واکاوی همدیدی الگوهای زمانی و مکانی بارش‌های تندری (مطالعه موردی: استان زنجان)

محورهای موضوعی : هیدرولوژی

عبدالله فرجی ¹ (دانشگاه زنجان)
مهدی دوستکامیان ² (دانشگاه زنجان)
زهرا صفری ³ (دانشگاه زنجان)

تاریخ دریافت : 1394/03/17 تاریخ پذیرش : 1394/05/10 تاریخ انتشار : 1394/06/10

کلید واژه: تحلیل خوشه‌ای, استان زنجان, تحلیل همدیدی, توفان‌های تندری,

چکیده مقاله :

توفان‌های تندری یکی از پدیده‌های آب و هوایی هستند که به دلیل همراهی با تندر، آذرخش، جست باد و بارش شدید افزون بر پیامدهای مثبتی که می‌توانند داشته باشند، موجب آسیب‌های فراوانی در نقاط مختلف دنیا می‌شوند. با توجه به تنوع شرایط آب و هوایی ایران، رخداد این پدیده در نقاط مختلفی مشاهده‌شده است. شمال غرب ایران به‌خصوص استان زنجان نیز از این پدیده در امان نبوده است. در این پژوهش جهت بررسی شرایط آماری و همدیدی پدیده تندر در استان زنجان از داده‌های روزانه‌ی توفان تندری ایستگاه‌های همدید استان زنجان در یک دوره آماری 16 ساله (2009-1994) استفاده شد. نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد میانگین فراوانی بارش تندری مربوط به قسمت‌های شمال شرقی، مرکزی و جنوب و جنوب شرقی استان بوده است و بیشترین ضریب تغییرات نیز منطبق بر این نواحی می‌باشند. قسمت‌های غربی و شرقی استان کم‌ترین میانگین تندر را داشته‌اند و پایین‌ترین ضریب تغییرات را نیز دارا می‌باشند. با این تفاسیر در ماه‌های اسفند و فروردین که ماه‌های انتقالی گرم (بهار) هستند، به دلیل گرم شدن سطح زمین و لایه‌های زیرین جو (افزایش طول روز و نزدیک شدن خورشید به خط قائم) و بالا بودن رطوبت جو، ناپایداری زیاد شده و جریان‌های همرفتی شدت یافته و تحت شرایط مناسب، ابرهای همرفتی رشد کرده و درنتیجه توفان تندری می‌شود. در فصل انتقالی سرد (پاییز) نیز فرارفت هوای کاملاً سرد از عرض‌های بالاتر بر روی مناطق گرم جنوبی‌تر باعث صعود لایه‌های زیرین و ناپایداری می‌شود. البته به علت کمتر بودن رطوبت هوای پاییز نسبت به بهار، شدت وقوع توفان تندری در فصل پاییز به‌مراتب از فصل بهار کمتر است. نتایج واکاوی نقشه‌ها در ترازهای مختلف جوی نشان می‌دهد که مهم‌ترین سامانه‌های سینوپتیکی حاکم بر منطقه در روزهای نماینده، زبانه‌هایی از کم‌فشارهای مدیترانه‌ای و سودانی که دریای مدیترانه و دریای سیاه و سرخ در تقویت آن نقش داشته‌اند به سمت شمال غرب کشور و استان زنجان گسترش‌یافته‌اند. قرارگیری محورهای فرود بادهای غربی همراه با بریده‌های کم‌فشار در این مناطق عامل اصلی ناپایداری‌های شدید و توفان تندری در استان زنجان بوده است. بدین‌صورت که با فرارفت هوای گرم و مرطوب در سطح زمین و هوای سرد سطوح فوقانی همراه با وزش دمایی سرد منجر به اختلاف دمای شدید بین سطح زمین و ترازهای بالا شده که صعود توده‌هوای سطح زمین و ناپایداری را به دنبال داشته است.

چکیده انگلیسی:

Thunderstorm a weather phenomenon that due accompanied by thunder, lightning, wind and rain, intense search in addition to the positive impact that they can cause a lot of damage in different parts of the world. Due to the variety of weather conditions, the occurrence of this phenomenon is observed in different regions. North West of the province, especially not immune from this phenomenon. To study the phenomenon in terms of statistical and synoptic data daily thunderstorms Thunder in the province of Zanjan synoptic stations in a 16-year period (2009-1994) were used. The results of this study showed that the average frequency of precipitation Thunder northern parts of eastern, central and south of the province with the highest coefficient of variation are also based on these areas. The eastern and western parts of the province had the lowest average and the lowest coefficient of variation Thunder also have. With this interpretation in the months of March and April are the months of heat transfer (Spring), are due to the warming of the Earth's surface and lower layers of the atmosphere (the rise of the sun during the day and close to the vertical) and high atmospheric moisture, instability and flow convection intensified under the right conditions, convective clouds grow and so will thunderstorms. Cold transitional season (autumn) also Frat cool air from higher latitudes to the southern temperate zones than the underlying causes of instability are required. However, due to the lower humidity in the fall than in the spring, the intensity of thunderstorms in the spring and autumn much less. Analysis results show weather maps at different levels-the most important synoptic systems represent the region on the tab of Mediterranean and the Black Sea and the Mediterranean and Red Sudanese have strengthened the role of the North West the country and the province. West winds around the landing position with the main cause of instability in the region Low pressure cut off by severe thunderstorms in the province.

منابع و مأخذ:

1. امیدوار، کمال، صفر پور، فرشاد، زنگنه، اسماعیل (1392) بررسی و تحلیل همدیدی سه رخداد تگرگ شدید در استان فارس جغرافیا و توسعه، شماره 30، صص 178-157.


2. جعفرپور، ابراهیم، (1385)، اقلیم شناسی»، چاپ ششم، انتشارات دانشگاه تهران.


3. خوش­اخلاق، فرامرز، حیدری، محمد­امین، غیاث الحسینی، مرضیه، کریمی، صدیقه، (1392)، واکاوی آماری و همدید بارش‌های تندری منطقه خزر"دومین همایش ملی حفاظت و برنامه ریزی محیط زیست


4. صلاحی برومند،(1389)، بررسی ویژه گی‌های آماری همدیدی توفان‌های تندری استان اردبیل،پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، شماره 72،تابستان 1389،صص 142.


5. موسوی، سیدحسین، حیدری منفرد،زهرا(1392)، تحلیل اماری و سینوپتیکی بارش تگرگ در منطقه شمال غرب، پایان نامه‌ی کارشناسی ارشد رشته ی جغرافیای طبیعی ، دانشگاه زنجان


6. میراحمدی، اکبر، (1391)، بررسی ویژگی­های آماری توفان‌های تندری در کوهرنگ بختیاری، همایش ملی انتقال آب بین حوضه‌ای. شهرکرد 6-1.


7. علیجانی، بهلول (1379)، آب و هوای ایران ، چاپ چهارم، انتشارات دانشگاه پیام نور.


8. علیزاده، امین، غلامعلی، موسوی، فرهاد و موسوس بایگی، محمد (1384) هوا و اقلیم شناسی: چاپ هشتم، مشهد، نشر دانشگاه رضا (ع)،381-1.


9. عساکره، حسین (1386) تغییرات زمانی و مکانی بارش ایران زمین طی دهه‌های اخیر» جغرافیا و توسعه، شماره 10، 164-145.


10. قویدل رحیمی، یوسف (1389)، نگاشت و تفسیر سینوپتیک اقلیم با استفاده از نرم افزار گردس، چاپ اول، سها دانش، تهران


11. کاویانی، محمدرضا و علیجانی، بهلول،(1386)، مبانی آب و هواشناسی، چاپ سیزدهم، تهران، سمت،


12. Bryant, E.A. (1991):”Natural hazards”. Cambridge University Press.UK


13. Changnon, Stanly A, 2001” Thunderstorm Rainfall in the Conterminous United States” Vol. 82, No. 9,pp.1924-1940


14. Dayan, U. Margaret. Z.B. Sharon, M.E. (2001), “Averse Autumn Storm over the Middle, est: Synoptic and Mesoscale Convection Analysis”, Theoretical and Applied Climatology, No.69, pp.103.122.


15. kallo,A.and pascual, R.Diagnosis and modeling of a summer condition storm Mediterranean pyrencs.(2005).


16. Loginov, V. F, Volchek, A. A, Shpoka, I. N, (2010)” Estimation of the Role of Various Factors in the Thunderstorm Formation on the Territory of Belarus” Russian Meteorology and Hydrology, Vol. 35, No. 3, pp. 175–181


17. Olafasson,H.Arason,P.Jonsonal ,T.(2004) Seasonal and internal variability of thunderstorm in Island and the origin of air masses in theatric(2004(


18. Mohee. Faizul M, Miller. Craig. (2010). Climatology of thunderstorm for North Dakota, 2002–2006, Metrology and climatology. 49: 1881-18


19. Speer, M.S. and Geert’s, B. (1994): “A synoptic/rnesoalpha-scale climatology of flash floods in the Sydney Metropolitan area. Australian Meteorological Magazine, 43.87-103.

21. Wallace, M.J. (1995), "Diurnal Variations in Precipitation and Thunderstorm Frequency over the Conterminous United States", MonthlyWeatherReview103,406 -419.