گونه بندي كاخ هاي صفويه و تبيين نقش شاه سليمان صفوي در گسترش كوشك هاي تفريحي شهر اصفهان
محورهای موضوعی : معماریاميرمحمد چنگيزي محمدي 1 , زینب طالبی 2 *
1 - گروه معماري ، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامي، نجف آباد، ايران
2 - استادیار گروه شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی نجف آباد
کلید واژه: شاه‌سلیمان, نقش‌جهان, تالار اشرف, کاخ هشت‌بهشت, تخت‌سلیمان ,
چکیده مقاله :
كاخها دوره صفويه داراي عملكرد و كالبدهاي گوناگوني بودند كه تا كنون مورد بررسي زيربينانه قرار نگرفتهاند. دگرگونی معماری در شهر اصفهان در دوره‌ی شاه سلیمان (۱۱۰۵-۱۰۷۷) نيز ازجمله موضوع‌های تاریخی است که کمتر موردتوجه قرارگرفته است تا روشن شود وی با ويژگيهاي شخصيتي خاص خود چگونه بر گسترش يكي از اين گونههاي كاخ يعني كوشك هاي تفريحي نقش ويژه داشته است. این پژوهش با روش تاریخی – تفسیری و با استفاده از منابع دست‌اول تاریخی به بررسی این موضوع پرداخته است. بیشتر منابع مکتب اصفهان و دوره‌ی صفوی را امری واحد تلقی کرده و به تفاوت‌هایی که هر پادشاه باشخصیت ویژه خویش در شهر ایجاد کرده کمتر پرداخته‌اند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد شاهان صفوی گرچه ساختمان‌های متعددی به نام کاخ ساختند ولی این بناها دارای یک عملكرد نبودهاند، شاه سلیمان برخلاف پدرانش که به ساخت کاخ‌های بار عام علاقه‌مند بودند، به ساخت کوشک‌های تفریحی به‌ویژه برای حرمسرا روي آورد.
The palaces during the Safavid period had different functions and structures that have not been thoroughly studied. . Safavid kings, including Shah Suleiman, played a significant role in shaping the city through physical transformations, urban events, social contexts, and their presence in the city. The evolution of architecture in Isfahan under Shah Suleiman (1077-1105) is a topic that has received limited attention. This study explores how Shah Suleiman, with his unique characteristics, influenced the expansion of palaces in the city, particularly for entertainment. By examining historical sources, it was found that Shah Suleiman focused on building entertainment pavilions, especially for the harem, using the Qarq method. The harem area in the city under his rule sometimes equaled several neighborhoods in Isfahan. . By analyzing primary sources, this article aims to shed light on the relationship between Shah Suleiman's personality and his actions in Esfahan, highlighting his unique impact on the city.
آقاشریفیان اصفهانی، حمید. (۱۳۹۴). پردیس هشت‌بهشت: بررسی رازوری کاخ هشت‌بهشت. حمید آقاشریفیان اصفهانی، هوشمند نفریان. اصفهان
اعتمادالسلطنه، م‍محمدحسن ب‍ن ع‍ل‍ی. (۱۳۶۳-۱۳۶۷). تاریخ منتظم ناصری. (تصحیح محمد اسماعیل رضوانی). تهران: دنیای کتاب
ام‍ب‍رس‍ز، ن‍ی‍ک‍لاس. (۱۳۷۰). تاریخ زم‍ی‍ن ل‍رزه‌ه‍ای ایران. (ن. ن. ام‍ب‍رس‍ز، چ. پ. م‍ل‍وی‍ل؛ ترجمه اب‍وال‍ح‍س‍ی‍ن رده). تهران: آگ‍اه
بدر، عاصفه. (۱۳۹۸). چهلستون: از کاخ تا موزه. عاصفه بدر، فریناز فاتحی؛ تولید محتوا و مدیریت تولید مرکز اصفهان‌شناسی و خانه ملل، [سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان]. اصفهان: سازمان فرهنگی اجتماعی و ورزشی شهرداری اصفهان،
ت‍اورن‍ی‍ه، ژان ب‍ات‍ی‍س‍ت. (۱۳۶۳). سفرنامه ت‍اورن‍ی‍ه. ) ترجمه اب‍وت‍راب ن‍وری؛ با ت‍ج‍دی‍دن‍ظر ک‍ل‍ی و تصحیح حمید ش‍ی‍ران‍ی). تهران: س‍ن‍ائ‍ی؛ اصفهان: کتابفروشی تایید
جکسون، پیتر و لاکهارت، لارنس. (۱۳۹۳). تاریخ ایران کمبریج: دوره‌ی صفوی (قسمت دوم) (جلد 6). ) مترجم: تیمور قادری(. تهران: مهتاب
جملی کارری، جووانی فرانچسکو. (۱۳۴۸). سفرنامه کارری. (ترجمه عباس نخجوانی و عبدالعلی کارنگ). تبریز: اداره کل فرهنگ و هنر آذربايجان شرقی
چنگیزی محمدی، امیرمحمد. (۱۳۹۵). روند تغییرات شهری اصفهان در دوره صفویه از آغاز دوره شاه صفی تا پایان دوره شاه عباس دوم. رساله برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته مطالعات معماری ایران دانشگاه شهید بهشتی
حسینی، عبدالحسین. (بی‌تا). وق‍ای‍ع ال‍س‍ن‍ی‍ن و الاع‍وام: گ‍زارش‍ه‍ای س‍ال‍ی‍ان‍ه از اب‍ت‍دای خ‍ل‍ق‍ت تا سال ۱۱۹۵ ه‍ج‍ری. (ب‍ت‍ص‍ح‍ی‍ح م‍ح‍م‍دب‍اق‍ر ب‍ه‍ب‍ودی) تهران: بی‌جا
حسینی سوانح‌نگار تفرشی، ابوالمفاخر‌بن فضل‌الله. (۱۳۸۸). تاریخ شاه‌صفی (تاریخ تحولات ایران در سالهای ۱۰۳۸ - ۱۰۵۲ ھ.ق.) به انضمام مبادی تاریخ زمان نواب رضوان‌مکان (شاه‌صفی) (تاریخ تحولات ایران در سالهای ۱۰۳۸-۱۰۴۱ ھ.ق. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محسن بهرام‌نژاد. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب
دره‍وه‍ان‍ی‍ان، ه‍اروت‍ون. (۱۳۷۷). تاریخ ج‍ل‍ف‍ای اصفهان. (ترجمه ل‍ئ‍ون م‍ی‍ن‍اس‍ی‍ان، م‍ح‍م‍دع‍ل‍ی م‍وس‍وی ف‍ری‍دن‍ی). اصفهان: نشر زن‍ده‌رود، نقش خ‍ورش‍ی‍د
س‍ان‍س‍ون. (۱۳۴۶). سفرنامه س‍ان‍س‍ون: وض‍ع ک‍ش‍ور ش‍اه‍ن‍ش‍اه‍ی ایران در زمان شاه سلیمان صفوی، تحقیق و مطالعه دق‍ی‍ق درباره آداب و اخ‍لاق و ح‍ک‍وم‍ت ایران. (ت‍ق‍ی ت‍ف‍ض‍ل‍ی). تهران: ابن‌سینا
سپنتا، عبدالحسین. (تیر و مرداد ۱۳۴۳). هشت‌بهشت و تالار اشرف. ارمغان. دوره سی و سوم - شماره 4 و 5 (7 صفحه - از 153 تا 159)
سمسار، محمد حسن و سراییان، فاطمه. (۱۳۸۲). کاخ گلستان (آلبوم خانه): فهرست عکس‌های برگزیده عصر قاجار. تهران: کتاب آبان
شاردن، ژان. (۱۳۷۲–۱۳۷۵). سفرنامه شاردن. (۵ جلد). (اقبال یغمایی). تهران: توس
ش‍ج‍اع، ع‍ب‍دال‍م‍ج‍ی‍د. (۱۳۸۴). زن، س‍ی‍اس‍ت و حرمسرا در عصر صفویه. س‍ب‍زوار: ام‍ی‍دم‍ه‍ر
صابری‌نسب، اعظم. (۱۴۰۱). شورای حرمسرا در عصر صفویه. قم: وثوق
عالمی، مهوش. (زمستان ۱۳۹۰). نماد پردازی در باغ ایرانی؛ حس طبیعت در باغ های سلطنتی صفوی. منظر. شماره 17(8 صفحه - از 6 تا 13 )
کیانی، محمد یوسف. (۱۳۶۶) معرفی یک نسخه خطی موزه بریتانیا: کاروانسراهای میدان نقش‌جهان و بازار اصفهان معرفی و نقد. اثر شماره 21. (۸ صفحه - از 144 تا 151 )
کمپفر، انگلبرت. (۱۳۶۳). سفرنامه کمپفر. (ترجمه کیکاوس جهانداری). تهران: خوارزمی
گ‍ال‍دی‍ری، اوژن‍ی‍و. (۱۳۶۲). ع‍ال‍ی‍ق‍اپ‍و؛ ترجمه ع‍ب‍دال‍ل‍ه ج‍ب‍ل‌ع‍ام‍ل‍ی. تهران: سازمان م‍ل‍ی ح‍ف‍اظت آث‍ار ب‍اس‍ت‍ان‍ی ایران
گروت، لیندا و وانگ، دیوید. (۱۳۸۴) روش‌های تحقیق در معماری. ترجمه علیرضا عینی‌فر، تهران: دانشگاه تهران. موسسه انتشارات
ماهوان، احمد. (۱۳۸۳). تاریخ مشهد الرضا علیه‌السلام. مشهد: ماهوان
متی، رودل‍ف پی. (۱۳۹۳). ایران در بحران: زوال صفویه و سقوط اصفهان. (ترجمه‌ی حسن افشار). تهران: نشر مرکز
مستوفی، محمدمحسن. (۱۳۹۹). زبدة التواریخ. (بهروز گودرزی). تهران: سخن.
منصوری، انوشه. (۱۳۸۴). چهلستون (کتاب سال ۸۳ - ۸۴ ان‍ج‍م‍ن م‍ف‍اخ‍ر معماری ایران). مشهد: نخست
م‍ی‍رش‍ی‍ری، ل‍ی‍لا. (۱۳۸۳) ع‍م‍ارت رک‍ی‍ب خانه ن‍م‍ای‍ش‍گ‍اه آث‍ار تاریخی ه‍ن‍ری. اطلاع‍ات، (۲۵ مرداد ۱۳۸۳): ص ۷
ن‍ص‍رآب‍ادی، م‍ح‍م‍دطاه‍ر. (بی‌تا). ت‍ذک‍ره ن‍ص‍رآب‍ادی: م‍ش‍ت‍م‍ل بر ش‍رح‌ح‍ال و آث‍ار ق‍ری‍ب ه‍زار ش‍اع‍ر عصر صفوی. تهران: بی‌جا
ن‍ص‍ی‍ری، م‍ح‍م‍داب‍راه‍ی‍م‌ب‍ن زی‍ن‌ال‍ع‍اب‍دی‍ن. (۱۳۷۳). دس‍ت‍ور ش‍ه‍ری‍اران (سالهای ۱۱۰۵ تا ۱۱۱۰ ه. ق. پ‍ادش‍اه‍ی شاه س‍ل‍طان ح‍س‍ی‍ن صفوی). (به ک‍وش‍ش م‍ح‍م‍دن‍ادر ن‍ص‍ی‍ری‌‌م‍ق‍دم). تهران: انتشارات دکتر محمود افشار
ن‍وائ‍ی، عبدالحسین. (۱۳۶۰). اسناد و م‍ک‍ات‍ب‍ات س‍ی‍اس‍ی ایران از سال ۱۰۳۸ تا ۱۱۰۵ ه. ق ه‍م‍راه با ی‍ادداش‍ت‍ه‍ای ت‍ف‍ص‍ی‍ل‍ی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
وال‍ه اصفهانی، م‍ح‍م‍دی‍وس‍ف. (۱۳۸۰). ایران در زمان شاه صفی و شاه عباس دوم (۱۰۳۸ - ۱۰۷۱ه-.ق) (ح‍دی‍ق‍ه ش‍ش‍م و ه‍ف‍ت‍م از روض‍ه ه‍ش‍ت‍م) خ‍ل‍د ب‍ری‍ن. تصحیح و ت‍ع‍ل‍ی‍ق و ت‍وض‍ی‍ح و اض‍اف‍ات م‍ح‍م‍درض‍ا ن‍ص‍ی‍ری. تهران: ان‍ج‍م‍ن آث‍ار و م‍ف‍اخ‍ر فرهنگی
وح‍ی‍د ق‍زوی‍ن‍ی، م‍ح‍م‍دطاه‍رب‍ن ح‍س‍ی‍ن. (۱۳۸۳). تاریخ ج‍ه‍ان آرای ع‍ب‍اس‍ی.) مقدمه، تصحیح و ت‍ب‍ل‍ی‍غ‍ات س‍ع‍ی‍د م‍ی‍رم‍ح‍م‍د ص‍ادق؛ زی‍رن‍ظر اح‍س‍ان اش‍راق‍ی(. تهران: پ‍ژوه‍ش‍گ‍اه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
هنرفر، لطف الله. (تیر ۱۳۵۱). هشت‌بهشت اصفهان. هنر و مردم شماره 117 (15 صفحه - از 2 تا 16 ).
همایون، غلامعلی. (۱۳۴۸). اسناد مصور اروپائیان از ایران از اوایل قرون وسطی تا اواخر قرن هیجدهم، ۲ ج. تهران: دانشگاه تهران.
یوسف جمالی، محمد کریم و زینب حیدری. (بهار ۱۳۹۲). تبیین و بررسی اوضاع فرهنگی و معماری ایران در زمان شاه سلیمان صفوی. پژوهش های علوم انسانی، سال چهارم - شماره 19 (24 صفحه - از 103 تا 126 ).
Brun,Corneille le. (1720) Voyage to the Levant and Travels into Moscovy, Persia, and the East Indies (English translation, London: printed for A. Bettesworth and C. Hitch, S. Birt, C. Davis, J. Clarke, S. Harding D. Browne, A. Millar, J. Shuckburgh, and T. Osborne.
Chardin, Jean. (1670). Voyages de Mr. Le Chevalier Chardin en Perse et autres lieux de l'Orient. Paris: Le Normant. Flandin, Eugene Napoleon.1851. Voyage en Perse de m.m[Book]\ Eugene Flandin peintre, et Pascal Coste architecte. Paris: Gide et J. Baudry
Kaempfer, Engelbert(1712),AMOENITATUM EXOTICARUM POLITICO-PHYSICO-MEDICARUM FASCICULI V.
Lemgoviae:Typis & impensis Henrici Wilhelmi Meyeri, aulae Lippiacae typographi سایت‌های اینترنتی: Alaghehband,Fariborz. 360cities 360cities.net/image/ashraf-hall-03
Jubbadar, Ali Quli. britishmuseum.org/collection/object/W_1920-0917-0-295
Wikipédia. (21 avril 2021 à 20:45 (Guillaume-Joseph Grelot.https://fr.wikipedia.org/wiki/Guillaume-Joseph_Grelot
forouzanfar(۸, آوریل, ۲۰۲۴) www.instagram.com/mh__forouzanfar?igsh=azdtNXcwejY3Njhn