ارزیابی ترجیحات بصری و زیبایی‌شناختی کاربران از منظر پارکهای شهری (مطالعه موردی: پارک شهری صیاد شیرازی بیرجند)
محورهای موضوعی :
طراحی محیط زیست
بهروز ناروئی
1
(دانشجوی دکتری آمایش محیط زیست، پژوهشکده علوم محیطی، دانشگاه شهید بهشتی، عضو هیئت علمی گروه مهندسی فضای سبز دانشگاه سیستان و بلوچستان)
مریم یل
2
(کارشناسی مهندسی فضای سبز، دانشگاه سیستان و بلوچستان)
تاریخ دریافت : 1396/11/04
تاریخ پذیرش : 1398/06/04
تاریخ انتشار : 1400/04/01
کلید واژه:
ارزیابی کیفیت بصری,
طبقه بندی کیفیت,
ادراک منظر,
ترجیحات مردمی,
زیبایی شناختی منظر,
چکیده مقاله :
زمینه و هدف: در حال حاضر استفاده از پارکهای شهری به دلیل افزایش روزافزون جمعیت، سبک زندگی آپارتمان نشینی و فاصله گرفتن فضای کالبدی شهرها از محیط‌های طبیعی، بیش از گذشته مورد توجه شهروندان قرار گرفته است. پارکهای شهری به عنوان بخشی از زیر ساخت‌های طبیعی و مؤلفه‌های موثر در سیمای شهر، محل ارتباط انسان شهرنشین و طبیعت هستند و بدون شک می‌توان منظر را به عنوان یکی از مؤلفه‌های تاثیرگذار در میزان جذابیت، هویت و پایداری آنها دانست. مطالعه ارزیابی ترجیحات مردمی از کیفیت بصری منظر می‌تواند نقشی حیاتی در شناسایی منظر‌های موجود با ارزش بصری مختلف در راستای حفاظت و ساماندهی وضع موجود در پارکهای شهری داشته باشد. این پژوهش سعی بر آن دارد تا بر اساس رویکرد ترجیحات مردمی به ارزیابی بصری منظر پارک شهری صیاد شیرازی بیرجند بپردازد.روش بررسی: در این پژوهش بر اساس کاربری‌ها و مشابهت فضاها و فعالیت‌ها کل فضای پارک به 2 پهنه تفرجی و خدماتی- رفاهی دسته بندی شد. سپس 8 عکس از هر پهنه (در مجموع 16 عکس) با در نظر گرفتن شاخص های بصری چون پیچیدگی، پیوستگی، تصویرپذیری و آشفتگی که توصیف کننده ویژگی‌های بصری منظر و نظریه‌‌های مرتبط با ترجیح و تجربه منظر هستند، انتخاب گردید. برای تعیین معیار‌هایی که استفاده‌کنندگان در ارزیابی زیبایی یا نازیبایی کیفیت بصری منظر مد‌نظر قرار می‌دهند ضمن تهیه پرسشنامه و مصاحبه (از میان 100 کاربر به عنوان نمونه آماری محاسبه شده بر اساس مدل کوکران)، از تکنیک طبقه‌بندی کیفیت (Q Sort) استفاده شده است.یافته ها: مطالعه حاضر نشان می‌دهد که پهنه‌ی تفرجی با میانگین امتیاز 601/0 به منزله‌ی پهنه‌ی مطلوب (دارای بیشترین مناظر مطلوب) و پهنه‌ی خدماتی-رفاهی با میانگین امتیاز 248/0 به منزله‌ی پهنه‌ی نامطلوب (دارای کمترین مناظر مطلوب) از لحاظ کیفیت بصری از سوی استفاده‌کنندگان انتخاب شدند.بحث و نتیجه گیری: از دیدگاه کاربران کمبود فضای سبز و همچنین عدم ایجاد هماهنگی بین الگوهای طراحی کاشت موجود با ساختار طبیعی سایت در پهنه خدماتی رفاهی، نقش مهمی را در کاهش کیفیت بصری منظر در این پهنه ایفا می کند.
منابع و مأخذ:
عزیزی جلیلیان، منا. دانه کار، افشین. 1391، تعیین و تحلیل میزان استاندارد شاخص های کلیدی استفاده از پارک شهری مطالعه موردی: پارک های شهری کرج، نشریه هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، دوره 17، شماره 2، ص 75-85.
سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، 1380، ضوابط طراحی فضای سبز شهری، معاونت امور فنی، دفتر امور فنی و تدوین معیارها، تهران. ص 29.
مفیدی شمیرانی، سید مجید. علوی زاده، الهام. 1389. پارک شهری در گذار تحول رویکردی بصری به اکولوژیک در طراحی پارک های شهری، ماهنامه منظر، شماره دهم. ص 60..
خلیل نژاد، سید محمد رضا. امین زاده، بهناز، 1390، راهبردهای مدیریت بصری منظر در محدوده پارک میان راهی خور و اطراف آن در استان خراسان جنوبی، پژوهش های محیط زیست، سال 2، شماره 3، ص 5.
گلچین، پیمان، ناروئی، بهروز، مثنوی، محمدرضا، 1391. ارزیابی کیفیت بصری فضاهای آموزشی بر اساس ترجیحات استفاده کنندگان (مطالعه موردی: دانشگاه سیستان و بلوچستان)، محیط‌شناسی، شماره 62..
بزی، خدارحم. خمر، غلامعلی. کیانی، اکبر. میرشکاری، محمدعلی. گلچین، پیمان. 1392. ارزیابی ترجیحات متفاوت سنی از مناظر بصری پارک ملت زاهدان، جغرافیا و آمایش شهری-منطقه ای، شماره 9. ص 51(49-68).
Zube, E. H., J. L., Sell, & J. G. Taylor, 1982, Landscape perception: Research, application and theory. Landscape Planning. 9:1-33.
Taylor, J.G, Zube, E.H. & Sell, J.L, 1987, Landscape assessment and perception research Methods. In: Methods in Environmental and Behavioral Research, R. B. Bechtel, & R. W. Marans, pp. 361-393, Nostrand Reinhold, ISBN: 0442211570, New York.
Daniel, T. C., & Vining, J., 1983, Methodological issues in the assessment of landscape quality. New York: Plenum.
گلچین، پیمان، ناروئی، بهروز، ایرانی بهبهانی، هما، 1392. بررسی ترجیحات استفاده کنندگان بر پایه ارزیابی کیفیت بصری (مطالعه موردی: پارک جنگلی شهری ملت زاهدان)، محیط شناسی، دوره 39، شماره 4، صفحه 203- 193.
امین زاده، بهناز، 1389. ارزیابی زیبایی و هویت مکان، نشریه هویت شهر، سال پنجم، شماره 7 صص 3-14.
فیضی، محسن. باقری، محمد. عظمتی، حمید رضا. 1386. رویکرد انسانی- محیطی در طراحی معماری، مجله فناوری آموزش، سال اول، جلد اول، شماره 3 صص 123-130.
Arthur,L.M., Daniel,T.C. & Boster,R.S. 1977, Scenic assessment: An overview. Landscape Planning, 4, 109-129.
Ribe, R. G., 1994. Scenic beauty perceptions along the ROS. Journal of Environmental Management, 42(3), 199– 221.
Hammitt, W. E., Patterson, M. E., & Noe, F. P., 1994. Identifying and predicting visual preference of southern Appalachian forest recreation vistas. Landscape and Urban Planning, 29 (2 –39), 171– 183.
Arriaza, M., Canas-Ortega, J. F., Canas-Madueno, J. A., & Ruiz-Aviles, P., 2004. Assessing the visual quality of rural landscapes. Landscape and Urban Planning, 69, 115 – 125.
Determination of landscape beauties through visual quality assessment method: a case study for Kemaliye (Erzincan/Turkey). Environment monitoring assessment, no.141, pp.121- 129
Daniel, T.C., 2001. Whither scenic beauty? Visual landscape quality assessment in the 21st century. Landscape and Urban Planning 54, 267–281.
Mok, J., Landphair, H . C., & Naderi, J. R., 2005. Landscape improvement impacts on roadside safety in Texas. Landscape and Urban Planning, 78(3), 263– 274.
Buijs, A.E., Elands, B.H.M., Langers, F., 2009. No wilderness for immigrants: cultural differences in image of nature and landscape preferences. Landscape and urban planning, LAND-1668; No. of Pages11.
Howley, P., 2011. Landscape aesthetics: Assessing the general publics’ preferences towards rural landscape. Ecological Economics, 72, 161-169.
Acar, H., Eroglu, E., Acar, C., 2013, Landscape values of rocky habitats in urban and semi-urban context of Turkey: A study of Tokat city. Journal of food, Agriculture & Environment, vol. 11(2): 1200-1211.
Fairweather,J.R., & Swaffeld,S.R., 1999. Public perception of natural and modixed landscapes of the Coromandel Peninsula, NewZealand. AERU Research Report No.241, Lincoln University.
Aminzadeh, B. and Ghorashi, S., 2006, "Scenic Landscape Quality and Recreational Activities in Natural Forest Parks", Iran, International Journal of Environmental Research, Vol. 1. No. 1; University of Tehran, Iran.
Stephenson, W., 1953. The study of behaviour: Q-technique and its methodology. Chicago, Ill: University of Chicago Press.
Webler, T., Tuler, S., & Krueger, R., 2001. What is a good public participation process? Five perspectives from the public. Environmental Management, 27 (3), 435–450.
Swaffield, S. R., & Fairweather, J. R., 1996. Investigation of attitudes towards the effects of land use change using image editing and Q sort method. Landscape and Urban Planning, 35(4), 213–230.
Previte, J., Pini, B., & Haslam-McKenzie, F., 2007. Q methodology and rural research. 47 (2), 135–147.
Barry, J., & Proops, J., 1999. Seeking sustainability discourses with Q methodology. Ecological Economics, 28(3), 337–345.
Lecouteur, A., & Delfabbro, P. H., 2001. Repertoires of teaching and learning: A comparison of university teachers and students using Q methodology. Higher Education, 42(2), 205–235.
Palmer,J.F., 1983. Assessment of coastal wetlands in Dennis, Massachusetts. Totowa, NJ: Allan held Osmun.
Shuttleworth,S., 1980.The use of photographs as an environmental presentation medium in landscape studies. Journal of Environmental Management,11 ,61- 76.
Shafer,E., & Brush,R.O., 1977.How to measure preferences for photographs of national landscapes. Landscape Planning, 4, 237- 256.
Coeterier,J.F., 1983. A photo-validity test. Journal of Environmental Psychology,3, 315- 323.
Sheppard,S.R., 1982. Predictive landscape portrayals: A selective research review. Landscape Journal, 1, 9- 14.
De la Fuente de Val, G., Atauri, J. A. & de Lucio, J. V, 2006. Relationship between landscape visual attributes and spatial pattern indices: a test study in Mediterranean-climate landscapes, Landscape and Urban Planning, 77, pp. 393 – 407.
Fjellstad, W. J., Dramstad, W. E., Strand, G. H. & Fry, G. L. A, 2001. Heterogeneity as a measure of spatial pattern for monitoring agricultural landscapes, Norwegian Journal of Geography, 55, pp. 71 – 76.
Pearson, D. M, 2002. The application of local measures of spatial autocorrelation for describing pattern in north Australian landscapes, Journal of Environmental Management, 64, pp. 85 – 95.
Palmer, J. F, 2004. Using spatial metrics to predict scenic perception in a changing landscape: Dennis, Massachusetts, Landscape and Urban Planning, 69, pp. 201 – 218.
Litton, R. B., Sorensen, J. & Beatty, R. A, 1974. Water and Landscape: An Aesthetic Overview of the Role of Water in the Landscape (New York: Water Information Center).
Gobster, P. H, 2001. Visions of nature: conflict and compatibility in urban park restoration, Landscape and Urban Planning, 56, pp. 35 – 51.
Arriaza, M., Canas-Ortega, J. F., Canas-Madueno, J. A. & Ruiz-Aviles, P, 2004. Assessing the visual quality of rural landscapes, Landscape and Urban Planning, 69, pp. 115 – 125.
سعیدی، سپیده. سعیدی، سحر. 1396. ثبت ویژگی های بصری سیمای سرزمین با استفاده از شاخص ها: بر اساس نظریه زیبایی شناختی سیمای سرزمین، فصلنامه انسان و محیط زیست، شماره 41.
_||_
عزیزی جلیلیان، منا. دانه کار، افشین. 1391، تعیین و تحلیل میزان استاندارد شاخص های کلیدی استفاده از پارک شهری مطالعه موردی: پارک های شهری کرج، نشریه هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، دوره 17، شماره 2، ص 75-85.
سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، 1380، ضوابط طراحی فضای سبز شهری، معاونت امور فنی، دفتر امور فنی و تدوین معیارها، تهران. ص 29.
مفیدی شمیرانی، سید مجید. علوی زاده، الهام. 1389. پارک شهری در گذار تحول رویکردی بصری به اکولوژیک در طراحی پارک های شهری، ماهنامه منظر، شماره دهم. ص 60..
خلیل نژاد، سید محمد رضا. امین زاده، بهناز، 1390، راهبردهای مدیریت بصری منظر در محدوده پارک میان راهی خور و اطراف آن در استان خراسان جنوبی، پژوهش های محیط زیست، سال 2، شماره 3، ص 5.
گلچین، پیمان، ناروئی، بهروز، مثنوی، محمدرضا، 1391. ارزیابی کیفیت بصری فضاهای آموزشی بر اساس ترجیحات استفاده کنندگان (مطالعه موردی: دانشگاه سیستان و بلوچستان)، محیط‌شناسی، شماره 62..
بزی، خدارحم. خمر، غلامعلی. کیانی، اکبر. میرشکاری، محمدعلی. گلچین، پیمان. 1392. ارزیابی ترجیحات متفاوت سنی از مناظر بصری پارک ملت زاهدان، جغرافیا و آمایش شهری-منطقه ای، شماره 9. ص 51(49-68).
Zube, E. H., J. L., Sell, & J. G. Taylor, 1982, Landscape perception: Research, application and theory. Landscape Planning. 9:1-33.
Taylor, J.G, Zube, E.H. & Sell, J.L, 1987, Landscape assessment and perception research Methods. In: Methods in Environmental and Behavioral Research, R. B. Bechtel, & R. W. Marans, pp. 361-393, Nostrand Reinhold, ISBN: 0442211570, New York.
Daniel, T. C., & Vining, J., 1983, Methodological issues in the assessment of landscape quality. New York: Plenum.
گلچین، پیمان، ناروئی، بهروز، ایرانی بهبهانی، هما، 1392. بررسی ترجیحات استفاده کنندگان بر پایه ارزیابی کیفیت بصری (مطالعه موردی: پارک جنگلی شهری ملت زاهدان)، محیط شناسی، دوره 39، شماره 4، صفحه 203- 193.
امین زاده، بهناز، 1389. ارزیابی زیبایی و هویت مکان، نشریه هویت شهر، سال پنجم، شماره 7 صص 3-14.
فیضی، محسن. باقری، محمد. عظمتی، حمید رضا. 1386. رویکرد انسانی- محیطی در طراحی معماری، مجله فناوری آموزش، سال اول، جلد اول، شماره 3 صص 123-130.
Arthur,L.M., Daniel,T.C. & Boster,R.S. 1977, Scenic assessment: An overview. Landscape Planning, 4, 109-129.
Ribe, R. G., 1994. Scenic beauty perceptions along the ROS. Journal of Environmental Management, 42(3), 199– 221.
Hammitt, W. E., Patterson, M. E., & Noe, F. P., 1994. Identifying and predicting visual preference of southern Appalachian forest recreation vistas. Landscape and Urban Planning, 29 (2 –39), 171– 183.
Arriaza, M., Canas-Ortega, J. F., Canas-Madueno, J. A., & Ruiz-Aviles, P., 2004. Assessing the visual quality of rural landscapes. Landscape and Urban Planning, 69, 115 – 125.
Determination of landscape beauties through visual quality assessment method: a case study for Kemaliye (Erzincan/Turkey). Environment monitoring assessment, no.141, pp.121- 129
Daniel, T.C., 2001. Whither scenic beauty? Visual landscape quality assessment in the 21st century. Landscape and Urban Planning 54, 267–281.
Mok, J., Landphair, H . C., & Naderi, J. R., 2005. Landscape improvement impacts on roadside safety in Texas. Landscape and Urban Planning, 78(3), 263– 274.
Buijs, A.E., Elands, B.H.M., Langers, F., 2009. No wilderness for immigrants: cultural differences in image of nature and landscape preferences. Landscape and urban planning, LAND-1668; No. of Pages11.
Howley, P., 2011. Landscape aesthetics: Assessing the general publics’ preferences towards rural landscape. Ecological Economics, 72, 161-169.
Acar, H., Eroglu, E., Acar, C., 2013, Landscape values of rocky habitats in urban and semi-urban context of Turkey: A study of Tokat city. Journal of food, Agriculture & Environment, vol. 11(2): 1200-1211.
Fairweather,J.R., & Swaffeld,S.R., 1999. Public perception of natural and modixed landscapes of the Coromandel Peninsula, NewZealand. AERU Research Report No.241, Lincoln University.
Aminzadeh, B. and Ghorashi, S., 2006, "Scenic Landscape Quality and Recreational Activities in Natural Forest Parks", Iran, International Journal of Environmental Research, Vol. 1. No. 1; University of Tehran, Iran.
Stephenson, W., 1953. The study of behaviour: Q-technique and its methodology. Chicago, Ill: University of Chicago Press.
Webler, T., Tuler, S., & Krueger, R., 2001. What is a good public participation process? Five perspectives from the public. Environmental Management, 27 (3), 435–450.
Swaffield, S. R., & Fairweather, J. R., 1996. Investigation of attitudes towards the effects of land use change using image editing and Q sort method. Landscape and Urban Planning, 35(4), 213–230.
Previte, J., Pini, B., & Haslam-McKenzie, F., 2007. Q methodology and rural research. 47 (2), 135–147.
Barry, J., & Proops, J., 1999. Seeking sustainability discourses with Q methodology. Ecological Economics, 28(3), 337–345.
Lecouteur, A., & Delfabbro, P. H., 2001. Repertoires of teaching and learning: A comparison of university teachers and students using Q methodology. Higher Education, 42(2), 205–235.
Palmer,J.F., 1983. Assessment of coastal wetlands in Dennis, Massachusetts. Totowa, NJ: Allan held Osmun.
Shuttleworth,S., 1980.The use of photographs as an environmental presentation medium in landscape studies. Journal of Environmental Management,11 ,61- 76.
Shafer,E., & Brush,R.O., 1977.How to measure preferences for photographs of national landscapes. Landscape Planning, 4, 237- 256.
Coeterier,J.F., 1983. A photo-validity test. Journal of Environmental Psychology,3, 315- 323.
Sheppard,S.R., 1982. Predictive landscape portrayals: A selective research review. Landscape Journal, 1, 9- 14.
De la Fuente de Val, G., Atauri, J. A. & de Lucio, J. V, 2006. Relationship between landscape visual attributes and spatial pattern indices: a test study in Mediterranean-climate landscapes, Landscape and Urban Planning, 77, pp. 393 – 407.
Fjellstad, W. J., Dramstad, W. E., Strand, G. H. & Fry, G. L. A, 2001. Heterogeneity as a measure of spatial pattern for monitoring agricultural landscapes, Norwegian Journal of Geography, 55, pp. 71 – 76.
Pearson, D. M, 2002. The application of local measures of spatial autocorrelation for describing pattern in north Australian landscapes, Journal of Environmental Management, 64, pp. 85 – 95.
Palmer, J. F, 2004. Using spatial metrics to predict scenic perception in a changing landscape: Dennis, Massachusetts, Landscape and Urban Planning, 69, pp. 201 – 218.
Litton, R. B., Sorensen, J. & Beatty, R. A, 1974. Water and Landscape: An Aesthetic Overview of the Role of Water in the Landscape (New York: Water Information Center).
Gobster, P. H, 2001. Visions of nature: conflict and compatibility in urban park restoration, Landscape and Urban Planning, 56, pp. 35 – 51.
Arriaza, M., Canas-Ortega, J. F., Canas-Madueno, J. A. & Ruiz-Aviles, P, 2004. Assessing the visual quality of rural landscapes, Landscape and Urban Planning, 69, pp. 115 – 125.
سعیدی، سپیده. سعیدی، سحر. 1396. ثبت ویژگی های بصری سیمای سرزمین با استفاده از شاخص ها: بر اساس نظریه زیبایی شناختی سیمای سرزمین، فصلنامه انسان و محیط زیست، شماره 41.
