سنجش آسیب پذیری کالبدی و ایمنی مدارس ابتدایی دولتی از منظر پدافندغیرعامل (مطالعه‌موردی: بندرامام خمینی(ره))

محورهای موضوعی : مقالات تحلیلی جغرافیایی و محيطي

معصومه جاویدان ¹ , عباس معروف نژاد ^{2 *}

1 - کارشناسی ارشدجغرافیا، واحدماه‌شهر، دانشگاه آزاداسلامی، ماه‌شهر، ایران
2 - دانشیار گروه جغرافیا، واحدماه‌شهر، دانشگاه آزاداسلامی، ماه‌شهر، ایران(نویسنده مسئول)

تاریخ دریافت : 1402/03/18 تاریخ پذیرش : 1403/06/24 تاریخ انتشار : 1404/02/12

کلید واژه: ارزیابی, آسیب‌پذیری, ایمنی, مدارس‌ابتدایی‌دولتی, پدافندغیرعامل, بندرامام‌خمینی(ره),

چکیده مقاله :

امروزه مدارس از مهم‌ترین نهادهای آموزشی، اجتماعی و اصلی‌ترین رکن تعلیم و تربیت به شمار می‌روند. رشد متوازن روحی، معنوی و جسمانی دانش‌آموزان نیاز به فضاهای آموزشی مناسب دارد. از جمله مواردی که باعث افزایش امنیت‌روانی دانش‌آموزان وخانواده‌ها می‌شود، امنیت و ایمن‌سازی مدارس وکاهش آسیب‌پذیری و ارتقاء پایداری آن‌ها است. که یکی از اهداف و اجزای مهم پدافندغیرعامل است. بنابراین نظربه اهمیت موضوع، این پژوهش به سنجش آسیب‌پذیری کالبدی و ایمنی ‌مدارس‌ دوره ابتدایی دولتی غرب بندر امام‌خمینی(ره) با تاکید بر پدافند غیرعامل باتوجه به سه ‌مولفه انتخاب‌شده(معماری، سازه، تاسیسات وتجهیزات) و 37 زیرمولفه پرداخته است. نوع تحقیق کاربردی و روش‌تحقیق، پیمایشی- ارزیابی با تاکید بر پرسشنامه است. جامعه‌آماری شامل کلیه مدیران، معاونان، معلمان و تعدادی از کارشناسان اداره آموزش و پرورش و برخی مسئولین ادارات شهر بندرامام خمینی (ره) بوده که حجم نمونه تعیین شده 101 نفر است. به‌ منظور بررسی‌ نرمال‌بودن توزیع ‌داده‌ها از آزمون کلموگروف-‌اسمینروف و جهت بررسی وضعیت متغیرهای پژوهش از آزمون بارتلت وKMO ومدل‌یابی معادلات‌ساختاری به روش‌حداقل مربعات‌جزیی (PLS) ونرم¬افزار SMARTPLS و برای وزن دهی و رتبه‌بندی مدارس انتخابی پژوهش از مدل آنتروپی شانون و واسپاس استفاده شده است. یافته‌های پژوهش‌حاصل از نتایج آزمون PLS، نشان می‌دهد: شاخص تاسیات وتجهیزات با درجه اهمیت 872/0 بالاترین و شاخص معماری با درجه اهمیت 801/0 پایین‌ترین را در میان دیگر شاخص‌های پژوهش داشته‌اند. همچنین نتایج حاصل از رتبه‌بندی 15 مدرسه مستقر در محدوده مورد مطالعه براساس شاخص‌های انتخابی پژوهش بوسیله مدل واسپاس، مدرسه ایثار با امتیاز نهایی (Hi) 121/0 در رتبه اول بیشترین‌میزان آسیب‌پذیری کالبدی و کاهش سطح ایمنی قرار گرفته است. باتوجه به نتایج رتبه‌بندی مدارس می‌توان اذعان داشت. مدارسی که از حیث متغیرهای انتخابی پژوهش در امتیاز پایین‌تر قرار دارند، میزان آسیب‌پذیری آن‌ها بالاست که می‌تواند در کاهش روند پیشگیری و ایجاد خسارات و صدمات و افزایش سطح خطرپذیری موثرباشد.

منابع و مأخذ:

منابع ومآخذ
امان‌پور، سعید؛ محمدی‌ده‌چشمه، مصطفی؛ پرویزیان، علیرضا (1397) سنجش آسیب‌پذیري مراکز آموزشی ‌از منظر پدافند غیر عامل (مطالعه‌موردي: مدارس‌ابتدائی‌کلان‌شهراهواز)، فصل‌نامه‌جغرافیا و مطالعات محیطی، دوره 7، شماره27، صص. 43-60.
جهانگیری، احد؛ عبداله‌زاده، سهراب (1401) نقش پدافندغیرعامل در بهبود عملکرد مدارس، نهمین همایش ملی مطالعات و تحقیقات نوین در حوزه علوم انسانی، مدیریت و کارآفرینی ایران، شهریورماه، تهران، 7 صفحه.
حسینی، سیدبهشید؛ بیطرفان، مهدی؛ حسینی، سیدباقر؛ هاشمی‌فشارکی، سیدجواد (1394)، ارزیابی بازشوی همساز با معماری پدافند غیرعامل با بهره‌گیری از روش تحلیل سلسله مراتبی، ماهنامه فنی-تخصصی دانش نما، دوره24،شماره2،صص. 81-73.
خبرگزاری جمهوری اسلامی، یکم آذرماه 1401، کد خبر: 84950286.
خراسانی، محمد؛ محمدی‌زاده، محسن (1400) بررسی مولفه‌های تاب‌آوری پدافند غیرعامل مراکز آموزشی شهر سیرجان، کنفرانس ملی معماری، عمران، شهرسازی و افق های هنر اسلامی در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی، خردادماه، دانشگاه هنراسلامی تبریز، 9صفحه.
رزمی، حمیدرضا؛ غلامی، میلاد (1399) واکاوی اصول و رهنمودهای طراحی معماری مدارس از منظر پدافندغیرعامل، فصل‌نامه ‌معماری شناسی، دوره3، شماره17، صص. 16-1.
سامانه سناد وزارت آموزش و پرورش (1401).
شهرداری بندر امام خمینی(ره)، (1400) اداره دفتر فنی و امور نقشه‌های شهری.
عظمتی، حمیدرضا؛ نوروزیان‌ملکی، سعید؛ خانوالی، نرجس (1394) شناسایی عوامل موثر در ایجاد ایمنی فیزیکی فضاهای آموزشی مقطع ابتدایی، نشریه فناوری آموزش، دوره10، شماره1، صص. 1-10.
علیئی، فرناز؛ مقدسی، محمدمهدی (1400) تدوین الگوی بهینه ساختمان‌های آموزشی‌ در شهر کرمانشاه از منظر پدافندغیرعامل با استفاده ازروش تحلیل‌سلسله مراتبی(AHP)، سومین کنفرانس ملی پژوهش‌های نوین در مهندسی و علوم کاربردی، شهریورماه، دانشگاه آیت اله بروجردی(ره)، 12 صفحه.
محمدابراهیمی، مهشید؛ اشنویی، امیر؛ شایان، محسن؛ سالارنژاد، محمد (1401) ارزیابی و تحلیل آسیب پذیری شهریاز منظر پدافند غیر عامل(نمونه مطالعاتی: شهر زادهدان)، فصل نامه پژوهش و برنامه ریزی شهری، دوره13، شماره48، صص. 69-86.
مرادی‌داراب‌خانی، زینب (1397) پدافندغیرعامل درمدارس ابتدایی آموزش و پرورش ناحیه3 استان کرمانشاه، اولین کنفرانس ملی نقش مهندسی عمران در کاهش مخاطرات، دی ماه، دانشگاه رازی کرمانشاه، 9 صفحه.
مهدی‌نژاد، جمال‌الدین؛ صادقی‌حبیب‌آباد، علی (1395) بررسی و ضرورت مدیریت بحران و پدافند غیرعامل درمعماری و شهرسازی، کنفرانس ملی پدافند غیر عامل و توسعه پایدار، مهرماه، وزارت کشور، صص. 1371-1353.
مهدی‌نیا، سیداحمد؛ احمدی، محمدجواد؛ نقی‌پور، عبداله (1399) نقش‌هندسه معماری بارویکرد پدافند غیر عامل، نشریه شهرتاب‌آور، دوره2، شماره1، صص. 23-36.
مولوی، شیما؛ خالوندی، زهره (1398) بررسی نقش پدافند غیر عامل در طراحی مدارس، دومین کنفرانس ملی عمران و معماری در مدیریت شهری قرن21، خردادماه، تبریز، 12 صفحه.

American Academy of Pediatrics. (2022). School Safety During an Emergency or Crisis: What Parents Need to Know.en ESPANOL.healthy children.org
Diaconu, D. Passive Defense in Schools in Botosani County, at the Beginning of World War II. Euromentor Journal - Studies about education.4(13),121-133.
Hewitt, B, (2017). An attack on one school is an attack on all schools, A World at School.
Mubita, K.(2021) .Understanding School Safety and Security: Conceptualization and Definitions .Journal of Lexicography and Terminology, 5(1), 76-86.
Robert J; Geller, I; Leslie, R; Janice, T; Nodvin, W; Gerald, T; Howard, F .(2007). Safe and Healthy school Environments. Pediatric Clinics of North America. 54(2).351-373.
Sukumar Gautham, M., Gururaj, G., Nadig, K., Roy, A., Nair, L. (2020). School safety assessment in Bengaluru and Kolar districts, India, International Journal of Injury Control and Safety Promotion, 27(3), 336-346.
United Nations Development Programme (UNDP) (2004). Reducing Disaster Risk: A Challenge for Development. A Global Report, New York: UNDP –Bureau for Crisis Prevention and Recovery (BRCP), available at http://www. undp. org/ bcpr/disred/rdr.htm.
Zavadskas, E.K., Turskis, Z., Antucheviciene, J., Zakarevicius, A. (2012). Optimization of weighted aggregated sum product assessment. Elektronika ir elektrotechnika, 122(6), 3-6.

متن کامل:



  مجله علوم جغرافيايي، دانشگاه آزاد اسلامي واحد مشهد، دوره 21، شماره 50، بهار 1404، صص 39-19

 

سنجش آسیب پذیری کالبدی و ایمنی مدارس ابتدایی دولتی

از منظر پدافندغیرعامل (مطالعه‌موردی: بندرامام خمینی(ره))

 

معصومه جاویدان- کارشناسی ارشدجغرافیا، واحدماه‌شهر، دانشگاه آزاداسلامی، ماه‌شهر، ایران

عباس ‌معروف‌نژاد- دانشیار گروه جغرافیا، واحدماه‌شهر، دانشگاه آزاداسلامی، ماه‌شهر، ایران(نویسنده مسئول) [e-mail]

 

دريافت: 18/3/1402         پذيرش: 24/6/1403        چاپ: 12/2/1404

چکیده

امروزه مدارس از مهم‌ترین نهادهای آموزشی، اجتماعی و اصلی‌ترین رکن تعلیم و تربیت به شمار می‌روند. رشد متوازن روحی، معنوی و جسمانی دانش‌آموزان نیاز به فضاهای آموزشی مناسب دارد. از جمله مواردی که باعث افزایش امنیت‌روانی دانش‌آموزان وخانواده‌ها می‌شود، امنیت و ایمن‌سازی مدارس وکاهش آسیب‌پذیری و ارتقاء پایداری آن‌ها است. که یکی از اهداف و اجزای مهم پدافندغیرعامل است. بنابراین نظربه اهمیت موضوع، این پژوهش به سنجش آسیب‌پذیری کالبدی و ایمنی ‌مدارس‌ دوره ابتدایی دولتی غرب بندر امام‌خمینی(ره) با تاکید بر پدافند غیرعامل باتوجه به سه ‌مولفه انتخاب‌شده(معماری، سازه، تاسیسات وتجهیزات) و 37 زیرمولفه پرداخته است. نوع تحقیق کاربردی و روش‌تحقیق، پیمایشی- ارزیابی با تاکید بر پرسشنامه است. جامعه‌آماری شامل کلیه مدیران، معاونان، معلمان و تعدادی از کارشناسان اداره آموزش و پرورش و برخی مسئولین ادارات شهر بندرامام خمینی (ره) بوده که حجم نمونه تعیین شده 101 نفر است. به‌ منظور بررسی‌ نرمال‌بودن توزیع ‌داده‌ها از آزمون کلموگروف-‌اسمینروف و جهت بررسی وضعیت متغیرهای پژوهش از آزمون بارتلت وKMO ومدل‌یابی معادلات‌ساختاری به روش‌حداقل مربعات‌جزیی (PLS) ونرم­افزار SMARTPLS و برای وزن دهی و رتبه‌بندی مدارس انتخابی پژوهش از مدل آنتروپی شانون و واسپاس استفاده شده است. 

یافته‌های پژوهش‌حاصل از نتایج آزمون PLS، نشان می‌دهد: شاخص تاسیات وتجهیزات با درجه اهمیت 872/0 بالاترین و شاخص معماری با درجه اهمیت 801/0 پایین‌ترین را در میان دیگر شاخص‌های پژوهش داشته‌اند. همچنین نتایج حاصل از رتبه‌بندی 15 مدرسه مستقر در محدوده مورد مطالعه براساس شاخص‌های انتخابی پژوهش بوسیله مدل واسپاس، مدرسه ایثار با امتیاز نهایی (Hi) 121/0 در رتبه اول بیشترین‌میزان آسیب‌پذیری کالبدی و کاهش سطح ایمنی قرار گرفته است. باتوجه به نتایج رتبه‌بندی مدارس می‌توان اذعان داشت. مدارسی که از حیث متغیرهای انتخابی پژوهش در امتیاز پایین‌تر قرار دارند، میزان آسیب‌پذیری آن‌ها بالاست که می‌تواند در کاهش روند پیشگیری و ایجاد خسارات و صدمات و افزایش سطح خطرپذیری موثرباشد.

 

کلیدواژگان: ارزیابی، آسیب‌پذیری، ایمنی، مدارس‌ابتدایی‌دولتی، پدافندغیرعامل، بندرامام‌خمینی(ره)

 

 

 

 

1-مقدمه 

با توجه به اينکه مدارس کشور در مقاطع مختلف تحصیلی و با جمععت چندين میلیونی و پراکندگی و گستردگی آن در تمام نقاط‌ شهرها و روستاها از نظر ساخت وساز دارای تفاوت در کیفیت ابنیه و تأسیسات بوده، ایجاد مدرسه امن جديد و ايمن‌سازی مدارس موجود سبب ايجاد امنیت‌روانی خانواده و دانش‌آموزان گرديده ودر شرايط تهديد علاوه بر بهره‌برداری دانش‌آموزان می‌تواند به‌عنوان کانون امن محله مورد استفاده قرارگیرد(مولوی وخالوندی،1398: 5). در بند یک سياست‌هاى كلي نظام تاكيد ویژه‌ای بر پدافندغيرعامل داشته و آن را چنين تعريف نموده است: مجموعه اقدامات غيرمسلحانه كه موجب افزايش بازدارندگي، كاهش‌ آسيب‌پذيرى، تداوم فعاليت‌هاى ضرورى، ارتقاء پايدارى ملي وتسهيل مديريت بحران در مقابل تهديدات و اقدامات نظامي دشمن مي‌گردد. همچنین دربند دو سياست‌هاى مذكور بر رعايت اصول وضوابط پدافند غيرعامل تاكيد نموده و يكي از اين اصول را ايمن‌سازى نسبت به مراكز جمعيتي برشمرده است. بر اساس بند ششم سياست‌هاى كلي نظام در خصوص پدافندغيرعامل به دو يا چندمنظوره ‌كردن برخي از مستحدثات، تاسيسات و... در جهت بهره‌گيرى پدافندى از آن‌ها به‌ويژه در مناطق مرزى و حساس كشور شده است. براساس بند هفتم سياست‌هاى مذكور برفرهنگ‌سازى و آموزش‌عمومي در زمينه به‌كارگيرى اصول وضوابط پدافند غيرعامل دربخش دولتي و غيردولتي، پيش‌بيني آموزش‌هاى متناسب در سطح عمومي و... تاکید نموده است. تعداد انبوهي از مراكز آموزشي وپرورشي در مقاطع مختلف‌تحصيلي(دبستان، راهنمائي، دبيرستان و هنرستان) در سطح شهرهاى كشورمان وجود دارند، كه به عنوان سرمايه‌هاى ملي، صرفاً جهت فعاليت‌آموزشي و آن‌هم عمدتاً درطول روز مورد استفاده قرار می‌گيرد. از آنجا كه ملاحظات دفاع غيرعامل در جانمائي، طراحي و اجراى اينگونه مدارس صورت نپذيرفته است، لذا در شرايط تهديد و وقوع جنگ احتمالي، فاقد ايمني‌هاى لازم بوده و علاوه بر اينكه امكان تداوم فعاليت آموزشي در شرايط بحراني ميسر نبوده، بلكه اينگونه فضاها به دليل آسيب‌پذير بودن و عدم پيش‌بيني زيرساخت‌هاى لازم، جهت اسكان جمعيت محلۀ پيراموني خود به عنوان فضاى امن محله نيزغيرقابل بهره‌بردارى خواهد بود(مهدی‌نژاد وصادقی‌حبیب‌آباد،1395: 1356). کاربري‌آموزشی‌ یکی ‌از انواع کاربري‌هاي اساسی‌ در شهرهاست‌ که‌ مکانیابی‌ بهینه‌ آن، ایمنی‌ و رفاه شهروندان را در پی‌ خواهد داشت‌. اهمیت‌ ساختمان‌هاي عمومی‌ به‌ عنوان اماکنی‌ با مالکیت‌ عمومی‌ و برخوردار از کاربري‌عمومی‌ ومشخص‌ خدمت‌رسانی‌ در مقیاس‌شهري دو چندان می‌باشد، چرا که‌ از یک‌طرف براساس تحقیقات وشواهد موجود میزان تخریب‌ و آسیب‌ آن‌ها در مقایسه‌ با دیگر کاربري‌ها کمتر بوده که‌ می‌توان ‌از آن‌ها به‌ عنوان اماکنی‌ با پتانسیل‌ و شرایط‌ مناسب‌ در زمان بحران جهت‌ اسکان و سازماندهی‌ جنگ‌زدگان و مصیبت‌دیدگان استفاده نمود، از طرف دیگر در صورت بروز حادثه‌اي و یا انهدام این‌گونه‌ ساختمان‌ها به‌ دست‌ دشمن‌، به‌ دلیل‌ تعداد بالاي استفاده‌کنندگان از آن‌ها می‌تواند فاجعه‌ بسیاري به‌ بار آورد(امان‌پور وهمکاران ، 1397: 44). سطوح آمادگی در برابر بحران‌های شهری در سه سطح تعریف می‌شود كه عبارتند از: ایمنی، امنیت و دفاع. بعد از ایمنی، امنیت قرار دارد كه استانداردهای امنیت از ایمنی، درسطح بالاتری قرار دارد و بعد از آن سطح دفاع است كه دربردارنده كلیۀ سطوح‌ آمادگی است. مثلاً در برخی موارد درسطح ایمنی، دیگر تداوم كاركرد معنا پیدا نمی‌كند، اما سطح دفاع حتماً به هرشکلی كه هست باید تداوم كاركرد وجود داشته باشد(شکل1). برنامه توسعه سازمان ملل¹، آسیب‌پذیری را عوامل انسانی یا سیر برآیند از عوامل فیزیکی، زیست‌محیطی، اقتصادی، اجتماعی و فیزیکی می‌داند که ظن وعرصه‌ی آسیب را از تأثیر یک مخاطره تهدید ارائه ومشخص‌می‌کنند(UNDP,2004: 13). براساس نظریة آسیب‌پذیری، در هر فضای مفروض، ضریبی از آسیب‌پذیری وجود دارد، درحالی‌که سطوح و دامنة ایمنی در سطح آن فضا به طور یکنواخت توزیع نشده است(محمدابراهیمی وهمکاران،1401: 73).

 

 

شکل1.لایه‌های حفظ آمادگی در برابر تهدیدات متصوره شهری

(مآخذ: مهدی‌نژاد و صادقی حبیب‌آباد،1395: 1356)

 

بندرامام‌خمینی(ره) با توجه به تراکم جمعیتی بالا، کمبودفضاهاي‌خالی، شبکۀ ارتباطی ضعیف وناکارآمد و مهم‌تر از همه برنامه‌ریزي‌نسنجیده، باعث شده است تا فضاهاي آموزشی بویژه مدارس سطوح و مقاطع پایین(ابتدایی دوره اول و دوم) بدون توجه به اصول ومعیارهاي لازم توزیع وگسترش منظم نیابند و سازگاري، همجواري و مطلوبیت‌مناسبی نداشته باشند. این مسأله علاوه‌بر رعایت‌نکردن اصل عدالت‌و برابري در برخورداري یکسان جمعیت دانش‌آموز از فضاهاي آموزشی، آسایش، کارآیی ،سلامت و ایمنی جمعیت دانش‌آموزي را کاهش داده است.

به گفته رییس ‌امورآموزش وپرورش عمومی وفنی‌حرفه‌ای سازمان برنامه وبودجه کشور تراکم دانش‌آموز در کلاس در بندرامام خمینی(ره) بیشتر از میانگین کشوری است. میانگین کشوری سرانه فضای آموزشی نیز 18/5 متر مربع و در استان خوزستان 83/4 متر مربع است که بدون احتساب فضاهای تخریبی به81/3 مترمربع می‌رسد. این در حالی است که سرانه فضای آموزشی بندر امام خمینی(ره) 8/3 مترمربع است². از این رو هدف اصلی در این پژوهش، شناسایی وسنجش آسیب‌پذیری کالبدی مدارس‌ابتدایی دولتی‌از منظرپدافندغیرعامل ‌درمحدوده مورد مطالعه است. که با رویکردي‌کاربردي به‌اهمیت و لزوم موضوع می‌افزاید. در این پژوهش به دو سوال اشاره شده که به قرارزیراست:

v       میزان ‌اعتبار و تاثیرگذاری هريك ازشاخص‌های آسیب‌پذیری کالبدی و ایمنی مدارس‌ابتدایی دولتی از منظر پدافند غیرعامل در بندر امام خمینی(ره) چگونه است؟

v       جایگاه/ رتبه هر یک از مدارس ابتدایی دولتی از نظر سطح ایمنی و میزان آسیب پذیری کالبدی با توجه به پدافندغیرعامل در بندر امام خمینی(ره) در چه سطحی است؟

 

2-مروری بر تحقیقات پیشین

امروز نقش پدافندغیرعامل به عنوان یک عامل بازدارنده در برابر تهدیدات و نظارت و افزایش سطح ایمنی بر کلیه کاربری‌های شهری و روستایی کشور امری ضروری است. از این رو در سال‌های اخیر، با روشن شدن اهمیت و نقش و جایگاه آن، بسیاری از پژوهشگران به دنبال تبیین موضوع و محتوای آن بوده‌اند در این بخش، به‌طورخلاصه، مهم‌ترین مطالعات داخلی وخارجی صورت گرفته در زمینه پژوهش حاضر مرور می‌شود.

جهانگیری وعبداله‌زاده(1401) درمقاله‌ای به نقش پدافندغیرعامل در بهبود عملکرد مدارس پرداخته‌اند. در این پژوهش براساس اصول مدیریت بحران، مولفه‌های اساسی پدافندغیرعامل مدارس شناسایی و رتبه‌بندی شده‌اند. 4 رکن ‌اصلی مدیریت بحران شامل کاهش آمادگی، واکنش، بازسازی و پیش‌بینی به عنوان معیارهای اصلی این پژوهش انتخاب و اولویت بندی مولفه‌های پدافندغیر عامل شناسایی شدند که با استفاده از AHP رتبه بندی مولفه‌های پدافندغیرعامل بر اساس این معیارها انجام شده است.

خراسانی ومحمدی‌زاده(1400) در مقاله‌ای به بررسی مولفه‌های ‌تاب‌آوری پدافندغیرعامل مراکز آموزشی شهرسیرجان پرداخته -‌اند. نتایج اولویت‌بندی مولفه‌های تاب‌آوری پدافند غیرعامل به ترتیب عوامل اجتماعی، نهادی، کالبدی واقتصادی بوده است و از بین گویه‌های اجتماعی، دلبستگی به مکان در اولویت اول بوده و در بین ۲۴ گویه نیز همین‌گویه در اولویت اول قرار گرفته است. در حقیقت دانش و مهارت‌های تاب‌آوری در قالب پدافندغیرعامل می‌تواند تبدیل به نگرش شده و با آموزش و تمرین به ارزش و معیارجامعه تبدیل شده و سطح سلامتی و رفاه و کیفیت زندگی را در هنگام بحران حفظ و ارتقاء داد.

 علیئی ومقدسی(1400) در مقاله‌ای به بررسی الگوی بهینه ساختمان‌های آموزشی درشهر کرمانشاه از منظر پدافندغیرعامل با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی‌ پرداخته است. نتایج حاکی از آن است که معیارهای دسترسی، مکان‌یابی، تشخیص بصری و ورودی وخروجی‌ساختمان به‌ترتیب به‌عنوان ۴ معیار برتر انتخاب شدند که حاکی ‌از نقش اصلی و تعیین کننده آن‌ها درساختمان‌ها به ویژه ساختمان‌های آموزشی(دانشگاه) می‌باشد. و به ترتیب معیارهای دیگر نیز میزان تاثیر خود را با توجه به امتیازات کسب شده در ساختمان‌های آموزشی مشخص می‌کنند.

رزمی وغلامی (1399) در مقاله‌ای به‌واکاوی اصول و رهنمودهای طراحی معماری مدارس از منظر پدافند غیرعامل پرداختند. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد، درنظر گرفتن تدابیری همچون نحوه قرارگیری بازشوها، حفاظت سلسله مراتبی فضاها، تاثیر فرم ساختمان برکاهش‌ اثر موج انفجار، طراحی‌مناسب مسیرهای حرکت داخلی، فضای عبورموج، انتخاب شیوه مناسب نورگیری، طراحی محوطه و انتخاب مصالح فضایی امن را در اختیار قرار می‌دهد که در طراحی و جرای فضاهای آموزشی(مدارس) به منظور کاهش آسیب‌پذیری ضروری به نظر می‌رسد.

براساس گزارش آکادمی کودکان آمریکا³(2022) احساس اطمینان والدین از امنیت فرزندشان در مدرسه‌ای که در آن تحصیل می‌کند بسیارمهم است. مدارس برای ایمن‌تر بودن وآمادگی بهتربرای شرایط اضطراری یا بحران باید یک برنامه عملیات اضطراری سازمان‌یافته و سیستماتیک برای کاهش خطرات یا پیشگیری، آمادگی، واکنش و بهبود شرایط بحرانی داشته باشند. این موارد ممکن است از مرگ یا حادثه‌ای که بر یکی از اعضای جامعه مدرسه تأثیر می‌گذارد تا یک بلایای‌طبیعی یا بحران و اثربخشی بر افراد زیادی در مدرسه متغیر باشد. بسیاری از مناطق مدرسه یک هماهنگ کننده یا مدیر ایمنی دارند یا این نقش را به یکی از مدیران منطقه محول کرده‌اند. اساتید و کارکنان مدرسه برای ارزیابی جدیت‌حوادث و پاسخگویی براساس رویه‌ها و دستورالعمل‌های تعیین شده طرح آموزش دیده‌اند. راهنمای فدرال برای توسعه طرح‌های عملیات اضطراری مدارس با کیفیت بالا برای هر نوع جامعه راهنمایی می‌کند. 

دیاکونو⁴ (2021) به بررسی پدافند غیرعامل در مدارس شهر بوتوشانی کشور رومانی در آغاز جنگ جهانی دوم پرداخته است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد؛ با شروع جنگ‌جهانی دوم برای حفاظت از مردم و ارزش‌های مادی آن‌ها در طول جنگ، ضرورت ایجاد یگان‌های ویژه پدافندغیرعامل از طرف دولت در دستورکار قرار می‌گیرد. وظیفه این یگان‌ها، مداخله و مأموریت‌هایی در پیشگیری به موقع از تجمع جمعیت‌ها در مورد نزدیک شدن حمله هوایی دشمن، استتار و همچنین استتار اهداف زمینی برای عدم رؤیت هواپیماها و محدود کردن اثرات بمباران دشمن؛ و حصول اطمینان از بلندکردن و مراقبت از قربانیان مجروح یا گاز گرفته؛ از بین بردن بمب‌های منفجر نشده و خنثی کردن آن‌ها. خاموش‌کردن یا محدود کردن آتش‌سوزی‌های بزرگ؛ بلندکردن و از بین‌ بردن قلوه سنگ‌های بزرگ؛ تعمیر ساختمان‌های آسیب‌دیده در اثر آتش‌سوزی یا بمباران؛ ایجاد کمپ برای آواره‌گان جنگی با استفاده از ساختمان مدارس و پناه‌گاه‌های درون و اطراف آن بوده است. 

موبیتا⁵ (2021) در پژوهشی به درک ایمنی و امنیت مدارس و توجه به پدافندغیرعامل در کشور زامبیا پرداخته است. وی اشاره می‌کند ایمنی وامنیت مدارس را باید قبل از اجرا درک کرد. این باید در چارچوب مدرسه انجام شود. تا درک شرایط، کاربرد و اجرای صحیح را تضمین‌کند. یک مدرسه ایمن باید موارد خاصی را به منظور کمک به فرآیندهای آموزشی و یادگیری در محل قرار دهد. نتایج پژوهش‌وی نشان می‌دهد بسته به موقعیت جغرافیایی مدرسه می‌توان برای ایمن سازی مدرسه مواردی را در نظر گرفت: درها و پنجره‌های ضدسرقت، ساخت دیوارحصار درمحیط مدرسه برای کنترل ورودی و خروجی افراد، به کارگیری نیروهای امنیتی، تمرین تعمیر ونگهداری امکانات، نصب دوربین‌های مدار بسته، سیستم روشنایی‌خوب، تجهیزات‌آتش‌نشانی، آموزش ذینفعان در مورد ایمنی و امنیت درمدارس. ذینفعان کلیدی مدرسه باید اطمینان حاصل کنند که مدرسه آن‌ها برای آموزش و یادگیری امن و مطمئن است. 

سوکومارگاوتام وهمکاران⁶ (2020) در بررسی به ارزیابی ایمنی‌مدارس در مناطق بنگلور وکولار، هندستان پرداختند. در این پژوهش برروی نمونه‌ای متشکل از 131 مدرسه که با نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای انتخاب شدند، انجام شده است. محققین آموزش دیده با استفاده از مصاحبه با تلفن هوشمند، روش‌های مشاهده‌ای و بررسی سوابق بین 1 ژانویه تا 31 مارس 2019 داده‌ها را جمع‌آوری کردند. ایمنی ‌درحوزه‌‌های کلان (سیاست، دستورالعمل‌ها، کمیته، بودجه، هماهنگی وآموزش)، زیرساخت فیزیکی، ایمنی راه وحمل ونقل، ایمنی آتش‌نشانی وخدمات کمک‌های اولیه. سطح ایمنی در هر مدرسه بر اساس نمرات به دست آمده در هر حوزه محاسبه شد. سطح ایمنی کلی در 8/50 درصد معیارهای ارزیابی بوده و در مدارس خصوصی54 درصد که نسبتاً بهتر بوده است. اکثر مدارس در حوزه‌های ایمنی حمل ونقل، ایمنی ‌آتش‌ نشانی و حوزه‌های کلان امتیاز کمتر از 30 درصد را کسب کردند. نتایج کلی پژوهش نیاز به افزایش اقدامات ایمنی در مدارس را برجسته می‌کند.

 هی‌ویت⁷(2017) در کتابی با عنوان جهانی در یک مدرسه، می‌نویسد هرکودک، سزاوار است که بدون ترس از خشونت یا حمله، تحصیل کند. اما هرسال میلیون‌ها کودک و نوجوان، از طریق درگیری، حملات مستقیم به مدارس، اشغال نظامی مدارس، سوء استفاده و سایر اشکال خشونت از تحصیل خود فاصله می‌گیرند. 

رابرت وهمکاران⁸(2007) در مقاله‌ای باعنوان محیط مدرسه ایمن و سالم درآمریکای شمالی پرداخته‌اند. نتایج ‌پژوهش آن‌ها نشان می‌دهد افزایش زمینه یادگیری بیشترکودکان در محیط‌های مدرسه‌ای که از ایمنی و سلامت کامل برخوردار باشند بیشتر است. 

وجه تمایز ومقایسه نتایج ارزیابی‌ها در پژوهش‌حاضر بیانگر آن است که شاخص‌ها / متغیرهای انتخابی این پژوهش ‌اهمیت زیادی درشناسایی وارزیابی محدوده مورد مطالعه از منظر پدافندغیرعامل دارد و می‌تواند در روند پیشگیری و کنترل خسارات و صدمات تا حدود زیادی ایفای نقش داشته باشد. از سویی دیگر در ارزیابی شاخص‌ها به نسبت پژوهش‌های پیشین که کمتر مورد توجه واقع شده، این پژوهش بدان‌ها به دید عمیق‌تری نگاه کرده است.

 

3-مفاهیم ومبانی‌نظری

1-3-آسیب پذیری⁹

آسیب‌پذیری مفهومی است که به وسیله علوم اجتماعی تکامل یافته است و به عنوان پاسخی برای آگاهی صرف دربرابر خطر بلایا دردهه1970 میلادی معرفی شد. از سال1980 میلادی، تسلط استراتژی‌های پیش‌بینی خطرگرا، مبنایی برای مداخله‌های تکنولوژیکی بوده است که به طور فزآینده‌ای به وسیله پارادایم جایگزین بااستفاده از آسیب‌پذیری به عنوان یک نقطه شروع برای کاهش‌خطر، به‌چالش کشیده شد. مفهوم‌آسیب‌پذیرى به‌وسیله محققانى چون کانى¹⁰(1983)، اندرسون و وودرو¹¹(1989)، اسمیت¹² (1996)، بلیکی وهمکاران¹³(1994) توضیح داده شده است. آسیب‌پذیری یک مفهوم ساده نیست و راجع به معنای دقیق آن توافق وجود ندارد. آسیب‌پذیری، اصطلاحی است که جهت نشان دادن وسعت و مقدار خسارت احتمالی براثر وقوع سوانح طبیعی به جوامع، ساختمان‌ها و مناطق جغرافیایی استفاده می‌شود. درحالی‌که، تعاریف آسیب‌پذیری که بوسیله اتحادیه بین‌المللی راهبرد (استراتژی) کاهش‌خطرسوانح¹⁴(IDSR)استفاده شده، شامل شرایط گوناگون است که تأثیری بر حساسیت یک جامعه دارند؛ یا در تعریف برنامه توسعه سازمان ملل متحد، آسیب‌پذیری را به عنوان فرآیندها یا شرایط انسانی معرفی می‌کند(محمد ابراهیمی،1401: 74).

 

2-3- آسیب پذیری مدارس  و پدافند غیرعامل

از مهمترين اقدامات در برنامه‌ريزى فضاهاى آموزشي پيشگيرى از حوادث، انجام تحقيقات و پژوهش پيرامون سوانح وحوادث است. اين مطلب اهميت هرچه بيشتر توجه به ايمني فضاهاى آموزشي را مي‌رساند. به‌طوركلي ٤ محور اساسي در پيشگيرى و مراقبت از حوادث مورد توجه قرار مي‌گيرند: 1.ايجاد فرهنگ ايمني در جامعه. 2.الزام به رعايت قوانين و مقررات ايمني. 3.رعايت استانداردهاى فني نكات ايمني 4.آموزش براى پيشگيرى از سوانح و حوادث. فضاى آموزشي، ابتدا بايد از لحاظ فيزيكي مطلوب باشد. فضاهاى با كيفيت فيزيكي مطلوب، به فضاهايي اطلاق مي‌شود كه در طراحي آن‌ها، استاندارد شاخص‌هايي از قبيل هواى سالم، دماى مناسب، رطوبت‌كافي، نور، صوت، ديد ومنظرمناسب، كارايي انرژى، دسترسي‌ها و ارتباطات رعايت شده باشد. از سويي ديگر ايجاد امنيت فيزيكي به ارتقاء مطلوبيت فضاى آموزشي كه ضامن يادگيرى بهتر است كمك مي‌كند. فضاى امن موجب حفاظت دانش‌آموزان ودر خدمت كاركرد آموزشي و باعث كنترل ترس و ايجاد حس كنجكاوى آن‌ها مي‌شود(عظمتی وهمکاران ،1394: 3). بااعمال ملاحظات دفاع غيرعامل نسبت به كاهش آسيب‌پذيرى مدارس به نحوى كه علاوه بر اينكه به عنوان سنگر مقاوم جلوه‌گر خواهند شد، بلكه به عنوان كانون و مركز ثقل محله ايفاى نقش خواهند داشت(مرادی‌دارب‌خانی،1397: 4).

در جمع بندی ادبیات این پژوهش می‌توان اذعان داشت با توجه به تهديدات متوجه كشور و جهت افزايش ايمني شهرها و شهروندان و افزايش پايدارى ملي وبهره‌مندى مضاعف از سرمايه‌هاى ملي در شرايط بروز خطر، ضرورت دارد بااعمال ملاحظات دفاع غيرعامل نسبت به كاهش آسيب‌پذيرى مدارس اقدام لازم معمول گردد، به نحوى كه مدارس علاوه بر اينكه به عنوان سنگر مقاوم جلوه‌گر خواهندشد، بلكه به عنوان كانون و مركز ثقل محله ايفاى نقش خواهند داشت. از این رو طرح و فرایند انجام این پژوهش در شکل 2، نشان داده شده است.

 

 

شکل2.مدل مفهومی/ فرایند تحقیق

 

 

4-روش شناسی‌تحقیق

پژوهش حاضر بر اساس هدف کاربردی و روش تحقیق، پیمایشی- ارزیابی با تاکید بر پرسشنامه می‌باشد. جامعه آماری این تحقیق عبارت است از کلیه مدیران، معاونان، معلمان و تعدادی از کارشناسان خبره اداره آموزش و پرورش و برخی مسئولین اداری بندرامام خمینی(ره) در نظر گرفته شد. که با توجه به تعداد 15 مدرسه موجود در منطقه مورد مطالعه (جدول1) و حجم محدود جامعه (137نفر) با استفاده از روش نمونه‌گیری کوکران حجم نمونه (تعداد 101 نفر) بدست آمد. سپس طبقه نمونه‌گیری ‌لازم انجام گردید¹⁵.

جدول1- مشخصات مدارس ابتدایی محدوده مورد مطالعه در پژوهش

ردیف	نام مدرسه	جنسیت	نام محله	جمعیت دانش آموزی
1	13 آبان	دخترانه	شهید دستغیب	226
2	امام رضا(ع)	پسرانه	شهید دستغیب	220
3	مهر	پسرانه	مسکن مهر-انتهای شهید دستغیب، بلوار تعاون	172
4	نجابت	دخترانه	مسکن مهر-انتهای شهید دستغیب، بلوار تعاون	167
5	انقلاب	پسرانه	کوی اباذر	270
6	ستایش	دخترانه	کوی اباذر	53
7	ایثار	پسرانه	کوی اباذر	320
8	شاهدبهگام	پسرانه	فازیک	180
9	تربیت	دخترانه	فازیک	302
10	فردوسی	پسرانه	فازیک	406
11	رقیه یک	دخترانه	کوی اباذر	290
12	رقیه دو	دخترانه	کوی اباذر	259
13	ام البنین(س)	دخترانه	کوی صدوقی	255
14	خلیج فارس	پسرانه	بلوار آیت‌الله خامنه‌ای	250
15	حر	پسرانه	بلوار آیت‌الله خامنه‌ای	240

(مآخذ: سامانه سناد وزارت آموزش و پرورش،1401)

 

 درتحقیق حاضر با توجه به مشخص شدن حجم نمونه، ابتدا به تهیه پرسشنامه محقق ساخته اقدام شد. روش طراحی پرسش‌نامه در چهار مرحله انجام شد. مرحله اول، استخراج عوامل‌ و شاخص‌ها از متون. مرحله دوم، ارائه شاخص‌ها به خبرگان و اضافه کردن عوامل‌جدید و استفاده از روش‌دلفی برای حاصل شدن اجماع نظری روی آن‌ها. مرحله سوم، نهایی‌سازی شاخص‌ها و زیر شاخص‌ها و ارائه به خبرگان جهت وزن‌دهی آن‌ها. مرحله چهارم، استخراج پرسشنامه محقق ساخته و ورود به بخش کمی که مشتمل بر تحلیل عاملی تاییدی و مقایسه میانگین بوده است. پرسش‌نامه دارای 44 سوال بوده که به دو قسمت تقسیم شده است. قسمت اول اطلاعات جمعیت شناسی با 7 سوال و قسمت دوم سی وهفت سوال مربوط به شاخص‌های آسیب پذیری کالبدی مدارس ابتدایي دولتي‌از منظرپدافندغیرعامل بوده است(جدول2). برای پاسخ به پرسش‌ها با توجه به ادبیات موجود، تعداد سه شاخص تحت عنوان: 1. معماری. 2. سازه. 3. تاسیسات وتجهیزات در نظر گرفته شد. به ‌جهت‌ اعتباریابی این ‌شاخص‌ها ابتدا برای روایی¹⁶ پرسشنامه‌های مربوط به انتخاب شاخص‌های پژوهش، پس از مطالعات‌اسنادی ومیدانی(درقالب روش دلفی و نظرسنجی از 9 نفر از اساتید دانشگاه و کارشناسان مرتبط) تاییدگردید. در تعیین پایایی¹⁷ پرسشنامه­ها نیز پس از جمع‌آوری تعداد 19 نفر از پرسش‌ شوندگان، از طریق روش‌دلفی نسبت به پایایی پرسشنامه­های جمع‌آوری شده اقدام و ضریب آلفای آن تعیین گردید. که نتایج حاکی از این بود که پرسشنامه­های توزیعی و سازه­های تعیین شده دارای پایایی ‌مناسب در عوامل یاد شده است(باارزش‌عددی 82/0، جدول3). سپس با استفاده از پرسش‌نامه محقق‌ساخته که حاوی مقیاس پنج درجه‌ای لیکرت از بسیارضعیف تا بسیارخوب با امتیازهای یک تا پنج اقدام گردید. برای تحلیل داده‌های جمع‌آوری شده از آمار توصیفی و استنباطی استفاده شد. در بخش آمار توصيفي از فراواني، درصد فراواني، ميانگين و...، در بخش آمار استنباطي محاسبه ميزان اهميت‌ يا رضایت و یا وجود هر ويژگي متغیرها استفاده شد. با توجه به آن كه ميانگين امتياز هر پرسش‌عددي‌بين(1) تا (5) مي‌باشد. اين معيار براي‌سنجش اهميت پرسش‌ها ياگزينه‌ها مورد استفاده قرارگرفت. سپس براساس نتايج به دست آمده از پرسشنامه و مشاهدات میدانی به تحليل يافته‌ها با استفاده از نرم‌افزار ¹⁸ SMART PLS پرداخته شد. بدین‌منظور در نرم‌افزارهای فوق‌ برای نرمال‌بودن‌ توزیع‌داده‌ها و وضعیت مؤلفه‌های پژوهش از آزمون‌های: کلموگروف‌-اسمیرنوف¹⁹و معادلات ‌ساختاری (رگرسیون ‌همزمان)²⁰ و بارتلت²¹ و KMO²² وهمچنین برای وزن‌دهی‌ شاخص‌ها از مدل آنتروپی‌شانون²³ و ‌برای رتبه‌بندی شاخص‌ها از مدل واسپاس²⁴ استفاده شده است.

 

جدول2-شاخص‌ها و زیرشاخص‌های مورد سنجش در پژوهش

شاخص	زیر شاخص‌ها
معماری	Q8. مساحت کلاس‌ها. Q9.دسترسی سریع وآسان به ورودی‌ها وخروجی‌ها در زمان بحران. Q10.دسترسی سریع و آسان و وجود فاصله کافی برای خروج اضطراری در چیدمان کلاس‌ها. Q11.وجود یک فضای کافی با کارکرد دو منظوره در شرایط بحران برای امدادرسانی. Q12.وجود پناهگاه امن دومنظوره. Q13.طراحی ابعاد مناسب شیشه‌ها در پنجره‌های مدرسه. Q14. استفاده نکردن از سقف کاذب در کلاس‌ها و لوازم آویزان به سقف. Q15.استفاده از حداکثر فضای سبز. Q16.استفاده از رمپ یا سطوح ویژه با شیب مناسب برای استفاده دانش‌آموزان‌معلول.Q17.استفاده از مصالح مناسب درسطوح کف برای جلوگیری از سرخوردگی. Q18.ایمن‌سازی سیم‌کشی‌های برق. Q19.دودکش بخاری‌ها.
سازه	Q20.قدمت ساخت بنا. Q21.وضعیت مصالح به کار گرفته شده و استحکام آن‌ها دربنا. Q22.پیش‌بینی یا استفاده از عایق‌های ضدرطوبت برای جلوگیری از انتقال نم و رطوبت به بنا. Q23.نصب حفاظ پشت پنجره‌های شیشه‌ای. Q24.مقاومت‌نسبی سطوح نمای ساختمان.
تاسیسات و تجهیزات	Q25.طراحی وساخت سیستم فاضلاب و دفع آب‌های سطحی. Q26.وجود برق اضطراری را در مواقع لزوم. Q27.داشتن منبع ذخیره آب شرب وغیرشرب اضطراری(مخزن‌آب) جدا از شبکه‌آب شهری. Q28.وجود دستگاه تهویه هوا(سالم و مناسب) در سرویس‌های بهداشتی. Q29.تاسیسات سرمایشی وگرمایشی نسبتاً ایمن ومناسب(کولر وبخاری). Q30.تجهیزات حداقلی جهت امداد و درمان اولیه مورد نیاز مانند: جعبه کمک‌های‌اولیه بامحتویات لازم وکافی. Q31.اختصاص مربی بهداشت درمدرسه.  Q32.نصب تابلوها و علائم هشداردهنده ایمنی. Q33.نصب دوربین وسیستم‌های حفاظتی. Q34.نصب در دسترس همگانی کپسول اطفاء حریق استاندارد. Q35.نصب سیستم قطع‌کن خودکار گاز شهری در مواقع خطر و بحران. Q36.نصب سیستم اعلام حریق. Q37.وضعیت پرده‌های نصب شده از نظرجنس‌پارچه درمقابل حریق و نسوز بودن آن. Q38.استفاده از تجهیزات استاندارد در سطح آزمایشگاه. Q39.فاصله شیرهای آب آتش‌نشانی تا مدرسه. Q40.وضعیت‌تجهیزات بکار گرفته شده در تابلوهای توزیع برق مدرسه. Q41.در دسترس‌بودن شیرها/ کلیدهای‌اصلی قطع کن آب برق و گاز را در مواقع بحرانی.  Q42. وضعیت تجهیزات خروجی آب(کف شور/ راه آب‌های متعدد ومناسب) جهت شستشو. Q43.وضعیت پمپ‌های آب برای تقویت فشار آب از شبکه شهری. Q44.وضعیت میز ونیمکت‌های دانش‌آموزان ازنظر ایمنی(تیز یا برنده بودن آنها یا شکستگی).

(مآخذ: نویسندگان،1401: با اقتباس از رزمی و غلامی، 1399. مهدی‌نیا و همکاران، 1399)

        

جدول 3: میزان پایایی سازه‌های تحقیق

کدشاخص	میزان‌آلفا	کدشاخص	میزان آلفا	کدشاخص	میزان آلفا	کدشاخص	میزان آلفا
C8	79/0	C18	86/0	C28	80/0	C38	89/0
C9	81/0	C19	87/0	C29	82/0	C39	85/0
C10	83/0	C20	81/0	C30	79/0	C40	88/0
C11	84/0	C21	79/0	C31	78/0	C41	81/0
C12	82/0	C22	83/0	C32	85/0	C42	86/0
C13	77/0	C23	78/0	C33	83/0	C43	88/0
C14	81/0	C24	79/0	C34	78/0	C44	87/0
C15	88/0	C25	78/0	C35	81/0
C16	87/0	C26	83/0	C36	80/0
C17	85/0	C27	83/0	C37	81/0

 

1-3-روش واسپاس²⁵

یکی از پارامترهایی‌که می­تواند در انتخاب روش تصمیم­گیری چند معیاره مورد توجه قرارگیرد میزان دقت این روش می­باشد (زاوادسکاس‌ وهمکاران²⁶،2012). میزان دقت نتایج مدل­های‌تصمیم­گیری چند شاخصه ²⁷WSM(مدل‌جمع وزنی) و مدل4²⁸WPS (مدل محصول وزنی) نسبتاً به خوبی شناخته شده است. نتایج بررسی­های محققان تاکید کرده است میزان دقت مدل­های ترکیبی در مقایسه با میزان دقت این مدل­ها قبل از ترکیب شدن خیلی بالاتر است.

یکی از این مدل­های ترکیبی مدل ارزیابی تولید وزنی تجمعی (1WASPAS) می‌باشد. این‌مدل‌ می­تواند در مسایل‌ پیچیده تصمیم­گیری کارایی بالایی داشته باشد و همچنین نتایج حاصل از این مدل از دقت بالایی برخوردار باشند. مراحل روش واسپاس ابتدا ماتریس وضع موجود را براساس شاخص­های طراحی شده تشکیل می­دهیم. سپس به بی‌مقیاس سازی ماتریس تصمیم براساس دو رابطه زیر پرداخته می‌شود.

در روش واسپاس، یک معیار مشترک از بهینه‌سازی به دنبال دو معیار بهینه است. اولين معيار بهينه­سازي، يعني معيار ميانگين موفقيت وزني، مشابه روش WSM است. این یک رویکرد محبوب و قابل قبول تصمیم­گیری چند معیاره است که برای ارزیابی تعدادی از گزینه‌ها در رابطه با مجموعه‌ای از معیارهای تصمیم­گیری مورد استفاده قرار می‌گیرد. بر اساس روش WSM اهمیت نسبی کل i امین گزینه به صورت رابطه3، محاسبه می‌شود.

(رابطه1)
(رابطه2)

که دراین رابطه wj وزن j امین معیار است. از طرفی دیگر طبق روش WPM ارزش نسبی کل گزینه­ها از رابطه4، محاسبه می­شود.

(رابطه3)

سپس یک معیار کلی برای ادغام روش مجموع وزنی (WSM) و محصول وزنی (WPM) به صورت رابطه5، خواهد بود.

(رابطه4)

 

5-محدوده مورد مطالعه

محدوده مورد مطالعه این پژوهش بندرامام‌خمینی(ره) در محدوده تقسیمات کشوری در شهرستان‌ماهشهر و در جنوب‌غربی و بخش جلگه‌ای استان خوزستان است. و در فاصله ۸۵ کیلومتری شرق آبادان و ۸ کیلومتری غرب بندرماهشهر و ۹۰ کیلومتری شهر اهواز واقع شده‌است. بندرامام خمینی از شرق و شمال به بخش مرکزی بندرماهشهر با فاصله۸ کیلومتری، ازجنوب‌ به خورموسی در فاصله ۳۰ کیلومتری از شمال به شهر جراحی محدود می‌شود. از ویژگی‌های اقلیمی آن قرارگیری در سرزمین پرفراز و نشیب ساحلی دریا است که عمق‌آب ساحل خلیج فارس بااین سرزمین به استثناء پیش رفتگی خورموسی کم بوده و از محل راس در امتداد جنوب شرقی امتداد یافته‌است(شکل 3). همچنین در شکل4، موقعیت مدارس ابتدایی غرب شهر بندر امام خمینی بر روی نقشه کاربری اراضی و در شکل5، تصاویر این مدارس نشان داده شده است.

 

 

شکل3: موقعیت جغرافیایی شهر بندر امام خمینی

(مآخذ: با کمی تغییر نویسندگان، اقتباس شده از شهرداری بندر امام خمینی، 1401)

 

 

شکل4: موقعیت مدارس ابتدایی دولتی در غرب شهر بندر امام خمینی

 (مآخذ: با کمی تغییر نویسندگان اقتباس شده از شهرداری بندر امام خمینی، 1401)

 

شکل5: تصاویر مدارس محدوده مورد مطالعه

 

6-یافته‌های‌تحقیق

براساس یافته‌های‌توصیفی از مجموع101 پرسش‌نامه توزیع شده در بین نمونه‌های انتخاب شده پژوهش، 4/68 درصد پاسخ‌ -دهند‌‌گان مرد و 6/31 درصد زن. میزان ‌آشنایی پاسخ‌دهندگان‌ به موضوع پدافندغیرعامل، 8/18درصد کم، 26/57 درصد متوسط و 93/23 درصد زیاد بوده است. به لحاظ تحصیلات، 9/23درصد فوق‌دیپلم، 3/51 درصد لیسانس، 4/21 درصد فوق ‌لیسانس، 6/2درصد دانشجوی‌دکترای و9/0 درصد دکترای تخصصی‌داشته‌اند. در ادامه پژوهش به‌منظور بررسی نرمال‌بودن توزیع داده‌ها از آزمون کلموگروف-اسمیرنوف استفاده شد. که در جدول4، نشان داده شده است.

 

جدول4- نتایج آزمون کلموگروف اسمیرنوف

(رابطه5)29

متغیرهای پژوهش	( آماره كلموگروف اسميرونوف )Z	( سطح معناداري) Sig	تعداد نمونه	نتیجه نرمالیتی
معماری	79/0	74/0	101	نرمال است
سازه	092/0	016/0		نرمال نیست
تأسیسات و تجهیزات	095/0	000/0		نرمال نیست

(مآخذ:یافته‌های‌تحقیق،1401)

 

نتایج بدست آمده از جدول4، نشان می‌دهد مقدارسطح معني­داري در تمامی متغیرها(به جزء معماری) از مقدار خطای 05/0 کمتر است، پس فرض صفر رد می­شود، يعني به جزء متغیر معماری سایر مؤلفه‌ها نرمال نیستند. بنابراین با توجه به عدم نرمال بودن متغیرها برای تایید و پاسخ به‌ پرسش‌پژوهش از مدل‌یابی معادلات‌ساختاری به‌روش حداقل مربعات جزیی³⁰ (PLS) با استفاده از نرم­افزار SMARTPLS استفاده شده است. روش تخمين PLS ضرايب را به گونه‌ای تعيين می‌کند كه مدل حاصله، بيشترين قدرت تفسير و توضيح را دارا باشد؛ بدين معنا كه مدل بتواند با بالاترين دقت و صحت، متغير وابسته نهايي، را پيش‌بيني نمايد. روش حداقل‌مربعات جزئي که در بحث الگوسازي‌ رگرسيوني آن ‌را با PLS نيز معرفي‌می‌کنند، يکي‌از روش‌های آماري چند متغيره محسوب می‌شود که به وسیله آن می‌توان عليرغم برخي محدودیت‌ها مانند: نامعلوم‌بودن توزيع متغير پاسخ، وجود تعداد مشاهدات کم و يا وجود خود همبستگی جدي بين متغيرهاي مستقل؛ يک يا چند متغير پاسخ را به طور هم­زمان در قبال چندين متغير مستقل الگوسازي نمود. پیش از انجام تحلیل عاملی هر یک از متغیرهای پژوهش از شاخص KMO و آزمون بارتلت استفاده گردید که نتایج آن به شرح جدول5، است.

 

جدول5- نتایج آزمون KMO و بارتلت متغیرهای پژوهش

متغیر	شاخص  KMO	آزمون بارتلت	درجه آزادی	سطح معناداری
معماری	874/0	42/531	54	000/0
سازه	897/0	29/563	65	000/0
تأسیسات و تجهیزات	917/0	27/4089	1029	000/0

(مآخذ: یافته‌های تحقیق،1401)

 

باتوجه به نتایج  جدول5، اندازه کفايت نمونه به دست آمده برای هر یک از متغیرهای پژوهش بزرگ‌تر از 7/0 است. همچنین مقدار سطح معناداری آزمون محاسبه شده برای تمامی متغیرهای پژوهش کمتر از 05/0 شده است و می‌توان نتیجه گرفت که این نتایج حاکی از کفایت نمونه‌ها برای انجام تحلیل عاملی تأییدی است. 

برای بررسی سوال اول تحقیق؛ میزان ‌اعتبار و تاثیرگذاری هريك ازشاخص‌های آسیب‌پذیری کالبدی و ایمنی مدارس‌ابتدایی دولتی از منظر پدافند غیرعامل در بندرامام‌خمینی(ره) چگونه است؟ بارعاملی و عدد معناداری مربوط به هریک از شاخص‌ها در شکل‌های 4و5، بر اساس ‌مقدار ضرایب ‌استاندارد محاسبه گردید که با توجه به نتایج بدست آمده، شاخص‌ تأسیسات وتجهیزات بالاترین میزان ‌تأثیرگذاری در بین دو شاخص دیگر داشته و بعد از آن شاخص‌های سازه و معماری قرار گرفتند. در ادامه پژوهش؛ برای ارزیابی درجه اهمیت شاخص‌ها از مدل عاملی تاییدی(PLS) با استفاده از نرم افزار SMART PLS استفاده شد(شکل6).

 

 

شکل6- نمودار درجه اهمیت شاخص‌های پژوهش با استفاده از مدل PLS (تخمین ضرایب استاندارد)

(مآخذ: یافته‌های تحقیق،1401)

 

در شکل6، مدل تحلیل‌عاملی‌تاییدی را در حالت تخمین ضرایب استاندارد نشان می‌دهد. در این نمودار اعداد و یا ضرایب به دو دسته تقسیم می‌شوند. دستۀ اول تحت‌ عنوان معادلات اندازه­گیری مرتبه اول هستند که روابط بین متغیرهای پنهان(بیضی)، متغیرهای آشکار (مستطیل) می‌باشند. این معادلات را اصطلاحاً بارهای عاملی³¹ گویند. تمامی آیتم‌های پرسش­نامه پژوهش دارای بار عاملی بزرگ‌تر از 5/0 بوده و لذا می‌توان هم­سویی سؤال‌های پرسش­نامه برای اندازه­گيری مفاهيم را در اين مرحله معتبر نشان داد. در واقع نتایج فوق نشان می‌دهد آنچه محقق توسط سؤال‌های پرسش­نامه قصد سنجش آن‌ها را داشته است توسط اين ابزار محقق شده است. لذا روابط بين سازه‌ها يا متغير‌های پنهان قابل استناد است. شاخصی که بار عاملی بالاتری داشته باشد، دارای اهمیت بالاتری نسبت به سایر شاخص‌ها می‌باشد. برابر داده های شکل6، شاخص تاسیسات و تجهیزات با 872/0 بالاترین ضریب آسیب پذیری و بعد از آن سازه با 829/0 و معماری با 801/0 در درجه‌های اهمیت دوم و سوم قرار گرفته‌اند.

بنابراین با توجه به نتایج اعتبار و تاثیرگذاری شاخص‌های پژوهش می‌توان اذعان داشت به‌ترتیب اولویت واهمیت، مولفه‌های تاسیسات وتجهیزات، سازه و معماری میزان آسیب‌پذیری بالایی دارند وتوجه و افزایش ضریب‌های نظارتی وحفاظتی با رعایت دستورالعمل‌های پدافندغیرعامل می‌تواند درجلوگیری از بروز خطرات احتمالی کارساز و در افزایش سطح ایمنی آن‌ها موثر باشد.

همچنین به منظور بررسی سوال دوم پژوهش؛ رتبه‌بندی 15 مدرسه انتخابی‌محدوده موردمطالعه با درنظر گرفتن شاخص‌های سه‌گانه تحقیق‌ و با استفاده از مدل واسپاس به عنوان یکی از روش‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره بهره گرفته شد. برای انجام، ابتدا به انتخاب‌گزینه‌ها و سپس با در نظرگرفتن معیارها اقدام ‌گردید. براین اساس برای انتخاب گزینه‌ها(پانزده مدرسه انتخابی پژوهش) و انتخاب‌ معیارها(سه شاخص) تعیین شد که در جدول7، نشان داده شده است. در مرحله بعد تشکیل ماتریس تصمیم انجام گردید. یعنی ماتریسی‌که معیارهای آن ستون‌ها وسطرهای آن گزینه های پژوهش هستند. هرکدام از مدارس ابتدایی محدوده انتخابی پژوهش با (m) و تعداد شاخص‌ها با (n) معرفی شدند که به شرح جدول8، نشان داده شده است.

 

جدول7-معرفی عوامل پژوهش

کدمعیار	نام معیار	نام گزینه (مدارس)	کد گزینه	نام گزینه (مدارس)	کد گزینه	نام گزینه (مدارس)	کد گزینه
C01	معماری	13 آبان	A1	ستایش	A6	رقیه1	A11
C02	سازه	امام رضا(ع)	A2	ایثار	A7	رقیه2	A12
C03	تاسیسات وتجهیزات	مهر	A3	شاهدبهگام	A8	ام البنین(س)	A13
-	-	نجابت	A4	تربیت	A9	خلیج فارس	A14
-	-	انقلاب اسلامی	A5	فردوسی	A10	حر	A15

(مآخذ: یافته‌های تحقیق،1401)

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول8-تشکیل ماتریس تصمیم

نام مدارس(M)	شاخص‌ها(N)
	معماری	سازه	تاسیسات و تجهیزات
13 آبان	33/2	45/2	23/2
امام رضا(ع)	48/2	93/2	22/2
مهر	19/3	49/3	30/3
نجابت	22/3	55/3	86/2
انقلاب اسلامی	79/2	95/2	28/2
ستایش	28/3	59/3	94/2
ایثار	86/2	12/3	40/2
شاهد بهگام	27/3	43/3	75/2
تربیت	92/2	13/3	45/2
فردوسی	85/2	07/3	38/2
رقیه2	03/3	28/3	54/2
خلیج فارس	08/3	35/3	64/2
ام البنین(س)	96/2	23/3	48/2
رقیه1	05/3	31/3	59/2
حر	12/3	39/3	72/2

 

در این‌ بخش؛ بااستفاده از روش‌آنتروپی‌شانون‌‌ وزن(اهمیت)معیارهای پژوهش محاسبه شد. ابتدا ماتریس تصمیم تشکیل گردید. ماتریس‌تصمیم این‌روش‌متشکل ازسه معیار و15گزینه(مدارس) می‌باشد که هرسلول ‌این ماتریس ارزیابی هرگزینه براساس هرمعیار است. سپس ماتریس تصمیم نرمال و وزن معیارها محاسبه ‌شد که ‌نتایج در جدول9، نشان شده است. در مرحله بعد با استفاده از روابط (5) و (6) و (7) و (8) امتیاز نهایی گزینه‌ها محاسبه و تعیین گردید که در شکل7، نشان داده شده است. بر این اساس میزان‌ آسیب‌پذیری کالبدی و ایمنی مدارس‌ابتدایی باتوجه به‌شاخص‌های انتخابی پژوهش دربحث پدافندغیرعامل به ترتیب مدرسه ایثار، مدارس سیزده آبان و امام رضا(ع) و انقلاب اسلامی در رتبه‌های اول و دوم و سوم به ترتیب با امتیاز نهایی (Hi) 121/0 ، 124/0 و 125/0 و 134/0 از نظر بالابودن سطح آسیب‌پذیری کالبدی وکاهش ایمنی در آن‌ها قرارگرفته‌اند. 

بنابراین باتوجه به نتایج رتبه‌بندی مدارس می‌توان اذعان داشت. مدارسی که از حیث متغیرهای انتخابی پژوهش در امتیاز پایین‌تر قرار گرفته‌اند میزان آسیب‌پذیری آن‌ها بالاست که می‌تواند درکاهش روند پیشگیری و ایجاد خسارات و صدمات و افزایش سطح خطرپذیری موثرباشد.

 

 

شکل7: نمودار رتبه‌بندی مدارس ابتدایی غرب شهر بندرامام‌خمینی(ره) با استفاده از تکنیک واسپاس

(مآخذ: یافته‌های تحقیق،1401)

 

7- نتیجه‌گیری

امروزه جنگ‌های مدرن را می‌توان جنگ‌هایی مبتنی بر سلسله‌ای از حملات دقیق وفشرده بر دسته‌های منتخبی از اهدافی که در یک نظام سلسله مراتب عملکردی گزینش شده‌اند، محسوب نمود؛ که روش‌های دفاع در برابر این حملات باید مبتنی بر دفاع سطح‌بندی‌شده ازمنابع دارای اهمیت‌های عملکردی سلسله مراتبی باشد. از این‌رو در این فضای‌بحرانی، که‌حوادث با شدت و سرعت زیاد پیاپی بر کم وکیف آسیب‌ها می‌افزایند در صورت عدم وجود زیرساخت‌ها و امکانات مناسب دفاعی، حفاظتی و پشتیبانی، بروز فاجعه‌انسانی در پهنه مناطق مورد تهاجم احتمال نیرومندی محسوب می‌شود. از اینرو کاهش آسیب‌پذیری کاربری‌های شهری جهت تقلیل میزان خسارات با بهره‌گیری از رویکردهای جدید مدیریت بحران از قبیل پدافند غیرعامل که می‌تواند در ایجاد محیطی ایمن‌در شهرها مؤثر واقع شود از مهم‌ترین اهدافی است که امروزه برنامه‌ریزان و مدیران شهری درصدد اجرای آن در شهرها می‌باشند. فضاهاي‌آموزشی، یکی‌ازکاربري‌هاي مهم شهري هستند که به واسطه عملکرد خود نسبت به سایر خدمات شهري از اهمیت قابل توجهی‌برخوردارند.

 در سال‌هاي اخیربه علت رشدسریع‌شهرنشینی ومتقابلاً نبود یک برنامه‌ریزي و مدیریت جامع در نظام شهري کشورمان همچون دیگر خدمات‌شهري این فضاها نیز با مسایل و مشکلات عدیده‌اي روبه به روشده‌اند که بیشتر ناشی ازکمبود توزیع ناموزون و نامتناسب، عدم مکانیابی بهینه و عدم‌پیش‌بینی فضاهاي مناسب براي این کاربري‌ها درسطح شهرها می‌باشد. در این راستا تمهیدات طراحانه درمعماری ساختمان‌های آموزشی برای حفظ پایداری و حیات و تداوم فعالیت‌های خود در شرایط بحران ملزم به رعایت معیارهایی خاص می‌باشند. از مجموعه مباحث فوق چنین نتیجه -گیری می‌شود که می‌توان با اتخاذ تدابیر معمارانه و توجه به الزامات پدافند غیرعامل ضمن ایجاد فضاهی زیبا و دلنشین وبدون لطمه زدن به عملکرد فضاها در مدرسه از شدت و گستردگی صدمات ناشی از حملات دشمن در این بحران کاست، بدون آنکه این امر مستلزم صرف هزینه‌های گزافی باشد.

آنچه در پژوهش حاضر به عنوان هدف اشاره شد، عبارت بود از سنجش آسیب پذیری کالبدی و ایمنی ‌مدارس‌ دوره ابتدایی دولتی غرب ‌بندر امام خمینی (ره) با تاکید بر پدافندغیرعامل. با توجه به آن در این پژوهش سه شاخص(معماری، سازه، تاسیسات وتجهیزات) و37 زیرشاخص شناسایی وانتخاب گردید. همچنین15دبستان دولتی درمحدوده غرب بندرامام خمینی (ره) به عنوان موارد مورد مطالعه تعیین شدند تا بتوان معیارهای مشخص شده را با تاکید بربحث پدافند غیر عامل در آن‌ها مورد بررسی قرار داد.

مقایسه نتایج ارزیابی‌ها در پژوهش‌حاضر بیانگر آن است که شاخص‌های انتخابی این پژوهش‌اهمیت زیادی در شناسایی و رتبه‌بندی ساختمان‌های مدارس محدوده مورد مطالعه از منظر پدافند غیر عامل دارد و می‌تواند در روند پیشگیری و کنترل خسارات و صدمات تا حدود زیادی ایفای نقش داشته باشد. در این خصوص تحقیق رزمی و غلامی(1399)، در واکاوی اصول و رهنمودهای طراحی معماری مدارس‌از منظر پدافندغیرعامل، از حیث شاخص‌های مورد ارزیابی با مطالعه حاضر شباهت داشته و به تاثیر و توجه این شاخص‌ها از نظر طراحی بناهای آموزشی تاکید کرده است. همچنین در پژوهش، امان‌پور وهمکاران(1397) با بررسی سنجش آسیب‌ -پذیري مراکز آموزشی از منظر پدافند غیرعامل در مدارس ابتدایی کلان شهر اهواز وضعیت آسیب پذیر بودن این مدارس را در مناطق مختلف شهری مورد ارزیابی قرار داده است. که از حیث استفاده از شاخص‌های مورد بررسی با تحقیق حاضر و همچنین مدل به کار گرفته شده برای رتبه بندی مدارس تفاوت زیادی دارد. در تحقیق مهدی‌نیا وهمکاران(1399) با عنوان نقش هندسه معماری مدارس با رویکرد پدافند غیرعامل؛ به بحث طراحی ساختمان‌های آموزشی با رعایت نکات ایمنی ومقررات ملی ساختمان (بحث21) و توجه به کاربری مدرسه و نیازها ی آن، بویژه هندسه فضاها که باید به گونه‌ای طراحی شوند که علاوه بر حداکثر کاربرد در شرایط عادی، بتواند در شرایط اضطرار ی، موجب حفظ جان مردم و کاهش آسیب‌پذیری در شرایط بحران گردند. 

اهمیت و ضرورت انجام این تحقیق نشانگر این موضوع است كه قابلیت اثربخشی هر یك از شاخص‌های پژوهش در محدوده مورد مطالعه از نظر ظرفیت، مکان و طرز تفکر و برخورد مخاطبان و نظارت مسئولین بر آن، متغیر می‌باشند. از سویی دیگر در ارزیابی شاخص‌ها به نسبت پژوهش‌های پیشین که کمتر مورد توجه واقع شده، این پژوهش بدان‌ها به دید عمیق‌تری نگاه کرده است. 

پیشنهادهایی‌که می‌توان با لحاظ‌کردن شاخص‌های سه گانه انتخابی پژوهش مطرح شود به قرار زیر است:

الف): در بحث دو شاخص معماری و سازه:

در بحث کلی:

1.تهیه دستورالعمل ویژه و تخصصی با تاکید برملاحظات پدافند غیرعامل در طراحی مدارس. 

2.الزامی شدن اعمال ملاحظات دفاع غیرعامل در احداث مدارس ابتدایی(ممنوعیت از ساخت یک طبقه بیشتر).

3.ایجاد دفاتر فنی پدافندغیرعامل در وزارت آموزش و پرورش.

در بحث کاربردی و عملیاتی:

1.بین خروجی‌های اصلی بنا با حیاط اختلاف سطح وجود نداشته باشد.

2.با توجه به مشاهدات میدانی درب برخی از کلاس‌های دانش آموزان به سمت داخل کلاس باز می‌شد که برخلاف اصول ایمنی در مواقع بروز خطرات احتمالی است(زلزله، آتش سوزی و...)

3.تاسیسات و اتاق برق وسیم کشی‌ها بویژه در فصول گرم سال بازدید دوره‌ای شوند و سیستم اعلام یا اطفاء حریق(کپسول آتش نشانی) در امکان مشخص مدارس نصب گردد.

ب): در بحث شاخص تاسیسات وتجهیزات در نگاه کلی می‌توان به پیشنهادهای زیر اشاره کرد:

1.ایجاد نهضت ایمن سازی مدارس، با مشارکت بسیج سازندگی

2.ایجاد حس مشارکت‌جویانه دربین ارکان اصلی نظام آموزشی(مسئولین، دانش آموزان و والدین).

در بحث کاربردی و عملیاتی:

1.با توجه به قطعی و کم فشار بودن آب در محدوده مورد مطالعه بویژه در ایام گرم سال و لزوم توجه به مسائل بهداشتی لازم است تمامی مدارس این محدوده به مخازن ذخیره آب و همچنین پمپ‌های قوی مجهز باشند.

2.در مدارس ابتدایی چند طبقه قاب سراسری و کاملاً محفوظ در برابرخطر سقوط افراد نصب گردد.

3.کف مسیرهای حرکتی لغزنده نباشد وطرح نرده‌ها برای‌تسریع تخلیه اضطراری مدل‌سرسره باشد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

منابع ومآخذ

 امان‌پور، سعید؛ محمدی‌ده‌چشمه، مصطفی؛ پرویزیان، علیرضا (1397) سنجش آسیب‌پذیري مراکز آموزشی ‌از منظر پدافند غیر عامل (مطالعه‌موردي: مدارس‌ابتدائی‌کلان‌شهراهواز)، فصل‌نامه‌جغرافیا و مطالعات محیطی، دوره 7، شماره27، صص. 43-60.

جهانگیری، احد؛ عبداله‌زاده، سهراب (1401) نقش پدافندغیرعامل در بهبود عملکرد مدارس، نهمین همایش ملی مطالعات و تحقیقات نوین در حوزه علوم انسانی، مدیریت و کارآفرینی ایران، شهریورماه، تهران، 7 صفحه.

حسینی، سیدبهشید؛ بیطرفان، مهدی؛ حسینی، سیدباقر؛ هاشمی‌فشارکی، سیدجواد (1394)، ارزیابی بازشوی همساز با معماری پدافند غیرعامل با بهره‌گیری از روش تحلیل سلسله مراتبی، ماهنامه فنی-تخصصی دانش نما، دوره24،شماره2،صص.  81-73.

خبرگزاری جمهوری اسلامی، یکم آذرماه 1401، کد خبر: 84950286.

خراسانی، محمد؛ محمدی‌زاده، محسن (1400) بررسی مولفه‌های تاب‌آوری پدافند غیرعامل مراکز آموزشی شهر سیرجان، کنفرانس ملی معماری، عمران، شهرسازی و افق های هنر اسلامی در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی، خردادماه، دانشگاه هنراسلامی تبریز، 9صفحه.

رزمی، حمیدرضا؛ غلامی، میلاد (1399) واکاوی اصول و رهنمودهای طراحی معماری مدارس از منظر پدافندغیرعامل، فصل‌نامه ‌معماری شناسی، دوره3، شماره17، صص. 16-1.

سامانه سناد وزارت آموزش و پرورش (1401).

شهرداری بندر امام خمینی(ره)، (1400) اداره دفتر فنی و امور نقشه‌های شهری.

عظمتی، حمیدرضا؛ نوروزیان‌ملکی، سعید؛ خانوالی، نرجس (1394) شناسایی عوامل موثر در ایجاد ایمنی فیزیکی فضاهای آموزشی مقطع ابتدایی، نشریه فناوری آموزش، دوره10، شماره1، صص. 1-10.

علیئی، فرناز؛ مقدسی، محمدمهدی (1400) تدوین الگوی بهینه ساختمان‌های آموزشی‌ در شهر کرمانشاه از منظر پدافندغیرعامل با استفاده ازروش تحلیل‌سلسله مراتبی(AHP)، سومین کنفرانس ملی پژوهش‌های نوین در مهندسی و علوم کاربردی، شهریورماه، دانشگاه آیت اله بروجردی(ره)، 12 صفحه.

محمدابراهیمی، مهشید؛ اشنویی، امیر؛ شایان، محسن؛ سالارنژاد، محمد (1401) ارزیابی و تحلیل آسیب پذیری شهریاز منظر پدافند غیر عامل(نمونه مطالعاتی: شهر زادهدان)، فصل نامه پژوهش و برنامه ریزی شهری، دوره13، شماره48، صص. 69-86.

مرادی‌داراب‌خانی، زینب (1397) پدافندغیرعامل درمدارس ابتدایی آموزش و پرورش ناحیه3 استان کرمانشاه، اولین کنفرانس ملی نقش مهندسی عمران در کاهش مخاطرات، دی ماه، دانشگاه رازی کرمانشاه، 9 صفحه.

مهدی‌نژاد، جمال‌الدین؛ صادقی‌حبیب‌آباد، علی (1395) بررسی و ضرورت مدیریت بحران و پدافند غیرعامل درمعماری و شهرسازی، کنفرانس ملی پدافند غیر عامل و توسعه پایدار، مهرماه، وزارت کشور، صص. 1371-1353.

مهدی‌نیا، سیداحمد؛ احمدی، محمدجواد؛ نقی‌پور، عبداله (1399) نقش‌هندسه معماری بارویکرد پدافند غیر عامل، نشریه شهرتاب‌آور، دوره2، شماره1، صص. 23-36.

مولوی، شیما؛ خالوندی، زهره (1398) بررسی نقش پدافند غیر عامل در طراحی مدارس، دومین کنفرانس ملی عمران و معماری در مدیریت شهری قرن21، خردادماه، تبریز، 12 صفحه.

 

American Academy of Pediatrics. (2022). School Safety During an Emergency or Crisis: What Parents Need to Know.en ESPANOL.healthy children.org

Diaconu, D. Passive Defense in Schools in Botosani County, at the Beginning of World War II. Euromentor Journal - Studies about education.4(13),121-133.

Hewitt, B, (2017). An attack on one school is an attack on all schools, A World at School.

Mubita, K.(2021) .Understanding School Safety and Security: Conceptualization and Definitions .Journal of Lexicography and Terminology, 5(1), 76-86.

Robert J; Geller, I; Leslie, R; Janice, T; Nodvin, W; Gerald, T; Howard, F .(2007). Safe and Healthy school Environments. Pediatric Clinics of North America. 54(2).351-373.

Sukumar Gautham, M.,  Gururaj, G.,  Nadig, K.,  Roy, A.,  Nair, L. (2020). School safety assessment in Bengaluru and Kolar districts, India, International Journal of Injury Control and Safety Promotion, 27(3), 336-346.

United Nations Development Programme (UNDP) (2004). Reducing Disaster Risk: A Challenge for Development. A Global Report, New York: UNDP –Bureau for Crisis Prevention and Recovery (BRCP), available at http://www. undp. org/ bcpr/disred/rdr.htm.

Zavadskas, E.K., Turskis, Z., Antucheviciene, J., Zakarevicius, A. (2012). Optimization of weighted aggregated sum product assessment. Elektronika ir elektrotechnika, 122(6), 3-6.

 

---

[1] 1-United Nations Development Program 

[2] 1-خبرگزاری جمهوری اسلامی، یکم آذرماه 1401، کد خبر: 84950286

[3] -American Academy of Pediatrics 

2-Diaconu

 

[4]  

[5] 1-Mubita

[6] -Sukumar Gautham et al

[7] -Hewitt

[8] -Robert et al

[9] 1-Vulnerability

[10] -Cuny

[11] -Anderson and Woodrow

[12] -Smith

[13] -Blaikie et al

[14] -International Strategy for Disaster Reduction

[15] 6- برای توزیع پرسشنامه‌ها ملاک جمعیت مطلع وآگاه به موضوع پدافندغیرعامل بوده است که بر این اساس طبقه‌بندی لازم انجام گردید(به سه دسته: طبقه اول: مدیران، ومعاونان و معلمان باسابقه مدارس. طبقه دوم: کارشناسان خبره اداره آموزش و پرورش شهر، طبقه سوم: مسئولین برخی ادارات شهری). که به‌ترتیب: 50درصد و 30درصد و 20 درصد پرسشنامه‌ها اختصاص داده شد.

 

[16]  

[17]  

[18] 1-Validity

2-Reliability

-Smart Partial Least Squares

[19] 4-Kolmogorov-Smirnov

[20] 5-Structural Equation

6-Bartlett

7-Kaiser-Mayer-Olkin

8-Shannon Entropy

9-Waspas

[21]  

[22]  

[23] .Shannon Entropy

3.Codas

[24]  

[25]  

 

1-Weighted Aggregated Sum Product Assessment

2.Waspas Method

[26] 3.Zavadskas et al

[27] 4.Weighted Sum Model

[28] 5.Weighted Product Model

 

 

[29]  

[30] -Partial Least Square

[31] 1-Loading factor