تأثیرشاخص تنش برگردشگری خارجی ؛ مقایسه تطبیقی کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی و توسعه‌یافته منتخب (رویکرد نهادگرایی )

محورهای موضوعی : مربوط به گردشگری

سیدمحمد حسینی صالحی ¹ , محمد حسن فطرس ² , محمد حسین ایمانی خوشخو ³ , احمد سرلک ⁴

1 - دانشجوی دکتری اقتصاد، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران
2 - استاد گروه اقتصاد، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران
3 - استاد گروه گردشگری، دانشگاه علم و فرهنگ، تهران، ایران
4 - دانشیارگروه اقتصاد، واحد اراک، دانشگاه آزاداسلامی، اراک، ایران

تاریخ دریافت : 1402/09/08 تاریخ پذیرش : 1403/02/04 تاریخ انتشار : 1403/02/04

کلید واژه: گردشگری, تنش, نهادگرایی, روش GMM,

چکیده مقاله :

شاخصهای رشد و توسعه ، دلالت بر فاصله عمیق تر کشورهای توسعه یافته و درحال توسعه داشته ورویکرد رشد درون‌زا و استفاده ظرفیت های داخلی و منابع پایدار تقویت شده است . طی دو دهه گذشته صنعت گردشگری بعنوان منبع پویای رشد و توسعه مورد توجه کشورهای بویژه توسعه یافته قرار گرفته است . کشورهای اسلامی با انبوه جاذبه‌های خاص فرهنگی، تاریخی و طبیعی می توانند با ایجاد بسترهای لازم از این ظرفیت به نحو بهینه استفاده نمایند . در این پژوهش تطبیقی ، یه بررسی عوامل موثر بر گردشگری با تاکید بر شاخص تنش در دو گروه کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی و کشورهای توسعه‌یافته طی سال‌های2005 تا 2019 پرداخته ایم . یافته‌های تحقیق به تاثیر مثبت و معنادار متغییرهای تنش ، میزان گردشگران دورۀ قبل، درجۀ بازبودن اقتصاد و زیرساخت‌های حمل‌ونقل بر گردشگری خارجی دلالت دارد . البته ضریب تخمینی شاخص تنش در کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی بزرگتر است . همچنین ضریب برآوردی هزینه های عمومی درآموزش در کشورهای توسعه‌یافته ، مثبت ومعنی دار بوده و در خصوص تاثیر شاخص قیمت مصرف کننده بر گردشگری خارجی ، ضرایب برآوردی دو گروه کشورها بواسطه نقش قدرت خرید ارز ، با یکدیگر متناقض ( درکشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی مثبت اما در کشورهای توسعه‌یافته منفی ) می باشد .

چکیده انگلیسی:

In recent years, global growth and development indicators have underscored a widening gap between developed and developing countries, including Islamic nations, prompting a shift towards endogenous growth strategies and the utilization of domestic capacities and sustainable resources. The tourism industry has emerged as a dynamic driver of growth and development, particularly in developed countries, over the past two decades. Islamic countries, rich in cultural, historical, and natural attractions, have the potential to optimize this capacity by establishing necessary platforms. This comparative research investigates the factors influencing tourism, with a specific emphasis on the tension index, across two groups: member countries of the Organization of the Islamic Conference and developed countries from 2005 to 2019. The findings reveal a positive and significant impact of tension variables, previous period tourist numbers, economic openness, and transportation infrastructure on foreign tourism. Notably, the estimated coefficient of the tension index is larger in member countries of the Organization of the Islamic Conference. Furthermore, the study identifies a positive and significant relationship between public spending on education and tourism in developed countries. Contradictory trends in the effect of the consumer price index on foreign tourism between the two groups highlight differences in purchasing power dynamics.

منابع و مأخذ:


1- ابوجعفری، روح‌الله (1385). «برداشت‌های اقتصاد نهادگرا و مطالعات اقتصاد اسلامی». فصلنامۀ اندیشۀ صادق، شمارۀ 22، ص 122-145.
2- احمدیان، مریم (1390). معرفی و نقد شاخص راهنمای ریسک بین‌المللی کشوری. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، دفتر مطالعات محیط کسب‌وکار.
3- اشرفی‏پور، محمدعلی و نقیب، رسول (1391). «بررسی اثرات حکمرانی خوب بر توسعه صنعت توریسم». دومین همایش ملی راهکارهای توسعۀ اقتصادی با محوریت برنامه‌ریزی منطقه‌ای، دانشگاه آزاد سنندج.
4- امامقلی‌پور، سارا و آسمانه، زهرا (1390). «تعیین ارتباط بین گردشگری و حکمرانی در کشورهای عضو OECD با استفاده از روش گشتاورهای تعمیم‌یافته GMM». اولین کنفرانس ملی جغرافیا، گردشگری، منابع طبیعی و توسعۀ پایدار، تهران.
5- ﭘﻮرﻓﺮج، ﻋﻠﯿﺮﺿﺎ، ﻋﯿﺴﯽزاده روﺷﻦ، ﯾﻮﺳﻒ و ﭼﺮاﻏﯽ، ﮐﺒﺮي (1387). «ﻓﻨﺎوري اﻃﻼﻋﺎت و ارﺗﺒﺎﻃﺎت، ﺻﻨﻌﺖ ﮔﺮدﺷﮕﺮي، رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي». فصل‌نامۀ اقتصاد و تجارت نوین، دورۀ 4، شمارۀ 13، ص 46-66.
6- تلیابی، فریبا و شاه‌آبادی، ابوالفضل (1395). «تأثیر نهاد حکمرانی کشور میزبان بر درآمد گردشگری کشورهای درحال توسعۀ منتخب». فصل‌نامۀ برنامه‌ریزی و توسعۀ گردشگری، دورۀ 5، شمارۀ 16، ص 8-30.
7- حیدری، چیانه و رحیم سلطانی، ناصر( ۱۳۹۳)، تحلیلی بر نقش ثبات سیاسی و امنیت در توسعه صنعت گردشگری مطالعه موردی منطقه خاورمیانه ، فصلنامه جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، سال ۲۵ ، پیاپی ۵۴ ، شماره ۲ ، تابستان ۱۳۹۳، ص 209-228
8- خداپرست مشهدی، مهدی و فلاحی، محمدعلی (1395). «بررسی نقش کیفیت نهادی بر توسعۀ مالی در کشورهای منتخب عضو سازمان کنفرانس اسلامی». دوفصلنامۀ اقتصاد پولی و مالی، دورۀ بیست‌و‌سوم، شمارۀ 11، ص 26-45.
9- راسخی، سعید و حسینی، سپیده (1392). «عوامل مؤثر بر تراکم گردشگری در کشورهای درحال توسعۀ منتخب». برنامه‌ریزی و توسعۀ گردشگری، سال سوم، شمارۀ 8، ص 69-86.
10- رحمانی، فاطمه و رهنما ، علی(۱۳۹۹) ، تاثیر شاخص‌های رقابت پذیری سفر و گردشگری بر تقاضای گردشگری خارجی در کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا . دو فصل نامه مطالعات اجتماعی گردشگری ، سال هشتم ، شماره ۱۶، پاییز و زمستان ۱۳۹۹ ص صفحه۱۴۴- ۱۱۳
11- سیاح، علی (1392). تأثير زيرساختهاي حمل‌ونقل و شاخص حکمراني بر تقاضاي گردشگري کشورهاي منتخب توسعه‌يافته و درحال توسعه طي دورۀ 2000-2011. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ اقتصاد، دانشکدۀ اقتصاد دانشگاه بوعلی سینا.
12- شاه‌آبادی، ابوالفضل و سیاح، علی (1392). «تأثیر زیرساخت‌های اقتصادی بر گردشگری (رویکرد پنل دیتا)». برنامه‌ریزی و توسعۀ گردشگری، سال دوم، شمارۀ 7، ص 25-43.
13- شریفی رنانی، حسین، سجادیه خواجویی، فرزام و ترابی، افسانه (1392). «نقش حکمرانی خوب در جذب گردشگر (مطالعۀ موردی: کشورهای منتخب «OPEC»)». اولین همایش الکترونیکی ملی چشم‌انداز اقتصاد ایران با رویکرد حمایت از تولید ملی.
14- صامتی و همکاران (۱۳۹۴)، نتایج مطالعات آنها در مورد تقاضای گردشگری کشورهای اسلامی منتخب در طی دوره ۱۹۹۶ تا ۲۰۱۲ با استفاده از روش داده های پانل، نشان داد که ثبات سیاسی و حاکمیت قانون در این گروه کشورها تاثیر مثبت و معنی داری بر افزایش ورود گردشگران خارجی داشته است
15- مریدی، مرضیه (1395). بررسی نقش گردشگری در توسعۀ اشتغال کلانشهرها. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ مدیریت شهری، دانشکدۀ مدیریت، واحد علوم تحقیقات تهران.
16- میرانی، نینا (1396). بررسی نقش کیفیت نهادی بر توسعۀ صنعت گردشگری پزشکی در ایران: رویکرد پویاییهای سیستمی. پایان‌نامۀ دکتری، رشتۀ اقتصاد، دانشکدۀ اقتصاد، دانشگاه تبریز.
17- ندیری، محمد و محمدی، تیمور (1390). «بررسی تأثیر ساختارهای نهادی بر رشد اقتصادی با روش گشتاورهای تعمیم یافته». فصل‌نامۀ مدلسازی اقتصادی، سال پنجم، شمارۀ 15، ص 1-24.
18- موسوی شفایی، مسعود، حسینی بیدختی، علی اکبر و اسماعیل شهابی، سید مجتبی(1391) . تاثیر بی‌ثباتی سیاسی بر صنعت گردشگری ایران در دوره پس از ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱، فصلنامه روابط خارجی، سال چهارم، شماره دوم، تابستان1391، ص ۲۴۰- ۲۱۱
19- Aslan, A., Kula, F., & Kaplan, M. (2009). “International tourism demand forTurkey: A dynamic panel data approach”. A Research Journal of International Studies, 9; p. 64-75.
20- Arellano, M., & Bond, S. (1991). “Some Tests of Specification for Panel Data: Monte Carlo Evidence and an Application to Employment Equations”. Review of Economic Studies, 58(12), 277-297.
21- Baltagi, B. H. (2008). Econometric Analysis of Panel Data. West Sussex: Wiley.
22- Barro, R. J. and X. Sala-i-Martin. (2004). Economic Growth, 2nd ed.Cambridge: MIT Press.
23- Flecher, J., & Morakabati, Y. 2008. Tourism Activity Terorrism and Political Instability within the Commonwealth: the Cases of Fiji and Instability Kenya.
24- Hall, C.M. (1994) Tourism and Politics, John Wiley and Sons, Brisbane
25- Kaufmann, D., Kraay, A. and Mastruzzi, M. (2009). “Governance matters VIII: Aggregate and individual governance indicators 1996-2008”. World bank policy research working paper, 4978.
26- Lee, S. (2015). “Research note: Quality of government and tourism destination competitiveness”. Tourism Economics, 21(4), 881–888.
27- North, D. (1990). Institutions, Institutional Change, and Economic Performance. Cambridge University Press. New York.
28- Nunkoo, R., Ramkisoon, H. and Gursoy, D. (2012). “Public trust in tourism institutions”. Annals of Tourism Research, 39(3), p. 1538–1564.
29- Rigobon, R., & Rodrik, D. (2005). “Rule of law, democracy, openness and income”. Economics of Transition, 13(3), p. 533–64.
30- Saha, S., Su, J. J., & Campbell, N. (2017). “Does political and economic freedom matter for inbound tourism? A cross-national panel data estimation”. Journal of Travel research, 56(2), 221-234.
31- Sequeira, T. N., & Nunes, P. M. (2008). “Does country risk influence international tourism? A dynamic panel data analysis”. Economic Record, 84(265), 223-236.

متن کامل:



تأثیرشاخص تنش برگردشگری خارجی ؛

مقایسه تطبیقی کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی و توسعه‌یافته منتخب (رویکرد نهادگرایی )

چکیده

در دوران اخیر ، شاخصهای رشد و توسعه ، دلالت بر فاصله عمیق تر کشورهای توسعه یافته و درحال توسعه از جمله کشورهای اسلامی داشته ورویکرد رشد درون‌زا و استفاده از ظرفیت های داخلی و منابع پایدار تقویت شده است . در دو دهه گذشته صنعت گردشگری بعنوان منبع پویای رشد و توسعه مورد توجه کشورهای بویژه توسعه یافته قرار گرفته است . کشورهای اسلامی با انبوه جاذبه‌های خاص فرهنگی، تاریخی و طبیعی می توانند با ایجاد بسترهای لازم از این ظرفیت به نحو بهینه استفاده نمایند .

در این پژوهش تطبیقی ، یه بررسی عوامل موثر بر گردشگری با تاکید بر شاخص تنش در دو گروه کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی و کشورهای توسعه‌یافته طی سال‌های2005 تا 2019 پرداخته ایم . یافته‌های تحقیق به تاثیر مثبت و معنادار متغییرهای تنش ، میزان گردشگران دورۀ قبل، درجۀ بازبودن اقتصاد و زیرساخت‌های حمل‌ونقل بر گردشگری خارجی دلالت دارد . البته ضریب تخمینی شاخص تنش در کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی بزرگتر است . همچنین ضریب برآوردی هزینه های عمومی در آموزش در کشورهای توسعه‌یافته مثبت ومعنی دار بوده و در خصوص تاثیر شاخص قیمت مصرف کننده بر گردشگری خارجی ، ضرایب برآوردی دو گروه کشورها بواسطه نقش قدرت خرید ارز ، با یکدیگر متناقض ( درکشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی مثبت اما در کشورهای توسعه‌یافته منفی ) می باشد .

واژگان کلیدی: گردشگری ، تنش ، نهادگرایی ، روش GMM

 

مقدمه

در دنیای امروز، هدف اصلی دولتها و جوامع ، استفاده بهینه از منابع کمیاب موجود و حرکت به سمت رشد و توسعه پایدار است .  براین اساس استفاده از منابع پایدار و تجدید پذیر اهمیت بیشتری یافته و الگوهای رشد درون زا با تاکید بر این منابع در سیاستگذاریهای توسعه مورد توجه قرار گرفته است . از کارآمدترین صنایع، به‌منظور رشد و توسعۀ پایدار مبتنی‏بر عوامل درون‏زای اقتصاد، صنعت گردشگری است. با توجه به این‌که این صنعت صنایع بالادستی و پایین دستی گسترده‌ای داشته و محرک آن‌ها بشمار می رود ، امروزه از اولویت‌های دولت‌های توسعه‌گرا به‌شمار می‌رود. همراه با گسترش مبادلات و روابط بین‌المللی در چارچوب سیاست‌های رشد و توسعه، دولت‌ها با مشارکت بخش خصوصی درصدد جذب بیشتر گردشگر خارجی و سرمایه‌گذاری گسترده در این بخش‌اند. در جهان امروز صنعت گردشگری، به عنوان بزرگ‌ترین صنعت خدماتی و سومین صنعت جهان بعد از صنعت نفت و خودرو، منبعی برای رشد تولید، درآمدزایی، اشتغال و توسعۀ کشورها شناخته می‌شود .

در بسیاری از کشورهای اسلامی  به‌واسطۀ زیست بوم و طبیعت خاص یا سایر جاذبه‌های فرهنگی و تاریخی، صنعت گردشگری درکنار سایر صنایع ، می‌تواند بعنوان عاملی محرک و پایدار برای رشد و توسعۀ این کشورها نقش بسزایی داشته ‏باشد.

طبق آمار سازمان جهانی گردشگری (UNWTO)¹ تعداد گردشگران بین‌المللی در سال2019 با رشد 4 درصدی، 1.5 میلیارد نفر ثبت شده این درحالی است  که در سال ۲۰۱۸ با رشد ۶ درصدی همراه بوده و به ۴/۱ میلیارد نفر رسیده است . بالاترین رشد در سالهای اخیر مربوط به سال ۲۰۱۷ با 7 درصد رشد و مجموع 1 میلیارد و ۳۲۳ میلیون نفر  گردشگری بوده است به نحوی که مجموع درآمد این صنعت بزرگ در این سال ، به 23/1 تریلیون دلار رسیده است .

ازدلایل کاهش رشد گردشگری بین المللی درسال 2019 میتوان به عواملی چون عدم اطمینان پیرامون برگزیت (خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا) ، افت اقتصاد جهانی و ناآرامی ها و تنش های ژئوپلیتیکی اشاره کرد . البته با شیوع ویروس کرونا شاهد افت و رکود شدید گردشگری بین المللی از سال 2020 به بعد بوده ایم به نحوی هنوز هم به لحاظ شاخصهای گردشگری ، وضعیت به سال های ماقبل کرونا بازنگشته است . به نحوی که بر اساس آمار سازمان جهانی گردشگری در سال 2022 بیش از 900 میلیون گردشگر به سراسر جهان سفر کرده اند که معادل 63 درصد وضعیت سالهای قبل از پاندمی کرونا می باشد .

به جهت تاکید بر اهمیت جایگاه این صنعت در اقتصاد جهانی می توان به گزارش شورای جهانی سفر و گردشگری (WTTC)،² اشاره کرد  که با بررسی ۱۸۵ کشور از ۲۵ منطقۀ جهان بررسی ،  بخش سفر و گردشگری سهمی ۴/۱۰ درصدی از تولید ناخالص داخلی جهان را در سال ۲۰۱۸ داشته و بیش از ۳۱۹ میلیون شغل، معادل ۱۰ درصد از کل اشتغال جهان، در این سال به‌واسطۀ این بخش ایجاد شده و  پیش‌بینی شده است تا  سال 2032، سهم صنعت گردشگری از تولید ناخالص داخلی جهان هر سال 5.8 درصد رشد خواهد کرد . نکتۀ قابل تأمل این‌که براساس آمار سازمان جهانی گردشگری، از مجموع 1.5 میلیارد نفر گردشگری بین‏المللی در سال 2019 ، سهم اروپا از ورود گردشگران 742 میلیون نفر معادل 51 درصد و سهم آمریکا 220 میلیون نفر معادل 15 درصد بوده است . در مقابل سهم آفریقا و خاورمیانه (که عمده کشورهای اسلامی را شامل می شود ) به ترتیب 71 ملیون نفر معادل 5 درصد و 64 ملیون نفر معادل 4 درصد بوده است . نمونه موفق گردشگری در کشورهای اسلامی کشور ترکیه است که در سال 2019 سهم 3.4 درصدی از گردشگری جهانی معادل 51.2 میلیون نفر را داشته است . با نگاهی به اختلاف سهم کشورها در گردشگری بین‌المللی درمی‌یابیم چنانچه كشورهاي درحال توسعه به‌صورت جدی به شناسايي عوامل ايجاد اين شكاف نپردازند و با توجه به يافته‌هاي علمي، سياست‌گذاري و برنامه‌ريزي مناسبي اتخاذ نشود، خود را از مزايا و عايدات اين صنعت، كه در قرن بیست‏ویک به‌منزلۀ موتور محركۀ اقتصاد نام برده مي‌شود، محروم كرده‌اند (شاه‌آبادی و سیاح، 1392)

دراکثر تحقیقات در خصوص تحلیل عوامل مؤثر در گردشگری، عمدتا  تأکید بر متغیرهای سمت عرضه، سمت تقاضا و عوامل ارتباطی یا عوامل برون‌زا و روان‌شناختی بوده و کمتر به تأثیر عوامل اجتماعی و نهادی در جذب گردشگر توجه شده است. مهم‌ترین کارکرد عوامل نهادی ( نظیر وضعیت تنش‌ها ، ریسک سیاسی و ثبات ، کیفیت حکمرانی و ...)  کاهش عدم اطمینان و هزینه‌های مبادله در فعالیت‏های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جوامع است.

همراه با موج انتقادی به سیاست‌های نئوکلاسیک، از منظر نهادگرایی شاخص‌های نهادی در توسعۀ اقتصادی و گردشگری کشورها در عرصه‌های گوناگون تأثیرگذار بوده و بی‌شک کشورهایی در صحنۀ بین‏المللی در حوزۀ گردشگری موفق‌اند که با افزایش جاذبه‌ها و کاهش دافعه‌ها، موجب جذب گردشگران از سایر نقاط جهان‌ شوند. به‌رغم اهمیت تعیین‌کنندۀ عوامل نهادی در جذب گردشگر بین‌المللی، تاکنون تحقیقات جامعی در این‌ خصوص صورت نگرفته است (تلیابی و شاه‌آبادی، 1395).

از جمله متغیرهای نهادی مهم که تاثیرات کوتاه و بلند مدت بر روند گردشگری دارد تنش در ابعاد مختلف آن در کشورهای مقصد است . در بررسی پراکندگی گردشگری جهان بخش عمده تنش‌ها و ناامنی در مناطقی از آسیا ، خاورمیانه و  آفریقا مشاهده می‌شود جایی که اکثر کشورهای اسلامی در آن قرار گرفتند .

 متاسفانه در سالیان اخیر صنعت گردشگری  در بسیاری از کشورهای اسلامی تحت تاثیر بی‌ثباتی سیاسی و نبود یا کمبود حاکمیت قانون قرار گرفته و از این منظر لطمات شدیدی بر پیکر این صنعت وارد شده است حوادثی نظیر: وقوع انقلاب‌ها، اختلافات قومی و مذهبی همچنین دخالت‌های نظامی و گسترش خشونت در این کشورها به بی‌ثباتی سیاسی و کمبود یا نبود حاکمیت قانون منجر شده است . کندی رشد گردشگری سال ۱۹۹۱ ناشی از جنگ خلیج فارس ، کاهش بازدهی صنعت هتل داری آمریکا بعد از حملات ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ همچنین کاهش ۳۰ درصدی گردشگری خارجی مصر طی سال‌های ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۵ به دلیل ۱۲۰ حمله تروریستی از تاثیرات ابعاد مختلف تنش و ناامنی بر صنعت گردشگری می‌باشد (صامتی و همکاران۱۳۹۴)

وقوع جنگ ، گسترش تروریسم ، گسترش روزافزون ناامنی ، کنترل‌های شدید مرزی ، اعمال مقررات سختگیرانه در صدور ویزا،  وجود تعارض عقیدتی بین کشورها و  بی‌ثباتی سیاسی - امنیتی برخی از کشورها از جمله چالش‌های مطرح در برابر گردشگری در گذشته  و در آینده نیز به عنوان یک متغیر پویا در این حیطه مطرح خواهد بود (حیدری چیانه و همکاران1390)

 به عنوان نمونه‌ ای از شواهد تجربی تاثیر تنش و بروز خشونت ،  روند کاهنده تعداد گردشگران خارجی ترکیه پس از آغاز حملات تروریستی داعش در سال ۲۰۱۵ را درنمودار یک  می بینیم (شاه ابادی و همکاران 1399) .

 

هدف این پژوهش، تحلیل کمی (مبتنی‌بر روش‌های اقتصادسنجی) و بررسی تطبیقی تأثیر مولفه های مختلف  شاخص تنش (تنش داخلی ، تنش خارجی، تنش قومی و تنش مذهبی ) در کنار سایر عوامل و متغیرهای اقتصادی، بر گردشگری بین‌المللی درکشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی وکشورهای توسعه‌یافته منتخب است.

در این تحقیق، ابتدا به مبانی نظری گردشگری ، نهادگرایی و شاخص تنش  در بخش دوم، به بررسی مطالعات تجربی تحقیق می‌پردازیم. در بخش سوم، روش تحقیق مبتنی‌بر روش‌های اقتصادسنجی بیان شده و در بخش چهارم، به معرفی شکل تبعی مدل تحقیق و نتایج برآورد آماری پرداخته شده است. در پایان نتیجه‌گیری و پیشنهادات کاربردی همراه با محدودیت‌های پژوهش ارائه شده است.

مبانی نظري 

در این قسمت ، بعد ازبیان  مبانی نظری گردشگری به عوامل مؤثر در صنعت گردشگری ، نهادها و مولفه های شاخص نهادی تنش و ارتباط این شاخص با گردشگری پرداخته شده است.

گردشگری

بر اساس تعریف سازمان جهانی گردشگری : گردشگری فعالیت‌ افرادی است که برای استراحت، کار و علل دیگر به خارج از محل سکونت معمول خود سفر می‌کنند و حداکثر به مدت یک‌سال در آنجا می‌مانند. سازمان همکاری و توسعه³ (OECD) جهانگرد را شخصی می‌داند که خارج از محل اقامت همیشگی خود دست‌کم 24 ساعت درحال گردش و سیاحت باشد. در گردشگری خارجی (بین‏المللی)، افراد برای حداکثر دوازده ماه به کشوری که محل اقامت معمولی‌شان نیست سفر می‌کنند و هدف اصلی آن‌ها نیز انجام کاری با دریافت مزد نیست. با توجه به تنوع تقسیم‌بندی گردشگری، انواع گردشگری از لحاظ هدف به‌اختصار در جدول 1 بیان شده است ‏(مریدی، 1395)

جدول 1: انواع گردشگری از لحاظ هدف

گردشگری تفریحی	گردشگری درمانی	گردشگری ورزشی	گردشگری سیاسی	گردشگری تاریخی	گردشگری مذهبی و زیارتی	گردشگری اجتماعی	گردشگری تجاری و بازرگانی	گردشگری فرهنگی و آموزشی
بیشتر افرادی که در کشورهای گوناگون اقدام به سفر می‌کنند، گردشگرانی هستند که به منظور هدف‌های تفریحی و گردش و سیری‌کردن ایام تعطیل راهی سفر می‌شوند.	این نوع گردشگری شامل افراد و گروه‌هایی است که برای استفاده از تغییر آب و هوا (با هدف پزشکی و درمانی) استفاده از آب‌های معدنی، گذران دوران نقاهت، معالجه و نظایر آن اقدام به مسافرت می‌کنند.	هر نوع مسافرتی که به‏منظور فعالیت‌های ورزشی باشد، گردشگری ورزشی نامیده می‌شود. مانند اسکی، پیاده‏روی، کوه‌پیمایی و کوه‌نوردی.	مسافرت به‌منظور شرکت در اجلاس و مجامع و بین‌المللی، کنگره‌ها و سمینارهای سیاسی، جشن‌های ملی و مذهبی، مراسم ویپه سیاسی، مانند تدفین رهبران و شخصیت‌های سیاسی، پیروزی رهبران و احزاب و به حکمت رسیدن آن‌ها، گردشگری سیاسی نامیده می‌‌شود.	اماکن تاریخی و آثار باستانی: موزه‌ها از اماکنی هستند که هرساله تعداد کثیری از جهان‌گردان را جذب می‌کنند، و نمونه‌های بارز این قبیل جهان‌گردی در ممالک مشرق‌زمین و ایران قابل رؤیت است.+	هرساله میلیون‌ها نفر از جهان‌گردان برای زیارت اماکن مقدسۀ خویش راهی ممالک دیگر می‌شوند. این قبیل جهان‌گردی که نمونۀ بارز آن در مشرق‏زمین دیده می‌شود از مشهورترین انواع جهان‌گردی قلمداد می‌شود.	در این گردشگری عمدتاً هدف‌های اجتماعی، مردم‌شناسی، جامعه‌شناسی و امثال آن مدنظر است. دیدار دوستان و خویشاوندان نیز از نوع گردشگری اجتماعی به‌شمار می‌‌آیند.	مهم‌ترین مسافرت‌هایی که تحت این عنوان صورت می‌گیرد عبارت‌اند از: سفرهایی که افراد برای شرکت در بازارهای مکاره، نمایشگاه‌های کالا و صنایع و یا سرکشی و بازدید از تأسیسات کارخانه‌ها و نظایر آن می‌کنند و می‌توانند با شرایط آسان‌تر و با فرصت بهتری از نقاط دیدنی کشور بازدید کنند.	این نوع گردشگری آشنایی با موارد فرهنگی و هنری، آداب و رسوم، بناها و آثار تاریخی و با هد‌ف‌های آموزشی، تحقیقاتی و پژوهشی صورت می‌‌گیرد.

 

گردشگری و عوامل مؤثر  

اﻟﻒ) ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﺳﻤﺖ ﺗﻘﺎﺿا ⁴: شامل وضعیت ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي، اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻃﺒﻴﻌﻲ منطقۀ گردشگر فرست می باشد ﻛﻪ در ﺗﺮﺟﻴﺤﺎت و اﻧﮕﻴﺰه‏ﻫﺎی ﮔﺮدﺷﮕﺮان ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار اﺳﺖ. ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎﻳﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﻣﻴﺰان درآﻣﺪ ﺷﺨﺼﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﺮف، ﺗﻮزﻳﻊ درآﻣﺪ و ﻣﻴﺰان اوقات ﻓﺮاﻏﺖ، اﻧﺘﻈﺎرات ﻣﺼﺮف‌ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن و ﺳﻴﺎﺳﺖ‏ﻫﺎی ﻣﺎﻟﻲ و ﻧﻈﺎرﺗﻲ ﺑﺮ ﻣﺨﺎرج جهان‌گردان را می‌توان ﺑﺮﺷﻤﺮد .

ب) متغییرهای  ﺳﻤﺖ ﻋﺮﺿﻪ ⁵: ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‌اي از ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي، اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻃﺒﻴﻌﻲ منطقۀ ﮔﺮدﺷﮕﺮﭘﺬﻳﺮ ﻛﻪ در ﺗﺮﺟﻴﺤﺎت و اﻧﮕﻴﺰه‏ﻫﺎی ﮔﺮدﺷﮕﺮان ورودی ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار اﺳﺖ مواردی نظیر: زﻳﺮﺳﺎﺧﺖ‏ﻫﺎی ﻓﻨﺎوري اﻃﻼﻋﺎت و ارﺗﺒﺎﻃﺎت ، ﻣﻴﺰان ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‏ﮔﺬاري ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﺎرﺟﻲ، ﺳﻄﺢ زﻳﺮﺳﺎﺧﺖ ﺣﻤﻞ‏و‏ﻧﻘﻞ، ﻣﻴﺰان رﻗﺎﺑﺖ و ﻛﻴﻔﻴﺖ عرضۀ ﻣﺤﺼﻮل ﺟﻬﺎﻧﮕﺮدي 

ج) عوامل ارتباطی⁶: ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ آن دﺳﺘﻪ از ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎﻳﻲ اﻃﻼق می‌ﺷﻮد ﻛﻪ در دو ﻛﺸﻮر ﺑﺎ یکدیگر ﻣﺮﺗﺒﻂ‌اند. ازﺟﻤﻠﻪ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت منطقۀ ﮔﺮدﺷﮕﺮﻓﺮﺳﺖ در ﮔﺮدﺷﮕﺮﭘﺬﻳﺮ، ﻧﺮخ ارز، ﻣﺪت زﻣﺎن و ﻫﺰینۀ ﺳﻔﺮ (شاه‌آبادی و سیاح، 1392).

همانگونه که اشاره شد اکثر مطالعات، بر متغیرهای اقتصادی مؤثر در گردشگری تأکید داشته اند در مقابل نهادگرایان معتقدند مؤلفه‌های نهادی (درحکم نظام‌هایی از هنجارها ، قواعد، قوانین، آداب، عادات و روابط اجتماعی و ...) بر متغیرهای اقتصادی نظیر رشد و توسعۀ اقتصادی و جذب گردشگر مؤثرند. برخی از صاحب‌نظران همچون ویت⁷ (1995)، لیم (1997)، لیم و مک آلر⁸ (2002) و سیکورا و نوناس⁹ (2008) معتقدند نهادها و سطح توسعه در کشور مقصد از مهم‌ترین عوامل تعیین‌کنندۀ ورود گردشگر بوده که از اهمیت تأثیر آن‌ها غفلت شده است. (تلیابی و شاه‌آبادی، 1395)

 نهادها¹⁰ ومکتب نهادگرایی 

از دیدگاه نورث¹¹ (1991) نهادها قوانین بازی در جامعه‌اند. در یک تعبیر کلی، نهادها مشتمل بر باورها، رفتارها (حوزۀ عقلانی یا غیرعقلانی)، سنت‌ها و ضوابط و مقررات حقوقی‌اند. از این لحاظ نهادهای خوب به‌منزلۀ ایجادکنندۀ ساختاری انگیزشی مطرح شده که باعث کاهش نااطمینانی، تشویق کارایی و بنابراین کمک به بهبود عملکرد اقتصادی می‌شود. نهادها را می‌توانیم به دو بخش رسمی و غیررسمی تقسیم کنیم. در میان نهادهای رسمی، می‌توان از مقررات، قانون‌های اساسی، قراردادها و حقوق مالکیت نام برد. این نهادها در جامعه مشروعیت بالایی دارند و تخلف از آن‌ها به مجازات منجر خواهد شد. نهادهای رسمی را دولت، مؤسسه‌های خصوصی یا دیگر افراد در جوامع مدنی تشکیل می‌دهند. در میان نهادهای غیررسمی، می‌توان هنجارها، اخلاق، رسوم، محرمات و ایدئولوژی‌ها را نام برد. این نهادها قوانین رفتاری غیررسمی جامعه‌اند که بخشی از فرهنگ به‌شمار می‌روند (ابوجعفری، 1385)‏. براساس دیدگاه مکتب اقتصاد نهادگرا ، عوامل و متغیرهای کمّی به‌تنهایی تعیین‌کنندۀ وضعیت اقتصادی کشورها نبوده و نهادها درحکم عوامل زیربنایی رفتارها و عملکرد اقتصادی می باشند به نحوی که توجه به بهبود وضعیت نهادی به ارتقای عملکرد اقتصادی و توسعه منجر خواهد شد.

تنش¹² 

تنش در اشکال مختلف خود تاثیرات مستقیم و پایداری بر تصمیم گیری گردشگران به انتخاب یک مقصد داشته و تصویر ذهنی نامطلوبی را بر در بازار گردشگری جهانی وجود می‌آورد نتیجه تنش سلب احساس امنیت در گردشگران و کاخ و کاهش تقاضای گردشگری برای کشور مورد نظر خواهد بود .

 پیزام و منسفلد¹³( ۲۰۰۶) فاکتورهای امنیتی موثر بر گردشگری را به چهار گروه متمایز تقسیم کردند

 ۱- جرایم : دزدی ، تجاوز ، قتل ، آدم‌ربایی         ۲- تروریسم : محلی ، بین المللی ، مرزی

3 - جنگ : مرزی ، قومی ، فرسایشی                ۴- نآرامی‌های سیاسی : کودتا ، شورش ، قیام

 آنها بیان می‌دارند کودتا در فیجی ، شورش در چیپاس مکزیک یا قیام مردم فلسطین مصادیقی از تاثیر فاکتورهای مذکور بر گردشگری می‌باشد .

در تحقیق حاضر متغیر نهادی تنش در ابعاد مختلف آن  شامل : تنش داخلی، تنش خارجی ، تنش نژادی ،  تنش مذهبی ،  برگرفته از مولفه‌های ریسک سیاسی¹⁴ در چارچوب شاخص راهنمای بین المللی ریسک کشوری¹⁵(ICRG) به عنوان متغیر توضیحی اصلی مورد نظر قرار گرفته است . رتبه‌بندی گروه خدمات ریسک سیاسی (PRS)¹⁶ برای شاخص راهنمای بین‌المللی ریسک کشوری (ICRG) متشکل از 22 متغیر در 3 زیرگروه از ریسک است که عبارت‌اند از: ریسک سیاسی، ریسک مالی و ریسک اقتصادی. برای هریک از زیرگروه‌ها شاخص جداگانه‌ای ساخته می‌شود که در آن شاخص ریسک سیاسی 100 امتیاز، ریسک مالی50 امتیاز و ریسک اقتصادی50 امتیاز دارد. از آنجایی که هدف تحقیق بررسی تاثیر تنش بر گردشگری بین المللی می‌باشد بنابراین به تبیین زیر گروه ریسک سیاسی که متغیرهای تنش جزوه مولفه‌های مهم آن می‌باشد پرداخته و  میانگین وزنی چهار نوع تنش ذکر شده را در مدل لحاظ خواهیم نمود .

                            جدول 2: مؤلفه‌های ریسک سیاسی 

امتیاز (حداکثر)	مؤلفه	امتیاز (حداکثر)	مؤلفه
6	دخالت نظامیان در سیاست	12	ثبات حکومت
6	حاکمیت نظم و قانون	12	شرایط اجتماعی و اقتصادی
6	تنش مذهبی	12	ریسک مصادره
6	پاسخ‌گویی حکومت	12	تنش خارجی
6	تنش‌های نژادی	12	تنش داخلی
4	کیفیت دیوان سالاری	6	فساد
100	امتیاز کل

تنش(درگیری) داخلی¹⁷ : ارزیابی خشونت سیاسی در کشور و تأثیر واقعی یا بالقوه آن بر حکمرانی با 3 مؤلفه؛ جنگ داخلی/ تهدید کودتا، خشونت سیاسی/ تروریسم و اغتشاش شهری است.

تنش(درگیری) خارجی¹⁸ : ارزیابی دو نوع ریسك برای حکومت است شامل فشار خارجی بدون خشونت (فشارهای دیپلماسی، محدودیتهای تجاری و...) و فشار خارجی همراه با خشونت )درگیری مرزی و جنگ کامل).

تنشهای مذهبی¹⁹: ممکن است از تسلط جامعه یا/و حکومت توسط یك گروه مذهبی برآید. جلوگیری از آزادی مذاهب تهدیدی برای سرمایه گذاری خارجی ( جذب گردشگران خارجی) محسوب میشود

تنشهای نژادی²⁰: ارزیابی درجه تنشها در یك کشور نسبت به تقسیمات نژادی، ملی و زبانی است. امتیاز پایینتر به کشورهایی داده میشود که تنشهای نژادی و ملی به دلیل مقابله گروههایی که متعصب و بیمیل به توافق میباشند، به میزان بالایی وجود دارد و به کشورهایی امتیاز بالا داده میشود که اینگونه کشمکشها حداقل باشند. (احمدیان،1390)

پیشینۀ تحقیق 

الف) مطالعات خارجی 

هال سی ام²¹ (1994) در مقاله ای با عنوان «گردشگری و ثبات سیاسی : نقش انقلا ب، تروريسم و خشونت سیاسی بر گردشگری» درباره رابطه بین گردشگری و ثبات سیاسی، با تأكید ويژه بر اثرهای خشونت سیاسی، تروريسم و جنگ بر رفتار گردشگر و توسعه گردشگری بحث میكند . جنگ ها، كودتاها و انقلابها، حتی اگر دارای طبیعتی نسبتاً كم شدت باشند، نه تنها برای زيرساختهای گردشگری و ورودی ها؛ بلکه برای تصور بلندمدت از مقصد به شدت ويرانگرند .

استینر²² (2006) به بررسی وضعیت گردشگری کشورهای عربی پرداخته است که به‌رغم جاذبه‌های گردشگری، درآمد چندانی از گردشگری نداشته‌اند. نتایج بررسی او نشان داد مهم‌ترین علل فقدان درآمد‌زایی گردشگری در این کشورها، متغیرهای نهادی مانند نبود امنیت، تهدیدهای اجتماعی و روانی و متغیرهای اقتصادی مانند بهینه‌نبودن خدمات‌رسانی است.

فلچر²³( 2008) از دانشـگاه اسـتنفورد به تاثیر  بي ثبـاتي سياسـي بـر محصـول آسـيب پـذير جهـانگردی در فیجی و کنیا پرداخته اند . مقاله ، طبيعت حملات و پيامد آنها از لحاظ تأثير بـر گردشگري و حجم درآمدها را مورد بررسي قرار م يدهد. نتايج بدست امده نشان می دهد كه رويدادهاي سياسي مانند كودتا و مسائل سياسـي داخلـي اثرات به مراتب شدیدتر در سطح فعاليتهاي گردشگري نسبت به حملات تروريستی تا سطح پایین تا متوسط دارند.

سیکورا و نوناس²⁴ (2008) به بررسی تأثیر شاخص راهنمای بین‌المللی ریسک کشوری در گردشگری برای 120 کشور در فاصلۀ سال‌های 1985 تا 2002 پرداختند. برآورد آنان از میزان گردشگران، در قالب مدل پنل دیتای پویا (GMM)، نشان داد یک درصد افزایش در ریسک کشوری، 2 درصد گردشگری خاص کشورها را کاهش می‌دهد. آنان نتیجه گرفتند در برآورد گردشگری از متغیر ریسک کشوری غفلت شده است.

ب) مطالعات داخلی

حیدری چیانه و همکاران( ۱۳۹۳) در مطالعات خود با بررسی نقش ثبات سیاسی و امنیت در توسعه صنعت گردشگری خاورمیانه نشان می‌دهند نوسان شدید در ورودی گردشگران منطقه خاورمیانه ارتباط بسیار نزدیکی با تحولات سیاسی در عرصه جهانی (نظیر استراتژی مبارزه با تروریسم بین الملل) ، فضای سیاسی - امنیتی منطقه خاورمیانه (چون تشدید اقدامات گروه‌های بنیادگرا) و شرایط داخلی کشورهای این  منطقه (چون رژیم‌های استبدادی ) دارد  

امامقلی‌پور و آسمانه (1390) به بررسی تأثیر شاخص نهادی حکمرانی خوب در گردشگری در کشورهای عضو OECD طی دورۀ زمانی 1998 تا 2012 پرداخته است. این مطالعه با استفاده از روش داده‌های تابلویی پویا (GMM) نشان می‌دهد که کیفیت حکمرانی، تولید ناخالص داخلی و تعداد گردشگران دوره‌های گذشته، تأثیر مثبت و معنی‌دار و نرخ ارز تأثیر منفی در ورود گردشگران داشته است.

شریفی رنانی و همکاران (1392) با استفاده از دادۀ تابلویی به مطالعۀ تأثیر شاخص‌های حکمرانی در جذب گردشگر در کشورهای منتخب اوپک (1996-2011) پرداختند. نتایج مطالعۀ آن‌ها نشان داد متغیرهای نهادی مانند حاکمیت قانون، ثبات سیاسی، کارایی و اثربخشی دولت و کنترل فساد و همچنین متغیرهای اقتصادی، مانند نرخ ارز و تولید ناخالص داخلی تأثیر مثبت و معنی‏داری در ورودی تعداد گردشگران خارجی دارد.

موسوی شفایی و همکاران(۱۳۹۱) بررسی تاثیر بی‌ثباتی سیاسی بر صنعت گردشگری ایران در دوره پس از ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ پرداختند  نتایج تحقیق نشان داد پس از حملات مذکور که به بروز جنگ ،تروریسم و بی ‌ثباتی رژیم‌های حاکم منطقه انجامید به دلیل مخدوش کردن چهره مسلمانان منطقه و همچنین ایجاد تصویر منفی نسبت به این کشورهاباعث رکود در صنعت گردشگری آنها شده است

روش تحقیق 

در این مطالعه روش تحقیق ، برحسب روش گردآوری داده‏ها، توصیفی مبتنی‏بر تحلیل هم‌بستگی بوده و از نظر هدف، پژوهش کاربردی، و به لحاظ ماهیت متغیرها تحقیقی کمّی است. در خصوص جامعۀ آماری این مطالعۀ تطبیقی، تعداد 25 کشور توسعه‌یافته²⁵ و 25 کشور عضو سازمان کنفرانس اسلامی ²⁶ ( داده‌های آماری در دسترس داشتند) از قاره‌ها و مناطق متنوع جغرافیایی برای دوره زمانی 2019-2005 انتخاب و داده‌های مربوط به آن‌ها از منابع آماری بین‌المللی نظیر بانک جهانی (WB)،²⁷ گروه خدمات ریسک سیاسی (PRS) و سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) استخراج شد.

به لحاظ نوع داده‌ها و ساختار موضوع مطالعه‌شده ، از داده‌های تلفیقی سری زمانی و مقطعی (داده‌های تابلویی) به‌صورت پویا استفاده شده است . این روش ترکیبی، محیطی غنی از اطلاعات را برای گسترش روش‌های برآورد و نتایج نظری فراهم می‌کند و مزایایی نظیر محدودشدن ناهمسانی واریانس، حداقل‌شدن تورش‌ها، کاهش هم‌خطی و افزایش درجات آزادی و کارایی را داراست (Baltagi, 2008). در چارچوب روش داده‌های تابلویی، ازجمله روش‌های مناسب، به‌ویژه برای حل مشکل درون‌زا‌بودن²⁸ شاخص‌های نهادی و هم‌بستگی آن با دیگر متغیرهای توضیحی و برآورد صحیح از مدل، تخمین با استفاده از ﮔﺸﺘﺎورﻫﺎي ﺗﻌﻤـﻴﻢ‌ﻳﺎﻓﺘـه (GMM)²⁹ داده‌های تابلویی پویا³⁰ است. روش ﮔﺸﺘﺎورﻫﺎي ﺗﻌﻤـﻴﻢ‌ﻳﺎﻓﺘـه (GMM) علاوه بر کاربرد در متغیرهای نهادی، هنگامی به‌کار می‌رود که تعداد مقاطع متغیرها (N) بیشتر از طول زمانی (T) باشد (Bond , 2002; Baltagi, 2008). اهم مزایای روش GMM پویا عبارت‌اند از:

 لحاظ‌کردن ناهمسانی‏های فردی، حذف تورش‌های موجود در رگرسیون‌های مقطعی، کاهش یا رفع هم‌خطی به‌سبب استفاده از متغیرهای وابستۀ وقفه‌دار، حل مشکل درون‌زابودن متغیرهای نهادی به‌سبب استفاده از متغیر وابسته با وقفه درحکم متغیر ابزاری.

همچنین ﺍﻳﻦ ﺭﻭﺵ  ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﺴﻴﺎﺭﻱ ﺍﺯ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮﻫﻨﮓ، ﻗﻮﻣﻴﺖ، و ﻣﺬﻫﺐ را بعنوان  ﻋﻮﺍﻣﻠﻲ که بر متغیر تابع موثر بوده ﻭ ﻣﻲ‌ﺗﻮﺍﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﻧﻬﺎﺩ هم‌بسته ﺑﺎﺷﻨﺪ از راه ﺗﻔﺎﺿﻞگیری ﺍﺯ داده‌های ﺁﻣﺎﺭی، حذف می نماید (Baltagi, 2008).

مدل و معرفی متغییرها 

با نگاهی به مطالعات تجربی انجام ‌شده، ازجمله مطالعات سیکورا و نوناس³¹ (2008) و امامقلی‌پور و آسمانه (1390)، براساس ماهیت متغیرهای تحقیق الگوی اقتصادسنجی طبق روش گشتاورهای تعمیم‌یافته (GMM) به تفکیک برای دو گروه کشورهای توسعه‌یافته و کشور عضو سازمان کنفرانس اسلامی منتخب ذکرشده برای دوره زمانی 2019-2005  به صورت زیر است:

L(Touri,t) = α1 L(Touri, t-1) + α2 L(TENi,t )+ α3L(OPi,t­­) +α4L(CPIi,t ) +α5L(EGDUi,t) +α6L(INFRAi,t) +ɛit +µi

I= 1, 2 , 3 , ….. , N t= 1 , 2, 3 , ….. , T

L(Touri,t): لگاریتم تعدادگردشگران ورودی هر دوره برای کشورهای منتخب بعنوان متغییر تابع . 

 :L(Touri, t-1) لگاریتم تعدادگردشگران  ورودی دورۀ قبل برای کشورهای منتخب. 

میزان گردشگران دوره‌ قبل، بعنوان منغییر بیان کننده تصویر گردشگران از مقاصد گردشگری به‌منزلۀ شکل‌دهندۀ انگیزه ها، انتظارات و مطلوبیت آنها ، به پیروی از مطالعات گارین³² (2007) ، راسخی و همکاران(1393) ، امامقلی‌پوروآسمانه ( 1390) در مدل لحاظ شده است . البته از لحاظ اقتصاد سنجی به عنوان متغییر ابزاری در روش گشتاورهای تعمیم یافته شناخته می شود.

: L(TENi,t ) لگاریتم میانگین وزنی مولفه های تنش داخلی ،تنش خارجی ، تنش مذهبی ، تنش نژادی در هر دوره برای کشورهای منتخب.

:L(OPi,t­­) لگاریتم درجۀ بازبودن اقتصاد³³(مجموع صادرات و واردات به‌نسبت تولید ناخالص داخلی) هر دوره برای کشورهای منتخب. 

گسترش ارتباطات تجاری بین‌ کشورها به‌مثابۀ عاملی ارتباطی و تقویت کننده گردشگری و تعاملات بین کشورها اهمیت بسزایی دارد لذا به پیروی از مطالعات کالیسکان³⁴ و همکاران (2019) ، ﭘﻮرﻓﺮج و همکاران(1387) متغییردرجۀ بازبودن اقتصاد ، در مدل لحاظ شده است 

: L(CPIi,t )  لگاریتم شاخص قیمت مصرف کننده³⁵ هر دوره برای کشورهای منتخب.

این شاخص در کشور مقصد بعنوان متغییر بیان کننده هزینه سفر و گردشگری به پیروی از مطالعات نوده و سایمن³⁶ (2005) ، راسخی و همکاران (1392)، سونگ و لی (2009) در شکل تبعی لحاظ شده است .

: L(EGDUi,t)  لگاریتم هزینه های عمومی در آموزش³⁷ هر دوره برای کشورهای منتخب.

سطح آموزش و فرهنگ جامعه مقصد گردشگری بر ارتباط دوسویه بین میزبان و میهمان ،کیفیت خدمات و رضایتمندی گردشگران تاثیرات قابل توجهی دارد . بنابراین به پیروی از مطالعات ماسیدا و ایتزو³⁸ (2012) و شاه آبادی و تلیابی (1395) از متغییر هزینه های عمومی درآموزش ، استفاده شده است .

L(INFRAi,t): لگاریتم زیرساخت‌های حمل‌ونقل³⁹ هر دوره برای کشورهای منتخب.

وضعیت زیرساخت‌های حمل‌ونقل هوایی ،جاده ای ، ریلی و دریایی در کشور میزبان برتمایل و تسهیل ورود گردشگران تاثیرات قابل توجهی دارد . بنابراين سرمایه گذاری و گسترش زيرساخت‌های حمل‌ونقل (بویژه صنعت حمل‌ونقل هوایی ) يكي از مهم‌ترين اقدامات دولت‌ها جهت توسعه صنعت گردشگري است . در این پژوهش به پیروی از مطالعات شاه ابادی و سیاح( 1392) از متغییر میزان حمل ونقل هوایی استفاده شده است .

ɛit: جزء اخلال. 

 µi: بیان کننده تأثیرات ثابت⁴⁰ برای هر کشور (همان‌طور که در مزایای روش GMM اشاره شد، به‌سبب تفاضل‌گیری حذف خواهد شد). 

چنانچه در مدل به‌جز L(Touri, t-1) و L(TENi,t ) سایر متغیرهای توضیحی را با نماد (Xit) در قالب بردار 1×k، شامل k متغیر توضیحی (متغیر کنترل) بشناسیم، مدل به‌صورت ذیل بیان می‌شود:

L(Touri,t) = α1L(Touri, t-1) + α2 L(TENi,t ) + Xit +ɛit +µi

دو مورد در تخمین این معادله مدنظر قرار می‌گیرد: تأثیرات ثابت  (µi)و متغیر وابستۀ وقفه‌دار در معادله. براي حل اين مسائل، ارلانو و بوند (1991) تخمین‌زنندۀ روش گشتاورهاي تعمیم‌يافتۀ تفاضلي مرتبۀ اول را پیشنهاد می دهند که شامل حذف تأثیرات ثابت با گرفتن تفاضل مرتبۀ اول از معادله است. پس از تفاضل‌گیری مرتبۀ اول در مدل خواهیم داشت:

∆L(Touri,t) = α1∆L(Touri, t-1)  + α2 ∆ L(TENi,t ) + γ∆Xit +∆ ɛit

ﻳﻜﻲ ﺍﺯ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﺪﻝ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎمی ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺩﺭ ﻃـﻲ ﺯﻣﺎﻥ ﺛﺎﺑﺖ‌اند (ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺗﺄﺛﻴﺮﺍﺕ ﺛﺎﺑﺖ ﻛﺸﻮﺭﻱ) ﺩﺭ ﻣﺪﻝ ﺣﺬﻑ ﻣﻲ‌ﺷـﻮﻧﺪ ( µi حذف می‌شود) ﺍﻣـﺎ مسئلۀ مهم دیگر ﺩﺭ ﺍﻳـﻦ ﻣـﺪﻝ، ﺩﺭﻭﻥ‌ﺯﺍ‌ﺑـﻮﺩﻥ ﺍﺣﺘﻤـﺎﻟﻲ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎﻱ ﻛﻨﺘﺮﻝ و نیز هم‌بستگی بین ﺟزء اخلال  ɛitو متغیر وابسته با وقفه L(Touri, t-1) است. ﺑﺮﺍﻱ ﺍﻳﻨﻜﻪ تخمین‌گر GMM ﺑﺘﻮﺍﻧﺪ ﺑﺮﺁﻭﺭﺩﻱ ﺳﺎﺯﮔﺎﺭ ﻭ ﺑﺪﻭﻥ ﺗﻮﺭش ﺍﺭﺍئه ﺩﻫﺪ، ﻻﺯﻡ ﺍﺳﺖ ﻛـﻪ ﺍﻋﺘﺒـﺎﺭ شرایط گشتاور⁴¹ یعنی شرط زیر برآورده شود (Arellano & Bond, 1991): 

E[∆ ɛit L(Touri, t-1)] = E[∆ ɛit Xt-k ] = 0 k ˃ 1  

این موضوع ازطریق آزمون‌های بیان‌شده در نتایج برآورد، ارزیابی خواهد شد.

برای اطمینان از مناسب‌بودن روش گشتاورهای تعمیم‌یافته (GMM) دو آزمون مطرح است؛ یکی آزمون سارگان (آزمون عدم هم‌بستگی سریالی جملات خطا و متغیر ابزاری) جهت بررسی صحت و اعتبار متغیرهای ابزاری و دیگری آزمون آرلانو ـ بوند با هدف اعتبار برآورد به روش GMM مبنی‌بر این‌که در تخمین به این روش، باید جملات اخلال دارای هم‌بستگی سریالی مرتبۀ اول  AR(1)بوده، اما دارای هم‌بستگی سریالی مرتبۀ دوم AR(2) نباشند (Baltagi, 2008).

نتایج تخمین

نتایج برآورد مدل با استفاده از نرم‌افزار اقتصادسنجی stata برای دو گروه کشورهای توسعه‌یافته و عضوسازمان کنفرانس اسلامی منتخب به‌صورت زیر است:

جدول3 : نتایج تخمین  به روش GMM برای کشورهای توسعه‌یافتۀ منتخب

مقدار احتمال P-Value	Z	ضرایب	متغیر توضیحی
00/0	32/16	5716/0	L(Touri, t-1)
031/0	69/2	4317/0	L(TENi,t )
00/0	94/4	4197/0	L(OPi,t­­)
029/0	89/2-	3619/0-	L(CPIi,t )
002/0	42/3	3123/0	L(EGDUi,t)
00/0	09/4	1906/0	L(INFRAi,t)
005/0	35/2	8603/1	cons

جدول 4 : آزمون سارگان

Chi2(119)	7623/21
Prob> Chi2	000/1

برطبق نتایج آزمون سارگان، فرض صفر یعنی مناسب و معتبربودن متغیرهای ابزاری را نمی‌توان رد کرد.

جدول 5: آزمون آرلانو ـ بوند (خودهم‌بستگی مرتبۀ اول و دوم)

order	z	Prob>z
AR(1)	2219/2-	0246/0
AR (2)	8214/0	4112/0

 

برطبق نتایج این آزمون آرلانو ـ بوند، خودهم‌بستگی پسماندهای مرتبۀ اول AR(1) وجود دارد که صحت اعتبار نتایج مدل آزمون‏شده براساس روش GMM را تأیید می‌کند.

براساس نتایج تخمین در جدول 3، ضریب تخمینی گردشگران دورۀ قبل مثبت و معنی‌دار است؛ به‌طوری که یک درصد تغییر در میزان گردشگران دورۀ قبل منجر به واکنش 5716/0 درصدی میزان گردشگران دورۀ جاری خواهد شد . به لحاظ تئوری نیز دلالت دارد بر اینکه تعداد گردشگران دورۀ قبل در نگرش و انگیزۀ گردشگران دورۀ جاری مؤثر است.

ضریب تخمینی شاخص تنش (TEN) مثبت و معنی‌دار است. طبق نتایج برآورد در این کشورها، یک درصد تغییر در مقدار این شاخص، منتج به واکنش 4317/0 درصدی در میزان گردشگر خواهد شد. زیرا وضعیت مناسب نهادی ( تنش داخلی و خارجی، تنش مذهبی و نژادی) به‌نحو مستقیمی در تمایل ورود گردشگران به کشورها مؤثر است. 

ضریب براوردی درجۀ بازبودن اقتصاد(OP)، تأثیر مثبت و معنی‌داری برگردشگری خارجی این گروه کشورها دارد؛ به‌نحوی که یک درصد تغییر در این عامل باعث واکنش 4197/0 درصدی درورودی گردشگران می‌شود؛ زیرا هرچه تعاملات تجاری کشورها بیشتر باشد، فرصت معرفی جاذبه‌های گردشگری فراهم شده، درنهایت بر رونق صنعت  گردشگری مؤثر خواهد بود.

ضریب تخمین زده شده برای شاخص قیمت مصرف کننده( CPI ) در این گروه کشورها منفی و معادل 3619/0- و از نظر آماری معنی‌دار است. زیرا افزایش سطح این شاخص به معنی افزایش قیمت‌کالاها و خدمات حوزۀ گردشگری و هزینه سفر شده و تأثیر منفی بر تقاضای گردشگری خواهد داشت .  

ضریب براوردی برای هزینه های عمومی در آموزش (EGDU)   مثبت و معنی‌دار است؛ به‌طوری که انتظار می‌رود یک درصد تغییر در این آن ، به واکنش 3123/0 درصدی در ورودی گردشگران خارجی منجر شود که نشان‌دهندۀ تأثیر مستقیم سطح آموزش کشور مقصد بر گردشگری این گروه کشورهاست.

ضریب تخمینی زیرساخت‌های حمل‌ونقل(INFRA) مثبت و معنی‌دار ، معادل 1906/0 است که تایید می نمایدسرمایه گذاری و تامین  زیرساخت‌های حمل‌ونقل، به‌ویژه حمل‌ونقل هوایی، به‌منظورایجاد تسهیلات و انتقال گردشگران تأثیرات قابل توجهی بر گردشگری بین‌المللی این گروه کشورها دارد .

 همان‌طور که مشاهده می‌شود، عرض از مبدأ در این برآورد، مثبت و معنی‌دار است.

جدول 6: نتایج تخمین به روش GMM برای کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی

مقداراحتمال P-Value	Z	ضرایب	متغیر توضیحی
00/0	62/24	9409/0	L(Touri, t-1)
00/0	89/5	2132/1	L(TENi,t )
00/0	63/4	2307/0	L(OPi,t­­)
031/0	26/2	0128/0	L(CPIi,t )
602/0	46/0	0034/0	L(EGDUi,t)
002/0	13/3	1028/0	L(INFRAi,t)
00/0	42/4	1423/2	cons

 

جدول 7: آزمون سارگان

Chi2(119)	1158/24
Prob> Chi2	000/1

 

برطبق نتایج آزمون سارگان، فرض صفر یعنی مناسب ومعتبربودن متغیرهای ابزاری را نمی‌توان رد کرد.

جدول 8: آزمون آرلانو ـ بوند (خودهم‌بستگی مرتبۀ اول و دوم)

order	z	Prob>z
AR (1)	6621/2-	0183/0
AR (2)	3215/1	1184/0

 

برطبق نتایج آزمون آرلانو ـ بوند، خودهم‌بستگی پسماندهای مرتبۀ اول AR(1) وجود دارد که صحت اعتبار نتایج مدل آزمون‌شده براساس روش GMM را تأیید می‌کند.

براساس نتایج تخمین در جدول 5 ، برای کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی ، ضریب تخمین گردشگران دورۀ قبل، مثبت و معنی‌دار است؛ به این معنا که یک درصد تغییر در گردشگران دورۀ قبل، باعث واکنش 9409/0 درصدی در گردشگران دورۀ جاری خواهد شد. این ضریب بیشتر از ضریب تخمینی آن برای کشورهای توسعه‌یافته است؛ بنابراین می‌توان گفت با توجه وضیت ناکارامد نهادی و زیر ساختی در این کشور ها ، ارتقاء تصویر گردشگران از مقاصد گردشگری اسلامی به‌منزلۀ شکل‌دهندۀ انگیزه ها، انتظارات و مطلوبیت آنها تاثیرات بمراتب بیشتری بر جریان گردشگری دوره های آتی دارد .

ضریب براوردی شاخص تنش (TEN) مثبت و معنی‌دار است. طبق نتایج برآورد در این کشورها، یک درصد بهبود در این شاخص، منجر به واکنش نسبتا بالای  2132/1 درصدی در ورودی گردشگران خواهد شد. از دیدگاه مکتب نهادگرایان، علاوه بر متغیرهای کمی اقتصادی ، شاخص‌های نهادی (مانندتنش ومناقشات) تأثیرات عمیقی در وضعیت اقتصادی و ازجمله صنعت گردشگری دارد. به‌ویژه این‌که در گروه کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی این شاخص‌های نهادی وضعیت مناسبی نداشته (عموما در مناطق پر تنش) و ارتقای این مؤلفه‏های نهادی در بهبود وضعیت صنعت گردشگری آن‌ها تأثیرات بنیادی و شدیدتری را نشان می دهد .  

ضریب تخمین درجۀ بازبودن اقتصاد(OP)، مثبت و به لحاظ آماری معنی‌داری است یک درصد تغییر در این متغییر باعث واکنش 2307/0 درصدی در گردشگری خارجی شده است . چراکه ، با تقویت تجارت بین‌المللی فرصت بهتری برای ترسیم تصویر مطلوب از مقصد و معرفی جاذبه‌های گردشگری فراهم می‌شود.

در گروه منتخب کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی ضریب تخمینی برای شاخص قیمت مصرف کننده( CPI ) مثبت اما بسیار کوچک و معادل 0128/0 و از نظر آماری معنی‌دار است. به نظر می‌رسد در این کشورها سطح قیمت‌ها تأثیر قابل ملاحظه‌ای در تقاضای گردشگری نداشته بلکه جاذبه های محیطی و عوامل نهادی و زیر ساختی تعیین کننده اصلی تمایل سفر به این کشورهاست .  

ضریب براوردی هزینه های عمومی در آموزش (EGDU)   برای گرو کشورهای اسلامی منتخب مثبت و بسیارکوچک معادل 0034/0 و اما به لحاظ آماری  معنی‌دار نیست؛ بنظر میرسد با توجه به جذابیتهای بالای گردشگری درعموم این کشورها ، ترجیحات گردشگران بیشتر تحت تاثیر وضعیت نهادی این کشورها (مناقشات ، تروریسم ، ثبات سیاسی و ...) بوده و وضعیت آموزش مقصد گردشگری چندان قابل توجه نباشد .

ضریب تخمینی زیرساخت‌های حمل‌ونقل(INFRA) مثبت و معنی‌دار بوده ؛ به‌نحوی که یک درصد تغییر در زیرساخت‌های حمل‌و‌نقل واکنشی 1028/0 درصدی بر ورودی گردشگران خارجی را نشان می‌دهد. ازآنجاکه برای گردشگری بین‌المللی یکی از عوامل مهم، زیرساخت‌های حمل‌ونقل به‌ویژه هوایی است، این ضریب تخمینی تأییدکنندۀ این تأثیر و مطابق با مطالعات مشابه است . درنهایت در جدول 6 براورد عرض از مبدأ مثبت و معنی‌دار است.

تحلیل نتایج

پژوهش حاضر به بررسی شاخص تنش بعنوان یک عامل نهادی در کنار سایر عوامل (نظیر زیرساخت‌های حمل‏ونقل، شاخص قیمت مصرف کننده ، هزینه های عمومی در آموزش و درجۀ بازبودن اقتصاد) پرداخته است  . در این پژوهش تطبیقی، به تفکیک 25 کشور توسعه‌یافته و 25 کشور عضو سازمان کنفرانس اسلامی (که داده‌های آماری آن‌ها دردسترس بود) انتخاب شده و با استفاده رهیافت داده‌های تابلویی پویا (GMM) درخصوص تخمین مدل پیشنهادی اقدام شد. نتایج تخمین مدل ، فرضیۀ اصلی تحقیق مبنی‌بر تأثیر مثبت ، معنی دار و قابل توجه شاخص نهادی تنش در گردشگری خارجی را تأیید می نماید .

براساس نتایج براورد ، در هر دو گروه کشورها ، ضریب تخمین برای گردشگران ورودی دورۀ قبل مثبت و معنی‌دار است و با نتایج مطالعۀ سیکورا و نوناس (2008) و  امامقلی‌پور و آسمانه (1390) مطابقت دارد. البته این ضریب برای کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی(9409/0) و بزرگتر از کشورهای توسعه‌یافتۀ منتخب(5716/0) بوده و تایید می‌نماید با توجه چالش‌های زیرساختی و ریسک‌های بالقوه کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی ، وضعیت گردشگران دوره قبل تصویر مقصد گردشگری را برای گردشگران دوره جاری ترسیم می‌نماید و توجه به رضایتمندی آنها منجر به تقویت جاذبه‌ها و انگیزه گردشگران آتی خواهد شد.

همانگونه که در ادبیات پژوهش و نتایج تخمین مدل مشخص شد، در هر دو گروه کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی و توسعه‌یافته ، شاخص نهادی تنش تأثیر درخور ملاحظۀ ، مثبت و معنی‌داری بر ورودی گردشگر دارد و موید فرضیۀ اصلی تحقیق بوده و با نتایج مطالعات میرانی (1398) و سیکورا و نوناس (2008) همسو است. رفع تنشها ، برقراری ثیات سیاسی و امنیت ، محیط نهادی مناسب و ذهنیت مطلوب را برای تقاضای گردشگری خارجی فراهم می‌ نماید . طبق جداول نتایج تخمین ، شدت تأثیر این شاخص در کشورهای اسلامی (2132/1) در مقابل کشورهای توسعه‌یافته(4317/0) بیشتر است . به معنی دیگر با توجه به وضعیت مناقشات تروریسم و بنیادگرایی افراطی در برخی کشورهای اسلامی و ذهنیت منفی جهانی و دافعه گردشگری ناشی از آن ،  انجام اصلاحات نهادی ، تنش زدایی و  تامین امنیت پایدار با شدت بیشتری بر ترمیم  تصویر مقاصد گردشگری اسلامی و ارتقاء گردشگری بین المللی آنها موثر است .

ضرایب  تخمینی در هر دو گروه کشورها، نشان می دهد فارغ از تاثیر سایر عوامل ، درجۀ بازبودن اقتصاد تأثیر مثبت و معنی‌دار بر ورودی گردشگر خارجی دارد که همسو با مطالعات ﭘﻮرﻓﺮج و همکاران (1387) و شاه ابادی و همکاران (1390)  بوده و تأیید می‌ نماید با تقویت تجارت بین‌المللی علاوه بر رونق گردشگری تجاری، زمینۀ ارتقای تعاملات و جذب گردشگر فراهم خواهد شد. البته ضریب براوردی این متغییر در کشورهای توسعه یافته بزرگتر و دلالت دارد سهم بالای این کشورها درتجارت جهانی تاثیرات به مراتب بیشتری بر صنعت گردشگری آنها داشته است .  

در هر دو گروه کشورها ، زیرساخت‌های صنعت حمل‌ونقل تأثیر مثبت با ضرایب متفاوت  بر میزان ورودی گردشگران خارجی داشته است. این نتیجه با عموم مطالعاتی که به عوامل موثر بر گردشگری پرداخته‌اند ـ ازجمله مطالعات سیاح و شاه‏آبادی (1392) ، رحمانی و رهنما(1399) ـ مطابقت دارد. بنابراین با توجه به مشکلات زیرساختی در صنعت ‌حمل‌ونقل برخی کشورهای کمتر توسعه یافته اسلامی، سرمایه‌گذاری در این بخش اهمیت ویژه‌ای خواهد داشت.

ضریب براوردی هزینه های عمومی در آموزش (EGDU) در گروه کشورهای توسعه‌یافتۀ منتخب مثبت و معنی‌دار و با نتایج مطالعات لیم (1997) و راسخی (1392) مطابقت دارد . درحالی که ‏ در کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی ، این ضریب به لحاظ آماری  معنی‌دار نبوده و با نتایج مطالعات شاه آبادی و سیاح (۱۳۹۲)  مطابقت دارد . استنباط می‌شود  انگیزه سفر گردشگران به کشورهای اسلامی آثار تاریخی،  طبیعی و فرهنگی  بوده و وضعیت آموزش جامعه مقصد ، جاذبه یا دافعه‌ای را برای گردشگران ایجاد نمی‌کند .

تخمین ضریب برای شاخص قیمت مصرف کننده( CPI ) در کشورهای توسعه‌یافته منفی (کوچک) و با قواعد کلاسیک اقتصادی منطبق است و رابطۀ معکوس قیمت(هزینه) و تقاضای گردشگری را نشان می‌دهد. در مقابل این ضریب   کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی  تأثیر کم اما مثبت را نشان می‌دهد و برخلاف نتایج پژوهش های مشابه ازجمله مطالعات سیاح و شاه‌آبادی (1392) است. در خصوص مثبت بودن ضریب (بر خلاف کشورهای توسعه یافته)  استنباط می‌شود بالا بودن شاخص قیمت مصرف کننده در کشور مقصد به معنای تقویت ارزهای خارجی ،  افزایش قدرت خرید گردشگران و ارتقاء رقابت پذیری قیمتی این کشورها بوده بنابراین ‌ اثرات مثبت محدودی را بر ورودی گردشگران بین المللی خواهد داشت .

بعنوان شواهد آماری در تأیید نتیجۀ اصلی تحقیق ؛ طبق اعلام سازمان جهانی گردشگری، در حالیکه از مجموع 1.5 میلیارد نفر گردشگری بین‏المللی در سال 2019 ، سهم اروپا و آمریکا مجموعا 66 درصد بوده در مقابل سهم آفریقا و خاورمیانه (عمدتا شامل کشورهای اسلامی) جمعا 9 درصد بوده است . همچنین طبق گزارش رقابت‌پذیری سفر و گردشگری سال 2019 مجمع جهانی اقتصاد⁴² ، در بین 140 کشور جهان، ایران ارزان‌ترین کشور جهان بوده و از لحاط رقابت‌پذیری قیمتی ، رتبۀ اول را دارد. این شکاف عمیق بین دو گروه کشورهای مورد مطالعه ،  قدرت تأثیرات  بالقوه کیفیت نهادی ( ازجمله تنش و مناقشات ، ثبات ، امنیت و ...) را در گردشگری، نشان می‌دهد.

پیشنهادات 

الف) وضع یا اصلاح قوانین به منظور حمایت از بخش گردشگری و سیاستگذاری های هدفمند به منظور ارتقاء و بهبود شاخص های نهادی نظیر تنش زدایی داخلی و بین المللی ، وفاق ملی ، رفع تبعیض ها ، تثبیت امنیت ، حمایت های حقوقی و ... باید از اولویت‌های کشورهای اسلامی و ازجمله کشور ایران باشد .

ب) گسترش و حمایت از تجارت خارجی (واردات و صادرات) و وتسهیل هر چه بیشتر مبادلات بین المللی بویژه در ارتباط با کشورهایی که متقاضیان بالقوه گردشگری می باشند. سیاست‌گذاران باید از پیوند متقابل تجارت و گردشگری بهره برده و در تجارت خارجی، معرفی جاذبه‌های گردشگری کشورهای اسلامی درحکم مقاصد مطلوب سفر را مدنظر قرار دهند .  

ج) تخصیص منابع و سرمایه‌گذاری گسترده  در زیرساخت‏های بخش حمل‌ونقل با مشارکت بخش خصوصی داخلی و خارجی و  گسترش خطوط هوایی ، بمنظور تسهیل سفر گردشگران ، مورد تأکید است .

د)  ایجاد سازمان گردشگری کشورهای اسلامی به منظور انعقاد توافق‌نامه‌ها در حوزه امنیت  و تبادل گردشگر ، وضع قوانین و سازوکارهای حمایتی و تاسیس صندوق تسهیلات گردشگری جهت کمک به  ارتقاء زیرساخت‌های گردشگری کشورهای اسلامی ، پیشنهاد میگردد.

در خصوص اهم محدودیت‌های پژوهش می‌توان اشاره کرد عوامل مؤثر بر گردشگری بین‌المللی در مطالعات متعدد بررسی شده‌اند، اما در این تحقیق  به جهت برازش کاراتر ومحدودیت داده ها ، مجبور  به انتخاب محدود عوامل مؤثر شده‌ایم.  همچنین علیرغم اینکه شاخص تنش بعنوان متغییر نهادی و بصورت کمی در این  پژوهش استفاده شده اما  داده‌ها یا وضعیت برخی نهادهای غیررسمی و کیفی مانند فرهنگ ها ، هنجارها، آداب و رسوم، ایدئولوژی‌ها و ... که به نحوی تاثیرات قابل توجهی بر وضعیت تنش‌ها ، مناقشات و ثبات یک کشور دارد، بصورت داده های قابل استفاده ، در دسترس محققین نمی باشد .

منابع

ابوجعفری، روح‌الله (1385). «برداشت‌های اقتصاد نهادگرا و مطالعات اقتصاد اسلامی». فصلنامۀ اندیشۀ صادق، شمارۀ 22، ص 122-145.

احمدیان، مریم (1390). معرفی و نقد شاخص راهنمای ریسک بین‌المللی کشوری. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، دفتر مطالعات محیط کسب‌وکار.

اشرفی‏پور، محمدعلی و نقیب، رسول (1391). «بررسی اثرات حکمرانی خوب بر توسعه صنعت توریسم». دومین همایش ملی راهکارهای توسعۀ اقتصادی با محوریت برنامه‌ریزی منطقه‌ای، دانشگاه آزاد سنندج.

امامقلی‌پور، سارا و آسمانه، زهرا (1390). «تعیین ارتباط بین گردشگری و حکمرانی در کشورهای عضو OECD با استفاده از روش گشتاورهای تعمیم‌یافته GMM». اولین کنفرانس ملی جغرافیا، گردشگری، منابع طبیعی و توسعۀ پایدار، تهران.

ﭘﻮرﻓﺮج، ﻋﻠﯿﺮﺿﺎ، ﻋﯿﺴﯽزاده روﺷﻦ، ﯾﻮﺳﻒ و ﭼﺮاﻏﯽ، ﮐﺒﺮي (1387). «ﻓﻨﺎوري اﻃﻼﻋﺎت و ارﺗﺒﺎﻃﺎت، ﺻﻨﻌﺖ ﮔﺮدﺷﮕﺮي، رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي». فصل‌نامۀ اقتصاد و تجارت نوین، دورۀ 4، شمارۀ 13، ص 46-66.

تلیابی، فریبا و شاه‌آبادی، ابوالفضل (1395). «تأثیر نهاد حکمرانی کشور میزبان بر درآمد گردشگری کشورهای درحال توسعۀ منتخب». فصل‌نامۀ برنامه‌ریزی و توسعۀ گردشگری، دورۀ 5، شمارۀ 16، ص 8-30.

حیدری , چیانه و رحیم سلطانی , ناصر( ۱۳۹۳) ، تحلیلی بر نقش ثبات سیاسی و امنیت در توسعه صنعت گردشگری مطالعه موردی منطقه خاورمیانه ، فصلنامه جغرافیا و برنامه ریزی محیطی ،سال ۲۵ ، پیاپی ۵۴ ، شماره ۲ ، تابستان ۱۳۹۳  ، ص 209-228

خداپرست مشهدی، مهدی و فلاحی، محمدعلی (1395). «بررسی نقش کیفیت نهادی بر توسعۀ مالی در کشورهای منتخب عضو سازمان کنفرانس اسلامی». دوفصل‌نامۀ اقتصاد پولی و مالی، دورۀ بیست‌و‌سوم، شمارۀ 11، ص 26-45.

راسخی، سعید و حسینی، سپیده (1392). «عوامل مؤثر بر تراکم گردشگری در کشورهای درحال توسعۀ منتخب». برنامه‌ریزی و توسعۀ گردشگری، سال سوم، شمارۀ 8، ص 69-86.

رحمانی، فاطمه و رهنما ، علی(۱۳۹۹) ، تاثیر شاخص‌های رقابت پذیری سفر و گردشگری بر تقاضای گردشگری خارجی در کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا . دو فصل نامه مطالعات اجتماعی گردشگری ، سال هشتم ، شماره ۱۶، پاییز و زمستان ۱۳۹۹ ص صفحه۱۴۴- ۱۱۳   

سیاح، علی (1392). تأثير زيرساخت‌هاي حمل‌ونقل و شاخص حکمراني بر تقاضاي گردشگري کشورهاي منتخب توسعه‌يافته و درحال توسعه طي دورۀ 2000-2011. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ اقتصاد، دانشکدۀ اقتصاد دانشگاه بوعلی سینا.

شاه‌آبادی، ابوالفضل و سیاح، علی (1392). «تأثیر زیرساخت‌های اقتصادی بر گردشگری (رویکرد پنل دیتا)». برنامه‌ریزی و توسعۀ گردشگری، سال دوم، شمارۀ 7، ص 25-43.

شریفی رنانی، حسین، سجادیه خواجویی، فرزام و ترابی، افسانه (1392). «نقش حکمرانی خوب در جذب گردشگر (مطالعۀ موردی: کشورهای منتخب «OPEC»)». اولین همایش الکترونیکی ملی چشم‌انداز اقتصاد ایران با رویکرد حمایت از تولید ملی.

صامتی و همکاران (۱۳۹۴) ، نتایج مطالعات آنها در مورد تقاضای گردشگری کشورهای اسلامی منتخب در طی دوره ۱۹۹۶ تا ۲۰۱۲ با استفاده از روش داده های پانل ، نشان داد که ثبات سیاسی و حاکمیت قانون در این گروه کشورها تاثیر مثبت و معنی داری بر افزایش ورود گردشگران خارجی داشته است 

مریدی، مرضیه (1395). بررسی نقش گردشگری در توسعۀ اشتغال کلانشهرها. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ مدیریت شهری، دانشکدۀ مدیریت، واحد علوم تحقیقات تهران.

میرانی، نینا (1396). بررسی نقش کیفیت نهادی بر توسعۀ صنعت گردشگری پزشکی در ایران: رویکرد پویایی‌های سیستمی. پایان‌نامۀ دکتری، رشتۀ اقتصاد، دانشکدۀ اقتصاد، دانشگاه تبریز.

ندیری، محمد و محمدی، تیمور (1390). «بررسی تأثیر ساختارهای نهادی بر رشد اقتصادی با روش گشتاورهای تعمیم یافته». فصل‌نامۀ مدلسازی اقتصادی، سال پنجم، شمارۀ 15، ص 1-24.

موسوی شفایی ، مسعود ، حسینی بیدختی ، علی اکبر و اسماعیل شهابی ، سید مجتبی(1391) . تاثیر بی‌ثباتی سیاسی بر صنعت گردشگری ایران در دوره پس از ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱، فصلنامه روابط خارجی ، سال چهارم ، شماره دوم، تابستان1391 ، ص ۲۴۰- ۲۱۱ 

Aslan, A., Kula, F., & Kaplan, M. (2009). “International tourism demand forTurkey: A dynamic panel data approach”. A Research Journal of International Studies, 9; p. 64-75.

Arellano, M., & Bond, S. (1991). “Some Tests of Specification for Panel Data: Monte Carlo Evidence and an Application to Employment Equations”. Review of Economic Studies, 58(12), 277-297. 

Baltagi, B. H. (2008). Econometric Analysis of Panel Data. West Sussex: Wiley. 

Barro, R. J. and X. Sala-i-Martin. (2004). Economic Growth, 2nd ed.Cambridge: MIT Press. 

Flecher, J., & Morakabati, Y. 2008. Tourism Activity Terorrism and Political Instability within the Commonwealth: the Cases of Fiji and Instability Kenya.

Hall, C.M. (1994) Tourism and Politics, John Wiley and Sons, Brisbane

Kaufmann, D., Kraay, A. and Mastruzzi, M. (2009). “Governance matters VIII: Aggregate and individual governance indicators 1996-2008”. World bank policy research working paper, 4978.

Lee, S. (2015). “Research note: Quality of government and tourism destination competitiveness”. Tourism Economics, 21(4), 881–888.

North, D. (1990). Institutions, Institutional Change, and Economic Performance. Cambridge University Press. New York.

Nunkoo, R., Ramkisoon, H. and Gursoy, D. (2012). “Public trust in tourism institutions”. Annals of Tourism Research, 39(3), p. 1538–1564.

Rigobon, R., & Rodrik, D. (2005). “Rule of law, democracy, openness and income”. Economics of Transition, 13(3), p. 533–64.

Saha, S., Su, J. J., & Campbell, N. (2017). “Does political and economic freedom matter for inbound tourism? A cross-national panel data estimation”. Journal of Travel research, 56(2), 221-234. 

Sequeira, T. N., & Nunes, P. M. (2008). “Does country risk influence international tourism? A dynamic panel data analysis”. Economic Record, 84(265), 223-236.

 

 

 

---

[1] . World Tourism Organization

[2] . The World Travel and Tourism Council

[3]  - Organisation for Economic Co-operation and Development

 

[4]  - Demand side Variables

[5]  Supply side Variables

[6]  .Relationship Factors

[7] . Witt

[8] .Lim & M. Aleer

[9] . Sequeira and Nunes 

[10] . characteristics

[11] . North 

[12] . tension

[13]  - pizam and mansfeld

[14] - Political Risk 

[15]  - International Country Risk Guide

[16] . Political Risk Services

[17]  - Internal Conflict

[18]  - External Conflict

[19]  - Religion tensions

[20]  - Ethnic tensions

[21]  - Hall, C.M

[22] - Steiner

[23]  - flecher

[24]  - Sequeira & Nunes        

[25] . شامل بلژیک، فنلاند، استرالیا، دانمارک، نروژ، فرانسه، آلمان، آمریکا ، اسپانیا، انگلیس، یونان، ژاپن، کرۀ جنوبی، ایتالیا، روسیه ، هلند، لهستان، پرتقال، سوئد، سوییس، سنگاپور، ایرلند، اتریش، کانادا، و نیوزلند

[26] . شامل کشورهای مراکش ، مالزی ، الجزایر ، بحرین ، قطر ، امارات ، عربستان ، نیجریه ، عمان ، کویت ، لیبی ، ترکیه ، ساحل عاج ، کامرون ، آذربایجان ، سنگال ، ایران، عراق، جمهوری سوریه، مصر، اردن، لبنان، تونس،  بنگلادش، اندونزی

[27] . World Bank 

[28] . Endogeneity

[29] . Generalized Method of Moments

[30] . Dynamic Panel Data

[31]  - Sequeira & Nunes

[32]  - Garin

[33] - The Openness Degree Of Economy

[34]  - Caliskan

[35]  - Consumer price Index

[36]  - naude and Saayman

[37]  - Public Spending on education

[38]  - Massidda and Etzo

[39]  - Transportation Infrastructure

[40] - Fixed Effect

[41] - Moment Conditions

[42] . Worhd Economic Forum

---