بررسی تطبیقی نظام‌های شهرسازی تفکیک اراضی شهری ایران و آمریکا به منظور ارائه الگوی تامین کاربری‌های خدماتی در ایران

محورهای موضوعی : مقالات تحلیلی جغرافیایی و محيطي

سید مهدی رونقی ¹ , نیما جهان بین ^{2 *} , ابراهیم تقی زاده ³ , سید محسن بهشتیان ⁴

1 - دانشجوی دکترای شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرمان، کرمان، ایران
2 - استادیار گروه شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرمان،کرمان، ایران(نویسنده مسئول)
3 - استاد گروه حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد بیرجند،بیرجند، ایران
4 - استادیار گروه حقوق دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران،تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1403/08/25 تاریخ پذیرش : 1403/09/13 تاریخ انتشار : 1403/12/04

کلید واژه:

چکیده مقاله :

شهرسازی به عنوان یک علم و هنر، نقش حیاتی در بهبود کیفیت زندگی و ارتقای پایداری محیط زیست ایفا می‌کند. با افزایش جمعیت و توسعه سریع شهرها، تفکیک اراضی و تعیین کاربری‌های عمومی به اصول کلیدی در برنامه‌ریزی شهری تبدیل شده‌اند. این مقاله به تحلیل تطبیقی نظام‌های شهرسازی ایران و ایالات متحده می‌پردازد و سعی دارد نقاط قوت و ضعف هر نظام را شناسایی کند و انتخاب آمریکا به عنوان یک نمونه شاخص و مورد مطالعه در این پژوهش به دلیل تجربه گسترده و متنوع این کشور در زمینه شهرسازی، مدل‌های موفق در تأمین خدمات عمومی، توجه به توسعه پایدار، تحولات قانونی و سیاست‌گذاری مؤثر، و وجود منابع علمی و پژوهش‌های تجربی غنی است. نظام شهرسازی ایران با چالش‌های متعددی مواجه است که شامل عدم هماهنگی بین سیاست‌های شهری و نیازهای واقعی جامعه، کمبود فضاهای عمومی و ناکارآمدی در مدیریت منابع می‌شود. این مسائل می‌توانند به بحران‌های اجتماعی و زیست‌محیطی منجر شوند. از سوی دیگر، ایالات متحده با تجربیات متنوع و رویکردهای نوآورانه‌ای مانند مشارکت فعال جامعه در فرآیند برنامه‌ریزی و تأکید بر پایداری محیط زیست، می‌تواند الگوهای مفیدی برای ایران ارائه دهد. نتایج این تحلیل نشان می‌دهد که نظام شهرسازی ایران، با تاریخچه غنی و توجه به هویت فرهنگی، نقاط قوتی دارد که می‌تواند به توسعه شهری کمک کند. با این حال، چالش‌هایی نظیر عدم هماهنگی بین نهادهای مختلف و کمبود فضاهای عمومی نیاز به اصلاحات بنیادین را ضروری می‌سازد. در مقابل، نظام شهرسازی ایالات متحده با تأکید بر برنامه‌ریزی مشارکتی و استفاده از فناوری‌های نوین، به عنوان یک الگوی موفق برای ایران در نظر گرفته می‌شود. این تحلیل نه تنها به شناسایی چالش‌ها و فرصت‌های موجود در نظام‌های شهرسازی دو کشور کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان شهری این امکان را بدهد که با بهره‌گیری از تجربیات موفق دیگر کشورها، به طراحی و اجرای سیاست‌های مؤثرتر و کارآمدتر در راستای توسعه پایدار شهری بپردازند.

منابع و مأخذ:

منبع:
اصغری زمانی، اکبر، روستایی، شهریور، کوشش وطن، محمدعلی (1399)، ارزیابی تفکیک اراضی مسکونی و تجاری از منظر شاخص های تفکیک زمین و ذینفعان عرصه زمین؛ مطالعه موردی: منطقه یک و سه شهر تبریز، جغرافیا و برنامه‌ریزی، 24 (74)، 13-28.
پاک نژاد، نوید. (1399)، مطالعه تطبیقی تجارب جهانی در سیاست گذاری های ساماندهی اسکان غیر رسمی، مهندسی ساختمان و علوم مسکن 13 (2)، 13-28.
حیدری، جهانگیر (1395)، تحلیل توزیع فضایی کاربری های خدمات عمومی شهری در نواحی شهر بوشهر، جغرافیا و توسعه ناحیه ای، 14 (2 ) (پیاپی 27)، 129-153.
خلجی، صبا (1400)، اثرات تغییر کاربری اراضی بر برنامه ریزی کاربری زمین. پژوهش های مکانی فضایی، 5 (3) (پیاپی 19 )، 5-18.
قهرمانی، هومن، شیعه، اسماعیل (1390)، قرائتی از نظام شهرسازی آمریکا (با تاکید بر شهر نیویورک). معماری و شهرسازی آرمان شهر، 4 (7)، 143-157.
نسترن، مهین، بصراوی، نرگس (1395)، نگاهی به تجارب جهانی در خصوص پایداری اجتماعی. کنفرانس بین المللی توسعه پایدار و عمران شهری.
ویولت شکیبا، پریا، حبیبی، سیدمحسن، طبیبیان، منوچهر، قدیمی قیداری، عباس (1399)، تبریز, مدرنیته و تاثیر آن بر شهرسازی مدرن ایران. تاریخ اسلام و ایران (علوم انسانی)، 30 (48 )پیاپی 138، 181-208.

Allen, R., Burgess, S., Davidson, R., & Windmeijer, F. (2015). More reliable inference for the dissimilarity index of segregation. The Econometrics Journal, 18 (1), 40–66.
Garcia-López, M.-À., & Moreno-Monroy, A. I. (2018). Income segregation in monocentric and polycentric cities: Does urban form really matter? Regional Science and Urban Economics, 71 (May), 62–79.
Sergio, J., Rey., Renan, Xavier, Cortes., Elijah, Knaap. (2021). Comparative Spatial Segregation Analytics.
Shenghang, Ni. (2023). Study on the Influence Mechanism of Land Use Patterns on Land Economic Benefits.
Tammaru, T., Musterd, S., van Ham, M. and Marcińczak, S. ( 2016), A multi-factor approach to understanding socio-economic segregation in European capital cities. In T. Tammaru, S. Marcińczak, M. van Ham and S. Musterd, editors, Socio-Economic Segregation in European Capital Cities. East meets West, London: Routledge, 1–29.
Valatka, V., Burneika, D, Ubarevičienė R.) 2016 (, Large social inequalities and low levels of socio-economic segregation in Vilnius. In T. Tammaru, S. Marcińczak, M. van Ham and S. Musterd, editors, Socio-Economic Segregation in European Capital Cities. East meets West, London: Routledge, 313–332.
Willem, van, Winden. (2018). 1. Urban Innovation Systems.

متن کامل:



  مجله علوم جغرافيايي، دانشگاه آزاد اسلامي واحد مشهد، دوره 20، شماره 49، زمستان 1403، صص 65-43

 

بررسی تطبیقی نظام‌های شهرسازی تفکیک اراضی شهری ایران و آمریکا به منظور ارائه الگوی تامین کاربری‌های خدماتی در ایران

 

سید مهدی رونقی- دانشجوی دکترای شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرمان، کرمان، ایران

نیما جهان بین- استادیار گروه شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرمان،کرمان، ایران(نویسنده مسئول)

[e-mail]        

ابراهیم تقی زاده- استاد گروه حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد بیرجند،بیرجند، ایران

 سید محسن بهشتیان- استادیار گروه حقوق دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران،تهران، ایران

دريافت: 25/8/1403                          پذيرش: 13/9/1403

چکیده

شهرسازی به عنوان یک علم و هنر، نقش حیاتی در بهبود کیفیت زندگی و ارتقای پایداری محیط زیست ایفا می‌کند. با افزایش جمعیت و توسعه سریع شهرها، تفکیک اراضی و تعیین کاربری‌های عمومی به اصول کلیدی در برنامه‌ریزی شهری تبدیل شده‌اند. این مقاله به تحلیل تطبیقی نظام‌های شهرسازی ایران و ایالات متحده می‌پردازد و سعی دارد نقاط قوت و ضعف هر نظام را شناسایی کند و انتخاب آمریکا به عنوان یک نمونه شاخص و مورد مطالعه در این پژوهش به دلیل تجربه گسترده و متنوع این کشور در زمینه شهرسازی، مدل‌های موفق در تأمین خدمات عمومی، توجه به توسعه پایدار، تحولات قانونی و سیاست‌گذاری مؤثر، و وجود منابع علمی و پژوهش‌های تجربی غنی است. نظام شهرسازی ایران با چالش‌های متعددی مواجه است که شامل عدم هماهنگی بین سیاست‌های شهری و نیازهای واقعی جامعه، کمبود فضاهای عمومی و ناکارآمدی در مدیریت منابع می‌شود. این مسائل می‌توانند به بحران‌های اجتماعی و زیست‌محیطی منجر شوند. از سوی دیگر، ایالات متحده با تجربیات متنوع و رویکردهای نوآورانه‌ای مانند مشارکت فعال جامعه در فرآیند برنامه‌ریزی و تأکید بر پایداری محیط زیست، می‌تواند الگوهای مفیدی برای ایران ارائه دهد. نتایج این تحلیل نشان می‌دهد که نظام شهرسازی ایران، با تاریخچه غنی و توجه به هویت فرهنگی، نقاط قوتی دارد که می‌تواند به توسعه شهری کمک کند. با این حال، چالش‌هایی نظیر عدم هماهنگی بین نهادهای مختلف و کمبود فضاهای عمومی نیاز به اصلاحات بنیادین را ضروری می‌سازد. در مقابل، نظام شهرسازی ایالات متحده با تأکید بر برنامه‌ریزی مشارکتی و استفاده از فناوری‌های نوین، به عنوان یک الگوی موفق برای ایران در نظر گرفته می‌شود. این تحلیل نه تنها به شناسایی چالش‌ها و فرصت‌های موجود در نظام‌های شهرسازی دو کشور کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان شهری این امکان را بدهد که با بهره‌گیری از تجربیات موفق دیگر کشورها، به طراحی و اجرای سیاست‌های مؤثرتر و کارآمدتر در راستای توسعه پایدار شهری بپردازند.

کلیدواژه: نظام شهرسازی، تفکیک اراضی، کاربری‌های عمومی، قوانین و مقررات، مقایسه تطبیقی

بیان مساله

شهرسازی به عنوان یک علم و هنر، نه تنها به طراحی و سازمان‌دهی فضاهای شهری می‌پردازد، بلکه تأثیرات عمیقی بر کیفیت زندگی، تعاملات اجتماعی و پایداری محیط زیست دارد (سرجیو و همکاران¹، 2021: 41). در دنیای امروز، با افزایش جمعیت و توسعه سریع شهرها، اهمیت برنامه‌ریزی شهری و تفکیک کاربری‌های اراضی بیش از پیش نمایان شده است (آلن و همکاران، 2015: 52). تفکیک اراضی و تعیین کاربری‌های عمومی، از جمله مهم‌ترین اصولی هستند که می‌توانند به بهبود کارایی و کارآمدی فضاهای شهری کمک کنند (گارسیا لوپز²، 2018: 70). این کاربری‌ها شامل فضاهای عمومی مانند پارک‌ها، مدارس، بیمارستان‌ها و مراکز فرهنگی هستند که نقش بسزایی در ارتقای کیفیت زندگی شهروندان ایفا می‌کنند و انتخاب آمریکا به عنوان یک نمونه شاخص و مورد مطالعه در این پژوهش به دلیل تجربه گسترده و متنوع این کشور در زمینه شهرسازی، مدل‌های موفق در تأمین خدمات عمومی، توجه به توسعه پایدار، تحولات قانونی و سیاست‌گذاری مؤثر، و وجود منابع علمی و پژوهش‌های تجربی غنی است. این ویژگی‌ها می‌تواند به شناسایی روش‌های نوین و کارآمد در مدیریت کاربری‌های خدماتی و بهبود نظام‌های شهری ایران کمک کند و از تجربیات آمریکا در مواجهه با بحران‌ها نیز بهره‌برداری شود. در این راستا، تحلیل تطبیقی نظام‌های شهرسازی در کشورهای مختلف، به ویژه ایران و ایالات متحده، فرصتی مناسب برای بررسی نقاط قوت و ضعف هر نظام و شناسایی راهکارهای بهبود است (اورتگا و همکاران³، 2021: 608). ایران به عنوان کشوری با تاریخ و فرهنگ غنی، با چالش‌های متعددی در زمینه شهرسازی و تفکیک اراضی مواجه است (زمانی، 1399: 15). از جمله این چالش‌ها می‌توان به عدم هماهنگی بین سیاست‌های شهری و نیازهای واقعی جامعه، کمبود فضاهای عمومی و ناکارآمدی در مدیریت منابع اشاره کرد (پاک نژاد، 1399: 25). این مسائل می‌توانند به بحران‌های اجتماعی و زیست‌محیطی منجر شوند که نیازمند توجه جدی و اصلاحات بنیادین است. از سوی دیگر، ایالات متحده با تجربیات متنوع و رویکردهای نوآورانه در این حوزه، می‌تواند الگوهای مفیدی برای ایران ارائه دهد. نظام شهرسازی ایالات متحده به دلیل تنوع فرهنگی و جغرافیایی، راهکارهای مختلفی برای مدیریت کاربری‌های عمومی و تفکیک اراضی ارائه کرده است. این رویکردها شامل مشارکت جامعه در فرآیند برنامه‌ریزی، استفاده از فناوری‌های نوین و تأکید بر پایداری محیط زیست می‌باشد (قهرمانی و شیعه، 1399: 150). هدف این مقاله، تحلیل تطبیقی نظام‌های شهرسازی و تفکیک اراضی کاربری‌های عمومی در ایران و ایالات متحده است. با بررسی این دو نظام، سعی داریم تا به شناسایی نقاط قوت و ضعف هر یک پرداخته و پیشنهادات عملی برای بهبود نظام شهرسازی ایران ارائه دهیم. این تحلیل می‌تواند به سیاست‌گذاران، برنامه‌ریزان و محققان کمک کند تا با درک بهتر از تجارب دیگر کشورها، راهکارهای مناسبی برای حل مشکلات موجود ارائه دهند.

سوالات تحقیق که در این مقاله به آن‌ها پاسخ داده خواهد شد عبارتند از:

چه تفاوت‌ها و شباهت‌هایی در اصول و قوانین شهرسازی ایران و ایالات متحده وجود دارد؟

کاربری‌های عمومی در هر یک از این نظام‌ها چگونه تعریف و مدیریت می‌شوند؟

چه چالش‌ها و فرصت‌هایی در نظام‌های شهرسازی ایران و ایالات متحده وجود دارد که می‌تواند به بهبود وضعیت شهرسازی در ایران کمک کند؟

چگونه می‌توان از تجربیات موفق ایالات متحده برای بهبود نظام تفکیک اراضی و کاربری‌های عمومی در ایران استفاده کرد؟

با پاسخ به این سوالات، این مقاله به دنبال ارائه بینش‌های جدید و کاربردی در زمینه شهرسازی و تفکیک اراضی در ایران خواهد بود و می‌تواند به عنوان یک منبع مفید برای پژوهشگران و تصمیم‌گیرندگان در این حوزه مورد استفاده قرار گیرد. در نهایت، امید است که این تحلیل به ارتقای کیفیت زندگی شهروندان و بهبود ساختارهای شهری در ایران کمک کند.

مبانی نظری

در این بخش، به توضیح مفاهیم کلیدی مرتبط با موضوع مقاله پرداخته و سپس به مرور ادبیات موجود در زمینه شهرسازی و تفکیک اراضی خواهیم پرداخت. این مفاهیم شامل نظام‌های شهرسازی، تفکیک اراضی و کاربری‌های عمومی هستند که درک آن‌ها برای تحلیل تطبیقی نظام‌های شهرسازی ایران و ایالات متحده ضروری است.

1. نظام‌های شهرسازی

نظام‌های شهرسازی به مجموعه‌ای از اصول، قوانین و فرآیندهایی اطلاق می‌شود که به منظور سازمان‌دهی و مدیریت فضاهای شهری طراحی شده‌اند. این نظام‌ها می‌توانند تحت تأثیر عوامل مختلفی از جمله فرهنگ، اقتصاد، سیاست و محیط زیست قرار گیرند. در این راستا، دو رویکرد اصلی در شهرسازی وجود دارد:

·       شهرسازی سنتی: این رویکرد بیشتر به تاریخ و فرهنگ محلی توجه دارد و بر اساس نیازهای اجتماعی و اقتصادی جامعه شکل می‌گیرد. در این نظام، توجه به حفظ هویت محلی و تعاملات اجتماعی از اهمیت بالایی برخوردار است. در شهرسازی سنتی، فضاهای عمومی و تعاملات اجتماعی در مرکز توجه قرار دارند و توسعه شهری به گونه‌ای انجام می‌شود که به نیازهای واقعی جامعه پاسخ دهد (ویلم⁴، 2018: 43).

·       شهرسازی مدرن: این رویکرد بیشتر بر اساس اصول علمی و تکنولوژیک بنا شده و به بهینه‌سازی استفاده از منابع و فضاهای شهری توجه دارد. در این نظام، برنامه‌ریزی بر اساس داده‌های آماری و مدل‌های تحلیلی انجام می‌شود. شهرسازی مدرن به دنبال ایجاد فضاهایی است که کارآمدی و بهره‌وری بالایی داشته باشند. و به نیازهای اقتصادی و اجتماعی پاسخ دهند. این رویکرد معمولاً شامل استفاده از فناوری‌های نوین در طراحی و مدیریت شهری است (شکیبا و همکاران، 1399: 190).

نظام‌های شهرسازی در کشورهای مختلف، بسته به شرایط فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی، متفاوت هستند و این تفاوت‌ها می‌تواند تأثیرات عمیقی بر کیفیت زندگی شهروندان و پایداری محیط زیست داشته باشد (مهین وبصراوی، 1395: 4).

2. تفکیک اراضی

تفکیک اراضی به فرآیند تقسیم زمین به قطعات کوچکتر و تعیین کاربری‌های مختلف برای هر قطعه اطلاق می‌شود. این فرآیند نقش حیاتی در مدیریت منابع زمین و توسعه پایدار شهری دارد. تفکیک اراضی می‌تواند به شکل‌های مختلفی انجام شود، از جمله:

·       تفکیک کاربری: تعیین نوع کاربری (مسکونی، تجاری، صنعتی و…) برای هر قطعه زمین است. این کاربری‌ها باید با توجه به نیازهای جامعه و برنامه‌های توسعه شهری تعیین شوند. انتخاب کاربری مناسب می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی شهروندان و کاهش تضادهای اجتماعی کمک کند (صبا، 1400: 8).

·       تفکیک فضایی: تقسیم زمین بر اساس ویژگی‌های جغرافیایی و زیست‌محیطی است. این نوع تفکیک می‌تواند به حفظ منابع طبیعی و کاهش آسیب به محیط زیست کمک کند. به عنوان مثال، تعیین نواحی حفاظت‌شده و مناطق سبز در کنار توسعه شهری می‌تواند به حفظ تنوع زیستی و بهبود کیفیت هوا کمک کند (تامارو و همکاران⁵، 2106: 13).

·       تفکیک اجتماعی: توجه به نیازهای اجتماعی و فرهنگی در فرآیند تفکیک اراضی. این نوع تفکیک به این معناست که در تعیین کاربری‌ها باید به نیازهای مختلف جامعه، از جمله گروه‌های کم‌درآمد، اقلیت‌ها و سایر گروه‌های اجتماعی توجه شود. این رویکرد می‌تواند به کاهش نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی کمک کند.

تفکیک اراضی به عنوان ابزاری برای مدیریت بهتر منابع و کاهش تضادهای اجتماعی و اقتصادی در جوامع شهری شناخته می‌شود. همچنین، این فرآیند می‌تواند به بهبود کارایی و کارآمدی فضاهای شهری کمک کند و به توسعه پایدار منجر شود (والاتکا و همکاران⁶، 2016: 321).

 

3. کاربری‌های عمومی

کاربری‌های عمومی به فضاها و خدماتی اطلاق می‌شود که به عموم مردم خدمت می‌کنند و نقش بسزایی در ارتقای کیفیت زندگی شهری دارند. این کاربری‌ها شامل پارک‌ها، مدارس، بیمارستان‌ها، کتابخانه‌ها و مراکز فرهنگی هستند. کاربری‌های عمومی به عنوان فضاهایی برای تعاملات اجتماعی، تفریح و آموزش شناخته می‌شوند و تأثیر مستقیم بر سلامت روانی و جسمی شهروندان دارند. توسعه کاربری‌های عمومی به دلیل تأثیرات مثبت آن بر کیفیت زندگی و پایداری اجتماعی و اقتصادی، در برنامه‌ریزی شهری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این کاربری‌ها می‌توانند به عنوان نقاط کانونی در شهرها عمل کنند و به ایجاد فضاهای اجتماعی و فرهنگی کمک کنند. به همین دلیل، توجه به این کاربری‌ها در نظام‌های شهرسازی می‌تواند به بهبود روابط اجتماعی و کاهش تنش‌های شهری کمک کند (حیدری، 195: 132).

4. مرور ادبیات موجود

در سال‌های اخیر، پژوهش‌های متعددی در زمینه شهرسازی و تفکیک اراضی انجام شده است. این پژوهش‌ها به بررسی تأثیر نظام‌های شهرسازی بر کیفیت زندگی شهروندان پرداخته و نشان داده‌اند که نظام‌های کارآمد می‌توانند به بهبود شرایط زندگی و کاهش مشکلات اجتماعی کمک کنند. به عنوان مثال، مطالعه‌ای در ایالات متحده نشان می‌دهد که استفاده از رویکردهای مشارکتی در برنامه‌ریزی شهری می‌تواند به بهبود کاربری‌های عمومی و افزایش رضایت شهروندان منجر شود. همچنین، در ایران نیز مطالعاتی در زمینه چالش‌ها و فرصت‌های موجود در نظام شهرسازی انجام شده که به نیاز به اصلاحات و بهبود فرآیندهای تفکیک اراضی اشاره دارند. این مطالعات به بررسی نواقص موجود در نظام‌های شهرسازی ایران پرداخته و به شناسایی راهکارهای مؤثر برای بهبود وضعیت موجود پرداخته‌اند. به عنوان مثال، برخی از پژوهش‌ها به عدم هماهنگی بین سیاست‌های شهری و نیازهای واقعی جامعه اشاره کرده و بر لزوم تغییر رویکردهای سنتی به سمت رویکردهای مدرن تأکید کرده‌اند. در مجموع، ادبیات موجود نشان می‌دهد که تحلیل تطبیقی نظام‌های شهرسازی ایران و ایالات متحده می‌تواند به شناسایی راهکارهای مؤثر برای بهبود نظام شهرسازی در ایران کمک کند. این تحلیل می‌تواند به سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان شهری کمک کند تا با استفاده از تجربیات موفق دیگر کشورها، به بهبود کیفیت زندگی شهروندان و توسعه پایدار شهری دست یابند. به همین دلیل، این مقاله به بررسی این تجربیات و تحلیل تطبیقی نظام‌های شهرسازی دو کشور می‌پردازد تا به شناسایی نقاط قوت و ضعف هر یک کمک کند و راهکارهای عملی برای بهبود نظام شهرسازی ایران ارائه دهد.

 

 

نظام شهرسازی در ایران

نظام شهرسازی در ایران به عنوان یک حوزه پیچیده و چندوجهی، تحت تأثیر عوامل تاریخی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی قرار دارد. این نظام در طول تاریخ خود سیر تحولاتی را تجربه کرده که هر کدام به نوعی بر شکل‌گیری و توسعه فضاهای شهری تأثیر گذاشته است. در این بخش، به بررسی تاریخچه و سیر تحول نظام شهرسازی در ایران، اصول و قوانین حاکم بر آن، کاربری‌های عمومی، و چالش‌ها و فرصت‌های موجود خواهیم پرداخت.

-       تاریخچه و سیر تحول نظام شهرسازی در ایران

نظام شهرسازی در ایران به دوران باستان برمی‌گردد. شهرهای باستانی ایران مانند شهر سوخته، هگمتانه و تخت جمشید نشان‌دهنده برنامه‌ریزی و طراحی شهری پیشرفته در آن زمان هستند. در این دوره، شهرها به گونه‌ای طراحی شده بودند که نیازهای اجتماعی، اقتصادی و مذهبی جامعه را برآورده کنند. با ورود اسلام به ایران، نظام شهرسازی دچار تغییرات عمده‌ای شد. شهرها به‌ویژه در دوران صفویه و قاجار، به دلیل توسعه تجارت و فرهنگ، شاهد رشد و شکوفایی بودند و فضاهای عمومی مانند میدان‌ها و بازارها به مرکز فعالیت‌های اجتماعی تبدیل شدند. در قرن بیستم، با تأسیس دولت‌های مدرن و تأثیرات ناشی از صنعتی شدن، نظام شهرسازی ایران به سمت مدرنیته حرکت کرد. تأسیس سازمان‌های دولتی برای برنامه‌ریزی شهری و تدوین قوانین و مقررات جدید، به شکل‌گیری نظام‌های مدرن شهرسازی کمک کرد. از دهه ۱۳۴۰ به بعد، با رشد سریع جمعیت و شهرنشینی، چالش‌های جدیدی در زمینه شهرسازی به وجود آمد که نیاز به برنامه‌ریزی و مدیریت بهینه فضاهای شهری را ضروری کرد.

-       اصول و قوانین حاکم بر شهرسازی در ایران

نظام شهرسازی ایران تحت تأثیر قوانین و مقررات متعددی قرار دارد که به‌طور کلی می‌توان آن‌ها را به دو دسته تقسیم کرد: قوانین بالادستی و قوانین اجرایی.

·       قوانین بالادستی: این قوانین شامل اصول کلی برنامه‌ریزی و توسعه شهری هستند که به تصویب مجلس شورای اسلامی و شورای عالی شهرسازی و معماری ایران می‌رسند. از جمله این قوانین می‌توان به قانون تأسیس شورای عالی شهرسازی و معماری ایران (۱۳۵۱) و قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان (۱۳۷۴) اشاره کرد. این قوانین به تعیین چارچوب‌های کلی برای برنامه‌ریزی و توسعه شهری پرداخته و به ایجاد هماهنگی بین نهادهای مختلف کمک می‌کنند.

·       قوانین اجرایی: این قوانین شامل مقررات و دستورالعمل‌های اجرایی هستند که به تفصیل در مورد نحوه اجرای برنامه‌های شهری، تفکیک اراضی، کاربری‌ها و تأسیسات عمومی توضیح می‌دهند. به عنوان مثال، طرح‌های تفصیلی و جامع شهری، به‌عنوان ابزارهای اجرایی، به تعیین کاربری‌های مختلف اراضی و نحوه توسعه فضاهای عمومی می‌پردازند.

-       کاربری‌های عمومی در نظام ایران

کاربری‌های عمومی در نظام شهرسازی ایران به فضاها و خدماتی اطلاق می‌شود که به عموم مردم خدمت می‌کنند و نقش بسزایی در ارتقای کیفیت زندگی شهری دارند. این کاربری‌ها شامل موارد زیر هستند:

·       فضاهای سبز و پارک‌ها: این فضاها به عنوان نقاط تجمع اجتماعی و تفریحی شناخته می‌شوند و تأثیر زیادی بر سلامت روانی و جسمی شهروندان دارند. متأسفانه، در بسیاری از شهرهای ایران، کمبود فضاهای سبز و پارک‌ها به یک چالش جدی تبدیل شده است.

·       مدارس و مراکز آموزشی: این کاربری‌ها به تأمین نیازهای آموزشی جامعه کمک می‌کنند و باید در دسترس تمامی اقشار جامعه باشند. در برخی مناطق، عدم تعادل در توزیع مدارس و مراکز آموزشی وجود دارد که می‌تواند به نابرابری‌های اجتماعی منجر شود.

·       بیمارستان‌ها و مراکز بهداشتی: تأمین خدمات بهداشتی و درمانی یکی از ارکان اصلی توسعه شهری است. در این زمینه، وجود بیمارستان‌ها و مراکز بهداشتی در مناطق مختلف شهر، به ویژه در مناطق کم‌برخوردار، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

·       کتابخانه‌ها و مراکز فرهنگی: این مراکز به ارتقای فرهنگ و دانش جامعه کمک می‌کنند و باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که برای همه اقشار جامعه قابل دسترسی باشند.

-       چالش‌ها و فرصت‌ها

نظام شهرسازی ایران با چالش‌های متعددی روبرو است که می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی شهروندان آسیب بزند. از جمله این چالش‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

·       رشد بی‌رویه شهرنشینی: افزایش جمعیت و مهاجرت به شهرها باعث شده که بسیاری از شهرها با مشکلاتی مانند کمبود مسکن، ترافیک و آلودگی مواجه شوند. این موضوع نیاز به برنامه‌ریزی دقیق و مدیریت منابع را ضروری می‌کند.

·       عدم هماهنگی بین نهادهای مختلف: یکی از چالش‌های اصلی در نظام شهرسازی ایران، عدم هماهنگی بین نهادهای مختلف دولتی و محلی است. این عدم هماهنگی می‌تواند به بروز مشکلاتی در اجرای طرح‌های شهری و تفکیک اراضی منجر شود.

·       کمبود فضاهای عمومی: با وجود اهمیت کاربری‌های عمومی، در بسیاری از شهرها کمبود فضاهای عمومی و خدماتی به وضوح احساس می‌شود. این موضوع می‌تواند به کاهش کیفیت زندگی و افزایش تنش‌های اجتماعی منجر شود.

·       آلودگی محیط زیست: آلودگی هوا، آب و خاک از دیگر چالش‌های جدی است که شهرهای ایران با آن مواجه هستند. این مشکلات نیازمند رویکردهای نوین در برنامه‌ریزی شهری و توجه به پایداری محیط زیست هستند.

با این حال، فرصت‌هایی نیز برای بهبود نظام شهرسازی در ایران وجود دارد:

·       استفاده از فناوری‌های نوین: با پیشرفت تکنولوژی، امکان استفاده از ابزارهای نوین در برنامه‌ریزی و مدیریت شهری فراهم شده است. این ابزارها می‌توانند به بهبود کارایی و کارآمدی نظام شهرسازی کمک کنند.

·       مشارکت جامعه: افزایش مشارکت شهروندان در فرآیندهای برنامه‌ریزی شهری می‌تواند به شناسایی نیازهای واقعی جامعه و بهبود کیفیت خدمات عمومی منجر شود.

·       توسعه پایدار: توجه به اصول توسعه پایدار در برنامه‌ریزی شهری می‌تواند به حفظ منابع طبیعی و بهبود کیفیت زندگی شهروندان کمک کند. این رویکرد می‌تواند شامل ایجاد فضاهای سبز، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و کاهش تولید زباله باشد.

·       آموزش و فرهنگ‌سازی: ارتقای آگاهی عمومی در زمینه اهمیت کاربری‌های عمومی و فضاهای سبز می‌تواند به بهبود وضعیت موجود و افزایش مشارکت شهروندان در حفظ و نگهداری این فضاها کمک کند.

نظام شهرسازی در ایالات متحده آمریکا

نظام شهرسازی در ایالات متحده آمریکا به عنوان یک سیستم پیچیده و چندوجهی، تحت تأثیر عوامل تاریخی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی قرار دارد. این نظام در طول تاریخ خود سیر تحولاتی را تجربه کرده که به شکل‌گیری و توسعه فضاهای شهری منجر شده است. در این بخش، به بررسی تاریخچه و سیر تحول نظام شهرسازی در ایالات متحده، اصول و قوانین حاکم بر آن، کاربری‌های عمومی، و چالش‌ها و فرصت‌های موجود خواهیم پرداخت.

 

-       تاریخچه و سیر تحول نظام شهرسازی در ایالات متحده

نظام شهرسازی در ایالات متحده به دوران استعمار برمی‌گردد. در این زمان، شهرها عمدتاً به‌عنوان نقاط تجاری و اداری تأسیس شدند و طراحی آن‌ها تحت تأثیر الگوهای اروپایی قرار داشت. به عنوان مثال، شهرهایی مانند بوستون و نیویورک به‌عنوان مراکز تجاری و فرهنگی در این دوره شکل گرفتند.

با پیشرفت صنعتی شدن در قرن نوزدهم، شهرها به سرعت رشد کردند و نیاز به برنامه‌ریزی شهری به شدت احساس شد. این دوره، شاهد شکل‌گیری اولین طرح‌های جامع شهری بود که به‌طور رسمی به تأسیس نهادهای دولتی برای برنامه‌ریزی و مدیریت شهری منجر شد. در این زمان، به‌ویژه پس از جنگ جهانی دوم، موجی از مهاجرت به شهرها و رشد حومه‌ها آغاز شد که به تغییرات عمده‌ای در ساختار شهری و نیاز به توسعه زیرساخت‌ها منجر شد.

در دهه‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰، با افزایش توجه به مسائل اجتماعی و زیست‌محیطی، رویکردهای جدیدی در برنامه‌ریزی شهری شکل گرفت. این دوره، شاهد ظهور جنبش‌های اجتماعی و محیط‌زیستی بود که به دنبال بهبود کیفیت زندگی در شهرها و کاهش نابرابری‌های اجتماعی بودند. در این راستا، برنامه‌ریزی مشارکتی و توجه به نیازهای محلی به‌عنوان رویکردهای جدید در نظام شهرسازی معرفی شدند.

-       اصول و قوانین حاکم بر شهرسازی

نظام شهرسازی در ایالات متحده تحت تأثیر مجموعه‌ای از اصول و قوانین قرار دارد که به‌طور کلی می‌توان آن‌ها را به دو دسته تقسیم کرد: قوانین فدرال و قوانین محلی.

·       قوانین فدرال: دولت فدرال ایالات متحده از طریق مجموعه‌ای از قوانین و برنامه‌ها، به حمایت از توسعه پایدار و مدیریت شهری می‌پردازد. از جمله این قوانین می‌توان به قانون حفاظت از محیط زیست (۱۹۷۰) و قانون توسعه پایدار (۱۹۹۲) اشاره کرد. این قوانین به تعیین چارچوب‌های کلی برای برنامه‌ریزی و توسعه شهری پرداخته و به ایجاد هماهنگی بین نهادهای مختلف کمک می‌کنند.

·       قوانین محلی: در ایالات متحده، بسیاری از اختیارات برنامه‌ریزی و مدیریت شهری به دولت‌های محلی واگذار شده است. این دولت‌ها می‌توانند قوانین و مقررات خاص خود را برای مدیریت زمین و توسعه شهری تعیین کنند. از جمله این قوانین می‌توان به طرح‌های جامع، طرح‌های تفصیلی و مقررات زونینگ (تفکیک اراضی) اشاره کرد. زونینگ به تعیین نوع کاربری (مسکونی، تجاری، صنعتی و…) برای هر قطعه زمین پرداخته و به کنترل توسعه شهری کمک می‌کند.

 

 

-       کاربری‌های عمومی در نظام آمریکا

کاربری‌های عمومی در نظام شهرسازی ایالات متحده به فضاها و خدماتی اطلاق می‌شود که به عموم مردم خدمت می‌کنند و نقش بسزایی در ارتقای کیفیت زندگی شهری دارند. این کاربری‌ها شامل موارد زیر هستند:

·       فضاهای سبز و پارک‌ها: این فضاها به‌عنوان نقاط تجمع اجتماعی و تفریحی شناخته می‌شوند و تأثیر زیادی بر سلامت روانی و جسمی شهروندان دارند. در ایالات متحده، توجه به ایجاد و نگهداری پارک‌ها و فضاهای سبز به‌عنوان یکی از اولویت‌های برنامه‌ریزی شهری شناخته می‌شود.

·       مدارس و مراکز آموزشی: این کاربری‌ها به تأمین نیازهای آموزشی جامعه کمک می‌کنند و باید در دسترس تمامی اقشار جامعه باشند. در ایالات متحده، نظام آموزشی به‌گونه‌ای طراحی شده است که مدارس باید به‌طور مساوی در دسترس همه دانش‌آموزان قرار گیرند.

·       بیمارستان‌ها و مراکز بهداشتی: تأمین خدمات بهداشتی و درمانی یکی از ارکان اصلی توسعه شهری است. در این زمینه، وجود بیمارستان‌ها و مراکز بهداشتی در مناطق مختلف شهر، به ویژه در مناطق کم‌برخوردار، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

·       کتابخانه‌ها و مراکز فرهنگی: این مراکز به ارتقای فرهنگ و دانش جامعه کمک می‌کنند و باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که برای همه اقشار جامعه قابل دسترسی باشند. کتابخانه‌های عمومی در ایالات متحده به‌عنوان مراکزی برای یادگیری و فرهنگ‌سازی شناخته می‌شوند.

-       چالش‌ها و فرصت‌ها

نظام شهرسازی ایالات متحده با چالش‌های متعددی روبرو است که می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی شهروندان آسیب بزند. از جمله این چالش‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

·       رشد بی‌رویه شهرنشینی: افزایش جمعیت و مهاجرت به شهرها باعث شده که بسیاری از شهرها با مشکلاتی مانند کمبود مسکن، ترافیک و آلودگی مواجه شوند. این موضوع نیاز به برنامه‌ریزی دقیق و مدیریت منابع را ضروری می‌کند.

·       نابرابری‌های اجتماعی: در بسیاری از شهرها، نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی به وضوح مشاهده می‌شود. این نابرابری‌ها می‌تواند به بروز مشکلاتی مانند فقر، بیکاری و جرم و جنایت منجر شود.

·       آلودگی محیط زیست: آلودگی هوا، آب و خاک از دیگر چالش‌های جدی است که شهرهای ایالات متحده با آن مواجه هستند. این مشکلات نیازمند رویکردهای نوین در برنامه‌ریزی شهری و توجه به پایداری محیط زیست هستند.

·       تغییرات اقلیمی: تغییرات اقلیمی و اثرات آن بر شهرها، از جمله سیلاب‌ها، طوفان‌ها و افزایش دما، به یکی از چالش‌های جدی برای برنامه‌ریزی شهری تبدیل شده است. این موضوع نیازمند رویکردهای جدید و انعطاف‌پذیر در مدیریت شهری است.

با این حال، فرصت‌هایی نیز برای بهبود نظام شهرسازی در ایالات متحده وجود دارد:

·       استفاده از فناوری‌های نوین: با پیشرفت تکنولوژی، امکان استفاده از ابزارهای نوین در برنامه‌ریزی و مدیریت شهری فراهم شده است. این ابزارها می‌توانند به بهبود کارایی و کارآمدی نظام شهرسازی کمک کنند.

·       مشارکت جامعه: افزایش مشارکت شهروندان در فرآیندهای برنامه‌ریزی شهری می‌تواند به شناسایی نیازهای واقعی جامعه و بهبود کیفیت خدمات عمومی منجر شود. برنامه‌ریزی مشارکتی به‌عنوان یک رویکرد مؤثر در نظام شهرسازی ایالات متحده شناخته می‌شود.

·       توسعه پایدار: توجه به اصول توسعه پایدار در برنامه‌ریزی شهری می‌تواند به حفظ منابع طبیعی و بهبود کیفیت زندگی شهروندان کمک کند. این رویکرد می‌تواند شامل ایجاد فضاهای سبز، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و کاهش تولید زباله باشد.

·       آموزش و فرهنگ‌سازی: ارتقای آگاهی عمومی در زمینه اهمیت کاربری‌های عمومی و فضاهای سبز می‌تواند به بهبود وضعیت موجود و افزایش مشارکت شهروندان در حفظ و نگهداری این فضاها کمک کند.

تحلیل تطبیقی نظام‌های شهرسازی ایران و ایالات متحده

نظام‌های شهرسازی در ایران و ایالات متحده به عنوان دو نمونه از سیستم‌های شهری، تحت تأثیر عوامل فرهنگی، تاریخی، اجتماعی و اقتصادی خاص خود قرار دارند. این تحلیل تطبیقی به بررسی اصول و قوانین شهرسازی، کاربری‌های عمومی، تفکیک اراضی، نقاط قوت و ضعف هر نظام و تأثیرات اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی آن‌ها می‌پردازد.

 

 

1. مقایسه اصول و قوانین شهرسازی

الف. اصول و قوانین شهرسازی در ایران

نظام شهرسازی ایران تحت تأثیر قوانین و مقررات متعددی قرار دارد که به‌طور کلی می‌توان آن‌ها را به دو دسته تقسیم کرد: قوانین بالادستی و قوانین اجرایی.

·       قوانین بالادستی: شامل اصول کلی برنامه‌ریزی و توسعه شهری هستند که به تصویب مجلس شورای اسلامی و شورای عالی شهرسازی و معماری ایران می‌رسند. این قوانین به تعیین چارچوب‌های کلی برای برنامه‌ریزی و توسعه شهری پرداخته و به ایجاد هماهنگی بین نهادهای مختلف کمک می‌کنند.

·       قوانین اجرایی: این قوانین شامل مقررات و دستورالعمل‌های اجرایی هستند که به تفصیل در مورد نحوه اجرای برنامه‌های شهری، تفکیک اراضی، کاربری‌ها و تأسیسات عمومی توضیح می‌دهند. طرح‌های تفصیلی و جامع شهری به‌عنوان ابزارهای اجرایی، به تعیین کاربری‌های مختلف اراضی و نحوه توسعه فضاهای عمومی می‌پردازند.

ب. اصول و قوانین شهرسازی در ایالات متحده

نظام شهرسازی در ایالات متحده تحت تأثیر قوانین فدرال و محلی قرار دارد:

·       قوانین فدرال: دولت فدرال ایالات متحده از طریق مجموعه‌ای از قوانین و برنامه‌ها به حمایت از توسعه پایدار و مدیریت شهری می‌پردازد. این قوانین به تعیین چارچوب‌های کلی برای برنامه‌ریزی و توسعه شهری پرداخته و به ایجاد هماهنگی بین نهادهای مختلف کمک می‌کنند.

·       قوانین محلی: دولت‌های محلی در ایالات متحده اختیارات زیادی در برنامه‌ریزی و مدیریت شهری دارند. این دولت‌ها می‌توانند قوانین و مقررات خاص خود را برای مدیریت زمین و توسعه شهری تعیین کنند. زونینگ به تعیین نوع کاربری (مسکونی، تجاری، صنعتی و…) برای هر قطعه زمین پرداخته و به کنترل توسعه شهری کمک می‌کند.

2. بررسی کاربری‌های عمومی و تفکیک اراضی

الف. کاربری‌های عمومی در ایران

کاربری‌های عمومی در نظام شهرسازی ایران شامل فضاهای سبز، مدارس، بیمارستان‌ها، کتابخانه‌ها و مراکز فرهنگی است. این کاربری‌ها به‌عنوان فضاهایی برای تعاملات اجتماعی و ارتقای کیفیت زندگی شناخته می‌شوند. با این حال، در بسیاری از شهرهای ایران، کمبود فضاهای عمومی و خدماتی به وضوح احساس می‌شود. این موضوع می‌تواند به کاهش کیفیت زندگی و افزایش تنش‌های اجتماعی منجر شود.

ب. کاربری‌های عمومی در ایالات متحده

کاربری‌های عمومی در ایالات متحده نیز شامل فضاهای سبز، مدارس، بیمارستان‌ها و مراکز فرهنگی است. در این کشور، توجه به ایجاد و نگهداری پارک‌ها و فضاهای سبز به‌عنوان یکی از اولویت‌های برنامه‌ریزی شهری شناخته می‌شود. همچنین، نظام آموزشی به‌گونه‌ای طراحی شده است که مدارس باید به‌طور مساوی در دسترس همه دانش‌آموزان قرار گیرند.

ج. تفکیک اراضی در ایران و ایالات متحده

تفکیک اراضی به فرآیند تقسیم زمین به قطعات کوچکتر و تعیین کاربری‌های مختلف برای هر قطعه اطلاق می‌شود. در ایران، تفکیک اراضی معمولاً تحت تأثیر قوانین و مقررات محلی قرار دارد و ممکن است با چالش‌هایی مانند عدم هماهنگی بین نهادهای مختلف مواجه شود. در ایالات متحده، تفکیک اراضی تحت تأثیر قوانین زونینگ و برنامه‌ریزی محلی قرار دارد و به‌طور کلی، این فرآیند به‌صورت منظم‌تری انجام می‌شود.

3. نقاط قوت و ضعف هر نظام

الف. نقاط قوت نظام شهرسازی ایران

·       توجه به هویت فرهنگی: نظام شهرسازی ایران به‌طور سنتی به حفظ هویت فرهنگی و تاریخی توجه دارد و این امر می‌تواند به ایجاد فضاهای شهری متناسب با نیازهای محلی کمک کند.

·       وجود قوانین بالادستی: قوانین بالادستی در ایران می‌توانند به ایجاد هماهنگی بین نهادهای مختلف کمک کنند.

ب. نقاط ضعف نظام شهرسازی ایران

·       عدم هماهنگی بین نهادهای مختلف: یکی از چالش‌های اصلی در نظام شهرسازی ایران، عدم هماهنگی بین نهادهای مختلف دولتی و محلی است که می‌تواند به بروز مشکلاتی در اجرای طرح‌های شهری منجر شود.

·       کمبود فضاهای عمومی: با وجود اهمیت کاربری‌های عمومی، در بسیاری از شهرها کمبود فضاهای عمومی و خدماتی به وضوح احساس می‌شود.

 

ج. نقاط قوت نظام شهرسازی ایالات متحده

·       برنامه‌ریزی مشارکتی: افزایش مشارکت شهروندان در فرآیندهای برنامه‌ریزی شهری می‌تواند به شناسایی نیازهای واقعی جامعه و بهبود کیفیت خدمات عمومی منجر شود.

·       استفاده از فناوری‌های نوین: با پیشرفت تکنولوژی، امکان استفاده از ابزارهای نوین در برنامه‌ریزی و مدیریت شهری فراهم شده است.

د. نقاط ضعف نظام شهرسازی ایالات متحده

·       نابرابری‌های اجتماعی: در بسیاری از شهرها، نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی به وضوح مشاهده می‌شود.

·       چالش‌های زیست‌محیطی: آلودگی محیط زیست و تغییرات اقلیمی از دیگر چالش‌های جدی است که شهرهای ایالات متحده با آن مواجه هستند.

4. تأثیرات اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی

الف. تأثیرات اجتماعی

·       در ایران، عدم وجود فضاهای عمومی کافی و عدم هماهنگی بین نهادها می‌تواند به افزایش تنش‌های اجتماعی و کاهش کیفیت زندگی منجر شود. در مقابل، در ایالات متحده، برنامه‌ریزی مشارکتی و توجه به نیازهای محلی می‌تواند به تقویت روابط اجتماعی و بهبود کیفیت زندگی کمک کند.

ب. تأثیرات اقتصادی

·       در ایران، چالش‌های موجود در نظام شهرسازی می‌تواند به کاهش سرمایه‌گذاری و توسعه اقتصادی منجر شود. در ایالات متحده، نظام شهرسازی به‌طور کلی به ایجاد زیرساخت‌های مناسب و جذب سرمایه‌گذاری‌های جدید کمک می‌کند.

ج. تأثیرات زیست‌محیطی

·       در ایران، آلودگی هوا و کمبود فضاهای سبز به یکی از چالش‌های جدی تبدیل شده است. در ایالات متحده، توجه به توسعه پایدار و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر می‌تواند به بهبود وضعیت زیست‌محیطی کمک کند.

 

بحث

1. نتایج تحلیل تطبیقی

تحلیل تطبیقی نظام‌های شهرسازی ایران و ایالات متحده نشان‌دهنده نقاط قوت و ضعف متعددی در هر دو نظام است. این نتایج می‌توانند به عنوان مبنایی برای بهبود نظام شهرسازی در ایران مورد استفاده قرار گیرند.

الف. نقاط قوت نظام شهرسازی ایالات متحده:

1.       برنامه‌ریزی مشارکتی: یکی از ویژگی‌های بارز نظام شهرسازی ایالات متحده، تأکید بر مشارکت شهروندان در فرآیند برنامه‌ریزی است. این رویکرد به شناسایی نیازهای واقعی جامعه و بهبود کیفیت خدمات عمومی کمک می‌کند. در بسیاری از شهرهای ایالات متحده، شهروندان در مراحل مختلف برنامه‌ریزی شهری، از جمله تدوین طرح‌های جامع و تفصیلی، مشارکت فعال دارند.

2.       قوانین زونینگ و تفکیک اراضی: نظام زونینگ در ایالات متحده به‌طور مؤثری به تفکیک اراضی و تعیین کاربری‌های مختلف کمک می‌کند. این قوانین به مدیریت بهتر توسعه شهری و جلوگیری از تضادهای کاربری کمک می‌کنند.

3.       توجه به توسعه پایدار: در ایالات متحده، توجه به مسائل زیست‌محیطی و توسعه پایدار در برنامه‌ریزی شهری به‌عنوان یک اولویت شناخته می‌شود. این رویکرد به حفظ منابع طبیعی و کاهش آلودگی کمک می‌کند.

ب. نقاط ضعف نظام شهرسازی ایالات متحده:

1.       نابرابری‌های اجتماعی: علی‌رغم پیشرفت‌های قابل توجه، نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی در بسیاری از شهرهای ایالات متحده وجود دارد. این نابرابری‌ها می‌تواند به بروز مشکلاتی مانند فقر و بیکاری منجر شود.

2.       چالش‌های زیست‌محیطی: آلودگی هوا و تغییرات اقلیمی از دیگر چالش‌های جدی است که شهرهای ایالات متحده با آن مواجه هستند. این مشکلات نیازمند رویکردهای نوین و انعطاف‌پذیر در مدیریت شهری است.

ج. نقاط قوت نظام شهرسازی ایران:

1.       توجه به هویت فرهنگی: نظام شهرسازی ایران به‌طور سنتی به حفظ هویت فرهنگی و تاریخی توجه دارد. این امر می‌تواند به ایجاد فضاهای شهری متناسب با نیازهای محلی کمک کند.

2.       وجود قوانین بالادستی: قوانین بالادستی در ایران می‌توانند به ایجاد هماهنگی بین نهادهای مختلف کمک کنند و به تأسیس نهادهای دولتی برای برنامه‌ریزی و مدیریت شهری منجر شوند.

د. نقاط ضعف نظام شهرسازی ایران:

1.       عدم هماهنگی بین نهادهای مختلف: یکی از چالش‌های اصلی در نظام شهرسازی ایران، عدم هماهنگی بین نهادهای مختلف دولتی و محلی است. این عدم هماهنگی می‌تواند به بروز مشکلاتی در اجرای طرح‌های شهری و تفکیک اراضی منجر شود.

2.       کمبود فضاهای عمومی: با وجود اهمیت کاربری‌های عمومی، در بسیاری از شهرها کمبود فضاهای عمومی و خدماتی به وضوح احساس می‌شود. این موضوع می‌تواند به کاهش کیفیت زندگی و افزایش تنش‌های اجتماعی منجر شود.

3.       رشد بی‌رویه شهرنشینی: افزایش جمعیت و مهاجرت به شهرها باعث شده که بسیاری از شهرها با مشکلاتی مانند کمبود مسکن، ترافیک و آلودگی مواجه شوند.

2. پیشنهادات برای بهبود نظام شهرسازی در ایران

با توجه به نتایج تحلیل تطبیقی، پیشنهادات زیر برای بهبود نظام شهرسازی در ایران ارائه می‌شود:

الف. تقویت برنامه‌ریزی مشارکتی:

·       ایجاد نهادهای محلی برای مشارکت شهروندان: تشکیل نهادهای محلی که به شهروندان اجازه می‌دهند در فرآیندهای برنامه‌ریزی شهری مشارکت کنند، می‌تواند به شناسایی نیازهای واقعی جامعه و بهبود کیفیت خدمات عمومی کمک کند. این نهادها می‌توانند شامل شوراهای محلی، کمیته‌های مشورتی و گروه‌های اجتماعی باشند.

·       برگزاری جلسات عمومی: برگزاری جلسات عمومی و کارگاه‌های آموزشی برای آگاهی‌بخشی به شهروندان و تشویق آن‌ها به مشارکت در فرآیندهای برنامه‌ریزی شهری می‌تواند به تقویت این رویکرد کمک کند.

ب. بهبود قوانین تفکیک اراضی و زونینگ:

·       تدوین و اجرای قوانین زونینگ مؤثر: ایجاد و اجرای قوانین زونینگ که به تفکیک کاربری‌ها و مدیریت بهتر توسعه شهری کمک کند، می‌تواند به جلوگیری از تضادهای کاربری و بهبود کیفیت زندگی شهروندان منجر شود. این قوانین باید با توجه به نیازهای محلی و ویژگی‌های جغرافیایی هر منطقه طراحی شوند.

·       توجه به نیازهای اجتماعی و فرهنگی در تفکیک اراضی: در فرآیند تفکیک اراضی، نیازهای اجتماعی و فرهنگی جامعه باید مد نظر قرار گیرد. این موضوع می‌تواند به کاهش نابرابری‌های اجتماعی و افزایش دسترسی به خدمات عمومی کمک کند.

ج. توجه به توسعه پایدار:

·       ایجاد فضاهای سبز و پارک‌ها: توجه به ایجاد و نگهداری فضاهای سبز و پارک‌ها به‌عنوان نقاط تجمع اجتماعی و تفریحی، می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی شهروندان و کاهش آلودگی کمک کند. این فضاها باید به‌طور مساوی در دسترس همه اقشار جامعه قرار گیرد.

·       استفاده از فناوری‌های نوین: استفاده از فناوری‌های نوین در برنامه‌ریزی و مدیریت شهری می‌تواند به بهبود کارایی و کارآمدی نظام شهرسازی کمک کند. به‌عنوان مثال، استفاده از نرم‌افزارهای مدل‌سازی و تحلیل داده‌ها می‌تواند به بهبود تصمیم‌گیری در فرآیندهای برنامه‌ریزی کمک کند.

د. تقویت آموزش و فرهنگ‌سازی:

·       آموزش عمومی در زمینه اهمیت کاربری‌های عمومی: ارتقای آگاهی عمومی در زمینه اهمیت کاربری‌های عمومی و فضاهای سبز می‌تواند به بهبود وضعیت موجود و افزایش مشارکت شهروندان در حفظ و نگهداری این فضاها کمک کند.

·       توسعه برنامه‌های آموزشی برای برنامه‌ریزان شهری: برگزاری دوره‌های آموزشی برای برنامه‌ریزان شهری در زمینه بهترین شیوه‌ها و تجربیات موفق از کشورهای دیگر، به ویژه ایالات متحده، می‌تواند به بهبود کیفیت برنامه‌ریزی شهری در ایران کمک کند.

3. تأکید بر اهمیت یادگیری از تجربیات ایالات متحده

تجربیات ایالات متحده در زمینه برنامه‌ریزی شهری و مدیریت کاربری‌های عمومی می‌تواند به‌عنوان الگوهایی برای بهبود نظام شهرسازی در ایران مورد استفاده قرار گیرد. برخی از جنبه‌های کلیدی که ایران می‌تواند از آن‌ها بهره‌برداری کند عبارتند از:

·       مشارکت شهروندان: تأکید بر اهمیت مشارکت شهروندان در فرآیندهای برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری می‌تواند به بهبود کیفیت خدمات عمومی و کاهش نابرابری‌های اجتماعی کمک کند.

·       توسعه پایدار: توجه به اصول توسعه پایدار در برنامه‌ریزی شهری می‌تواند به حفظ منابع طبیعی و بهبود کیفیت زندگی شهروندان کمک کند.

·       قوانین زونینگ مؤثر: استفاده از قوانین زونینگ به‌عنوان ابزاری برای مدیریت بهتر توسعه شهری و جلوگیری از تضادهای کاربری می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی و کاهش تنش‌های اجتماعی کمک کند.

نتیجه‌گیری

تحلیل تطبیقی نظام‌های شهرسازی ایران و ایالات متحده به‌عنوان یک ابزار مؤثر برای شناسایی نقاط قوت و ضعف هر یک از این نظام‌ها، به ما این امکان را می‌دهد که از تجربیات یکدیگر بهره‌برداری کنیم و در جهت بهبود سیاست‌های شهرسازی گام برداریم. در این پژوهش، با بررسی تاریخچه، اصول و قوانین حاکم بر شهرسازی در هر دو کشور، کاربری‌های عمومی و تفکیک اراضی، و همچنین نقاط قوت و ضعف هر نظام، به درک عمیق‌تری از چالش‌ها و فرصت‌های موجود در نظام شهرسازی ایران و ایالات متحده دست یافتیم. نظام شهرسازی ایران با تاریخچه‌ای غنی و فرهنگی عمیق، به‌ویژه در زمینه حفظ هویت فرهنگی و تاریخی، نقاط قوتی دارد که می‌تواند به‌عنوان یک مزیت در توسعه شهری مورد استفاده قرار گیرد. با این حال، چالش‌هایی نظیر عدم هماهنگی بین نهادهای مختلف، کمبود فضاهای عمومی و رشد بی‌رویه شهرنشینی، نیاز به اصلاحات و بهبود در فرآیندهای برنامه‌ریزی و مدیریت شهری را ضروری می‌سازد. از سوی دیگر، نظام شهرسازی ایالات متحده با تأکید بر برنامه‌ریزی مشارکتی، قوانین زونینگ مؤثر و توجه به توسعه پایدار، می‌تواند به‌عنوان یک الگوی موفق برای ایران در نظر گرفته شود. تجربیات ایالات متحده در زمینه مشارکت شهروندان در فرآیندهای برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری، می‌تواند به ایران کمک کند تا با تقویت نهادهای محلی و افزایش آگاهی عمومی، به شناسایی نیازهای واقعی جامعه بپردازد و کیفیت خدمات عمومی را بهبود بخشد. همچنین، قوانین زونینگ و تفکیک اراضی در ایالات متحده به‌عنوان یک ابزار مؤثر در مدیریت توسعه شهری و جلوگیری از تضادهای کاربری، می‌تواند به ایران در ساماندهی بهتر فضاهای شهری و افزایش کارایی نظام شهرسازی کمک کند. توجه به توسعه پایدار و حفظ منابع طبیعی در برنامه‌ریزی شهری، از دیگر درس‌هایی است که ایران می‌تواند از نظام شهرسازی ایالات متحده بیاموزد. با توجه به چالش‌های زیست‌محیطی که هر دو کشور با آن مواجه هستند، اتخاذ رویکردهای پایدار در توسعه شهری می‌تواند به حفظ کیفیت زندگی شهروندان و کاهش آلودگی کمک کند. در نهایت، تحلیل تطبیقی نظام‌های شهرسازی ایران و ایالات متحده نه‌تنها به شناسایی نقاط ضعف و قوت هر نظام کمک می‌کند، بلکه زمینه‌ساز یادگیری و بهبود سیاست‌های شهرسازی در ایران است. این تحلیل می‌تواند به سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان شهری این امکان را بدهد که با استفاده از تجربیات موفق کشورهای دیگر، به طراحی و اجرای سیاست‌های مؤثرتر و کارآمدتر در راستای توسعه پایدار شهری بپردازند. به همین دلیل، ضروری است که در فرآیندهای برنامه‌ریزی شهری، از رویکردهای تحلیلی و مقایسه‌ای استفاده شود تا به بهبود کیفیت زندگی شهروندان و تحقق اهداف توسعه پایدار در شهرها دست یابیم.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

منابع

اصغری زمانی، اکبر، روستایی، شهریور، کوشش وطن، محمدعلی (1399)، ارزیابی تفکیک اراضی مسکونی و تجاری از منظر شاخص های تفکیک زمین و ذینفعان عرصه زمین؛ مطالعه موردی: منطقه یک و سه شهر تبریز، جغرافیا و برنامه‌ریزی، 24 (74)، 13-28.

پاک نژاد، نوید. (1399)، مطالعه تطبیقی تجارب جهانی در سیاست گذاری های ساماندهی اسکان غیر رسمی، مهندسی ساختمان و علوم مسکن 13 (2)، 13-28.

حیدری، جهانگیر (1395)، تحلیل توزیع فضایی کاربری های خدمات عمومی شهری در نواحی شهر بوشهر، جغرافیا و توسعه ناحیه ای، 14 (2 ) (پیاپی 27)، 129-153.

خلجی، صبا (1400)، اثرات تغییر کاربری اراضی بر برنامه ریزی کاربری زمین. پژوهش های مکانی فضایی، 5 (3) (پیاپی 19 )، 5-18.

قهرمانی، هومن، شیعه، اسماعیل (1390)، قرائتی از نظام شهرسازی آمریکا (با تاکید بر شهر نیویورک). معماری و شهرسازی آرمان شهر، 4 (7)، 143-157.

نسترن، مهین، بصراوی، نرگس (1395)، نگاهی به تجارب جهانی در خصوص پایداری اجتماعی. کنفرانس بین المللی توسعه پایدار و عمران شهری.

ویولت شکیبا، پریا، حبیبی، سیدمحسن، طبیبیان، منوچهر، قدیمی قیداری، عباس (1399)، تبریز, مدرنیته و تاثیر آن بر شهرسازی مدرن ایران. تاریخ اسلام و ایران (علوم انسانی)، 30 (48 )پیاپی 138، 181-208.

 

Allen, R., Burgess, S., Davidson, R., & Windmeijer, F. (2015). More reliable inference for the dissimilarity index of segregation. The Econometrics Journal, 18 (1), 40–66.

Garcia-López, M.-À., & Moreno-Monroy, A. I. (2018). Income segregation in monocentric and polycentric cities: Does urban form really matter? Regional Science and Urban Economics, 71 (May), 62–79.

Sergio, J., Rey., Renan, Xavier, Cortes., Elijah, Knaap. (2021). Comparative Spatial Segregation Analytics.

Shenghang, Ni. (2023). Study on the Influence Mechanism of Land Use Patterns on Land Economic Benefits. 

Tammaru, T., Musterd, S., van Ham, M. and Marcińczak, S. ( 2016), A multi-factor approach to understanding socio-economic segregation in European capital cities. In T. Tammaru, S. Marcińczak, M. van Ham and S. Musterd, editors, Socio-Economic Segregation in European Capital Cities. East meets West, London: Routledge, 1–29.

Valatka, V., Burneika, D, Ubarevičienė R.) 2016 (, Large social inequalities and low levels of socio-economic segregation in Vilnius. In T. Tammaru, S. Marcińczak, M. van Ham and S. Musterd, editors, Socio-Economic Segregation in European Capital Cities. East meets West, London: Routledge, 313–332.

Willem, van, Winden. (2018). 1. Urban Innovation Systems. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

[1]  Sergio et al

[2]  Garcia-López

[3]  Ortega 

[4]  Willem

[5]  Tammaru et al

[6]  Valatka et al