم می­شود:

·       دوره اول: از آغاز انقلاب 57 تا پایان جنگ ایران و عراق؛ که در تیرماه 1367 شمسی پایان می­یابد (دوران جنگ).

·       دوره دوم: دوره تثبیت و بازسازی کشور ؛ که از پایان جنگ تا زمان حاضر است (دوران سازندگی).

از دوره دوم معماری جمهوری اسلامی می­توان با عنوان دوره شکوفایی معماری پست­مدرن ایران نام برد. در این دوره ساختمان­های مهم و ارزش­مندی با عملکردهای مختلف، احداث شد. برخلاف این دسته از ساختمان­ها، تعدادی ساختمان پست­مدرن نیز در سنوات اخیر ساخته شد؛ که باید آن­ها را سبک پست­مدرن جهان سومی نامید. ساختمان­های پست­مدرنی که در آن­ها معماری مدرن و معماری تاریخی با هم تلفیق شده­اند؛ ولی هویت­شان متعلق به ایران نیست و بیش­تر جنبه کپی­برداری بدون تعمق از معماری جهـان دیگری ـ به نام جهان اول و یا جهان غرب ـ دارد (قبادیان، 1400).

پيشينه پژوهشي و سوابق مطالعاتي

(هـر كـسي از ظـنّ خـود شـد يــار مـن)

در اکثر کارهای معماران پست­مدرن مشاهده می­شود که آن­ها سعی دارند تا از نشانه­ها و نمادهایی استفاده کنند که در هر منطقه، مشخص­کننده نوع کاربـری آن ساختمـان باشد. مانند خانه مـادر ونتوری؛ که در طـرح آن، از نمـادهای یک خـانه و آن­چه که در غـرب به عنوان خانه شناخته می­شود، استفاده شده است. برخلاف ایده مطرح­شده در ویلا ساووا (خانه، ماشینی برای زندگی) و یا خانه شیشه­ای (کمتر، بیشتر است)، در خانه مادر ونتوری، ایده «خانه، خانه است» بیان می­شود. به بیانی دیگر، اگرچه لوکوربوزیه در تفکر « به سوی یک معماری جدید» (1927)، نـگاه معماران را به اتوموبیل، کشتی، و به طور خلاصه به تکنولوژی معطوف داشته، ونتوری و دیگر معماران پست­مدرن، می­خواهند نگاه معماران را به سمت فرهنگ، تاریـخ، سنت و در یک کلام، آن چیزی که هویت انسان و محیط کالبدی پیرامون آن را شکل می­دهد، برگردانند (قبادیان، 1401).

اما در ادبیات معماری معاصر ایران، اين تعريف دارای روایت دیگری است ...

با شروع جریان­های فرامدرن در معماری جهان ـ که هم­زمان با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران بود ـ دو موضوع به موازات هم، دوره جدیدی از معماری را در ایران به وجود آورد: یکی این­که اصولاً پس از پیروزی انقلاب اسلامی، معماران ایران سعی کردند معماری ایران را به سوی یک معماری با هویت مستقلِ متکی بر میراثِ گذشته خود هدایت کنند؛ و دیگر آن­که مبانی معماری فرامدرن نیز توجه جدی به معماری گذشته سرزمین­ها را مطرح می­ساخت. این دو موضوع، دست به دست هم دادند و آثاری در ایران به وجود آوردند که سبک و سلیقه معماری فرامدرن را با توجه به عناصر معماری گذشته ایران (به خصوص معماری پس از اسلام) در خود داشت؛ لکن برخورد آن با معماری گذشته ایران، برخورد چنان عمیقی نبود و به­خصوص که عناصر کلیشه­ای معمـاری فرامدرن نیز به وفور در این آثار، به کار گرفته شده بود (میرمیران، 1389). دوران پست­مدرن، آغازگاه زمینه جدیدی در معماری گردید که ساختار ثبت­شده آن، بیش­تر ترکیبی التقاطی بوده و در آن، حس واکنش به دوران خردگرایی قبل، بیش­تر از آن­که دربرگیرنده نظریه جدید و قابل تبدیل کالبدی گردد که حاوی نظرگاه فلسفی باشد، دستورالعملی در گفتمان­ها بود (دیبا، 1387). به اعتقاد قبادیان، معماری پست­مدرن ـ معمولاً ـ التقاطی از سبک­های معماری در زمان­ها و مکان­های مختلف است؛ چنان­چه پيرنيا نیز در این خصوص معتقد است:

"شاید بتوان شیوه­ای را نیز به نام شیوه انحطاط یا شیوه تهرانی نام برد؛ که از دوره قاجـاریه و به­خصوص زمـان ناصرالدین­شاه، تقلید شـد و به طور مثال در سـاختمان شمس­العمـاره، با این­که از بناهای آلمانی تقلید شده بود، ولی پلان آن ایرانی است." (پيرنيا، 1370)

شیوه­های معماری ایرانی پيرنيا (1370)، بعد از دو کتاب سیری در هنر ایران پوپ و اکرمن (1385) و هنر ایران گدار (1358)، از اولین کتاب­های تاریخ معمـاری ایران هستند که تاریخ معمـاری ایران را تا اواسط عصر قاجـاریه، مورد بررسی قرار داده­اند؛ ولی فـراتر نرفته­اند. از این رو، رجبی (1355)، بررسی معماری را در دوره پهلوی و با سه رویکرد معماری دولتی، معماری دولتمندان و معماری بی­دولتان، دنبال كرد؛ تا این نوشتار، نخستین کتاب معماری دوران پهلوی باشد.

معماری دارالخلافه ناصری (1382) ـ به­ عنوان رساله دکتری قبادیان ـ و معماری دوره پهلوی اول (1383) ـ به عنوان رساله دکتری کیانی ـ مبسوط­ترین کتب معماری معاصر ایران است؛ که به شرح معماری در دوره ناصرالدین­شاه و پهلوی اول با محوریت تهران می­پردازد. این مبحث، توسط حبیبی (1383) ادامه يافت. او ضمن شرح جریان­های فکری معماری معاصر در ایران، نظریه­های حوزه معماری را از اواخر دوره ناصرالدین­شاه تا سال 1383 شمسی، دسته­بندی و بررسی نموده است.

جامع­ترین کتاب در شرح حال معماران و ساختمان­های مهم ایران از ابتدای عصر قاجاریه تاکنون، توسط امیر بانی­مسعود با عنوان معماري معاصر ايران در تكاپوي سنت و مدرنيته (1388) به چاپ رسیده است. بانی­مسعود در تکوین مطالعات نظری معماری معاصر، ضمن بررسی جریان­های فکری معماری پست­مدرن (1387)، به بازنویسی و واکاوی تازه­ای از معماری معاصر در ایران از سال 1304 تا كنون (1399) می­پردازد. مقدمات این شرح حال، با نگاهی به پیدایی معماری نو در ایران و با تأکید بر عصر پهلوی، توسط باور (1388)، تبیین شده است. از باور، ترجمه ارزشمند دیگری بر تاریخ معماری مدرن اثر لئوناردو بنه ولو (1353) موجود است. بنه ولو، تاریخ معماری مدرن را از سال 1760 تا پایان سال 1990 میلادی، به پنج دوره شهر صنعتی، آوانگاردها، نهضت مدرن، پس از جنگ، موج نو تقسیم می­نماید.

اسکندر مختاری طالقانی، در میراث معماری مدرن ایران (1390)، به توصیف مشروح ساختمان­های دوره پهلوی (اول و دوم) و جمهوری اسلامی پرداخته است و در انتهای کتاب، مسائل حفاظت این بناها مورد بحث قرار مي­دهد.

داراب دیبا (2018)، معماری معاصر ایران را ـ در مجموعه­اي (به زبان انگليسي) كه در آن به تجزيه و تحليل معماري بيش از سیصد ساختمان شاخص ايران معاصر، پرداخته مي­شود ـ از منظر معرفی بناها و معماران به خواننده جهانی معرفي مي­نمايد.

انصاری در تحلیلی بر معماری معاصر ایران (1395)، تمامی رویدادهای معماری معـاصر ایران و وجه تمـایز این دوره با رویدادهای دیگر در اعصار مختلف را حاصل مواجهه فرهنگ ایرانی با فرهنگ مغرب زمین می­داند. مواجهه­ای که دیگـر نقش هم­حضـوری را بر عهده ندارد و در رویکردی معرفت­شناسانه، به عرصه تأثیرگذاری مستقیم و غیرمستقیم، و حتی فراتر از آن، به اقتباس و تقلید کشانده شده است. نگاهی که سعید حقیر و حامد کامل­نیا، در دو کتاب نظـریه مدرنیته در معمـاری (1394) و نظـریه مدرنیته در معمـاری ایران (1399)، به شرح اين معرفت­شناسي و اپیستمولوژی (شناخت­شناسی) حاکم بر دنیای معماری امروز و جامعه ایران مي­پردازند.

از میان انبوه مطالعات و رسائلی که به توصیف موضوع هویت معماری پرداخته­اند، آشوری کفشگر (1396)، دستیابی به فهم تاریخیِ چگونگی رویارویی سنت و مدرنیته در تحولات اجتماعی و فرهنگی ایران در عصر پهلوی دوم را مهم­ترین عامل شکل­گیری معماری معماران هویت­گرای معاصر می­داند. هم­چنین در موضعی مشابه، عابدی (1395)، نوآوری را عامل ارتقاء هویت کالبدی فرآورده­های معماری معاصر ایران برمی­شمارد. لیکن هیچ­یک از این دو، تفسیری از هویت معماری معاصر ایران ارائه نمی­دهند و صرفاً به تحلیل تاریخی و کالبدی هویت از نگاه آبژکتیو می­پردازند. در نزدیک­ترین پژوهش به موضوع تحقیق، طاهایی (1381) در نگرشی فلسفی، بازشنـاسی و چگونگی تأثیرات معمـاری پست­مدرن بر معمـاری معـاصر ایران را مطـرح می­کند. امـا علی­رغم نگاه فلسفی محقـق به پست­مدرنیته، اين محوریت معماری مدرن است كه به نقدی پوزیتیویستی از آثار معماری ایران دست ­می­یابد؛ و در نهایت منتج به نقدی تطبیقی از آثار معماری معاصر می­گردد. ليكن شايد آن­چه بيش از همه جلب توجه مي­كند اين نكته باشد كه اغلب اين مطالعات، ساختمان­­محور هستند؛ چنان­چه به كفايت و ضرورت، نتوانسته­اند به صورت سیستماتیک، به نقد و تحليل چيستي مباني معماري معـاصر ايران بپردازند. خاصه آن­كه ساختمان­ها نیز بر اساس آن مبانی، گونه­شناسی نشده­اند.

از معدود رسالاتي كه با رويكرد پديدارشناسانه به موضوع معماري معاصر ايران پرداخته است، پايان­نامه دكتري مرتضي نيك­فطرت كردمحله (1398) با عنـوان پديدارشناسي ادراكات چندحسّي در آثار معماري معاصر ايران (دهه هشتاد شمسي تاكنون) است. نيك­فطرت با مرکزیت قراردادن انسان و اهمیت فضای تجـربه­گرا و چند حسّی، به بررسی مؤلفه­های تجـربه زیسته مکان­هـای خلق­شده در مواجهه شخصی و ادراکی کاربران، به منظور بازتعریف مفهوم مکان در تجربه معماریِ موزه هنرهای معاصر تهران، مي­پردازد.

در ميان انبوه مقالات پژوهشی با محور معماری معاصر ایران نيز شایان و معمار دزفولی (1393)، با نگاهی به معماری معاصر در ایران، به تقسيم­بندي نسل­های این دوره پرداخته­اند:

1.       نسل اول: از اواسط عصر قاجاریه تا قبل پایان دوره پهلوی دوم؛ در دوره موسوم به شبه مدرنیسم ایراني؛ با هدف ظهور معماری ایرانی جدید.

2.       نسل دوم: معماران متأخر بعد از انقلاب اسلامی 1357 شمسی؛ با هدف آشتی­دادن سنت و تحولات معماری مدرن.

3.       نسل سوم: جریان ایده­پرداز جوان در عصر حاضر؛ با هدف گذر از اهداف و جهان­بینی مدرن و رسیدن به فرم جدید.

تعدادی مقاله دیگر نیز ـ بالاخص در دو دهه اخیر ـ در نشریات و مجلات مختلف معمـاری توسط دانش­پژوهان و محققین، به رشته تحریر در آمده است؛ که به نظر، دارای یک خلأ اساسی است؛ از آن جهت که در آن­ها، مبانی نظری معاری معاصر ایران ـ به صورت سیستماتیک و با توالی تاریخی ـ نقد و تحلیل نشده است. چنان­که از این ادبیات برمی­آید، جداسازی نقش خردگرایانه زبان (معماری) در مقابل تجربه احساسات (معمـار)، اگر منجـر به رویارویی ساده میان ذهن و عقل شود، بازی خسته­کننده­ای است. لذا تحلیل از غیرمادی­بودنِ معمـاری در شکل هستی­شناسـانه آن، و در تجـربه حسّی آن، تفاوتي ندارد. گـویی عـدم امکان پرسش­گری باعث آن می­شود تا واقعیت معمـاری، بر تئوری معماری، پیروز گردد (چومی، 1399). حال آن­كه امروزه اين مسئله ذهن ما را به خود مشغول داشته است که قرن گذشته چگونه شکل گرفته و ریشه­های افکار آن دوران، چگونه در دل مردم، جـایگزین شده است. بنابراين لازم است تا برای این کار، نقـاط عطف گذشته نزدیک را در نظر گرفت (باور، 1388). از این رو ضروري است کسانی که معماری را تحلیل می­کنند، با افکار روزگار خود آشنایی (كامل) داشته باشند؛ تا از این طریق بتوانند به بررسی راه­های گذر از گذشته و بحران­هاي آن بپردازند.

روش­شناسي پژوهش

امروزه استفاده از بازنمایی معماری به عنوان یک مفهوم محوری در ساخت واقعیت، بسیار مرسوم است. بازنمایی معماری روش‌های خود را در نظم و معنابخشیدن به مفاهیم دارد؛ لذا برای معناکاوی آن در متون معماری، می‌باید از مفاهیمی که درک بازنمایی را آسان‌تر می‌کنند، استفاده نمود (شجاعی و متین، 1398). حال آن­كه در بازنمایی‌های معماری، می‌بایست مسئله تحقيق توسط یک روش پژوهشي، قبض و بسط داده شود و نظام معنایی آن،ارزیابی و تفسیرگردد و در این راستا و با شناخت از تفاوت‌های اساسی میان انواع بازنمایی‌ معماری، نقش­هاي کلی برای مفاهیم، فـرض شود. از اين رو، در بخش تحلیلی تحقيق، با رویکـردی تفسیری، جداول استقـرایی از آمیختن بازنمایی‌های معماری بر پایه هدف اصلي پژوهش، شکل گرفته است. بدین ترتیب، تفـاسیر به‌دست­آمده، ظرفیت‌های بازنمایی معماری در دوره معاصر را ـ خصوصاً در حوزه معانی انتزاعی ـ ارتقاء مي­دهند؛ تا در نتیجه اين دستاورد، بتوان اظهار داشت مهم‌ترین دلالت‌های ذهني در شکل‌گیری بازنمایی‌های عینی در معماری معاصر ـ به ویژه معماری معاصر ایران ـ از تقابل و ترتیب زمانی، مشابهت ظاهری و مجاورت مکانی، و هم‌چنین تأثیر از كدام متون مرتبط دیگر، مي­تواند مورد نظر قرار گيرد. اگرچه برخی، نظریه داده بنیاد را فرایندی صرفاً قیاسی توصیف کرده­اند، لكن مطابق با نظر اشتراوس، همه نظریه­های علمی، پیش از آن­که نیازمند به تصویر درآمدن باشند (قیاس)، به دقت در تشریح و صورت­بندی (استقراء) و در نهایت به درستی­سنجی (کنترل) وابسته­اند (کوربین و استراوس، 1400). لذا روش تحقیق پيش رو، به روش کیفی آميخته، و با رهيـافت نظریه­پردازی داده ­بنيـاد يا گرانددتئوري انجـام شده است؛ تا به­ وسیله آن و  با يهره­گيري از دسته­اي از داده­ها ـ يك نظریه مستقل ـ تکوین ­یابد. در این تحقیق، براي تجزیه و تحلیل داده­ها از شيوه نظام­‌مند يا سيستماتيك ـ که با تئوری استراوس و کوربین (1998) شناخته می­شود ـ استفاده شده است؛ که بنا بر تقسيم­بندي کوربین و اشتراوس (1400)، اين شيوه داراي سه مرحله کدگذاري باز (مفاهیم)، کدگذاري محوري (شرایط علّی، راهبردها ، زمينه، شـرایط مداخله­گر و پیامدها) و کدگذاري انتخابی (گزینشی) است و این سه نوع کدگذاری، سطوح مختلفي از کدگذاری را نشان می­دهند كه هر یک به نکته متمایزی در بیان مقوله­ها در نظریه­پردازی داده­بنیاد می­پردازد (دانایی­فرد و اسلامی، 1400). در واقع، در فرایند کدگذاری، پس از کدگذاری اولیه ـ كه نخستین گام در منطقی­کردن و انتزاعی­کردن داده­های خام به شمار می­رود ـ با تأکید بیش­تر بر کـدهای مشترک، از ترکیب کدهای اولیه، کدهای (متمرکز) جدیدی به دست می­آيد و نیازمند تصمیماتی است که کدام کدها تحلیلی­ترین منطق را برای يك طبقه­بندی جامع، فراهم خواهد كرد (Charmaz, 2021).

 

روش گردآوري اطلاعات

این پژوهش، از مطالعات کتابخانه‌ای (منابع اسنادی و استنادی) و روش میدانی (مشاهده، مصاحبه و پرسشنامه)، در گردآوری اطلاعات، استفاده کرده است. در این تحقیق، از نرم­افزار تحقیقات کیفی MaxQDA  نسخه 2020، در مراحل مختلف تحلیل، بهره­گیری شده است. این نرم­افزار، علاوه بر تسهیل فرايند کدنویسی، با ارائه خروجی­های گرافیکی، فرايند تحلیل را نیز تسهیل می­کند. توجه کنید علی­رغم آن­که نرم­افزار به محقق کیفی در انجام وظایف خود کمک زیادی می­کند، اما در واقع تحلیل را انجام نمی­دهد و فرايند تحلیل و گزارش اطلاعـات کیفی، به صورت دستی و توسط محقق، صورت می­گیرد. از آن­جا كه مهم­ترین ابزار گردآوری داده­ها در تحقیقات کیفی، مصاحبه است و در اين گفتگوی هدفمند، پژوهش­گر تلاش می­کند تا از طریق تعامل با مصاحبه­شونده، اطلاعاتی درباره پدیده مورد نظر خود، به دست آورد (Flick, 2022)، در گردآوري داده­هاي اين پژوهش نيز از روشی برای مصاحبه استفاده شده تا با راهبردها، اهداف، و سؤال­های پژوهش، تناسب داشته باشد. داده‌های تحقیق، به روش مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته ـ به عنوان یکی از معمول­ترین انواع مصاحبه در تحقیقات کیفی، در قالبي مابین دو حد نهایی مصاحبه­هاي ساختاریافته و بدون ساختار (Brinkmann, 2022) ـ با اساتید و متخصصین معماری ـ که هم به صورت آکادمیک و هم به صورت حرفه­ای مشغول به فعالیت هستند ـ گردآوری شده است. پروتکل مصاحبه شامل سؤالات از پیش اندیشیده­شده و تعیین­شده است؛ كه در آن، از تمامي پاسخ­گوها سؤالات مشابهی پرسیده می­شود؛ ليكن پاسخ‌دهندگان آزاد هستند که پاسخ خود را به هر طریق که مایل­اند، ارائه نمايند. در این مورد، مسئولیت رمزگردانی پاسخ­ها و طبقه­بندی آن­ها بر عهده پژوهش­گر خواهد بود (Clark et al., 2021). پس از هر مصاحبه، با توجه به حجـم بالاي اطلاعات، نرم­افزارهـای تحلیل كيفي نقش به­سزايي ايفا مي­كنند. نكته قابل توجه آن­كه ترتیب سـؤالات در مصاحبه نیمه­ساختاریافته، بنا بر مقتضیات مصاحبه، می­تواند تغییر كند؛ تا از گسترش و تولید اطلاعات زائد، جلوگیری و مصاحبه حول محور پدیده اصلی، ادامه می­یابد (لوینز و سیلور، 1399).

روايي و پايايي داده­ها

پس از پايان مصاحبه­ها و پياده­سازي گفتگوها و اشتراك­گذاري متون و كدهاي اوليه با هر یک از مشاركت­كنندگان، شاخص اعتبار و قابلیت اطمینان، مورد ارزیابی قرار گرفته است. تأييد شاخص كيفيت پایایی تحقيق، به روش تعیین درصد توافق درون موضوعی، انجام شده است. ميانگين قابلیت اطمينان ميان محقق و مصاحبه­شوندگان در 17 مصاحبه مورد تحليل، 90.37 درصد به دست آمد. هم­چنین، قابلیت روایی حاصل از اعتبار داده­ها نيز با همكاري محقق و دو همكار تحليل­گر كيفي (با درجـه علمي دكتري مديريت و آمار تحلیلی)، دو همكار پژوهشي هيئت ­علمي (با درجه دكتري معماري) و دو همكار پژوهشي نظريه­پرداز داده­بنياد (با درجه علمي دانش­آموخته مقطع دكتري در مرحله تدوين رساله با رهيافت نظريه­پردازي داده­بنیاد)، محاسبه گردیده است. ميزان روایی مصاحبه­هاي نهايي، ميانگين 78.0720 درصد را نشان داد. میانگین توافق 90.37 درصد، نشان از قابلیت اطمینان تقریباً کامل و ميانگين 78.0720 درصد سطح معيار کوهن و پوشش بیش از 0.6 ضریب کاپا، قابلیت اعتبار را ایده­آل توصیف می­نماید. لذا با توجه به آزمون­های انجام­شده، روایی و پایایی کیفی، مورد تأیید و نتایج به­دست­آمده، با بررسی معیارهای تطبیق، تعمیم، قابلیت فهم و کنترل، قابل ارزیابی و تفسیر می­باشد. لازم به ذكر است كه فرایند كدگذاري تا حصول توافق 100 درصدي، به منظور حصول یک توافق کامل، مورد بازنگري و تصحيح واقع گردیده است. هم­چنين، شاخص اعتبار و قابلیت اعتماد،بر پایه نقش­گرایی نظام­بنیاد هالیدی1 (2014)، و حجم نمونه بر اساس الگوي مايرينگ در انتخاب حداقل و حداكثر تعداد مصاحبه­شوندگان پژوهش­هاي كيفي، با استفاده از یک حجم نمونه 5 تا 25 آزمودنی، ارزیابی شد (Mayring, 2021).

يافته­هاي پژوهش

تأکید ویژه پژوهش، بر دیدگاه­ها و آراء آن دسته از اساتید و متخصصین معماری است که هم به صورت آکادمیک و هم به صورت حرفه­ای، مشغول به فعالیت­اند. حال آن­كه در اولين برداشت از مجموع اطلاعات مصاحبه، مشاهده شد كه دیدگاه­های همه معماران برجسته و شاخص مقطع زمانی معاصر ـ كه در مصاحبه مشاركت داشته­اند ـ به شكل معناداري، در جريان معماري معاصر ایران، روزآمد نیست و تكيه اطلاعات و شناخت ايشان از معماري معاصر ـ صرفاً ـ به دوره فعاليت­شان بازمي­گردد. از اين رو، به منظور تحليل بهينه داده­ها، تعدادي از مصاحبه­ها از دایـره تحلیل، حذف و فـرايند مصـاحبه در دو سطح اشباع نظـری نسبي (در مفهـوم اشبـاع هـر يك از سؤالات، به تفكيك) و اشباع نظری مطلق ( در مفهوم اشباع مجموع سؤالات)، مورد کفایت نظري قرار گرفت. در ميان 8 سؤال پرسشنامه مصاحبه، در مصاحبه 17 ام، اشباع نسبي در بالاترين سطح اشباع، حاصل شد و به منظور اطمينان از داده­هاي جمع­آوري­شده و دستيابي به اشباع مطلق، فرایند مصاحبه تا مصاحبه 25 ام، ادامه يافت و جمع­آوريداده­ها، با 25 مصاحبه به پايان رسيد و بدين ترتيب ـ در نهايت ـ تعداد 17 مصاحبه سطح كفايت نظري، مورد تحليل كيفي قرار گرفت. یافته‌ها نشان می‌دهند که با توجه به سؤالات پرسشنامه ـ كه هر يك، منحصراً عهده­دار تضامن پاسخ­گویی به تفسير اهداف تحقيق در تحلیل هویت معماری معاصر ایران بر مبنای پست­مدرنیته و اندیشه انتقادی می­باشند ـ در فرایند کدگذاری 17 مصاحبه انجام­شده، از مجموع 317 کد به­دست­آمده، تعداد 53 مقوله در 8 طبقه، با طبقه محوري هویت معماری معاصر ایران، مرتبط شده است. شكل 1 به بيان بصري اين موضوع مي­پردازد. هم­چنين جدول 1 و شكل 2، سطوح اشباع نظري سؤالات مصـاحبه در پاسخ­هاي مصاحبه­شوندگان و ميزان فـراواني كدگذاري به تفكيك هر مصاحبه را نمايش مي­دهد. لازم به ذكر است كه در تفكيك ستون­هاي اين جدول، از اصطلاحات به­كاررفته در نرم­افزار MaxQDA  نسخه 2020، استفاده شده است.

C:\Users\AmirDavood\Desktop\0.jpg 

شكل 1. فرایند كدگذاري و طبقه­بندي داده­های کیفی

Figure 1. Coding and classification process of qualitative data

جدول 1. نسبت سطح اشباع در پاسخ­هاي مصاحبه­شوندگان به تفکیک سؤالات مصاحبه و میزان فراوانی در کدگذاری

Table 1. The ratio of the level of saturation in the responses of the interviewees by interview questions and the frequency of coding

Interview

Frequency

Segments

Questions

Codes& Memos

Saturation

P01

398

111

1

Identity Dialectic

13th

P02

423

116

P03

371

104

2

Event Architecture

13th

P04

323

68

P05

377

76

3

Criticism & Questioning

13th

P06

344

72

P07

398

63

4

Form, follows Event!

14th

P08

347

67

P09

228

58

5

Globalization

13th

P10

348

75

P11

346

77

6

Chronology

14th

P12

249

69

P13

349

73

7

Philosophy & Education

17th

P14

324

71

P15

387

75

8

Sense of Plurality

15th

P16

366

73

P17

391

89

8

8

17th

17

5969

1337

 

شكل 2. كفايت نظري سؤالات مصاحبه به تفکیک هر پرسش

Figure 2. Theoretical adequacy of interview questions by each question

 

پس از انجام چهار گام اساسی ـ فراخوانی داده­ها، گروه­بندی اطلاعات، ایجاد پوشه­های فرعی و تخصیص متغیرها به اسناد در کدگذاری فایل­های مصاحبه، نرم­افزار MaxQDA ـ به عنوان رايج­ترين و شناخته­شده­ترين نرم­افزار تحليل پژوهش­هاي كيفي ـ آماده ارائه مدل­هاي مختلف و متنوع داده بنياد مي­باشد. شاخص­ترين اين مدل­ها، مدل نمودار درختی با محـوریت کدهای انتخـابی کدگذاری­شده است. نمودار درختی، معادل بصری روابط میان مفاهیم است؛ که با یک محور مرکزی آغاز می‌شود و این محور، در واقع همان مسئله‌ای است که باید حل شود و یا ایده‌ای است که مورد تحلیل و بررسی‌ قرار می­گیرد. از نمودار درختی می­توان برای اتخاذ تدابیر یا تعیین پیامدها و راهبردها و یا تأثیرات فرعی دسته‌بندی‌ها یا رویدادها و رسیدن به سطوح پایین‌تری از جزئیات، استفاده کرد. این امر کمک می‌کند تا بتوان با دقت در پیچیدگی‌های جزئی مسئله، راه‌حل‌های موجود و مسیر تصمیم­گیری را به یک تصویر بزرگ و جامع، تغییر داد. جدول 2، عناصر سازنده هويت در معماري معاصر ايران را از ديدگاه مصاحبه شوندگان و شكل 3، نمودار درختی کدهای انتخابی مستخرج از تحلیل داده­بنیاد نمونه­مصاحبه (P01) را به منظور معرفي و نمايش شماتيك بصري كدهاي مستخرج از يك مصاحبه، نمايش داده است. در ادامه، با توجه به اهميت متغيرهاي ميانجي در اتخاذ تدابير و راهبردهاي تئوري داده­بنياد و ارائه راهكارهاي مطلوب بر مبناي چالش­هاي موجود، و بر اساس كدهاي نهايي استخراج­شده از مجموع 17 مصاحبه، مدل تطبيقي متغيرهای ميانجي پژوهش ـ شامل متغيرهاي تعديل­كننده، كنترل و مداخله­گر ـ در شكل 4، ارائه و مدل پارادایمی هويت در معماري معاصر ايران در شكل 5، در قالب عمومی و کلی تفسير گرديده است. هم­چنين، جدول 3، به بيان نسبت عناصر مدل پارادایمی تحقيق با ادبیات پژوهش، پرداخته است.

جدول 2. عناصر سازنده هویت در معماری از دیدگاه مشارکت­کنندگان پژوهش

Table 2. Identity building elements in architecture from the perspective of research participants

 

تفکیک و تمایز

تشابه و تفاوت

اشتراکات و افتراقات

ماهیت شناخت و عامل شناسا

جوهره و اصالت و این­همانی

جهان­بینی

ویژگی­های جغرافیایی، تاریخی و فرهنگی

توصیف شخصیت و تشخص و نشانه­های تشخیص

فرار از امر مشترک

تداوم در بودن و نحوه بودن

چگونگی بودن و چگونه­بودن

چیستی، کیستی، کجایی

لامکانی و بی­زمانی

P01

*

*

 

 

 

 

*

 

 

*

*

*

 

P02

*

*

*

 

*

 

*

 

 

*

*

*

*

P03

*

 

*

 

*

*

*

 

 

*

*

 

*

P04

*

*

 

 

*

 

*

 

 

 

*

 

 

P05

*

*

*

*

 

 

*

 

 

*

*

*

*

P06

*

*

*

 

*

 

 

*

 

 

 

 

 

P07

*

*

 

*

 

 

*

*

 

 

*

 

 

P08

*

*

*

 

*

 

*

 

 

*

*

*

 

P09

*

 

*

 

*

 

*

*

 

*

 

 

 

P10

 

*

*

*

*

 

*

*

*

 

*

 

 

P11

*

*

*

*

 

*

*

 

 

*

*

*

*

P12

 

 

*

 

*

*

 

 

*

*

 

 

 

P13

*

*

 

*

 

 

*

*

 

 

*

 

*

P14

*

*

*

*

*

 

*

*

 

*

*

 

 

P15

*

*

 

*

 

 

*

*

 

 

 

 

*

P16

*

 

*

 

*

 

*

*

*

*

*

 

*

P17

*

*

*

 

 

*

*

 

 

*

*

*

*

تصویر 10 

شكل 3. نمودار درختی کدهای نمونه­مصاحبه P01

Figure 3. Tree diagram of sample codes-interview P01

راهبردها - تدابیر 

شكل 4. مدل تطبيقي پيامد مواجهه تدابیر و راهبردهای تئوری ديالكتيك هویت معماری معاصر ایران

Figure 4. Comparative model of  the encountering measures and strategies consequence of the Iran contemporary architectural identity dialectic theory

fig 12 

شكل 5. مدل پارادايمي ديالكتيك هويت در معماري معاصر ايران

Figure 5. Paradigmatic model of the Iran contemporary architectural identity dialectic theory

(P1): جریان مدرنیسم در بستر حاکم پست­مدرنیسم، وضعیت موجود را با ایجاد بحران­های فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، علمی، تاریخی، فلسفی، به چالش کشیده و به سبک زندگی قالب دوره معاصر مبدل شده است. در این میان، مدیا و رسانه می­تواند نقش مهمی در معرفی این هنجار نوین و حفظ ارزش­های تمدن و فرهنگ ایرانی و سنت و میراث سرزمینی، در نقطه عطف این دوران گذار، ایفا نمایند.

(P2): ریشه بسیاری از ناکامی­ها در فهم شرایط موجود معماری، در توانایی شناخت گفتمان تاریخی میان هویت­های پیشین و هویت معاصر نهفته است.

(P3): کسب مهارت نقد و پرسش­گری به مثابه اندیشه انتقادی، شناخت و نگرش فلسفی و اصلاح آموزش و شیوه­های آموزشی می­تواند به تحول در معماری معاصر ایران بیانجامد.

(P4): تفکر مدرن (مدرنیته)، تفکر پست­مدرن (پست­مدرنیته) و شناخت و آگاهی از بنیان­های فلسفی، لازمه موفقیت در معماری معاصر ایران است.

(P5): بازشناخت مفاهیم و مضامین معماری گذشته ایران و تعریف استفاده بهینه از فرهنگ و تکنولوژی غربی، و بازآموزی مؤلفه­های تأثیرگذار تاریخی اجتماعی و سیاسی مقطع معاصر، مقدمه دستیابی به موفقیت در معماری معاصر ایران است.

(P6): نتیجه کاربست مجموعه مؤلفه­های مؤثر بر گفتمان هویتی در معماری معاصر ایران، بازنمایی ذهنی (معماری رویداد) و بازنمایی عینی هویت معماری معاصر ایران (فرمِ تابع رویداد)، دستیابی به مسیر جهانی­شدن معماری ایرانی در فرهنگ جهانی و ایجاد یکپارچگی و وحدت در عین کثرت فرهنگ­های متکثر خواهد بود.

جدول 3. نسبت عناصر مدل پارادایمی و ادبیات پژوهش

Table 3. The ratio of paradigmatic model elements and research literature

مدل پارادايمي هويت در معماري معاصر ايران

ادبيات و پيشينه موضوع

شرایط علّی:

·       بحران فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، علمی، تاریخی، فلسفی؛

·       مدرنیسم و پست­مدرنیسم

·       تبارشناسی تاریخی و فرهنگی

·       تمدن و فرهنگ

·       دوران گذار

·       رسانه و ژورنالیسم

·       سنت و میراث

·       سبک زندگی

آنتادیوپ (1361)؛ ادیب (1379، 1380)؛ اسمیت (1357)؛ بهنام و جهانبگلو (1382)؛ جیمسون (1379)؛ حبیبی (1385)؛ دال­زوتو و لوگمایر (1397)؛ رابرتسون (1398)؛ رهبری (1381، 1385)؛ کاتز (1397)؛ گرین و تروپ (1400)؛ گیرتز (1399)؛ گیدنز (1398)؛ لیندولم (1397)؛ ملکیان (1388)؛ میرباباپور و ساجدی (1392)؛ ناری قمی (1395)؛ قاسمی سیچانی (1382، 1383)؛ ویویورکا (1378)؛ هارپر (1394)؛ هارکوپ (1393)؛ همسرلی (1400)؛ یارشاطر (2016)؛

مدل پارادايمي هويت در معماري معاصر ايران

ادبيات و پيشينه موضوع

طبقه محوری:

·       هویت در معماری معاصر ایران

آدورنو و هورکهایمر (1395)؛ آشنا و روحانی (1389)؛ احمدی (1393)؛ پاكزاد (1390)؛ پالمر (1393)؛ حجت (1384، 1393)؛ سلطان­زاده (1396)؛ سروش (1392)؛ شایگان (1396)؛ شریعتی (1394)؛ علیخانی (1383، 1384)؛ کورئا (1387)؛ گادامر (1398)؛ مصلحت­جو (1400)؛ مهدوی­نژاد و همکاران (1389)؛

زمینه ها:

·       معماری سنتی ایران

·       تاریخ اجتماعی ایران معاصر

·       فرهنگ غربی

آبراهامیان (1384، 1390)؛ آب­روشن (1392)؛ اشرف (1359، 1371، 1372، 1373، 1387، 1395)؛ جهانبگلو (1385، 1386)؛ خاتمی (1380، 1393)؛ رجایی (1395)؛ رضاقلی (1377)؛ رهبری (1386)؛ طبری (1354)، کسرایی (1384)؛ گیدنز (1397)؛ میرسپاسی (1398)؛ نفیسی (1390)؛ نقی­زاده (1379)؛ ورجاوند (1386)؛ هنرمند (1347)؛ یارشاطر (1373)؛

شرایط مداخله­گر:

·       مدرنیته

·       پست­مدرنیته

·       بنیان­های فلسفی

احمدی (1394)؛ انصاری (1395)؛ بانی­مسعود (1384، 1389، 1394، 1395، 1399)؛ باور (1388)؛ بنه ولو (1353)؛ بلوگولوفسکی (1400)؛ جهانبگلو (1385)؛ دامیار و ناری قمی (1391)؛ حقدار (1380، 1395)؛ حقیر و کامل­نیا (1394، 1399)؛ دلوز (1398)؛ کهون (1396)؛ ریکور (1397)؛ زيباكلام (1393)؛ عبدالکریمی (1395، 1396)؛ نوذری (1389)؛

Habermas, (1992);

راهبرد ها:

·       فلسفه و نگرش فلسفی

·       نقد و پرسش­گری

·       آموزش و سیستم­های آموزشی

اتو (1394)؛ اریک برونر (1393)؛ افشارنادری (1377، 1380)؛ باتومور (1398)؛ براون و کیلی (1399)؛ بنیامین و همکاران (1395)؛ پوپ و اکرمن (1385)؛ پيرنيا (1370)؛ پاکباز (1395)؛ تامپسون (1397)؛ ثبات ثانی (1396)؛ ریچارد و الدر (1400)؛ خویی (1379، 1381، 1382، 1383، 1386)؛ دانایی­فرد (1383، 1388، 1398)؛ دانایی­فرد و همكاران (1383)؛ دیباج و سلطان­زاده (1392)؛ دورانت (1384)؛ رجبی (1355)؛ رئیسی (1392)؛ شایان و معمار دزفولی (1393)؛ عبدالکریمی (1371، 1383، 1385، 1388)؛ قبادیان (1392، 1401)؛ کلنر (1394)؛ کیانی (1383)؛ گدار (1358)؛ مختاری طالقاني (1390)؛ معینی علمداری (1388)؛ 

پیامد ها:

·       معماری رویداد

·       فرمِ تابع رویداد

·       جهانی­شدن

·       حس کثرت

آیزنمن و ایتوربه (1399)؛ ابل (1387)؛ احمدی (1381)؛ اردلان و بختيار (1380)؛ برادبنت (1375)؛ برمن (1392)؛ بمانیان و همکاران (1389)؛ جنکس (1397)؛ چومی (1399)؛ لیبسکیند (1400)؛ دیبا (1387،  2018)؛ رهبری (1380)؛ روحی (1399)؛ قبادیان (1395)؛ نوربرگ شولتز (1372)؛ ونتوری (1389)؛ هاینن (1400)؛

Hassan (1993); Jencks (1973, 1977, 1987, 1991, 1995, 1996, 2005, 2007, 2012); Jencks & Kropf (1997); Jencks & Silver, (2013);

بحث

جهان هر کس، جهان اوست. هر کس همواره و به نحو اجتناب­ناپذیری بر اساس مجموعه کثیری از ارزش­ها، باورها، مفروضات پیشین، مواضع و جهت­گیری­ها، با پدیدارها مواجه می­شود و پدیداری به نام پست­مدرنیسم نیز از این اصل انسان­شناختی، معرفت­شناختی و هرمنوتیکی جدا نیست. بنابراین، چنین نیست که بحث از پست­مدرنیست در ایران و پرسش و پاسخ پیرامون آن، مثل هر بحث و موضوع دیگری، یک بحث نظری محض باشد. بلکه هم طرح پرسش و هم معنای پرسش و هم پاسخ بدان، بستگی به این دارد که ما چه نسبتی با شرایط، موقعیت و جهان پیرامونی خویش داریم. به بیان ساده­تر، بسته به نسبتی که انسان با عالم غرب، عصر روشنگری، مدرنیته، سنت، تفکر دینی، جهان­بینی و ارزش­های معنوی این عصر دارد، و این­که از چه موضع و مفروضات فرهنگی، سیاسی، ایدئولوژیک یا پروژه اجتماعی برخوردار است، نحوه مواجهه با پرسش مذکور و پاسخ بدان متفاوت خواهد بود (عبدالکریمی، 1398). پست­مدرنیسم، وجه غالب باور فرهنگی زمانه­ای است که تمامی فعالیت­های هنری و فکری را ـ دوباره ـ قالب­ریزی می­کند و حاوی انگاره­های متمایزی از تجربه و شرایط در عمیق­ترین سطوح یا تمامی آن چیزی است که می­توان درباره جهان معاصر دانست (Jameson, 2016). تا آن­جا که قدرت متمرکز، جای خود را به کثرت گسسته داده است (Jencks, 1996).

یافته­ها نشان می­دهند پیامد جمع­بندی متغیرهای علّی پژوهش در شرایط میانجی وضعیت موجود، رویدادی را رقم می­زند؛ که حقیقت، ماهیت و واقعیت معماری معاصر ایران را بیان می­نماید؛ که بر گستره معماری پست­مدرن ایرانی و آینده آن می­نگرد و با ورود به معماری پست­مدرن و جایگاه پست­مدرنیسم در معماری معاصر ایران، از آن عبور می­کند و در این مسیر، نحوه مواجهه معماری ایران معاصر را با معماری جهانی، به چالش می­کشد؛ و با طرح مواضع پست­مدرنیسم، سرنوشت خرد عصر جدید را در تداومی در عین تغییر معیّن مي­سازد. لذا در این راستا سعی مي­كند تا از گذشته خود برخیزد، به حال معاصر برسد و به آینده دست یابد.

تلاش این پژوهش بر آن بوده است تا با بازنمايي رئالیستی از خوانش انتقادي پست­مدرنيسم در معماري،موقعيتي را رقم زند که ماهیت معماری معاصر ایران را توصیف نماید و در گفتماني میان طیف­های گسترده از شبکه­های معنایی و ساختارهای فرهنگی از یک واقعیت جهانی، حقيقت باورهای ذهنی را مورد ارزیابی قرار داده و در چرخه­ای استقرايي میان نقد پوزیتیویستی و تفسیری، به شأن مستقلی دست­ یابد که ثابت نیست؛ و هر آن، ممکن است ـ از طریق بازسازی وضعیت­های آستانه­ای ـ به گذرگاهی موقتی میان وضعیت­های آلترناتیو، تغییر كند! و در تجلّی تکامل (عینی و انتزاعی) از یک رويداد برنامه­محور و کاربردی، نتیجه می­گیرد که معماری معاصر ايران، بازنمایی از همان عملكردي است که با رویکردی واقع­گرایانه و انتقادی، به هدایت این تحول بنيادین پرداخته است و در بحرانی خودانعکاسی از تغییرات مداوم وضعیت­های آستـانه­ای و در تضـامن پاسخ­گـویی به عملکـرد هنجـاری نـوین به مثـابه رئالیسم انتقـادی، بر پیچیدگیِ موسمی آن وضعیتی تأکید می­­ورزد که ناگزیر از وقوع يك رویداد است! رويدادي كه با مروري واقع­بینانه در نگرشی بنیادی میان حقیقت (خودشیفتگی تا خودباختگی) و ماهیت (خودباوری) در تقابل ميان ایرانی­بودن يا ايراني­ماندن، تکوین یافته و در گفتمانی تاریخی ـ میان بازخواني از آن­چه هست (بود، نمود، بازنمود) و بازنمايي از آن­چه که باید باشد (نهاد، خود، فراخود) ـ به صورت سلبی (و نه ایجابی)، در حال شدن است؛ حال، به شکل تغییر و تحول در تکوین فضا (از طریق تکنولوژی و عملکرد)؛ و یا به شکل تضادهای پویا و پیچیدگی­های انتزاعی ساختار (از طریق روابط برنامه­محور و کاربردی).

اين پژوهش، با هدف کلی تحلیل و تأویل هویت معماری معاصر ایران بر مبنای پست­مدرنیته و اندیشه انتقادی، و به دنبال پاسخ این پرسش که هویت چگونه می­تواند به مثابه رویکردی انتقادی بر بازشناسی معماری پست­مدرن به­ویژه در دوره معاصر ایران تأثیر داشته باشد؟، بر آن بوده است تا در گفتمانی تاریخی، حقيقت و ماهیت معماری معاصر ایران را توصیف نماید و در کنار ابهام و سردرگمی حاصل از این واژگان، ناهم­گونیِ آشوب­برانگیزی را تفسیر كند كه در پسِ اندیشه­ها و این معانی پرمدعا و تا حدی متناقض، توضیحی پیرامون منطق و دلیل کاربرد فراگیر مجموعه­اي­ از سنت­هایِ قریب­الوقوعِ به­جامانده از باورها و شیوه­های برخاسته از فرهنگ را تعيين مي­نمايد؛ حال آن­که ـ خود ـ نامعیّن است.

نتيجه­گيري

این پژوهش، با هدف کلی تحلیل و تأویل هویت معماری معاصر ایران بر مبنای پست­مدرنیته و اندیشه انتقادی، به روش کیفی آميخته، انجام و با بهره­گیری از رهیافت نظریه داده­­بنیاد، واكاوي و در نهایت، منجر به تولید و ارائه تئوري ديالكتيك هويت در معماري معاصر ايران ­گرديد؛ داده­های پژوهش در قالب 17 مصاحبه نیمه­ساختاریافته، طبقه­بندی و محتوای پاسخ­ها، با استفاده از نرم­افزار تحلیل کیفی MaxQDA نسخه 2020 ، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. به منظور استخراج مقوله­های اصلی و فرعی، از پرسشنامه­ای بر پایه اهداف پژوهش، استفاده شد. محتوای فایل­های مصاحبه، در سه مرحله کدگذاری (باز، محوری و انتخابی)، استخراج و پس از پالایش، با یکدیگر ادغام و در نهایت، در طبقه­بندی­های معنادار، دسته­بندی گرديد. مراحل کدگذاری، در قالب جداول نظام­یافته، گزارش و مقدار فراوانیِ متناظر با هریک از کدها، ارزیابی، محاسبه و ارائه شد. بررسی شاخص­های به­ دست آمده حاکی از آن است که آزمون روایی و پایایی، مورد تأیید است. لذا، با تکیه بر یافته­ها و نتایج حاصل، به نظر می­رسد جریان مدرنیسم در بستر حاکم پست­مدرنیسم، وضعیت موجود را با ایجاد بحران­های فرهنگی (غرب­زدگی، عقب ماندگی، ازخودبیگانگی و تکنوپولی)، اقتصادی (تحریم)، اجتماعی (هرج و مرج، آشفتگی، تکرار و تقلید، مقاومت در برابر تقلید و عادت واری)، سیاسی (انقلاب و تخریب، سرکوب، مهاجرت)، علمی (فقدان تولید علم و نظریه­پردازی، معمار مقلد در جایگاه معمار مؤلف)، تاریخی (عدم صورت­بندی تاریخی، گسست و انقطاع، غفلت از وجود، جدایی از تاریخ، انحطاط)، فلسفی (نفی کلیت، عدم شناخت و آگاهی، فقدان اندیشه و تفکر، لفاظی)، به چالش کشیده و به سبک زندگی قالب دوره معاصر مبدل شده است. در این میان، مدیا و رسانه می­تواند نقش مهمی در معرفی این هنجار نوین و حفظ ارزش­های تمدن و فرهنگ ایرانی و سنت و میراث سرزمینی، در نقطه عطف این دوران گذار (گذر از مدرنیسم به پست­مدرنیسم)، ایفا نمایند (P1). چراکه به نظر می­رسد ریشه بسیاری از ناکامی­ها در فهم شرایط موجود معماری، در توانایی شناخت گفتمان تاریخی میان هویت­های پیشین و هویت معاصر نهفته است (P2). حال آن­که کسب مهارت نقد و پرسش­گری به مثابه اندیشه انتقادی، شناخت و نگرش فلسفی و اصلاح آموزش و شیوه­های آموزشی می­تواند به تحول در معماری معاصر ایران بیانجامد (P3). از این رو، تفکر مدرن (مدرنیته)، تفکر پست­مدرن (پست­مدرنیته) و شناخت و آگاهی از بنیان­های فلسفی، لازمه موفقیت در معماری معاصر ایران است(P4). البته توجه به این نکته حائز اهیمت است که تحقق این امور، بدون بازشناسی مفاهیم و مضامین معماری گذشته ایران و تعریف معیار استفاده بهینه از فرهنگ و تکنولوژی غربی، و بازآموزی مؤلفه­های تأثیرگذار تاریخی، اجتماعی و سیاسی مقطع معاصر، میسر نخواهد بود (P5). بنابراین ضروری است تا از این طریق، مسیر رسیدن به گفتمان تاریخی هویت در معماری معاصر ایران را هموار سازیم (P6).

مانيفست ديالكتيك هويت در معماري معاصر ايران

هویت معاصر ما یک واقعیت جهانی است؛ که در دیالکتیک میان حقیقت (خودشیفتگی تا خودباختگی) و ماهیت (خودباوری) ایرانی ما، تکوین یافته و در گفتمانی تاریخی ـ میان بازنمایی از آن­چه هست (بود، نمود، بازنمود) و بازآفرینی از آن­چه که باید باشد (نهاد، خود، فراخود) ـ به صورت سلبی (و نه ایجابی)، در حال شدن است. از این رو، هویت معماري معاصر، دیالکتیک میان حقیقت و ماهیت ما است؛ در یک واقعیت جهانی! بدین ترتیب،

پیامد متغیرهای علّی در شرایط میانجی وضعیت موجود، وقوع رویدادی را رقم می­زند؛ که حقیقت، ماهیت و واقعیت معماری معاصر ایران را توصیف می­نماید. لذا هویت، حاصل دیالکتیک خود و دیگری است؛ که در نگرشی بنیادی میان طیفی از شبکه­های معنایی و ساختارهای فرهنگی، باورهای ذهنی را مورد انتقاد و ارزیابی قرار داده و در چرخه­ای میان نقد پوزیتیویستی و تفسیری، به شأن مستقلی دست­ می‌یابد؛ که ثابت نیست و هر آن ممکن است از طریق بازسازی وضعیت­های آستانه­ای، به گذرگاهی موقتی میان وضعیت­های آلترناتیو، تغییر یابد و در تضامن پاسخ­گویی به عملکرد هنجاری نوین به مثابه رئالیسم انتقادی، بر پیچیدگیِ موسمی آن وضعیتی تأکید می­­ورزد که ناگزیر از وقوع يك رویداد نوين است!

نقش نویسنده­گان

بررسی و گردآوري ادبیات، جمع­آوری اطلاعات، انجام مصاحبه، آزمون­ها، تجزیه و تحلیل و تفسیر داده‌ها، تهیه متن و ویرایش دست­نوشته، توسط اميرداود مصلحت­جو انجام شده ­است. مريم قاسمي سيچاني با بررسی ادبیات و نتايج، وحيد قباديان با تدقيق ادبیات معماري و بيژن عبدالكريمي با تدقيق ادبيات فلسفي تحقيق، در انجام پژوهش یاری نمودند.

تقدیر و تشکر

با تشكر از همه افرادي كه در مشاوره علمي اين مقاله نويسندگان را ياري نموده­اند؛ اين مقاله برگرفته از رساله دکتري اميرداودمصلحت­جو با عنوان «تحلیل دیالکتیک هویت معماری معاصر ایران با تأکید بر خوانش انتقادی پست­مدرنیسم»، با راهنمایی دكتر مريم قاسمي سيچاني و مشاوره دكتر وحيد قباديان و دكتر بيژن عبدالكريمي، در دانشگاه آزاد اسلامي واحد شهركرد، انجام پذيرفته است.

تعارض منافع نویسندگان

نویسندگان به طورکامل از اخلاق نشر تبعیت کرده و از هرگونه سرقت ادبی، سوء رفتـار، جعل داده‏ها و یا ارسال و انتشار دوگانه، پرهیز نموده‏اند و منافعی تجاری در این راستا وجود ندارد و نویسندگان در قبال ارائه اثر خود وجهی دریافت ننموده‏اند.

فهرست مراجع

آبراهامیان، یرواند. (1384). ایران بین دو انقلاب. (احمد گل محمدی و محمدابراهیم فتاحی ولیلایی، مترجمان). چاپ یازدهم. تهران: نشر نی. (نشر اثر اصلي 1982).

آبراهامیان، ارواند. (1390). تاریخ ایران مدرن. (شهریار خواجیان، مترجم). تهران: نشر دات. (نشر اثر اصلي 2008).

آب­روشن، مسعود. (1393). آسیب­شناسی مدرنیزاسیون در ایران، مجموعه مقالات سومین کنفرانس الگوی اسلامی پیشرفت واکاوی مفاهیم و نظریه­های رایج توسعه و تجارب ایران و جهان: به سوی نظریه اسلامی ایرانی پیشرفت. جلد چهارم. تهران: الگوی پیشرفت.

آدورنو، تئودور؛ و هورکهایمر، ماکس. (1395). دیالکتیک روشنگری. (مراد فرهادپور و امید مهرگان، مترجمان). چاپ چهارم. تهران: نشر هرمس. (نشر اثر اصلي 1972).

آشنا، حسام­الدین و روحانی، محمدرضا. (1389). هویت فرهنگی ایرانیان از رویکردهای نظری تا مؤلفه‌های بنیادی. تحقیقات فرهنگی. 3(12)، 157-184. http://www.jicr.ir/article_159.html

آنتادیوپ، شیخ. (1361). هویت فرهنگی؛ اجزاء تشکیل دهنده فرهنگ. پیام یونسکو. 9(149)، 4-7. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/918932

آیزنمن، پیتر؛ و ایتوربه، الیسا. (1399). تأخر. (حسام عشقی صنعتی و مرتضی نيك­فطرت، مترجمان). تهران: فکر نو. (نشر اثر اصلي 2020).

آشوری کفشگر، رضا. (1396). چالش سنت و مدرنیته در معماری معاصر ایران (مطالعه انتقادی معماری نو تاریخ­گرای دوره پهلوی دوم)، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشکده هنر و معماری دانشگاه تربیت مدرس، تهران.

ابل، کریس. (1387). معماری و هویت. (فرح حبیب، مترجم). تهران: دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات. (نشر اثر اصلي 2012).

اتو، وین. (1394). معماری و اندیشه نقادانه. (امینه انجم­شعاع، مترجم). چاپ سوم. تهران: مؤسسه تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری متن، فرهنگستان هنر. (نشر اثر اصلي 1978).

احمدی، بابک. (1394). مدرنیته و اندیشه انتقادی. چاپ یازدهم. تهران: نشر مرکز.

احمدی، حمید (1381). جهانی شدن؛ هویت قومی یا هویت ملی؟. مطالعات ملی. 11(3)، 13-26. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/45367

احمدی، فرهاد. (1393). در نسبت هویت و محیط. معماری و فرهنگ. 15(53)، 37ـ43. https://memarifarhang.com/1008/interview

ادیب، محمدحسین. (1379). بحران­های اقتصاد ایران و راهکارهای برون رفت از آن. اصفهان: نشر آموزه.

ادیب، محمدحسین. (1380). ایران و اقتصاد موج سوم. اصفهان: نشر مؤلف.

اردلان، نادر؛ و بختيار، لاله. (1380). حس وحدت: سنت عرفاني در معماري ايراني. (حميد شاهرخ، مترجم). اصفهان: نشر خاك. (نشر اثر اصلي 1973).

اریک برونر، استیون. (1393). نظریه انتقادی. (پرویز علوی، مترجم). تهران: نشر افق.

اسمیت، آدام. (1357). ثروت ملل. (سیروس ابراهیم­زاده، مترجم). تهران: پیام.

اشرف، احمد (1359). موانع تاریخی رشد سرمایه داری در ایران: دوره قاجاریه. تهران: زمینه.

اشرف، احمد. (1371). هویت ایرانی. گفتگو. 2(3)، 7-26.

اشرف، احمد. (1372). چهار روایت از انقلاب مشروطه. ایران نامه. 12(43)، 363-372. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/363734

اشرف، احمد. (1373). بحران هویت ملی و قومی در ایران. ایران نامه. 13(47)، 521-550. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/363808

اشرف، احمد. (1387). هویت ایرانی به سه روایت، بخارا. 4(66)، 109-127. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/435056

اشرف، احمد. (1395). هويت ايراني از دوران باستان تا پايان پهلوي. (حميد احمدي، ترجمه و تدوين). تهران: نشر ني. (نشر اثر اصلي 2007).

افشارنادری، کامران. (1377). ارزیابی وضعیت نظریه معماری در ایران امروز. معمار. 2(3)، 25-36.

افشارنادری، کامران. (1380). آخرین تابو: مسئله پیشرفت، بحثی در مورد معیارهای داوری. معمار. 5(14)، 14-17.

انصاری، حمیدرضا. (1395). تحلیلی بر معماری معاصر ایران. تهران: نشر سبزان.

باتومور، تام. (1398). مکتب فرانکفورت. (حسینعلی نوذری، مترجم). چاپ هشتم. تهران: نشر نی. (نشر اثر اصلي 1995).

بانی­مسعود، امیر. (1384). تاریخ معماری غرب از عهد باستان تا مکتب شیکاگو. اصفهان: نشر خاک.

بانی­مسعود، امیر. (1388). معماري معاصر ايران در تكاپوي سنت و مدرنيته. تهران: هنر معماري قرن.

بانی­مسعود، امیر. (1387). پست­مدرنیته و معماری؛ بررسی جریان­های فکری معماری معاصر غرب. چاپ پنجم. اصفهان: نشرخاک.

بانی­مسعود، امیر. (1389). معماری غرب: ریشه ها و مفاهیم. تهران: مؤسسه فرهنگی هنری معماری قرن.

بانی­مسعود، امیر. (1394). معماری ایران معاصر: در تکاپوی بین سنت و مدرنیته. چاپ ششم. تهران: هنر معماری قرن.

بانی­مسعود، امیر. (1395). پست­مدرنیته و معماری؛ بررسی جریان­های فکری معماری معاصر غرب. چاپ پنجم. اصفهان: نشرخاک.

بانی­مسعود، امیر. (1399). معماری معاصر در ایران از سال 1304 تا کنون. مشهد: کتابکده کسری.

باور، سیروس. (1388). نگاهی به پیدایی معماری نو در ایران. تهران: نشر فضا.

بنه ولو، لئوناردو. (1353). تاریخ معماری مدرن. (سیروس باور، مترجم). تهران: مؤسسه نشر و انتشارات دانشگاه تهران. (نشر اثر اصلي 1977).

برادبنت، جفری. (1375). واسازی (دکنستروکسییُن): راهنمای دانشجویان. (منوچهر مزینی، مترجم). تهران: شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری (وابسته به شهرداری تهران). (نشر اثر اصلي 1991).

براون، ام. نیل؛ و کیلی، استوارت ام. (1399)، راهنمای تفکر نقادانه: پرسیدن سؤال­های به­جا. (کورش کامیاب، مترجم). چاپ پانزدهم، تهران: مینوی خرد. (نشر اثر اصلي 2007).

برمن، مارشال. (1392). تجربه مدرنیته: هر آنچه سخت و استوار است دود می‌شود و به هوا می‌رود. (مراد فرهادپور، مترجم). چاپ نهم، تهران: طرح نو. (نشر اثر اصلي 1982).

بلوگولوفسکی، ولادیمیر. (1400). مظنونین همیشگی. (علی شامس و مهشید معتمد، مترجمان). جلد دوم. تهران: فکر نو. (نشر اثر اصلي 2015).

بمانیان، محمدرضا؛ لیلیان، محمدرضا؛ و امیرخانی، آرین. (1389). نظم و بی­نظمی در معماری. تهران: نشر طحان.

بنیامین، والتر؛ آدورنو، تئودور؛ و مارکوزه، هربرت. (1395). زیبایی­شناسی انتقادی؛ گزیده نوشتار در باب زیبایی شناسی. (امید مهرگان، مترجم). چاپ پنجم. تهران: گام نو. (نشر اثر اصلي 1936).

بهنام، جمشيد؛ و جهانبگلو، رامين. (1382). تمدن و تجدد (گفتگو). تهران: نشر مركز.

پاکباز، رویین. (1395). دایره المعارف هنر (دوره 3 جلدی). تهران: فرهنگ معاصر.

پاكزاد، جهانشاه .(1390). مقالاتي در باب مفاهيم معماري و طراحي شهري. چاپ سوم. تهران: آرمان شهر.

پالمر، ریچارد ا. (1393). علم هرمنوتیک. (محمدسعید حنایی کاشانی، مترجم). چاپ هشتم. تهران: نشر هرمس. (نشر اثر اصلي 1969).

پل، ریچارد؛ و الدر، لیندا. (1400). تفکر انتقادی، تدابیری برای آگاهانه زیستن و خوب آموختن. (اکبر سلطانی و مریم آقازاده، مترجمان). چاپ چهارم. تهران: اختران. (نشر اثر اصلي 2002).

پوپ، آرتور؛ و اکرمن، فیلیپ. (1385). سیری در هنر ایران. (نجف دريابندري، مترجم). تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. (نشر اثر اصلي 1981).

پيرنيا، محمدكريم. (1370). شيوه­هاي معماري ايراني. تهران: نشر هنر.

تامپسون، مل. (1397). خودآموز فلسفه. (بهروز حسنی، مترجم). چاپ هفتم. تهران: فرهنگ نشر نو. (نشر اثر اصلي 1998).

ثبات ثانی، ناصر. (1396). بازشناسی معماری دوره 1320 ـ 1357 هـ. ش. در بناهای عمومی. ارومیه: انتشارات دانشگاه ارومیه.

جاویدصباغیان، مقداد؛ و سیداحمدی زاویه، سید سعید. (1392). درآمدی بر مطالعات تطبیقی هنر در مقام یکی از گونه­های مطالعاتی حوزه پژوهش هنر. نامه هنرهای تجسمی و کاربردی، 4(12)، 5-27. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1772226

جهانبگلو، رامین. (1385). ایران در جستجوی مدرنیته: بیست گفتگو در بی بی سی با صاحب­نظران ایرانی. چاپ دوم. تهران: نشر مرکز.

جهانبگلو، رامین. (1386). موج چهارم. (منصور گودرزی، مترجم). چاپ پنجم. تهران: نشر نی. (نشر اثر اصلي 2005).

جنکس، چارلز؛ و کروپف، کارل. (1397). نظریه­ها و مانیفست­های معماری معاصر. (احسان حنیف، مترجم). تهران: فکر نو. (نشر اثر اصلي 1997).

جیمسون، فردریک. (1379). پست مدرنیسم: منطق فرهنگی سرمایه داری متأخر. (فرهنگ رجایی و همکاران، مترجمان). تهران: نشر هرمس. (نشر اثر اصلي 1989).

چومی، برنارد. (1399). معماری و انفصال. (حسام عشقی صنعتی و مرتضی نیک­فطرت، مترجمان). تهران: فکر نو. (نشر اثر اصلي 1994).

حبیبی، محسن. (1385). شرح جریان­های فکری معماری و شهرسازی در ایران معاصر با تأکید بر دوره زمانی 1357 تا 1383. تهران: دفتر پژوهش­های فرهنگی.

حجت، عیسی. (1384). هویت انسان­ساز، انسان هویت­پرداز (تأملی در رابطه هویت و معماری). هنرهای زیبا. 10(24)، 55-62. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1380658

حجت، عیسی. (1393). سنت و بدعت در آموزش معماري. تهران: دانشگاه تهران، مؤسسه انتشارات.

حقدار، علی­اصغر. (1380). فراسوی پست مدرنیته: اندیشه شبکه ای، فلسفه سنتی و هویت ایرانی. تهران: انتشارات شفیعی.

حقدار، علی­اصغر. (1395). تحولات فرهنگی و سیاسی ایران معاصر. استانبول: نشر مؤلف.

حقیر، سعید؛ و کامل­نیا، حامد. (1394). نظریه مدرنیته در معماری. تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.

حقیر، سعید؛ و کامل­نیا، حامد. (1399). نظریه مدرنیته در معماری ایران. تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.

خاتمی، سیدمحمد. (1380). گفت و گوی تمدن ها. تهران: طرح نو.

خاتمی، سیدمحمد. (1393). تاریخ اجتماعی معاصر ایران. تهران: نشر پایا.

خویی، حمیدرضا. (1379). نقد و شبه نقد؛ تأملی در مواضع منتقدین در نقد آثار معماری. پايان نامه دکتری، دانشکده هنرهای زیبا، تهران.

خویی، حمیدرضا. (1381). صور نقد معماری در کتاب معماری و اندیشه نقادانه. خیال. 1(3)، 140-155. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/582824

خویی، حمیدرضا. (1382). نقد آثار معماری در کارگاه معماری، مجموعه مقالات دومین همایش آموزش معماری و بررسی چالش ها، جستجوی راهکارها. (به کوشش امیرسعید محمودی). تهران: نگاه امروز.

خویی، حمیدرضا. (1383). نسبت دانش معماری با نقد آثار آن. خیال. 12(12)، 84-95. https://ensani.ir/fa/article/226294

خویی، حمیدرضا. (1386). مقدماتی در باب نقد آثار معماری و شیوه­های آن در دوره جدید. پژوهشنامه فرهنگستان هنر. 2(2)، 46-61. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/540145

دانایی­فرد، حسن. (1388). روش شناسی عمومی نظریه پردازی، روش شناسی علوم انسانی. 15(58)، 7ـ32. https://method.rihu.ac.ir/article_412.html

دانایی­فرد، حسن. (1398). نظریه پردازی: مبانی و روش شناسیها. چاپ پنجم. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها (سمت)، پژوهشکده تحقیق و توسعه علوم انسانی.

دانایی­فرد، حسن؛ الوانی، مهدی؛ و آذر، عادل. (1383). روش شناسی پژوهش کیفی در مدیریت؛ رویکردی جامع. تهران: صفار.

دانایی­فرد، حسن؛ و اسلامی، آذر. (1400). کاربرد نظریه داده بنیاد در عمل؛ ساخت نظریه بی تفاوتی سازمانی. چاپ دوم. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).

دال­زوتو، سینزیا؛ و لوگمایر، آرتور. (1397). همگرایی رسانه ای. (سمیه لبافی و امیر مختاری و محدقه عقبایی، مترجمان). تهران: انتشارات دنیای اقتصاد. (نشر اثر اصلي 2016).

دامیار، سجاد؛ و ناری قمی، مسعود. (1391). مطالعه تطبیقی مفهوم فضا در معماری بومی و معماری مدرن. معماری و شهرسازی. 17(1)، 65-72. https://jfaup.ut.ac.ir/article_29698.html

دلوز، ژیل (1398). نیچه و فلسفه. (عادل مشایخی، مترجم). چاپ هفتم. تهران: نشر نی. (نشر اثر اصلي 1962).

دورانت، ویل؛ و دورانت، آریل. (1384). تاریخ تمدن: درآمدی بر تاریخ تمدن و درس های تاریخ. (احمد بطحایی، مترجم). چاپ چهارم، تهران: سازمان انتشارات علمی و فرهنگی. (نشر اثر اصلي 1968).

دیبا، داراب (1387). کنش معماری و فرهنگ. معماری و فرهنگ. 10(32)، 47-51. https://www.magiran.com/volume/42671

دیباج، موسی؛ و سلطان­زاده، حسین. (1392). فلسفه و معماری. چاپ دوم. تهران: دفتر پژوهش های فرهنگی.

رابرتسون، الکسا. (1398)، رسانه و سیاست در دنیای در حال جهانی شدن. (محسن گودرزی، مترجم). تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات. (نشر اثر اصلي 2015).

رجایی، فرهنگ. (1395). مشکله هویت ایرانیان، ایفای نقش در عصر یک تمدن و چند فرهنگ. چاپ هفتم. تهران: نشر نی.

رجبی، پرویز. (1355). معماری ایران در عصر پهلوی. تهران: انتشارات دانشگاه ملی ایران.

رضاقلی، علی. (1377). جامعه شناسی نخبه­کشی؛ قائم مقام/امیرکبیر/مصدق. چاپ هفتم. تهران: نشر نی.

روحی، پویان. (1399). پیتر آیزنمن؛ یادداشت­ها، گفت­وگوها، مناظره­ها. مشهد: کتابکده کسری.

رهبری، مهدی. (1380). جهانی­شدن. بازتاب اندیشه. 12(21)، 70-73. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/38178

رهبری، مهدی. (1381). بحران هویت فرهنگی در ایران معاصر. نامه پژوهش. 1(23-22)، 53-84. https://ensani.ir/fa/article/280979

رهبری، مهدی. (1385). معرفت و قدرت: هویت یگانه و یا چندگانگی هویتی. پژوهشنامه علوم­سیاسی. 1(3)، 73-98. http://www.ipsajournal.ir/article_53.html

رهبری، مهدی. (1386). نخبگان و شکل­گیری گفتمان توسعه در ایران، پژوهش حقوق و سیاست. 9(22)، 41-67. https://qjpl.atu.ac.ir/article_2727.html

رئیسی، ایمان. (1392). نقد بازی: جستارهای نقد معماری. مشهد: کتابکده کسری.

ریکور، پل. (1397)، تاریخ و هرمنوتیک. (مهدی فیضی، مترجم). تهران: نشر مرکز. (نشر اثر اصلي 1978).

زيباكلام، صادق. (1393). سنت و مدرنيته: ریشه‌یابی علل ناکامی اصلاحات و نوسازی‌ سیاسی در ایران عصر قاجار. چاپ هشتم. تهران: روزنه.

سروش، عبدالکریم. (1392). رازدانی و روشنفکری و دینداری. چاپ نهم. تهران: صراط.

سلطان­زاده، حسین. (1396). هویت معماری، کتاب معماران ایران. جلد 1. تهران: تیس، انجمن مفاخر معماری ایران.

شایان، حمیدرضا؛ و معمار دزفولی، سجاد. (1393). بررسی تطبیقی رویکردهای معماری معاصر ایران؛ بازشناسی نظریه در آثار سه نسل از معماران، نقش جهان. 2(4)، 1-10.

شایگان، داریوش. (1396). افسون­زدگی جدید: هویت چهل­تکه و تفکر سیار. (فاطمه ولیانی، مترجم). چاپ دوازدهم. تهران: فرزان روز. (نشر اثر اصلي 2005).

شجاعی، مجتبی؛ و متین، مهرداد. (1398). تبیین نشانه­شناختی رمزگان در روش­های بازنمایی معماری. آرمانشهر. 12(29)، 45ـ63. https://www.armanshahrjournal.com/article_102364.html

شریعتی، علي. (1394). بازشناسي هويت ايراني ـ اسلامي. خراسان: سپيده باوران.

طاهایی، سیدعطاالله. (1381). تحلیل پدیده معماری پست­مدرن و نسبت آن با معماری معاصر ایران، پایان­نامه دکتری، دانشكده معماري دانشگاه هنرهای زیبا، تهران.

طبری، احسان. (1354). فروپاشی نظام سنتی و زایش سرمایه داری در ایران از آغاز تمرکز قاجار تا آستانه انقلاب مشروطیت. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.

عابدی، محمود. (1395). نقش نوآوری در هویت کالبدی معماری معاصر ایران (1394 ـ 1357)، پایان­نامه دکتری، دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، تهران.

عبدالکریمی، بیژن. (1371). سنت روشنفکری جدید. کیان. 2(8)، 11-17. https://ensani.ir/fa/article/283650

عبدالکریمی، بیژن. (1383). مونیسم یا پلورالیسم (نقد افسون زدگی جدید). تهران: یادآوران.

عبدالکریمی، بیژن. (1385). نقدی بر قرائت پست مدرن از اندیشه شریعتی. دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان. 46(23): 61-80. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/109790/text

عبدالکریمی، بیژن. (1388). دوران پست مدرن و فروپاشی نهادهای سنتی. بازتاب اندیشه. 119-114(10)، 103-109. https://ensani.ir/fa/article/213597

عبدالکریمی، بیژن. (1396). مونيسم يا پلوراليسم (واکاوی هستی­شناسی یک نظریه اجتماعی). تهران: نقد فرهنگ.

عبدالکریمی، بیژن. (1398). بازخواني پرسش از پست­مدرنیسم ایرانی (1395). تهران: مرکز پژوهش­های اسلامی.

علیخانی، علی­اکبر. (1383). مبانی نظری هویت و بحران هویت. تهران: پژوهشکده علوم انسانی و اجتماعی جهاد دانشگاهی.

علیخانی، علی­اکبر. (1384). هویت در ایران. تهران: پژوهشکده علوم انسانی و اجتماعی جهاد دانشگاهی.

قاسمی سیچانی، مریم. (1382). معماری اصفهان در دوره پهلوی اول. معماری و فرهنگ. 5(16-15). 106-114.

قاسمی سیچانی، مریم. (1383). معماری اصفهان در دوره پهلوی دوم. معماری و فرهنگ. 6(19-18)، 115-121.

قبادیان، وحید. (1382). معماری دارالخلافه ناصری: سنت و تجدد در معماری معاصر تهران. تهران: پشوتن.

قبادیان، وحید. (1392). سبک­شناسی و مبانی نظری در معماری معاصر ایران. تهران: مؤسسه علم معمار رویال.

قبادیان، وحید. (1395). ما میراث­داران میراث­خواریم. طراح امروز. 1(6)، 8. www.caoi.ir/fa/note/952

قبادیان، وحید. (1400). سبک­شناسی و مبانی نظری در معماری معاصر ایران. چاپ چهارم. تهران: علم معمار.

قبادیان، وحید. (1401). مبانی و مفاهیم در معماری غرب. چاپ سي و هفتم، تهران: دفتر پژوهش­های فرهنگی.

کاتز، هلن. (1397). رسانه. (نفیسه حقیقت جوان، مترجم). تهران: نشر افکار. (نشر اثر اصلي 2013).

کسرایی، محمدسالار. (1384). چالش سنت و مدرنيته در ايران. چاپ دوم. تهران: نشر مرکز.

کلنر، داگلاس. (1394). نظریه انتقادی از مکتب فرانکفورت تا مکتب پسامدرن. (محمدمهدی وحیدی، مترجم). چاپ دوم، تهران: سروش؛ انتشارات صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران. (نشر اثر اصلي 1989).

کوربین، جولیت ام.؛ و استراوس، آنسلم ال. (1400). اصول تحقیق کیفی: شیوه ها و رویه های توسعه گراندد تئوری. (ناهید دهقان نیری و علی فخرموحدی و مریم اسماعیلی و تابنده صادقی و زهرا طیبی، مترجمان). تهران: اندیشه رفیع. (نشر اثر اصلي 1998).

کورئا، چارلز. (1387). هویت در معماری: در جست­و­جوی هویت. (ابوالفضل توکلی شاندیز، مترجم). آینه خیال. 2(9)، 82-83. (نشر اثر اصلي 1983). https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/361074

کهون، لارنس. (1396). از مدرنیسم تا پست مدرنیسم. (عبدالکریم رشیدیان، مترجم). چاپ دوازدهم، تهران: نشر نی. (نشر اثر اصلي 2003).

کیانی، مصطفی. (1383). معماری دوره پهلوی اول: دگرگونی اندیشه ها، پیدایش و شکل گیری معماری دوره بیست ساله معاصر ایران 1320 ـ 1299. تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.

گدار، آندره. (1358). هنر ایران. (بهروز حبیبی، مترجم). تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی. (نشر اثر اصلي 1962).

گرین، آنا؛ و تروپ، کاتلین. (1400)، خانه های تاریخ: خوانشي انتقادي از تاريخ و نظريه در سده بيستم. (بهزاد کریمی، مترجم). تهران: نشر مرکز. (نشر اثر اصلي 1999).

گیدنز، آنتونی. (1397). جامعه شناسی: با تجدیدنظر کامل و روزآمد شده، ویراست چهارم. (حسن چاوشیان، مترجم). چاپ سیزدهم، تهران: نشر نی. (نشر اثر اصلي 2006).

گیدنز، آنتونی. (1398). تجدد و تشخص: جامعه و هویت شخصی در عصر جدید. (ناصر موفقیان، مترجم).چاپ یازدهم. تهران: نشر نی. (نشر اثر اصلي 1992).

گیرتز، کلیفورد. (1399). تفسیر فرهنگ ها. (محسن ثلاثی، مترجم). تهران: نشر ثالث. (نشر اثر اصلي 1973).

لوینز، آن؛ و سیلور، کریستینا. (1399). راهنمای گام به گام استفاده از نرم افزار MAXqda2 در تحقیق کیفی. (ابوالفضل رمضانی، مترجم). چاپ دوم. تهران: نشر جامعه شناسان. (نشر اثر اصلي 2007).

لیبسکیند، دانیل. (1400)، لبه نظم. (مرتضی نيك­فطرت، مترجم). تهران: فکر نو. (نشر اثر اصلي 1990).

لیندولم، چارلز. (1397). فرهنگ و هویت: تاریخ، نظریه و کاربرد انسان‌شناسی روان‌شناختی. (محسن ثلاثی، مترجم). چاپ دوم، تهران: نشر ثالث. (نشر اثر اصلي 2001).

مختاری طالقانی، اسکندر. (1390). میراث معماری مدرن ایران. تهران: دفتر پژوهش­های فرهنگی.

مصلحت­جو، امیرداود. (1400). هویت؛ ماهیت نهفته در معماری. تهران: چشم ساعی.

معینی علمداری، جهانگیر. (1388)، نظریه انتقادی جدید: فراسوی پست مدرنیسم و اندیشه انتقادی. پژوهش سیاست نظری. 1(6)، 61ـ75.

ملکیان، مصطفی. (1388). سنت و سکولاریسم (مجموعه گفتار). چاپ پنجم. تهران: انتشارات صراط.

مهدوی­نژاد، محمود؛ بمانيان، محمدرضا؛ و خاكسار، ندا. (1389). هويت معماري، تبيين معناي هويت در دوره­هاي پيشامدرن، مدرن و فرامدرن، هويت شهر. 4(7)، 113ـ122. https://hoviatshahr.srbiau.ac.ir/article_1141.html

میرباباپور، مصطفی؛ و ساجدی، ابوالفضل. (1392). دین و مدرنیته؛ بررسی رویکرد فروکاهشی به دین در نسبت با مدرنیته. معرفت کلامی. 4(10)، 93-114. https://ensani.ir/fa/article/336214

میرسپاسی، علی. (1398). تأملی در مدرنیته ایرانی: بحثي درباره گفتمانهاي روشنفكري و سياست مدرنيزاسيون در ايران. (جلال توکلیان، مترجم). چاپ چهارم. تهران: طرح نو. (نشر اثر اصلي 2000).

میرمیران، هادی. (1389). ويژه­نامه. شارستان. 27(7)، 14ـ100. https://magiran.com/volume/53882

ناری قمی، مسعود. (1395). پارادایم های مسأله در معماری: رویکردی به طرح مسأله فرهنگ گرا و کاربردمحور در معماری. تهران: مؤسسه علم رویال معمار.

نفیسی، سعید. (1390). تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران در دوره معاصر، جلد اول. (به اهتمام عبدالکریم جربزه دار). تهران: انتشارات اساطیر.

نقی­زاده، محمد. (1379). رابطه هویت سنت معماری ایران با مدرنیسم و نوگرایی. هنرهاي زيبا. 1(7)، 79-91. https://jhz.ut.ac.ir/article_13940.html

نوذری، حسینعلی. (1389). پست مدرنیته و پست مدرنیسم: تعاریف، نظریه ها و کاربستها. چاپ سوم. تهران: نقش جهان.

نوربرگ شولتز، کریستین. (1372). هایدگر و معماری پسامدرن. (کاوه میرعباسی، مترجم). کیهان فرهنگی. 10(101)، 16-18. (نشر اثر اصلي 1983). https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/15767

نيك­فطرت كردمحله، مرتضي. (1398). پديدارشناسي ادراكات چندحسّي در آثار معماري معاصر ايران (دهه هشتـاد شمسي تاكنون)، پايان­نامه دكتري، دانشكده عمران، هنر و معماري دانشگاه آزاد اسلامي واحد علوم و تحقيقات، تهران.

ورجاوند، پرویز. (1386). حفظ هویت فرهنگی برای دورشدن از فرهنگ تسلیم، اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی. 22(241ـ242): 54-69. https://ensani.ir/fa/article/101874

ونتوری، روبرت. (1389). پیچیدگی و تضاد در معماری. (علی رضا میرترابی و محمدرضا منوچهری، مترجمان). تهران: انتشارات سمیرا. (نشر اثر اصلي 1977).

ویویورکا، میشل. (1378). چالش­های جامعه شناسی در دوران معاصر. (هوشنگ فرخجسته، مترجم). اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی. 6(150-149)، 82-89. https://ensani.ir/fa/article/104100

هارپر، کریستوفر. (1394). رسانه های نوین. (علی اصغرکیا، مترجم). تهران: نشر علم. (نشر اثر اصلي 2002).

هارکوپ، تونی. (1393)، ژورنالیسم: مفاهيم نظري و كاربردي. (داود حیدری، مترجم). تهران: انتشارات سروش. (نشر اثر اصلي 2004).

هاینن، هیلده. (1400). معماری و مدرنیته. (احسان حنیف، مترجم). تهران: فکر نو. (نشر اثر اصلي 1999). 

همسرلی، مارتین. (1400)، مفهوم فرهنگ؛ تاریخچه و ارزیابی. (حجت­اله خدری غریب­وند و ولی­اله نصیری، مترجمان). تهران: انتشارات نقد فرهنگ. (نشر اثر اصلي 2019).

هنرمند، منوچهر. (1347). دیالکتیک ناسیونالیته ایرانی در تاریخ ادبیات فارسی (مسیر ملیت در تاریخ ادبیات فارسی). تهران: انتشارات علمی.

یارشاطر، احسان. (1373). هویت ملی. ایران نامه. 12(47)، 423-430. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/363802

یارشاطر، احسان. (2016). حکمت تمدنی: گزیده آثار استاد احسان یارشاطر، ویراست دوم. (به کوشش و با پیشگفتار محمد توکلی طرقی و همایون کاتوزیان). تورنتو: کتاب ایران نامگ.

Brinkmann, S. (2022). Qualitative Interviewing: Conversational Knowledge Through Research Interviews. Oxford: Oxford University Press.

Charmaz, K. (2021). The genesis, grounds, and growth of constructivist grounded theory. London: Routledge.

Clark, T., Foster, L., Bryman, A., & Sloan, L. (2021). Bryman's social research methods. Oxford: Oxford University Press.

Diba, D. (2018). Iran Contemporary Architecture. Tehran: Ābān books pub.

Flick, U. (2022). The SAGE Handbook of Qualitative Research Design: An introduction to qualitative research. Newcastle upon Tyne: SAGE.

Habermas, J. (1992). Post-metaphysical thinking: Philosophical essays. Cambridge: mit Press.

Hassan, I. (1993). Toward a concept of postmodernism. Hong Kong: Flipbooks.

Jameson, F. (2016). Postmodernism, or the cultural logic of late capitalism. London: Routledge.

Jencks, Ch. (1973). Modern Movements in Architecture. London: Anchor Press.

Jencks, Ch. (1977). The language of post-modern architecture. New York: Rizzoli

Jencks, Ch. (1987). Postmodern and late modern: The essential definitions. Chicago Review, 35(4), 31-58. https://www.jstor.org/stable/25305377

Jencks, Ch. (1991). Postmodern vs. late-modern. Indiana: Indiana University Press.

Jencks, Ch. (1995). The architecture of the jumping universe: A polemic: How complexity science is changing architecture and culture. London: Academy Editions.

Jencks, Ch. (1996). What is post-modernism? London: Academy Editions.

Jencks, Ch. (2005). The iconic building. New York: Rizzoli.

Jencks, Ch. (2007). Why Critical Modernism?. Architectural Design, 77(5), 140-145. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ad.534

Jencks, Ch. (2012). The story of post-modernism: Five decades of the ironic, iconic and critical in architecture. New York: John Wiley & Sons.

Jencks, Ch. & Kropf, K. (Eds.). (1997). Theories and manifestoes of contemporary architecture (Vol. 312). Chichester: Academy Editions.

Jencks, Ch. & Silver, N. (2013). Adhocism; expanded and updated edition: The Case for Improvisation. Mit Press.

Halliday, M., Alexander K., Matthiessen, C. M., Halliday, M., & Matthiessen, C. (2014). An introduction to functional grammar. London: Routledge.

Mayring, P. (2021). Qualitative content analysis: A step-by-step guide.Qualitative Content Analysis. Newcastle upon Tyne: SAGE.

Stets J. E., & Serpe, R. T. (2016). New directions in identity theory and research. (Eds.). Oxford: Oxford University Press.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Iran contemporary architecture and the problem of identity

(a realistic representation of the post-modernism critical reading in architecture)

Amir Davood Maslahatjoo, Department of Architecture, Shahrekord Branch, Islamic Azad University, Shahrekord, Iran;

Maryam Ghasemi Sichani*, Associate Professor, Department of Architecture, Isfahan Branch, Islamic Azad University, Isfahan, Iran;

Vahid Ghobadian, Department of Architecture, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran;

Bijan Abdolkarimi, Department of Philosophy, North Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran;

 

 

Abstract

Post-modernism is the dominant aspect of the cultural belief of the time that re-frames all actions and constructs distinct ideas of experiences and conditions at the deepest levels and everything that can be known about the contemporary world; As long as the centralized power gives way to a discrete plurality, and bring to the fore a manifestation of contemporary identity in the current era. This research - which has been done using the qualitative method and the grounded theory approach - with the general purpose to analyze and interpret the identity of Iran contemporary architecture based on post-modernity and critical thought, looking for an answer to this question, How can identity, as a critical approach, have an effect on the recognition of post-modern architecture - especially in the Iran contemporary era? In this research, the systematic approach known as Strauss and Corbin's theory (2019) was used to analyse the data. According to the classification of Corbin and Strauss (2022), the systematic approach has three stages of open coding (concepts), axial coding (Casual Conditions, Actions & Interactions, Context, Intervening Conditions and Consequences) and selective coding. In the collection and extraction of the main categories and sub-categories, from the documentary and citation resources and the interview tools have been used. The special emphasis of the research is on the views and opinions of those professors and architects who work both academically and professionally. Hence, the research data has been compiled and analysed in semi-structured interviews. The responses at the highest saturation level reached relative saturation in the 17th interview. The interview process is continued until the 25th to ensure the data and obtain absolute saturation. The content of data was coded by Strauss and Corbin coding method in three stages (open, central and selective). In the coding process of 17 interviews, the frequency of the 5969 coded items, was reduced to 317 open codes from the frequency ratio of 1337 codes after refining and merging. The obtained codes, in the number of 53 axial categories and 8 selective categories, were related to the axial theme of Iran Contemporary Architecture Identity. The Observations Percentage Agreement of 90.37% indicates relatively complete reliability and coverage of criterion level of more than 0.6 of Kappa coefficient, describing validity as ideal. Therefore, the research quality index is acceptable, and the reliability and validity of the research are confirmed. The research results can be valuable and interpreted by examining the criteria of matching, generalization, understanding, and control. The findings show that the result of summarizing the causal variables of the research in the mediating conditions of the existing situation, provides an event that in a fundamental attitude, between the (narcissism to self-defeat) truth and (self-belief) Iranian essence, and in a historical discourse, between a re-reading of what exists and a re-presentation of what should exists, in a Preventive (and not Mandatory) form and in a reading of a critical realism and feedback interpretation of self-reflection evaluation from the feedback of others, they recreate the way of being.

 

Keywords

Identity, Event, Dialectic, Critical Realism, Iran Contemporary Architecture

 

 

 

 

______________________________________________________________________________________________________________E

* Corresponding Author Email: mghasemi@khuisf.ac.ir

[1] M.A.K.Halliday’s Systemic functional


مقالات مرتبط

حقوق این وب‌سایت متعلق به سامانه مدیریت نشریات دانشگاه آزاد اسلامی است.
حق نشر © 1403-1400

صفحه اصلی| عضویت/ ورود| درباره سند| تماس با ما|
[English] [العربية] [en] [ar]