بررسی و شناسایی عناصر مهم و مؤثر در ارزیابی کیفیت زیبایی‌شناختی انواع سیمای سرزمین
محورهای موضوعی : آب و محیط زیستفضل الله احمدی میرقائد 1 , مرجان محمدزاده 2
1 - دکتری آمایش محیط‌زیست، دانشکده شیلات و محیط زیست، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، ایران. *(مسوول مکاتبات)
2 - استادیار گروه محیط‌زیست، دانشکده شیلات و محیط زیست، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، ایران
کلید واژه: سیمای سرزمین, کیفیت بصری, عناصر زیبایی‌شناختی, معیارهای اکولوژیکی, معیارهای اقتصادی – اجتماعی,
چکیده مقاله :
با توجه به محدودیت‌ها و پتانسیل اکوسیستم‌های سرزمین، یکپارچگی و روابط اکولوژیک بین اجزای مختلف آن به خاطر تشدید فعالیت‌های غیر منطقی انسان به شدت آسیب‌پذیر به نظر می‌رسد. بنابراین جهت حفظ یکپارچگی و تعادل اکوسیستم‌ها و همچنین دست یابی به توسعه پایدار ضروری است در طرح‌ریزی و برنامه‌ریزی سرزمین جنبه‌های مختلف محیط زیست از جمله کیفیت زیبایی‌شناختی سیماهای آن مورد توجه و تأکید قرار گیرد. در ارزیابی کیفیت زیبایی‌شناختی سیماهای یک قطعه از سرزمین شناسایی و مطالعه عناصر مهم و تأثیرگذار بر کیفیت آن لازم و ضروری به نظر می‌رسد. در مطالعه حاضر با مدنظر قرار دادن بررسی و شناسایی عناصر مهم در ارزیابی کیفیت زیبایی‌شناختی انواع سیمای سرزمین، ویژگی‌ها و معیارهای زیبایی‌شناختی مورد استفاده در مطالعات و مستندات گذشته مورد بررسی قرار گرفت. پس از آن، عناصر مهم و تأثیرگذار سرزمین از جنبه‌های مختلف اکولوژیکی، اقتصادی - اجتماعی و بصری در ارزیابی کیفیت زیبایی‌شناختی سیماهای شهری، جنگلی، کشاورزی، ساحلی، دشتی و کوهستانی شناسایی شدند. بر اساس عناصر و معیارهای شناسایی شده، تجزیه و تحلیل کیفی در رابطه با هر یک از سیماهای سرزمین صورت پذیرفت. این مطالعه نشان داد که شناخت و آگاهی در مورد عناصر محیط زیستی و بصری تأثیر گذار است و خصوصیات آنها می تواند در ارزیابی کیفیت بصری سیمای سرزمین کمک کننده بوده و موجب تسهیل در روند آن شود.
Due to limitations and potential of land ecosystems, ecological integrity and interactions between the various components of land show vulnerable because of the escalation of irrational human activities. So, it is essential that different environmental aspects such as landscape aesthetic quality be considered in landscape management and planning in order to preserve integrity and balance of ecosystems as well as to achieve sustainable development. Also, it seems necessary to identify and study the important elements affecting quality and aesthetic aspects of landscape in visual quality assessment process. In this study, considering the review and identification of important elements in visual quality assessment of landscape, aesthetic criteria and characteristics were examined based on scientific studies and existing documents. After that, the important and effective elements identified about the various ecological, socio-economic and aesthetic aspects in the visual quality assessment of urban, forest, agriculture, coastal, desert and mountain landscapes. The qualitative analysis was performed in relation to each of the landscapes according to the identified elements and components. This study showed that understanding and awareness of the effective environmental and visual elements and their properties can be helpful in visual quality assessment of different landscape types and it will facilitate its process
1- مخدوم، مجید. «شالوده آمایش سرزمین». چاپ ششم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.1384، 289 ص.
2- مک هارگ، ایان، (نویسنده). وهابزاده، عبدالحسین، (مترجم). «طراحی با طبیعت». چاپ اول، مشهد: انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد، 1386، 197ص.
3- Bell, S., 2004. Landscape, Pattern, Perception and Process. Translated from English into Persian by B. Aminzadeh. Tehran: Tehran University Press.
4- مخدوم، مجید. «طراحی و مهندسی پارکهای ملی و جنگلی». چاپ اول، تهران: مرکز نشر دانشگاهی. 1390، 120 ص.
5- Ndubisi, F., 2002. Ecological Planning: A Historical and Comparative Synthesis Center Books on Contemporary Landscape Design, Johns Hopkins University Press, pp. 288.
6- میرکریمی، س.ح.، سعیدی، س.، محمد زاده، م. و سلمان ماهینی، ع.، کاربرد روش PCAدر ارزیابی کیفیت بصری سیمای سرزمین (مطالعه موردی: حوزه زیارت استان گلستان)، فصلنامه محیط شناسی، 1393، دوره 40، شماره 2، صص 462-451.
7- گلچین، پ.، نارویی، ب. و ایرانی بهبهانی، ه.، بررسی ترجیحات استفاده کنندگان بر پایه ارزیابی کیفیت بصری (مطالعه موردی: پارک جنگلی شهری ملت زاهدان)، فصلنامه محیط شناسی، 192، سال 39، شماره 68، صص 203-193.
8- Punter, V., 1982. Landscape Aesthetics: a synthesis and critique in valued Environments, John R. Gold and Jacqueline Burgess, eds. London: George Allen and Unwin, 111-123.
9- Zonneveld, I.S., 1979. Land Evaluation and Landscape Science. International Training Center, Enschede, TheNetherlands.
10- مخدوم، مجید. درویش صفت، علی اصغر. جعفرزاده، هورفر. مخدوم، عبدالرضا. «ارزیابی و برنامه‌ریزی محیط زیست با سامانه‌های اطلاعات جغرافیایی». چاپ چهارم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران. 1380، 308 ص.
11- Makhdoum, M.F., 2008. Landscape ecology or environmental studies (Land Ecology) (European Versus Anglo- Saxon schools of thought). J. Int. Environmental Application & Science, 3(3): 147-160.
12- محملی ابیانه، ح.ر.، ارزیابی مفهوم منظر در طرح‌های شهری: مقایسه تطبیقی سیر تکوین طرح‌های جامع تهران با تجارب جهانی، فصلنامه علمی پژوهشی باغ نظر، 1390، شماره 17، سال 8، صص 104-95.
13- بمانیان، م.، احمدی، ف. و پور یوسف‌زاده، س.، اصول طراحی سیمای طبیعی در مناطق حفاظت شده با تأکید بر اصول و معیارهای IUCN، پژوهش های محیط زیست، 1390، سال 2، شماره 4، صص85-75.
14- Kalivoda, O., Vojar, J., Skrivanova, Z., Zahradník, D., 2014. Consensus in landscape preference judgments: The effects of landscape visual aesthetic quality and respondents’ characteristics. Journal of Environmental Management, 137: 36-44.
15- Zube, E. H., Smardon, R. C., Palmer, F., Fellemen, J. P., 1986. Landscape values: history, concepts, and application in foundations for visual project analysis. New York: John Wiley and Sons, 3-9.
16- Feimer, N. R., Smardon, R. C., Craik, K. H., 1981. Evaluating the Effectiveness of Observer-based visual resource and impact assessment methods. Landscape Res., 9: 12-19.
17- Zube, E.N., Sell, J.L., Taylor, J.G., 1982. Landscape perception: research, application and theory. Landscape Planning, 9: 1-33.
18- Daniel, T.C., Vining, J., 1983. Methodological issues in the assessment of landscape quality. New York: Plenum.
19- سعیدی، س.، محمدزاده، م.، سلمان ماهینی، ع. و میرکریمی، س.ح.، بررسی شیوه‌های مختلف ارزیابی کیفیت زیبایی‌شناختی سیمای محیط، محیط زیست و توسعه، 1392، سال 4، شماره 8، صص 70-59.
20- Pouta, E., Grammatikopoulou, I., Hurme, T., Soini, K., Uusitalo, M., 2014. Assessing the Quality of Agricultural Landscape Change with Multiple Dimensions, Land, 3: 598-616.
21- Cengiz, T., 2014. Visual Quality Method in Assessing Landscape Characteristics: Case Study of Bozcaada Island, Journal of Coastal Research, 30(2): 319-327.
22- Yao, Y., Zhu, X., Xu, Y., Yang, H., Wu, X., Li, Y., Zhang, Y., 2012. Assessing the visual quality of green landscaping in rural residential areas: the case of Changzhou, China, Environ Monit Assess, 184: 951–967.
23- Bulut, Z., Yilmaz, H., 2008. Determination of landscape beauties through visual quality assessment method: a case study for Kemaliye (Erzincan/Turkey). Environment monitoring assessment, 141: 121- 129.
24- Wong, K., Domroes, M., 2005. Visual quality of urban park scenes of Kowloon Park, Hong Kong: likeability, affective appraisal, and cross-cultural perspectives, Environment and Planning B: Planning and Design, 32: 617 – 632.
25- Arriaza, M., Cañas-Ortega, J.F., Cañas-Madueño, J.A., Ruiz-Aviles, P., 2004. Assessing the visual quality of rural landscapes. Landscape and Urban Planning, 69: 115 – 125.
26- رفیعانی خاچک، پ.، محمدزاده، م. و میرکریمی، س.ح.، ارزیابی بصری کیفیت سیماها بر اساس رهیافت ادراکی، الگویی برای مدیریت مطلوب‌تر مناطق طبیعی تفرجی (مطالعه موردی: مسیرهای پیاده روی حوضه آبخیز زیارت گرگان)، پژوهش‌های محیط زیست، 1393، سال 5، شماره 9، صص 14-3.
27- سعیدی، س.، ارزیابی کیفیت بصری و مدلسازی ارزشهای زیبایی‌شناختی در طول مسیرهای پیاده روی حوضه زیارت، پایان نامه کارشناسی ارشد محیط زیست، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، 1392، 144ص.
28- دانشپور، س.ع. و پریور، پ.، ارتقای کیفیت عملکرد اکولوژیکی و زیبایی‌شناختی سیما روددره‌های شهری با استفاده از فرایند تحلیل سلسله مراتبی (رود دره کن، شهر تهران)، پژوهش‌های محیط زیست، 1392، سال 4، شماره 8، صص 116-105.
29- گلچین، پ.، ناروئی، ب. و مثنوی، م.، ارزیابی کیفیت بصری فضاهای آموزشی بر اساس ترجیحات استفاده کنندگان؛ (مطالعه موردی: دانشگاه سیستان و بلوچستان)، فصلنامه محیط شناسی، 1391، سال 38، شماره 62، صص 150-135.
30- خلیل نژاد، س.خ. و امین زاده، ب.، راهبردهای مدیریت بصری سیما در محدوده پارک میان راهی خور و اطراف آن در استان خراسان جنوبی، پژوهش‌های محیط زیست، 1390، سال2، شماره 3، صص 12-1.
31- جهانی، ع.، مخدوم، م.، فقهی، ج. و اعتماد، و.، تعیین کیفیت منظر و نقاط چشم انداز به منظور کاربری اکوتوریسم (مطالعه موردی: بخش پاتم جنگل خیرود)، پژوهش های محیط زیست، 1390، سال 2، شماره 3، صص 20-13.
32- پریور، پ.، بسط راهبردهای اکولوژیکی برای ارتقای پایداری رود دره‌های شهری: مطالعه موردی رود دره کن- شهر تهران، دوماهنامه شهرنگار، 1392، شماره 64 و 65، صص 39-31.
33- گلچین، پ. و ایرانی بهبهانی، ه.، ارزیابی محیط و سیما محوطه‌های باستانی با تاکید بر رویکرد زیبایی‌شناسی بصری؛ مطالعه موردی منطقه بیشاپور - تنگ چوگان، فصلنامه محیط شناسی، 1392، سال 39، شماره 66، صص 24-11.
34- Rosley, M.S.F., Lamit, H., Rahman, S.R.A., 2013. Perceiving the aesthetic value of the rural landscape through valid indicators, Procedia - Social and Behavioral Sciences, 85: 318 – 331.
35- Hammitt, W.E., Pattersonb, M.E., Noe, F.P., 1994. Identifying and predicting visual preference of southern Appalachian forest recreation vistas, Landscape and Urban Planning, 29: 171- 183.
36- Aminzadeh, B., Ghorashi S., 2007. Scenic Landscape Quality and Recreational Activities in Natural Forest Parks, Iran, Int. J. Environ. Res., 1(1):5-13.
37- Rosley, M.S.F., Rahman, S.R.A., Lamit, H., 2014. Biophilia theory revisited: experts and non-experts perception on aesthetic quality of ecological landscape, Procedia - Social and Behavioral Sciences, 153: 349 – 362.
38- Junge, X., Schüpbach, B., Walter, T., Schmid, B., Lindemann-Matthies, P., 2015. Aesthetic quality of agricultural landscape elements in different seasonal stages in Switzerland, Landscape and Urban Planning, 133: 67–77.
39- Gruehn, D., Roth, M., 2010. Landscape preference study of agricultural landscapes in Germany, Tájökológiai Lapok Special Issue: 67–78.
40- Vouligny, E., Domon, G., Ruiz, J., 2009. An assessment of ordinary landscapes by an expert and by its residents: Landscape values in areas of intensive agricultural use. Land Use Policy, 26: 890–900.
41- Anfuso, G., Williams, A.T., Hernandez, J.A., Pranzini, E., 2014. Coastal scenic assessment and tourism management in western Cuba. Tourism Management, 42: 307-320.
42- Ergin, A., Karaesmen, E., Micallef, A., Williams, A. T., 2004. A new methodology for evaluating coastal scenery: fuzzy logic systems, Area, 36(4): 367–386.
43- Morgan, R., 1999. Some Factors Affecting Coastal Landscape Aesthetic Quality Assessment, Landscape Research, 24(2): 167-184.
44- De Val, G., Muhlhauser, S.H., 2014. Visual quality: An examination of a South American Mediterranean landscape, Andean foothills east of Santiago (Chile). Urban Forestry & Urban Greening, 13: 261–271.
45- Beza, B.B., 2010. The aesthetic value of a mountain landscape: A study of the Mt. Everest Trek. Landscape and Urban Planning, 97: 306–317.
46- Uzun, O., Müderrisoglu, H., 2010. Visual landscape quality in landscape planning: Examples of Kars and Ardahan cities in Turkey, African Journal of Agricultural Research, 6(6): 1627-1638.
47- Acar, C., Kurdoglu, B., Kurdoglu, O., Acar, H., 2006. Public preferences for visual quality and management in Kaçkar Mountains National Park (Turkey). The International Journal of Sustainable Development and World Ecology, 13(6): 499– 512.
_||_