واکاوی جایگاه ممالیک در زمان انتقال خلافت عباسی از بغداد به مصر
محورهای موضوعی : مباحث معرفتی و روش شناختی و تاریخ پژوهیسید محمد احمدی مقدم 1 , رضا کیانی نیا 2 * , غفار پوربختیار 3
1 - گروه تاریخ ، واحد شوشتر ، دانشگاه آزاد اسلامی ، شوشتر ، ایران.
2 - گروه تاریخ ، واحد شوشتر ، دانشگاه آزاد اسلامی ، شوشتر ،ایران. (نویسنده مسئول )
3 - گروه تاریخ ، واحد شوشتر ، دانشگاه آزاد اسلامی ، شوشتر ،ایران.
کلید واژه: ممالیک, خلافت, بغداد, مصر ,
چکیده مقاله :
در دوران انتقال خلافت عباسی از بغداد به مصر، نقش ممالیک به عنوان نیروی نظامی و اداری بسیار برجسته بود. ممالیک ابتدا به عنوان غلامان نظامی وارد ساختار حکومت می‌شدند و پس از آموزش‌های نظامی و اداری، به عنوان سربازان و مدیران حکومتی خدمت می‌کردند. این سیستم بردگی نظامی در دوره عباسیان شکل گرفت و ممالیک به دلیل توانمندی‌های نظامی و وفاداری به اربابان، به سرعت در ساختار حکومتی نفوذ کردند. ممالیک عموماً از مناطق ترک‌تبار و قفقاز به خدمت گرفته می‌شدند و با پیشرفت در ساختار قدرتی، به مناصب بالاتری در حکومت دست یافتند. آن‌ها با سازمان‌دهی منظم و توانایی‌های نظامی فراوان، به فرماندهی سپاه و حتی به امارت و سلطنت رسیدند. در مصر، ممالیک نه تنها به عنوان نیروی نظامی، بلکه به عنوان اصلی‌ترین بازیگران سیاسی و اقتصادی تلقی می‌شدند که نقش مهمی در تقویت و حفظ ساختار حکومتی داشتند. انتقال خلافت به مصر نماد تغییرات عمیق در ساختار قدرت و نقش ممالیک در تقویت این ساختار بود. ممالیک با تأسیس نظامی مرکزی، اقتصاد و فرهنگ مصر را توسعه دادند و به رونق این منطقه کمک کردند. این مقاله با بررسی نقش گسترده ممالیک در دوران خلافت عباسی، به نقش بی‌نظیر آنان در تاریخ اسلامی پرداخته است.
During the transition of the Abbasid Caliphate from Baghdad to Egypt, the role of the Mamluks as a military and administrative force was highly prominent. Initially, the Mamluks entered the governmental structure as military slaves. After receiving military and administrative training, they served as soldiers and government officials. This system of military slavery emerged during the Abbasid era, and due to their military capabilities and loyalty to their masters, the Mamluks quickly infiltrated the government structure. They were primarily recruited from Turkic and Caucasian regions and, with advancement in the power structure, attained higher positions within the government. Through their organized structure and exceptional military skills, they rose to command armies and even ascended to the emirate and sultanate. In Egypt, the Mamluks were not only a military force but also regarded as the main political and economic actors, playing a crucial role in strengthening and maintaining the governmental structure. The transfer of the caliphate to Egypt symbolized profound changes in the power structure, and the Mamluks played a significant role in reinforcing this structure. By establishing a central military system, they developed Egypt's economy and culture, contributing to the region’s prosperity. This article, by examining the extensive role of the Mamluks during the Abbasid Caliphate's transition, addresses their unique role in Islamic history.
مراجع
ـ پورعابدینی،مریم, پ.س., مقایسه تطبیقی تذهیب قرآن های دوره ایلخانی و ممالیک مصر(نمونه موردی: قرآنهای متعلق به ۷۰۱ تا ۷۱۶ هجری قمری ۱۳۰۲- تا ۱۳۱۳ میلادی). هفتمین کنفرانس بین المللی مطالعات میان رشته علوم انسانی و اسلامی ایران 1401.
ـ پورمحمدی‌املشی, ن., رویارویی در دو جبهه (دولت ممالیک و نقش سیاسی و تمدنی آنان در تاریخ اسلام). کتاب ماه تاریخ و جغرافیا, 1387. 123(1): p. 96-98.
ـ رهبری, دولت ممالیک مصر و ارتباط آن با خلافت عباسی. فرهنگ پژوهش, 2014. 19: p. 97-116.
ـ سیفی، احسان., تحقیقی پیرامون وافدیه اویراتیه بزرگ ترین موج پناهندگان مغول به دولت ممالیک مصر. 1388.
ـ شریفی, عودی, ستار, رضاءی, & رمضان. ویژگی‌ها و روش‌های تاریخ‌نگاری در عصر ممالیک (648 تا 923 ه. ق.). پژوهشنامه امامیه, 2023. 9(17): p. 183-209.
ـ عسگری، فاطمه؛ برزگر کلیشمی، ولی الله , بررسی پدیده گرانی و راه های مقابله با آن در مصر دوره ممالیک بحری. 2021.
ـ غفرانی, علی., مروری بر منابع تاریخی دورة ممالیک. مقالات و بررسیها (منتشر نمی شود), 1999. 66.
ـ غلامی،فرود, ا.س.م., نگاهی به اوضاع آموزش دوره ممالیک. پژوهش های تاریخی، اجتماعی و سیاسی, 1396. 1(3): p. 54-41.
ـ قزوینی نظم آبادی, م. و ع. رحیمی, جایگاه تشیع در قلمرو حکومت ممالیک. 1394.
ـ مقدم, ا. و ک. نیا, واکاوی تاریخی تحلیلی موضع دولت ممالیک در مورد شیعیان مصر و شام. پژوهش نامه تاریخ, 2021. 16(64).
ـ میرحمزه،سمانه, امانی چاکلی، بهرام؛ تقوی سنگدهی، سیده لیلا, بررسی تطبیقی شرح حال نگاری در عصر عباسی (656-132 ه . ق) و ممالیک (923-648 ه . ق). تاریخنامه خوارزمی, 1393. 1(4).
ـAmitai, R., The resolution of the Mongol-Mamluk war, in Mongols, Turks, and Others. 2005, Brill. p. 359-390.
ـHathaway, J., The politics of households in Ottoman Egypt: the rise of the Qazdaglis. 2002: Cambridge University Press.
ـHofer, N.C., Sufism, state, and society in Ayyubid and early Mamluk Egypt, 1173–1309. 2011: Emory University.
ـHolt, P.M., The Age of the Crusades: the Near East from the eleventh century to 1517. 2014: Routledge.
ـHumphreys, R.S., From Saladin to the Mongols: The Ayyubids of Damascus, 1193-1260. 1977: Suny Press.
ـIrwin, R., The Middle East in the Middle Ages: The Early Mamluk Sultanate, 1250-1382. 1986: Southern Illinois University Press.
ـKennedy, H., The Prophet and the age of the Caliphates: the Islamic Near East from the sixth to the eleventh century. 2022: Routledge.
ـPetry, C.F., Protectors or praetorians?: the last Mamluk sultans and Egypt's waning as a great power. 1994: Suny Press.
ـRapoport, Y. and S. Connerman, New Directions in the Social History of the Mamluk Era. History and Society during the Mamluk Period (1250–1517). Studies of the Annemarie Schimmel College i, 2014: p. 143-155.
ـTagir, S., The Bahri Mamluks in the politics and society of Egypt and the Middle East in the 13th–14th centuries. 2017.