ارائه الگوی پیشنهادی مناسب جهت ارتقای پیوستگی اکولوژیک و تاب آوری زیست محیطی (مطالعه موردی: شهر بهشهر)

محورهای موضوعی : برنامه ریزی شهری

ابراهیم زاهدی کلاکی ¹ , صدرالدین متولی ² , حسن محمودزاده ³ , غلامرضا جانبازقبادی ⁴

1 - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد نور، دانشگاه آزاد اسلامی، نور، ایران
2 - دانشیار گروه جغرافیا، واحد نور، دانشگاه آزاد اسلامی، نور، ایران
3 - دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
4 - استادیار گروه جغرافیا، واحد نور، دانشگاه آزاد اسلامی، نور، ایران

تاریخ دریافت : 1400/08/22 تاریخ پذیرش : 1400/10/12 تاریخ انتشار : 1400/10/30

کلید واژه: شهر بهشهر, پیوستگی اکولوژیک, متریک MNN, تاب آوری زیست محیطی, مدل موزائیکی فورمن,

چکیده مقاله :

مشکلات زیست محیطی از اساسی‌ترین مسائل شهر امروزی و حاصل تعارض و تقابل انسان با محیط طبیعی است، شهر بهشهر با توجه به رشد سریع جمعیت و گسترش بی برنامه فضاهای شهری، دچار تخریب عناصر ساختاری و بنیانهای اکولوژیکی و بسیاری از مشکلات زیست محیطی دیگری شده است.در همین راستا به منظور رسیدن به هدف تحقیق جهت ارتقای پیوستگی اکولوژیک و تاب آوری زیست محیطی، از قابلیتهای علم سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی و استفاده از متریک سنجش پیوستگی (MNN) به همراه مدل موزائیکی فورمن استفاده شده است. تحلیل نقشه‌های حاصل از تغییرات کاربری اراضی، نشان می‌دهد؛ لکه‌های ساخته شده در بازه زمانی (1986-2020 ( به دلیل افزایش جمعیت و تقاضا برای زمین و در نتیجه، رشد شهرنشینی سالهای اخیر به میزان (68 +درصد) افزایش و کاربری زراعی (52 -درصد) و باغات و فضای سبز (31 -درصد) و اراضی بایر نیز، حدود (41-) درصد کاهش یافته‌اند. نتایج تحلیل متریکMNN نیز حاکی از آن است که؛ پیوستگی عناصر ساختار اکولوژیکی شهر بهشهر خصوصا لکه‌های زراعی طی دورة زمانی مورد مطالعه، دارای شرایط مطلوبی نبوده و دچار تخریب شدیدی شده است به طوری که میزان پیوستگی اکولوژیکی لکه‌های زراعی در 34 سال گذشته در حدود 48 متر، باغات و فضای سبز حدود 10 متر کاهش یافته و فواصل بین لکه‌های مشابه اکولوژیکی زیادتر شده است. در پایان نیز پژوهش حاضر، به تهیه الگوی پیشنهادی و ارائه راهکارهای حفاظتی و اصلاحی و همچنین نقشه شبکه حیاتی از محدوده مورد مطالعه انجامید.

چکیده انگلیسی:

Environmental problems are one of the most fundamental problems of today's city and the result of human conflict with the natural environment. In this regard, in order to achieve the research goal to promote ecological cohesion and environmental resilience, the capabilities of remote sensing science and GIS and the use of continuity measurement metric (MNN) along with the Forman mosaic model has been used. Analysis of maps resulting from land use change shows; Stains made in the period (1986-2020) due to increasing population and demand for land and, as a result, urban growth in recent years by (+ 68%) increase in agricultural use (-52%) and gardens and green space (-31%) and barren lands have also decreased by about (-41%). The results of MNN metric analysis also indicate that; The continuity of the elements of the ecological structure of Behshahr city, especially the agricultural spots during the study period, has not been in good condition and has been severely damaged so that the ecological continuity of the agricultural spots in the last 34 years is about 48 meters, gardens and green space about 10 Meters have decreased and the distances between similar ecological spots have increased. In the end, the present study led to the preparation of a proposed model and protection and remediation solutions, as well as a critical network map of the study area.

منابع و مأخذ:

امیدپور، مریم؛ سیاح نیا، رومینا؛ رضایی، یوسف، (1399). تأثیر روند رشد و توسعه شهری بر ساختار شبکه اکولوژیک با رویکرد تاب آوری و سیمای سرزمین (مورد مطالعه شهر همدان)، سنجش از دور و GIS ایران، سال دوازدهم، شماره دوم، صص 32-20.

پریور، پرستو، یاوری، احمد رضا، فریادی، شهرزاد، ستوده، احد، 1388، تحلیل ساختار اکولوژیک سیمای سرزمین شهر تهران برای تدوین راهکارهای ارتقای کیفیت محیط زیست، محیط شناسی، سال سی و پنجم، شمارة ۵۱، صص56-45.

پودات، فاطمه؛ ارواسمیت، کالین؛ برق جلوه، شهین دخت؛ شرقی، سیده مهدیه( 1390). کاربرد تئوری گراف در ارزیابی اثرات اکولوژیکی، پنجمین همایش ملی و نمایشگاه تخصصی مهندسی محیط زیست، صص 12-1.

جمال لیوانی،آتنا، (1387)، مکانیابی دفن بهداشتیی زباله‌های جامد شهری (مطالعه موردی شهر بهشهر) پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور مرکز تهران.

داداش پور، هاشم، عادلی، زینب(1394)، "سنجش ظرفیت‌های تاب‌آوری در مجموعه شهری قزوین"، دو فصلنامه علمی پژوهشی مدیریت بحران، شماره هشتم، صص84- 73.

رفیعیان، مجتبی و همکاران، (1390)، تبیین مفهومی تاب آوری و شاخص سازی آن در مدیریت سوانح اجتماع محور(CBDM)، برنامه ریزی و آمایش فضا، شماره چهارم، صص 41- 19.

ریاحی، وحید؛ روشنعلی، محمد و زاهدی کلاکی، ابراهیم، (1397)، "تحلیل جغرافیایی مراکز اقامتی (با تاکید بر هتلها) و نقش آن در توسعه گردشگری (مطالعه موردی شهر بهشهر)"، مجله علوم جغرافیای، شماره 29، ص 202.

زبردست، لعبت؛ یاوری، احمدرضا؛ پریور، پرستو؛ ستوده، احد؛ 1394، " مقدمه‌ای بر مفاهیم پایه اکولوژی سیمای سرزمین با کاربرد در برنامه‌ریزی محیط زیست"، انتشارات آوای قلم، چاپ اول، تهران.

شفیعی نژاد، سرور؛ پودات، فاطمه؛ فرخیان، فروزان، (1397)، ارزیابی پیوستگی اکولوژیک لکه‌های سبز شهری با استفاده از تئوری گراف، مطالعه موردی کلانشهر اهواز، بوم شناسی کاربردی، سال هفتم، شماره اول، 2.

صادقی بنیس، مژگان، 1394، " استفاده از متریکهای منظر در بهسازی شبکه اکولوژیک شهری (مطالعه موردی شهر تبریز) "باغ نظر، شماره 99، سال دوازدهم، صص 62-53.

طرح جامع بهشهر (1379)، مهندسین مشاور زیستا، اداره کل مسکن و شهرسازی مازندران.

محمدرضا فرزاد، بهتاش؛ کی نژاد، محمدعلی؛ پیربابایی، محمدتقی؛ عسگری، علی (1392). ارزیابی و تحلیل ابعاد و مؤلفه‌های تاب‌آوری کلان‌شهر تبریز؛ نشریه هنرهای زیبا – معماری و شهرسازی؛ دوره 18، شماره 3؛ صص 33-42.  

محمودزاده، حسن؛ مسعودی، حسن (1398)" تحلیلی بر تغییرات ساختاری سیمای سرزمین کلان شهر تبریز با استفاده از مبانی اکولوژی سیمای سرزمین و با تأکید بر مفهوم پیوستگی"آمایش سرزمین، دورة 11، شمارة دوم، صص 204-179.

محمود زاده، حسن و مسعودی، حسن، (1396)، اکولوژی شهری و شهرسازی اکولوژیک (بررسی مفاهیم، کارکردها و ارائه راهکارها)، همایش ملی شهرسبز با محوریت تکنولوژی و انرژی‌های پاک درعمران، معماری و شهرسازی، تبریز-ایران.

مختاری، زهرا؛ سیاح نیا، رومینا؛ (1396). مبانی مطالعه و کمی سازی ساختار سیمای سرزمین؛ انتشارات آوای قلم، چاپ اول، تهران.

میرسنجری، میرمهرداد و محمدیاری، فاطمه (1396) "پایش تغییرات سیمای سرزمین با استفاده از تحلیل گرادیان مطالعة موردی: شهرستان بهبهان"، جغرافیا و پایداری محیط، شمارة 22، صص 83-96

هریسچیان، مهدی؛ محمودزاده، حسن؛ جعفری، حسن (1396)" کاربرد راهبردهای پایداری اکولوژیک برای افزایش تاب‌آوری محیط زیست شهری (مطالعه موردی: شهرداری منطقه یک تبریز)"، پایان نامه کارشناسی ارشد، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده برنامه ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز.

Adger WN.( 2000). Social and ecological resilience: are they related?. Progress in human geography. 24(3):347-64

Alberti M, Marzluff JM, Shulenberger E, Bradley G, Ryan C, Zumbrunnen C. (2003) Integrating humans into ecology: opportunities and challenges for studying urban ecosystems. BioScience. 1;53(12):1169-79

Byomkesh T; Nakagoshi N; Dewan AM. (2012). Urbanization and Green Space Dynamics in Greater Dhaka, Bangladesh. Journal of Landscape and Ecological Engineering, 8(1):45-58.

Cook, E.A. 2002. Landscape Structure Indices For assessing urban ecological networks. Landscape and urban planning 58, pp269-280

Feng X, Xiu C, Bai L, Zhong Y, Wei Y. (2020).Comprehensive evaluation of urban resilience based on the perspective of landscape pattern: A case study of Shenyang city. Cities. 1;104:102722.

Forman, RT.T. (1995).Some general principles of Landscape and regional ecology. Journal of Landscape ecology. (10) (3), 133-142.

Forman. R.T.T., Godron, M., (1986) .Landscape Ecology. Wiley, New York.

Klein, R.G.N & Thomalla, F., (2003), Resilience to Natural Hazard: How Useful is this Concept, Environmental Hazards.

Li, H; Fernandez, S.J., Ganguly, A. (2014). Racial Geography, Economic Growth and Natural Disaster Resilience. Geography and Natural Disasters, 4(2), 1-15.

Liding, C; Yang, L; Yihe, L; Xiaoming, F; Bojie, F; (2008), “pattern Analysis in Landscape Ecology: Process”, Challenges and outlook, 521-531.

Lookingbill TR, Gardner RH, Ferrari JR, Keller CE. Combining a dispersal model with network theory to assess habitat connectivity. Ecological Applications. 2010 Mar;20(2):427

Wang Yuan; Zhengqiu Fan; Xiangrong Wang; Jing Li, Gis-Based Urban Mosaic and its Gradient Analysis: A Case Study from Wuhu City, China: IEEE International Conference on Bioinformatics and Biomedical Engineering. Proceedings. Vol. 2, pp. 4310-4313. 2008.

Zhang, Zhenzhen. (2017).Enhancing Landscape Connectivity in Detroit through Multifunctional Green Corridor Modeling and Design. Master's thesis, in the University.