تبیین تاثیر ضوابط معماری و شهرسازی حاصل از سیاست های مداخله مستقیم دولت ها بر مولفه های کالبدی معماری مسکونی ( نمونه موردی شهر بیرجند)

محورهای موضوعی : مقالات تحلیلی جغرافیایی و محيطي

محمد محسن فروزان ¹ (دانشجوی دکتری، گروه معماری، واحد کرمان، دانشگاه آزاداسلامی، کرمان، ایران)
امینه انجم شعاع ² (عضو هیات علمی، گروه معماری، واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمان، ایران(نویسنده مسئول))
افسون مهدوی ³ (استاديار گروه شهرسازی، واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامي، کرمان، ايران)

تاریخ دریافت : 1403/02/24 تاریخ پذیرش : 1403/03/13 تاریخ انتشار : 1403/03/28

کلید واژه:

چکیده مقاله :

ضرورت تامین مسکن برای همه اقشار جامعه، باعث اهمیت مساله تامین مسکن برای ساکنین شهری شده است اما عدم توجه به سنجش کیفی و کمی این پروژه ها بعد از ساخت و بهره برداری، موجب تکرار مجدد بسیاری از مشکلات در ساخت و طراحی شده است.مقاله حاضر با هدف بررسی تاثیرات ضوابط معماری و شهرسازی حاصل از سیاست حمایتی دولت ها در بخش مسکن نوشته است. روش تحقیق در پروژه حاضر هدف اصلی این پژوهش شناسایی نقاط قوت ، ضعف ، فرصت و تهدید مولفه های کالبدی معماری مسکونی در شهر بیرجند صورت گرفته شده است .گام اول پژوهش مبتنی بر مطالعات اسنادی در حوزه مولفه های کالبدی معماری است و در گام دوم بررسی پروژه های مسکن شهر بیرجند انجام و با استفاده از روش سوات (SWOT) به تحلیل آنها پرداخته شده است.شایان ذکر است تمام اقدامات انجام شده در زمینه معماری همگام با تکنولوژی های جدید بیشترین دقت نظر و ریزبینی مسئولین امر را نسبت به طراحی شبکه معابر و دسترسی ها و در واقع شیوه ی شهرسازی این منطقه میطلبد تا با طراحی هوشمندانه از احتمال بروز پیامدهای منفی در کل مجموعه جلوگیری گردد. نتایـج تحقیـق بیانگـر ایـن امر بوده است کـه از نظـر معمـاری ویژ گی هـای معمـاری و شهرسـازی ایرانـی- اسـامی در مسـکن شهری دیـده نشـد و کاربـرد معمـاری غربـی در داخـل بنـا و همچنیـن نمـای آنهـا مشـهود اسـت.

منابع و مأخذ:

انصاري، مجتبي( 1386 )، بررسي تاثير شيوه زندگي بركالبد مجموعه فاميلي در بافت قديم شهر يزد،استاد راهنما: نقصان محمدي، دانشگاه يزد،دانشكده هنر و معماري.
اهرى ، زهرا و محسن حبيبى( 1383 )، " گزارش طرح مطالعاتى بررسي ابعاد كيفي مسكن در ايران"، انتشارات مركز تحقيقات وزارت مسكن و شهرسازى ، تهران .
آقالطیفی، آزاده ، حجت، عیسی (1397)، بررسی تاثیرپذیری مفهوم خانه از تحولات کالبدی آن در دوران معاصر در شهر تهران،نشریه هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی دوره ۲۳ شماره 4 زمستان ۱۳۹۷
بانی مسعود، امیر(1388) ، معماری معاصر ایران، نشر هنر معماری قرن، تهران.
بسکی، سهیلا ( 1374 )، آغازگران معماری امروز ایران، گفتگو با بهروز پزشکی،آبادی، سال پنجم، شماره 18 ، صص 91 - 86 .
توسلي، محمود، ( 1376 )، اصول و روشهاي طراحي شهري و فضاي مسكوني در ايران، جلد اول،مركزمطالعات و تحقيقات شهرسازي و معماري ايران ،تهران.
جانی‌پور ،بهروز، (1385)، سیر تحول معماری مسکن تهران در دوران پهلوی، دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه تهران. رساله دکترای معماری
جوادی، محمدهادی( 1374)، تجربه دولت در خان ههای ارزان،مجموعه مقالات کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران )ارگ بم، جلدنخست، سازمان میراث فرهنگی کشور، تهران، صص 127- 109 .
حبیبی، سید محسن (1385 )، شرح جریان های فکری معماری و شهرسازی در ایران معاصر، دفتر پژوهش های فرهنگی، چاپ اول، تهران.
حبیبی، سید محسن( 1383 )، از شار تا شهر، مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران، چاپ پنجم، تهران.
خاقانپور ،ریحانه- شاهرضائی، خوئی، حمیدرضا(1396)، نسبت امروز و گذشته در آثاری از معماری مسکونی
دلال پورمحمدي، محمدرضا، ( 1375 )، برخي ملاحظات برنامه ريزي و طراحي در بافت فيزيكي مجتمع هاي مسكوني، نشريه دانشكده ادبيات و- 161 ، ص 127 - علوم انساني تبريز، شماره 160 . ص 142
راپاپورت، ایموس (1366)،منشا فرهنگی مجتمع های زیستی، ترجمه راضیه رضازاده، جهاد دانشگاهی دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران
راپاپورت، آموس(1384)، معنی محیط ساخته شده: رویکردی در ارتباط غیرکلامی، ترجمه فرح حبیبی، تهران، انتشارات پردازش و برنامه ریزی شهری.
راپاپورت،ایموس (1382) "خاستگاه های فرهنگی معماری" ترجمه صدف ال رسول و افرا بانک، فصلنامه خیال، شماره 8، زمستان
رحمانی، الهه؛ نورایی، سمیه و شکرفروش، زهراسادات 1390 ، بررسی سیر تحول الگوی پر و خالی در مسکن معاصر ایرانی، فصلنامه آبادی، سال بیست و یکم، شماره 70 ، صص 67 - 62 .
-رحمانی، الهه؛ نورایی، سمیه و شکرفروش، زهراسادات ) 1390 (، بررسی سیر تحول الگوی پر و خالی در مسکن معاصر ایرانی، فصلنامه آبادی، سال بیست و یکم، شماره 70 ، صص 67 - 62 .
زرکش، افسانه،(1388)، نقش و تأثیر عوامل دولتی درمعماری بناهای خصوصی در دوره ی پهلوی اول،کتاب ماه هنر- شماره 136(صفحات 14 تا 25) دی 1388
سادات رضوی پور ، مریم، م مهدی ذاکری ،محمد ،(1397)، بررسی هویت ایرانی -اسلامی در معماری پروژه های مسکن مهر،فصلنامه مطالعات ملی
سرايي ،محمدحسين،(1391)، تطور سكونت شهري از مجموعه هاي فاميلي(محل هاي)تا بلوك هاي آپارتماني،
سلطان زاده ،حسین، (1385)، بازتاب سنت در معماری معاصر ایران، دانشگاه آزاد علوم تحقیقات تهران،تز دکتری معماری
شعله، مهسا،(1387)، تبیین مفهوم تراکم به عنوان ابزار شهرسازی در طرح های مسکن، فصلنامه مدیریت شهری
صارمى ،حميدرضا ، ابراهيم پور، مريم،(1391)، بررسى شاخص هاى مسكن ايران و جهان(مطالعه موردى : ايران ، انگليس و فرانسه)،هويت شهر
صالحی، اسماعیل،( 1382) ،تحلیل کارآمدی ضوابط ومقررات شهرسازی در شکل گیری شهر خوب، دانشگاه تهران ، رساله دکتری شهرسازی
صالحی، اسماعیل،(1385)، نقش ضوابط ومقررات شهرسازی در تحقق شهر خوب و توسعه پایدار شهرتهران،مجله محیط شناسی شماره 40
طالبی حامد ، حجّت ،عیسی ، فرضیان، محمّد(1393) بررسی نقش حکومت، مردم و معماران در پیدایش کو ی های مسکونی کوتا ه مرتبه تهران در دوره پهلوی دوم،نشریه هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی دوره ۱۹ شماره ۱ بهار
طالبی، حامد؛ حجت، عیسی و فرضیان، محمد ) 1393(، بررسی نقش حکومت، مردم و معماران در پیدایش کوی های مسکونی کوتاه مرتبه تهران در دوره پهلوی دوم، فصلنامه هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی،دوره 19، شماره 1، صص 32- 23.
علي نياي مطلق، ايوب،(1392)، ارتباط فضاي بيرون و درون در آپارتمان هاي مسكوني جديد( طراحي مجموعه مسكوني در شهر جديد پرند)، دانشگاه تهران،پایان نامه کارشناسی ارشد
فتحی، حسن،(1377) ساختمان سازي با مردم [کتاب]/ نوشته حسن فتحي؛ ترجمه علي اشرفي؛ ويراستار رحيم قاسميان دانشگاه هنر ، دانشگاه هنر، معاونت پژوهشي
فلامکی، محمد منصور( 1385 )، شکل گیری معماری در تجارب ایران و غرب، نشر فضا، تهران.
کامل نیا ، حامد،(1392)، چهار چوبی نوین برای تعامل معماری جمعی در طراحی مجموعه های مسکونی معاصر، مجله نقش جهان شماره2
مدنی، رامین ، شفایی مینو،(1385)، راه کارهای طراحی عرصه میانه با رویکرد جبران سازی مسکن حداقل در ایران، مجله آرمان شهر
معماريان، غلامحسين ، ( 1376 )، آشنايي با معماري مسكوني ايران (گونه شناسي درونگرا) ، دانشگاه علم و صنعت ايران، تهران.
مهاجر میلانی، آزاده،( 1397) تبیین نقش ضوابط در شکل دهی به سازمان فضایی مسکن متداول تهران، دانشگاه تهران، تزمعماری دکتری
نورمحمدی، مهدی( 1392)، الگوی سیاست‌گذاری مداخله مناسب دولت در مدیریت زمین شهری ومسکن(شهر تهران) ،دانشگاه تربیت مدرس، رساله دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری

Ahari, Z. & Arjmand-nia. (1989). Minimal Housing, Tehran: Research Center of Building & Housing.
Altman, I & Low, S. M (1992), Place Attachment, Plenum Press,New York.
Appleyard, D (1979), Home, Architectural Association Quarterly2, pp.2-20.
Ardalan, N., Sert, J. L., Doshi, B., Safdie, M. and Candilis, G. (1976), Habitat Bill of Rights, Presented by Iran.
Chatterton, I., Chiquier, L., Razzaz, O., Renaud, B., Taffin, C. and Vecvagare, L. (2004), ‘Iran; Strategies for the
Cityscape journal2005
Coolen, H (2009), House, home and dwelling, In: ENHR conference,Prague, Czech Republic.
Cooper Marcus, C (1997), House as a mirror of self: Exploring the deeper meaning of home, Conari Press, Boston
Duncan, J. S (1981), Housing and Identity: Cross Cultural Perspectives,Croom Helm, London.
Friedman, A. (2007). Canadian Architect & Affordable Homes, Feb
Housing Sector, World bank’, International Bank for Reconstruction and Development, Islamic Republic of Iran, Ministry of Housing and Urban evelopment, 28983.
Lawson, B (2001), The language of space, Butterworth-HeinemannPublishing, London.
Michael H. SchillUniversity of California, Los Angeles
Rasekhi-Nezhad, M. (2007). Optimom Gathering Area of Home, Ph.D. Dissertation, Tehran: Shahid BeheshtiUniversity,
Sanoff H. ,(2000) Community participation methods in design and planning, John Wiley & Sons, USA, 2000
Shayesteh, H., Steadman, P. (2012), ‘Typo – morphological analysis of housing layout and density in Tehran’. In: International Conference of Urban Change in Iran, Development Planning Unit, University College London.
Turner J. ,(1976) Housing y People, London ,Marion Boyers. Salehi and Hajikhani. 1997. Urban Planning-Criteria for Healty City concept. EMR: WHO.
Wehmeier, S (2005), Oxford advanced learner’ dictionary of current english, Oxford University Press, Oxford.

متن کامل:



  مجله علوم جغرافيايي، دانشگاه آزاد اسلامي واحد مشهد، دوره 20، شماره 47، تابستان 1403، صص 171-151

 

تبیین تاثیر ضوابط معماری و شهرسازی حاصل از سیاست های مداخله مستقیم دولت ها بر مولفه های کالبدی معماری مسکونی ( نمونه موردی: شهر بیرجند)

محمد محسن فروزان

دانشجوی دکتری، گروه معماری، واحد کرمان، دانشگاه آزاداسلامی، کرمان، ایران

امینه انجم شعاع

عضو هیات علمی، گروه معماری، واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمان، ایران(نویسنده مسئول)

Andjomshoaa@ iauk.ac.ir

افسون مهدوی

استاديار گروه شهرسازی، واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامي، کرمان، ايران

 

دريافت: 24/2/1403                          پذيرش: 13/3/1403

چکیده

ضرورت تامین مسکن برای همه اقشار جامعه، باعث  اهمیت  مساله تامین مسکن برای ساکنین شهری شده است اما عدم توجه به سنجش کیفی و کمی این پروژه ها بعد از ساخت و بهره برداری، موجب تکرار مجدد بسیاری از مشکلات در ساخت و طراحی شده است.مقاله حاضر با هدف بررسی تاثیرات ضوابط معماری و شهرسازی حاصل از سیاست حمایتی دولت ها در بخش مسکن نوشته است. روش تحقیق در پروژه حاضر هدف اصلی این پژوهش شناسایی نقاط قوت ، ضعف ، فرصت و تهدید  مولفه های کالبدی معماری مسکونی در  شهر بیرجند صورت گرفته شده است .گام اول پژوهش مبتنی بر مطالعات اسنادی در حوزه مولفه های کالبدی معماری است و در گام دوم بررسی پروژه های مسکن شهر بیرجند  انجام و با استفاده از روش سوات  (SWOT) به تحلیل آنها پرداخته شده است.شایان ذکر است تمام اقدامات انجام شده در زمینه معماری همگام با تکنولوژی های جدید بیشترین دقت نظر و ریزبینی مسئولین امر را نسبت به طراحی شبکه معابر و دسترسی ها و در واقع شیوه ی شهرسازی این منطقه میطلبد تا با طراحی هوشمندانه از احتمال بروز پیامدهای منفی در کل مجموعه جلوگیری گردد. نتایـج تحقیـق بیانگـر ایـن امر بوده است کـه از نظـر معمـاری ویژ گی هـای معمـاری و شهرسـازی ایرانـی- اسـامی در مسـکن  شهری دیـده نشـد و کاربـرد معمـاری غربـی در داخـل بنـا و همچنیـن نمـای آنهـا مشـهود اسـت.

کلمات کلیدی:مسکن حمایتی،SWOT، شهرسازی معاصر،مداخله مستقیم دولت

بیان مساله

رشد روز افزون جمعیت شهری سبب شده تا نیاز به مسکن در سال های گذشته رو به فزونی نهد از طرفی به علت تنوع عوامل و متغییر های تاثیر گذار بر برنامه ریزی و ساخت مسکن علی رغم اقدامات مثبت و موثر برنامه ها و قوانین ،هنوز شاخص های کمی و کیفی مسکن در ایران با کشور های پیشرفته فاصله دارد(صارمی و ابراهیم پور،1391: 92) بنا براین مسایل مرتبط به مسکن همواره از مهم ترین برنامه های عمرانی سیاست گذاران و برنامه ریزان کشور بوده است لیکن در سال های اخیر ساخت مسکن فرایندی محصول محورو با تمرکز بر تامین مسکن حداقل(سرپناه)،بوده است لذا ضوابط شهرسازی و معماری وضع شده نیز متاثر از همین سیاست ، بدون توجه به شاخص های متعدد معماری وبه ویژه معماری بومی می باشد. با توجه به این که ضوابط شهرسازی و معماری ، نقش محدود کننده ، راهنما و هماهنگ کننده اهداف برنامه ریزی برای مرحله طراحی است .سنجش و توجه به آن با در نظر داشتن تاثیری که در کالبد مسکن شهری دارد می تواند آغازگر راهی جهت تصحیح ضوابط کنونی و تدوین ضوابط توامان شهرسازی و معماری برای ارتقای کیفیت مسکن شهری و بخصوص مسکن های حداقل که با حمایت و بعضا دخالت مستقیم دولت ساخته می شود باشد.

به تعیین دلایل ناکارامدی سیاست های مداخله مستقیم دولت در مدیریت زمین شهری و الگوی سیاست گذاری مناسب دولت در مدیریت زمین شهری می پردازد ومدیریت یکپارچه با اختیارات مشخص در مدیریت زمین شهری مبتنی بر تدوین چشم انداز مشخص و سیاست راهبردی یکپارچه با تفویض بخشی از اختیارات دولت به پایین ترین سطح نهادهای محلی به همراه ظرفیت سازی نهادی ،الگوی مناسب سیاست گذاری مداخله مناسب دولت در مدیریت زمین شهری( مهدی نورمحمدی، 1392).بنابراين، پرداختن به اين موضوع و اثرات آن و جايگزين شدن فضاها و رفتارها در روند اين تغييرات در برنامه ريزي مسكن،برنامه ريزان مسكن را ياري خواهدكرد. در حقيقت اين ضروري است كه با بكارگيري دانش جديد و نوين درمعماري و شهرسازي ضمن حفاظت از هويت و با برقراري امنيت و آرامش در راستاي حل معضل مسكن راه كارهايي را ارائه دهيم تا ضمن رفع اين مشكلات الگوي بومي نيز حفظ گردند(سرايي ، 1391 :75). در پژوهش حاضر وسعت محدوده مورد مطالعه که تحت تاثیر طرح ها ی مسکن حمایتی و واگذاری زمین در دولت های پس از انقلاب ،جهت تامین مسکن می باشدحدودا بیش از نصف مساحت سه ونیم هکتاری محدوده قانونی شهر بیرجند،می باشد که حدود پانصد هکتار نیز بافت فرسوده و سکونتگاه غیر رسمی و روستاهای ادغام شده در شهر می باشد لذا وقتی معماری مسکن شهر را بررسی می کنیم با توجه به وسعت نامبرده شده مسکن غالب شهر را شامل می شود والبته شهر های زیادی وجود دارند که وضعیت مشابهی در کشور دارند. (پاپلي يزدي، 1380:6). اين مكان جايي نيست جز خانه كه فرد در آن به آرامش و رضايت دست مي يابد. دراین تحقیق مطالعه  تاثیرات ضوابط معماری و شهرسازی حاصل از سیاست حمایتی دولتها در بخش مسکن  مد نظر است وسوالات تحقیق به بررسی چگونگی این تاثیرات با ذکر نمونه های موردی، در شهرمورد مطالعه  می پردازد.

مبانی نظری

زمین شهری

زمین شهری زمینی است که برای کاربری هایی غیر از کشاورزی استفاده می شود (2003 :430,Morsi El Araby ) و دارای ویژگیهای خاصی است که نمیتوان آن را مثل سایر کالاها در بازار سرمایه خرید و فروش کرد و برای آن برنامه ریزی نمود؛ همچنین زمینی است که داخل محدوده شهری قرار دارد و شهرداری برای آن پروانه ساختمانی صادر می کند.

سیاست زمین شهری

دولت ها به طور مستقیم یا غیر مستقیم در قالب قوانین روش ها و ابزارهایی اعمال نظر می کنند که در اصطلاح به این مجموعه قوانین و روشها سیاست زمین شهری می گویند. با این تعریف، سیاست زمین شهری نیز یکی از عرصه های سیاست گذاری عمومی است که هر یک از دولت های دنیا با اهداف مختلف و با توجه به نگرش نظام حاکم و شرایط سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و جغرافیایی خود در این زمینه سیاستی خاص اتخاذ کنند.

مدیریت زمین شهری

مدیریت زمین شهری به سه زیرسیستم توسعه زمین مالکیت زمین و فعالیت زمین تقسیم می شودGarba Et all,2000:19( )از دیدگاه نهادی مدیریت زمین شامل اطلاعات سیاست زمین، چارچوب ،قانونی مدیریت منابع ترتیبات ادارۀ زمین و مدیریت اطلاعات زمین میشود و با استفاده کارآمد منابع زمین و غیره و با تصمیم گیری آگاهانه درباره تخصیص، استفاده و توسعه منابع طبیعی و انسان ساخت ارتباط دارد.

 

 

پیشینه پژوهش

جدول شماره1(پیشینه پژوهش)

ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﯿﻖ	ﻧﺎم ﻣﺤﻘﻖ	ﻫﺪف ﺗﺤﻘﯿﻖ	نتیجهﺗﺤﻘﯿﻖ	روش ﺗﺤﻘﯿﻖ
تحلیل کارآمدی ضوابط ومقررات شهرسازی در شکل گیری شهر خوب	اسماعیل صالحی 1382 دانشگاه تهران	بررسی نقش ،اهمیت و استنتاج عوامل کارآمدی ضوابط و مقررات شهرسازی به منظور تبیین ویژگی های کلی گونه خوب	ضوابط و مقررات شهرسازی با توجه به نقش و اهمیت آن در صورتی که به نحو کارآمدی تدوین و به اجرا گذاشته شودمی تواند به شکل گیری شهر خوب منجر شود لیکن با مقایسه تطبیق با شهر تهران نتایج حاکی از آن است که هم از نظر عوامل بنیادی و هم عوامل تبعی از کارآمدی لازم و مطلوب برخوردار نیست.	چهار چوب نظری رساله با استفاده از روش گونه شناسی آرمانی و بخش دوم از روش های مقایسه ای (تطبیقی)بهره گرفته شده است
الگوی سیاست‌گذاری مداخله مناسب دولت در مدیریت زمین شهری ومسکن(شهر تهران)	مهدی نورمحمدی تز دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری 1392 دانشگاه تربیت مدرس	هدف تعیین دلایل ناکارامدی سیاست های مداخله مستقیم دولت در مدیریت زمین شهری و الگوی سیاست گذاری مناسب دولت در مدیریت زمین شهری	مدیریت یکپارچه با اختیارات مشخص در مدیریت زمین شهری مبتنی بر تدوین چشم انداز مشخص و سیاست راهبردی یکپارچه با تفویض بخشی از اختیارات دولت به پایین ترین سطح نهادهای محلی به همراه ظرفیت سازی نهادی ،الگوی مناسب سیاست گذاری مداخله مناسب دولت در مدیریت زمین شهری است	از دوروش کمی و کیفی استفاده شده پرسشنامه خبرنگاران ،ادارات متولی ،مردم از روش سوات برای تحلیل استفاده شد همچنین ماتریس فضایی وبرنامه ریزی راهبردی کیفی برای امتیاز بندی
تبیین نقش ضوابط در شکل دهی به سازمان فضایی مسکن متداول تهران	آزاده مهاجر میلانی  1397 تزمعماری دکتری دانشگاه تهران	تبیین نقش ضوابط ساخت و ساز متداول در شکل دهی به سازمان فضایی گونه غالب مسکن تهران	ضوابط علاوه بر انتظام سازمان فضایی شهر،تأثیر مستقیمی بر شکل گیری سازمان فضایی مسکن گذاشته اند. چگونگی تعیین و اعمال ضوابط نیازمند بازبینی است بر مبنای نتایج این پژوهش، از منظر سازمان فضایی مسکن،ضوابطی می تواند مطلوب باشد که امکان عینیت یافتن جواب های متعدد برای سؤال طراحی را ایجاد کنند	مطالعه ای میدانی است بر روی مسکن به روش استدلال منطقی (نظریه دیوید وانک2013)انجام پذیرفته است پارادایم حاکم بر پژوهش کمی و کیفی است واز نرم افزار اگراف استفاده شده است
بازتاب سنت در معماری معاصر ایران	حسین سلطان زاده1385 دانشگاه آزاد علوم تحقیقات تهران تز دکتری معماری	بررسی چگونگی کاربرد عناصر و خصوصیات معماری سنتی در معماری معاصر ایران و بررسی نحوه تلفیق عناصر سنتی با عناصر جدید،استفاده تجربیات پیشین در زمینه هم زیستی سنت و تجدد در معماری امروز	بازتاب سنت در آثار معماری نیز به صورت های بسیار متنوع بوده است که در یک طبقه بندی کلی می توان آن را به دو صورت مستقیم و ضمنی دانست که هریک به شکل های متنوعی تجلی می یافته است.	پژوهش بنیادی-نظری و کاربردی –عملی،دربخشی از پژوهش روش پدیدار شناسی استفاده شد و هم از طریق پرسشنامه و مصاحبه دیدگاه برخی صاحب نظران بررسی شد
ارتباط فضاي بيرون و درون در آپارتمان هاي مسكوني جديد( طراحي مجموعه مسكوني در شهر جديد پرند)	علي نياي مطلق، ايوب کارشناسی ارشد 1392 دانشگاه تهران .	هدف از ارائه اين پژوهش بررسي نقش و كيفيت فضاهاي مابين بيرون و درون در ارتباط با سبك زندگي در مسكن آپارتماني جديد و كيفيات آن مي‌باشد	عدم توجه طراحان و سازندگان در توجه به كيفيت فضاهاي مابين در آپارتمان‌هاي معاصر و كيفيت اين گونه فضاها، يكي از عوامل تأثيرگذار بر بي‌هويتي فضاهايي چون بالكن و به تبع آن ارتباط بين فضاي بيرون و درون در طراحي مسكن اجتماعي شده است.	مطالعه پيمايشي از نوع توصيفي ـ تحليلي است.پرسشنامه‌ در اختيار 140 نفر از ساكنان سه مجموعه مسكوني سه نسل از آپارتمان‌هاي مسكوني شهر تهران و حومه براساس سبك زندگي آن‌ها انتخاب شده است
نقش ضوابط ومقررات شهرسازی در تحقق شهر خوب و توسعه پایدار شهرتهران	اسماعیل صالحی 1385 مجله محیط شناسی شماره 40	بررسی شاخص کالبدی مسکن شهری با رویکرد توسعه پایدار در شهر سامان است	با توجه به اینکه ابعاد کمی و کیفی مسکن به شاخص های متعددی تقسیم می شوند و در راستای توسعه پایدار شهر سامان نامطلوبی قراردارد نماهای الومینیم ،گسترش بیش ازاندازه افقی شهر و اتلاف انرژی ونوسازی بافت های فرسوده	بخش اول با استفاده از روش شناسی قیاسی و تکنیک گونه شناسی ارمانی و بخش دوم از روش مقایسه ای استفاده شده است
راه کارهای طراحی عرصه میانه با رویکرد جبران سازی مسکن حداقل در ایران	رامین مدنی –مینو شفایی91 مجله آرمان شهر	مقاله در صدد تبیین راهکار های طراحی عرصه میانه با رویکرد افزایش تعاملات اجتماعی ساکنان است تا محدودیت سکونت در مسکن حداقل جبران شود	نتایج تحقیق نشان داد در خانه های حداقل امکان برقراری تعاملات اجتماعی به صورت محدود وجود دارد و علاوه بر تمهیدات طراحانه ارایه راهکارهایی در سطوح برنامه ریزی سرمایه گذاری وبهره برداری از فضا های عرصه میانه را می طلبد.	روش تحقیق کیفی-کمی . برمبنای استدلال علمی است جامعه اماری 200 نفر ساکن در دو مجموعه مسکونی و از طریق مشاهده و پرسشنامه ثبت شده
سیر تحول معماری مسکن تهران در دوران پهلوی	بهروز جانی‌پور   پایان نامه دکتری 1380 دانشگاه تهران.	شناخت چیستی تحول مسکن و ارایه علمی و منطقی آن ب اساس گونه شناسی مسکن و ارزیابی معماری هریک از گونه ها بر اساس روش های علمی و کمک به تکامل معماری مسکن و هدایت آن به مسیر درست.	نتیجه رساله دوره اول نوآوری و تاثیر مدرنیسم است ودوره دوم تحول، دوران برنامه‌ریزی جهت تامین مسکن خصوصا مسکن ارزان قیمت دولتی میباشد دوره سوم تحول، دوران هرج و مرج و التقاط در معماری مسکن است جولانگاه سودجویان بساز و بفروش در امر مسکن است و اکثریت مهندسان معمار در این دوره بسیار منفعلانه برخورد کردند و زمینه را برای ظهور التفاط و ابتذال در معماری مسکن بطور عام فراهم کردند	روش تحقیق در این رساله بصورت توصیفی - تحلیلی میباشد.اطلاعات لازم از مطالعات کتابخانه‌ای (فیش‌برداری) و مطالعات میدانی (بررسی و برداشت نمونه‌های موردی) بدست آمده و نگارنده پس از توصیف (با تاکید بر جنبه‌های تاریخی) آنها، تجزیه و تحلیل لازم را صورت داده است.
نقش و تأثیر عوامل دولتی درمعماری بناهای خصوصی در دوره ی پهلوی اول	افسانه زرکش کتاب ماه هنر- شماره 136(صفحات 14 تا 25) دی 1388	به لحاظ ویژگی‌های خاص دولت در این‌ زمان و اهمیت فاکتورهای حکومتی،در این مقاله به بررسی نقش و تاثیر این فاکتورها در معماری بناهای خصوصی‌ پرداخته می‌شود.	در دوره پهلوی اول،نـقش عـوامل دولتـی این بود که عمدتا موجب شدند تغییرات در معماری که از اواسط قاجار ایجاد شده بود و شامل سبک تـهران و معماری التقاطی قرن 19 اروپا در بناهای خصوصی(و حکومتی)بود،ادامه یابد و بـا تـداوم دگـرگونی‌های به وجود آمده از اواسط قاجار،شیوه‌های جدیدی در معماری مردمی(و دولتی)مبتنی بر‌ معماری‌ غربی بـروز نماید.	روش‌های تحقیق تاریخی و علّی به کار رفته‌اند
بررسی هویت ایرانی -اسلامی در معماری پروؤه های مسکن مهر	مریم سادات رضوی پور ومحمد مهدی ذاکری 1397 فصلنامه مطالعات ملی	این پژوهش در پی یافتن مولفه های هویت ساز ایرانی اسلامی معماری مسکن است و شناسایی عوامل هویت ساز معماری ایرانی اسلامی با هدف بررسی میزان و نحوه به کارگیری آن در پروژه های مسکن مهر تهران می باشد.	یافته های تحقیقی عدم بهره گیری کافی از شاخص های معماری ایرانی اسلامی و نیز کم توجهی به استفاده از شاخص های هویتی برای طرح و ساخت مجموعه ای با اصالت و شایسته ایران می باشد	پژوهش به شیوه کیفی و توصیفی تحلیلی انجام شده و با استدلال منطقی نتایج حاصل شده است
تبیین مفهوم تراکم به عنوان ابزار شهرسازی در طرح های مسکن	مهسا شعله  1387 فصلنامه مدیریت شهری	در این مقاله با مروری بر مفهوم تراکم ساختمانی و ضوابط و مقررات مصوب و تاثیرات آن بر بعد کالبدی مسکن وکیفیت محیطی و تعاملات اجتماعی شهر تهران بر لزوم بازنگری این ضوابط پرداخته می شود	درحالی که فرایند توسعه شهری در سطح جهانی براساس اهداف کیفی تدوین می شود لیکن در ایران هنوز به اهداف کمی توجه بیشتری می گردد لذا اسناد بالادستی فاقد پویایی وانعطاف پذیری است اثر تراکم بر ابعاد کالبدی مسکن محسوس تر است و همچنین سطح اشغال ارتفاع ،نسبت توده و فضا و...	ابتدا به تعریف اجمالی تراکم وتعاریف و مفاهیم مرتبط با آن پرداخته شده است پس به عنوان نمونه ای از یک طرح برنامه ریزی شده، آیین نامه منطقه بندی در نیویورک معرفی و طی مقایسه تطبیقی با قوانین و مقررات مصوب تهران پرداخته شد.
بررسی نقش حکومت، مردم و معماران در پیدایش کو ی های مسکونی کوتا ه مرتبه تهران در دوره پهلوی دوم	حامد طالبی ، عیسی حجّت ، محمّد فرضیان 1392 نشریه هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی دوره ۱۹ شماره ۱ بهار ۱۳۹۳	کوی های مسکونی متعدّدی بابهره گیری از اصول معماری و شهرسازی نوین در اطراف تهران ساخته شدند با این وصف این پژوهش بر آن است که مشخّص نماید چه عواملی منجر به شکل گیری این رهیافت تازه شدند؟	مطالعه نشان داد که چگونه برای یک تحوّل سکونتی در تهران خواست و همگرایی حکومت، مردم و معماران لازم بوده است. این نتیجه  می تواند در موارد دیگر مرتبط با معماری نیز صادق باشد. هر تحوّل معماری در مقیاس کلان نیازمند همسویی سه مؤّلفه حکومت، مردم و معماران است .	در انجام این پژوهش از روش تحقیق تفسیری- تاریخی استفاده گردید
چهار چوبی نوین برای تعامل معماری جمعی در طراحی مجموعه های مسکونی معاصر	حامد کامل نیا 1392 مجله نقش جهان شماره2	تهیه چهارچوبی جهت استفاده از معماری با روش های مشارکتی معنادار در مجتمع های مسکونی	گروه اجتماعی که دارای شاخصه های مشترکی باهم دیگرند مانند وضعیت اقتصادی،اجتماعی-فرهنگی ،شغل و معیشت و...شرط لازم می باشد ،توسعه برنامه دهی معماری توسط گرئه اجتماعی،معمار به عنوال تسهل کننده است نه تعیین کننده ،حضور کاری درتمامی مراحل فرایند از برنامه دهی تا پس از اسکان و نگهداری	این تحقیق برمبنای تحلیل محتوای نمونه های موردی و نظریه های موجود در این حوزه شکل گرفته است.پرسشنامه مصاحبه ،مشاهده عینی تکنیک های ICT
بررسى شاخص هاى مسكن ايران و جهان(مطالعه موردى : ايران ، انگليس و فرانسه)	دكتر حميدرضا صارمى ، مريم ابراهيم پور. هويت شهر 1391	هدف ازاين پژوهش، بررسى و مقايسه وضعيت مسكن در ايران و دو كشور انگليس و فرانسه است .	نتايج حاكى از آن است كه با توجه به تحولات جمعيتى، شاخصهاى مسكن در ايران در همه موارد رشد يافته است از طرفى ،هنوز براى رسيدن به شاخصهاى كشورهاى پيشرفته فاصله زيادى وجود دارد.	اين پژوهش از نوع تحليلى است. دراين پژوهش شاخصهاى كمى ، كيفى و اقتصادى مسكن در كشورهاى ايران ، انگليس و فرانسه مورد سنجش قرار گرفته است.
بررسی تاثیرپذیری مفهوم خانه از تحولات کالبدی آن در دوران معاصر در شهر تهران	آزاده آقالطیفی، عیسی حجت نشریه هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی دوره ۲۳ شماره 4 زمستان ۱۳۹۷	در این مقاله، برای درک این تغییر، پس از پرداختن به مفهوم خانه، دو عامل تغییرات کالبدی و تغییر ذهنیت سا کنان به روشی کیفی ازطریق تحلیل محتوای مصاحب ههای عمیق نیم هساختاریافته، مورد مداقه قرار گرفته است.	بدین ترتیب نتایج نشانگر آن است که روند تحولات کالبدی به نوعی همسو با تغیییرات مفهوم خانه در ذهن سا کنان  بوده است؛ همچنین این تحولات مستقیم یا غیرمستقیم بر شکل گیری مفهوم خانه در ذهن ساکنان و نیز پدیدآمدن ارتباطی تنگاتنگ یا فاصله دار با خانه، مؤثر بوده است درنهایت از نظر این سه نسل از سا کنان، مفاهیمی مانند خلوت،قلمرو و مرکزیت که در تعریف خانه برایشان موثر بوده است، خوددستخوش تغییر شد ه اند.	دو عامل تغییرات کالبدی و تغییر ذهنیت سا کنان به روشی کیفی ازطریق تحلیل محتوای مصاحبه های عمیق نیمه ساختاریافته، مور د مداقه قرار گرفته است.
تطور سكونت شهري از مجموعه هاي فاميلي(محل هاي)تا بلوك هاي آپارتماني	محمدحسين سرايي  مجله پژوهش و برنامه ريزي شهري، سال سوم، 1391	امروزه مسكن مفهوم خاص محل سكونت را دارد. پژوهش حاضر چنين پويشي را رديابي ميكند، در واقع هدف بررسي الگوي سكونت در شهر يزد است.	نتايج نشان دهنده آن است كه مسكن امروزي حاصل كاهش تدريجي هويت و عملكرد خانههاي سنتي است كه نتوانستهاست براي عناصر كالبدي آن جايگزيني بيابد و الگويي عاريتي و تك عملكردي براي سكونت و به عبارتي خوابگاه شده است	روش اين پژوهش تاريخي، توصيفي و ميداني است. ابزار جمع آوري اطلاعات در راستاي دستيابي به هدف، اسناد مربوط به گونه شناسي مسكن در شهر يزد از گذشته تا كنون است
نسبت امروز و گذشته در آثاری از معماری مسکونی معاصر تهران	ریحانه خاقانپور شاهرضائی، حمیدرضا خوئی 1396 نشریه هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی	شناخت رویکرد طراحان در مسیر پیوند با گذشته، ثبت تلاش های مشترک و پاسخ به این پرسش که این طراحان، در نظر به معماری گذشته، تا چه میزان به اصول معماری ایرانی نزدیک شد ه اند، هدف اصلی این کار بوده است	در نهایت ترفندها و رویکردهای طراحان در دو گروهِ رویکردهای کلی و رویکردهای تفصیلی دسته بندی شد ه اند. با این تأملات معلوم می شود که رجوع به طرح حیاط مرکزی عمد ه ترین رویکرد در این چهار مصداق است.	این پژوهش به لحاظ روش، سه وجه دارد: مسیر «انتخاب آثار »، مسیر «نقد و تحلیل آثار » و مسیر «شناسایی اشتراکات و رویکردها
تأثیر مقررات و قوانین بر فرم های مسکونی ساخته شده در تهران	philip Steadman&homeira shayesteh 2013  The journal of space syntax	در این مقاله به چالشهای ناشی از تنظیم قانون وضوابط برنامه ریزی شهری می پردازد زیرا بر شکل های ساخته شده تأثیر می گذارد شهرها اینها چالش هایی است که بسیاری از شهرها در سراسر جهان با آن روبرو هستند ، به ویژه مواردی که در حال تغییر سریع هستند.	بررسی برنامه ریزی و مقررات ساختمانی مشخص کرد که تأثیر زیادی در شکل دادن انواع خانه که در چند دهه اخیر ظهور کرده اند داشته است همچنین به نظر می رسد کدهای برنامه ریزی که ساده طراحی شده اند تأثیرات عمیقی بر نوع مسکن و اشکال ساختمان گذاشته و آن اثرات اغلب در زمان تنظیم ضوابط در نظر گرفته نشده است. این بیانگر اهمیت برنامه ریزی و برنامه ریزان در ایجاد قوانین هست.	رویکرد پژوهش ترکیبی است از تحقیقات تاریخی به همراه تجزیه و تحلیل هندسی ساده از برخی طرح های مسکن.
کنترل تراکم ساختمانی و کیفیت فضای زندگی: مطالعه موردی: توسعه مسکن خصوصی در هنگ کنگ	EdwinH.W.Chan، bo-sinTang، wah-sang wong مجله habitat international26(2002)159-175	برخی از راه حلهای ممکن را برای برقراری تعادل بین زندگی متراکم و محیط بهتر ارائه می دهد. این مقاله استدلال می‌کند که مکانیزم کنترل منطقه هنگ‌کنگ اثر نامطلوبی بر پتانسیل توسعه مسکن خصوصی و مهم‌تر از آن بر کیفیت فضای زندگی دارد.	این مقاله استدلال می کند که مکانیسم کنترل منطقه کف (زمین) هنگ کنگ تأثیر منفی بزرگی بر روی آن پتانسیل توسعه مسکن خصوصی ، و مهمتر از همه در کیفیت فضای زندگی خصوصی ساختمان های مسکونی  که مطابق مقررات شهرسازی وضع شده توسط دولت ، ساخته می شوند، این یک نتیجه مستقیم از مکانیزم کنترل تراکم منسوخ است که قادر به برآورده کردن الزامات روز حاضر نیست. بازبینی این مکانیزم باید انجام شود، و این مقاله برخی راه‌حل‌های ممکن برای ایجاد تعادل بین زندگی متراکم و محیط بهتر را پیشنهاد می‌دهد..	پیشنهاد می شود که GFA باید به سطح کف قابل تقسیم و مشترک تقسیم شود حوزه. با استفاده از این روش ، قسمت "GFA کفپوش" از GFA محدود به چگالی کنترل خواهد بود ،اما بخش "منطقه مشترک" دامنه انعطاف پذیر خواهد داشت به طوری که می توان به امکانات رفاهی اضافه کردکیفیت کلی زندگی را بهبود بخشد
فرایند تحول مسکن در ایران	Mahta Mirmoghtadaee Journal of Construction in Developing Countries, Vol. 14, No. 1, 2009	در این مقاله با تاکید بر اهمیت سازگاری بین فرم خانه و سبک زندگی ، روند تحلیلی مورد بحث قرار گرفته است	نتیجه می گیرد که زیستگاه ها باید از نظر جسمی با سنت ها و سبک های زندگی هماهنگ باشنددر غیر این صورت ، ساکنان واکنشی نشان می دهند و سعی می کنند محیط را تغییر دهند مطابق میل آنها وقتی خود محیط تغییر پذیر نباشد ، ساکنان مجبورند خود را با شرایط جدید خود تطبیق دهند. در نتیجه ، برخی سنت های ارزشمند برای همیشه از بین می رود	کمی و کیفی و تحلیلی
تجزیه و تحلیل مقایسه ای از پیکربندی مکانی آپارتمان های ساخته شده درشهر اوزیجک ، کرواسی ، بین سال های 1930 و 2015	Ivana Brkanić  Dina Stober2 and Matej Mihić3   JAABE  journal vol.17 no.1 January 2018	هدف اصلی این تحقیق شناسایی پیکربندیهای مکانی است که از سال 1930 تا 2015 در شهر اوزیک کرواسی در طراحی آپارتمانها حاکم بوده است.	نتیجه گیری از این تحقیق این است که طرح فضایی آپارتمان با توجه به دوره های اجتماعی و اقتصادی تغییر می کند. تفاوت بین انواع در عملکردهای آپارتمانی که توسط مناطق سازمان یافته و در مقابل اتاق هایی که سازماندهی شده اند ، مشخص شد.	کمی و کیفی و تحلیلی
رویکرد نوعی مورفولوژیکی در تحول مسکن در تهران	shayesteh, H; (2013) UCL (University College London) پایان نامه دکتری	به بررسی تحول در انواع خانه ها در رابطه با تغییر فرم های ساخته شده شهری می پردازد. به بررسی فرآیندهای طولانی مدت تغییر نوع مسکن در تهران به ترتیب زمانی می پردازد .	سرانجام ، مقایسه و ترکیب نتایج تحلیلها نشانگر سایر مثالها و سناریوهای واقعی است که می تواند اتفاق بیفتد ، از این طریق نشان می دهد که چگونه خانه های تهران می توانستند از جهات دیگری تغییر کند و این واقعیت که هنوز هم امکان پذیر است.	دسترسی عابر پیاده و وسایل نقلیه. روشنایی طبیعی؛ و تأمین فضای باز در اطراف مسکن. رابطه نوع خانه و فرم ساخته شده با استفاده از تجزیه و تحلیل مورفولوژیکی و با استناد به "بنای آرکتیپی" که توسط استیدمن (2001) پیشنهاد و بررسی شده است.

 

بنابرایت با توجه به پژوهش های اندکی که در خصوص تاثیر ضوابط شهرسازی و معماری و به خصوص ضوابط حاصل از سیاست های مداخله مستقیم دولت بر معماری مسکن معاصر انجام پذیرفته است وجود خلا تحقیقاتی در خصوص بازنگری در نحوه اجرای سیاست های دولت در بخش مسکن وتدوین ضوابط شهرسازی و معماری که همچون معماری بومی این سرزمین که دارای قدمت هزار ساله می باشد در بر گیرنده همه یا بخش عمده ای از شاخص های معماری مذکور باشد امری ضروری به نظر می رسد.

منطقه مورد مطالعه

بیرجند در ارتفاع ۱۴۸۰ متری از سطح دریا قرار دارد  این شهر در محل تلاقی شیب دامنه کوه های شکراب در شمال و باقران در جنوب بر بستری ناهموار که در جهات مختلف شیب متفاوت دارد قرار گرفته است.(صابری فرد،35:1392). در پژوهش حاضر وسعت محدوده مورد مطالعه که تحت تاثیر طرح ها ی مسکن حمایتی و واگذاری زمین در دولت های پس از انقلاب ،جهت تامین مسکن می باشدحدودا بیش از نصف مساحت سه ونیم هکتاری محدوده قانونی شهر بیرجند،می باشد که حدود پانصد هکتار نیز بافت فرسوده و سکونتگاه غیر رسمی و روستاهای ادغام شده در شهر می باشد.

 

شکل شماره 1:موقعیت بیرجنددر خراسان جنوبی و ایران

 

مواد و روش ها

در این بخش جهت شناسایی نقاط ضعف ، قوت ، فرصت و تهدید پروژه های بررسی شده در بخش قبل از روش سوات (SWOT ) استفاده شده و تحلیل های مذبور در چهار نظام )اجتماعی فرهنگی ، کاربری زمین ، حرکت و دسترسی ، کالبدی ، فضاهای همگانی و منظر(به تفکیک انجام شده است. در این مرحله، اولین گام، عوامل درونی شامل نقاط قوت و ضعف و عوامل بیرونی شامل فرصت‌ها و تهدیدهای شاخص‌های محیط طبیعی شهر بیرجند شناسایی می‌شوند. شناسایی این عوامل حاصل از نتایج میدانی، بررسی ادبیات پژوهش و پژوهش‌ها و طرح‌هایی که در ارتباط با توسعه شهری است. در این پژوهش، عوامل درونی و بیرونی با کدهایی مشخص شده است. نقاط قوت با کد S، نقاط ضعف با کد W، عوامل فرصت با کد O و عوامل تهدید با کد T مشخص شده است. 

تحلیل SWOT شاخص های محیط طبیعی شهر بیرجند و ارائه راهبرد

مدل برنامه‌ریزی راهبردی SWOT با بررسی نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها سعی در ارائه راهبردهای مناسب و قابل اجرا با توجه به ویژگی‌های داخلی و خارجی منطقه مورد مطالعه دارد. همان‌طور که قبلاً نیز ذکر شد پژوهش حاضر درصدد است با استفاده از مدل برنامه‌ریزی راهبردی SWOT راهبردهایی در جهت توسعه محیط طبیعی شهر بیرجند ارائه دهد. لذا در این بخش به بررسی نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدهای محیط طبیعی شهر بیرجند و ارائه راهبردهای مناسب و قابل اجرا پرداخته خواهد شد. روش کار به این صورت است که ابتدا فهرستی از عوامل تأثیر گذار داخلی (نقاط قوت و نقاط ضعف) و عوامل تأثیرگذار خارجی (فرصت‌ها و تهدیدها) بر توسعه کالبدی شهر بیرجند تهیه گردید، سپس از طریق پرسشنامه‌هایی که مردم پاسخ داده شده بودند وزن نسبی هر عامل محاسبه شده و به هر عامل با توجه به میزان اثر بخشی آن عامل رتبه‌ای از ١ تا ٤ داده شده و با ضرب وزن نسبی هر عامل در رتبه آن وزن نهایی (امتیاز نهایی) هر عامل مشخص شده است.سپس با تشکیل ماتریس داخلی و خارجی، نوع راهبردهایی که با توجه به ویژگی‌های داخلی و خارجی منطقه مورد مطالعه باید اتخاذ شود تعیین گردیده‌اند.

 

 

 

نقاط قوت:

جدول شماره2: نقاط قوت راهبردها در شهر بیرجند

نقاط قوت	عامل
S1	تامین نیاز های اساسی ساکنان بوسیله برخی کاربری ها از جمله تجاری و مذهبی در داخل محدوده مورد مطالعه
S2	دسترسی راحت از شهر بیرجند
S3	وجود ایستگاه های اتوبوس متعدد در داخل محدوده
S4	وجود خدمات های اساسی در این شهرک
S5	سهولت دسترسی به حمل و نقل عمومی
S6	وضعیت مناسب معابر سواره شهرک
S7	منظر مطلوب و آرامش صوتی محدوده - تفاوت نمای بلوک های مختلف و هماهنگی بین قسمت ها
S8	ورودی تعریف شده و مناسب شهرک
S9	- تفاوت نمای بلوک های مختلف و هماهنگی بین
S10	وجود توپوگرافی و ایجاد منظری مناسب در برخی قسمت های مختلف

 

 

 

 

 

 

 

 

نقاط ضعف

این مجموعه دارای نقاط ضعفی نیز می‌باشد که در جدول  زیر مشاهده نمود.

جدول (3): نقاط ضعف منطقه مورد مطالعه

کد	عامل
W1	بی توجهی به فرهنگ وآداب ایرانی- اسلامی
W2	عدم وجود مصالح بومی
W3	تقلیدازمعماران غربی
W4	افزایش هزینه ها
W5	عدم نظارت بر عملكردسازندگان
W6	دسترسی به ورودی و خروجی نامناسب
W7	عدم آگاهی مسئولین ازمعیارهای ایرانی- اسلامی
W8	کیفیت پایین حمل و نقل عمومی
W9	کیفیت پایین نمای ساختمان
W10	کیفیت پایین روسازی پیاده رو
W11	کیفیت پایین فضاهای همگانی و عدم جذابیت آن برای ساکنان
W12	عدم توجه به زیبایی منظر
W13	منظر نامطلوب ورودی پروژه
W14	نمای یکنواخت ساختمان ها و عدم جذابیت در آن
W15	کیفیت کالبدی پایین مسکن
W16	وجود زمین های بایر بسیار زیاد در اطراف و داخل پروژه و ایجاد نا امنی
W17	نشدهمنظر نامناسب پروژه به دلیل نمای نامناسب ساختمان ها

مأخذ: نگارنده،1402

-       فرصت‌ها

جهت استخراج نقاط فرصت، همانند نقاط قوت و ضعف، از نظر مردم بهره گرفته شد. مروری بر تحقیقات پیشین شناسایی این نکات را تکمیل نمود.

جدول (4): فرصت‌های نقاط ضعف منطقه مورد مطالعه

کد	عامل
O1	امکان ارتقای سطح کیفی فضاهای همگانی با تجهیز نمودن آنها
O2	امکان جایگذاری کاربری های مورد نیاز مسکن حمایتی در زمین های بایر
O3	امکان ایجاد فرصت شغلی برای ساکنان بومی در کاربری های موقت پارک های خطی

مأخذ: نگارنده،1402.

تهدیدات

 جدول زیر بیانگر تهدیدات توسعه شهرک در شهر بیرجند می‌باشد.

جدول (5): تهدیدات مربوط به شاخص های محیط طبیعی شهر بیرجند

کد	عامل
T1	امکان بوجود آمدن بزهکاری اجتماعی به علت قرارگیری محدوده در حاشیه ای شهر
T2	بوجود آمدن تضاد فرهنگی بین شهرک تازه تاسیس و و سایر نقاط شهر
T3	عدم هماهنگی بین معماری منطقه و معماری شهرک

 

 

 

 

 

به طور کلی وزن عوامل داخلی و خارجی:

 

                شکل(2)ا:رزیابی نقطه قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدات        

منبع:نگارنده

بحث و نتیجه گیری

مقاله کنونی با تجزیه و تحلیل مهمترین پروژه های مسکن بیرجند به روش سوات (SWOT )تلاش نموده است تا با یافتن مهمترین نقاط مشترک ضعف ، قوت ، فرصت و تهدید میان این پروژه ها، نقشی مثبت در عدم تکرار این موارد در پروژه های آتی این حوزه داشته باشد. بر پایه ی این موارد ، مهمترین موضوعاتی که می بایست در پروژه های مولفه های کالبدی معماری مسکونی مد نظر قرار گرفته شود در جدول زیر بیان شده است.

 

 

 

معیارهای طراحی مسکن شهر بیرجند

نظارت بر عملكرد طراحان نظارت بر عملكردسازندگان  توجه به وضعیت کیفی معابر داخلی مجموعه   توجه به فرهنگ وآداب ایرانی- اسلامی   توجه به سبک معماری سایر اماکن  نمای جذاب و متنوع ساختمان ها مصالح   فضاهایی جهت تعاملات اجتماعی ساکنین بهره گیری از مصالح محیط  محوطه سازی مناسب با تاکید بر فضای سبز منطقه بیرجند مناطق خشک

 

با در نظر گرفتن تمام نکات مثبت فنی رعایت شده در پروژه مسکن شهر بیرجند  و با نگاهی به تراکم تحمیل شده در این عرصه، ضروری می نماید که علاوه بر اقدامات مفیدی که در زمینه طراحی و اجرای مسکن شهر بیرجند رعایت گردد. مشــاهده واحدهــای ســاخته شــده مســكن حمایتی در شــهر بیرجند و مقایسـه آنهـا بـا خانه هـای تاریخـی مـورد مطالعـه كــه منطبــق بــا معیارهــای معمــاری و شهرســازی ایرانــی- اســلامی ســاخته شــده بودنــد؛ بیانگــر عــدم تطابــق و حتــی تضـاد ایـن خانه هـا بـا خانه هـای تاریخـی می باشـد، بـه نحـوی كـه بسـیاری از فضاهـا كـه در خانه هـای تاریخـی وجـود داشـته و دارای نقش هــای خــاص خــود بودنــد، در ایــن خانه هــا از بیــن رفتــه و یــا نقــش خــود را از دســت داده انــد. نادیــده گرفتــن ویژ گیهــای محیــط طبیعــی و انرژی هــای طبیعــی موجــود در طبیعــت ماننــد بــاد، تابــش آفتــاب و ... باعــث هــدر رفــت منابــع انــرژی تجدیــد ناپذیــر شــده اســت. فقـدان اسـتانداردها و نداشـتن كدهـای طراحـی كـه در آنهـا ابعـاد اجتماعـی اقتصـادی و فرهنگـی جامعـه و مـردم لحـاظ نشـده اسـت. نماســازی های غربــی در ســاختمان ایــن خانه هــا بــه چشــم میخـورد كـه نشـاندهنده فاصلـه گرفتـن از نماهـای ایرانـی و دنبالــه روی از غــرب می باشــد. بـی هویتـی و از دسـت رفتـن نقـش محرمیـت فضاهـای درونـی و بیرونـی در ایـن خانه هـا مشـهود اسـت. زوال كیفیت هــای معمــاری و فاقــد ارزش هــای معمارانــه در ایـن خانه هـا بیانگـر عـدم توانایـی لازم بـرای بـرآوردن نیازهـای مـردم از خانـه بـه عنـوان فضـای آرامـش و آسـایش اسـت.

 

 

منابع

انصاري، مجتبي( 1386 )، بررسي تاثير شيوه زندگي بركالبد مجموعه فاميلي در بافت قديم شهر يزد،استاد راهنما: نقصان محمدي، دانشگاه يزد،دانشكده هنر و معماري.

اهرى ، زهرا و محسن حبيبى( 1383 )، " گزارش طرح مطالعاتى بررسي ابعاد كيفي مسكن در ايران"، انتشارات مركز تحقيقات وزارت مسكن و شهرسازى ، تهران .

 آقالطیفی، آزاده ، حجت، عیسی (1397)، بررسی تاثیرپذیری مفهوم خانه از تحولات کالبدی آن در دوران معاصر در شهر تهران،نشریه هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی دوره ۲۳ شماره 4 زمستان ۱۳۹۷

بانی مسعود، امیر(1388) ، معماری معاصر ایران، نشر هنر معماری قرن، تهران.

بسکی، سهیلا ( 1374 )، آغازگران معماری امروز ایران، گفتگو با بهروز پزشکی،آبادی، سال پنجم، شماره 18 ، صص 91 - 86 .

توسلي، محمود، ( 1376 )، اصول و روشهاي طراحي شهري و فضاي مسكوني در ايران، جلد اول،مركزمطالعات و تحقيقات شهرسازي و معماري ايران ،تهران.

جانی‌پور ،بهروز، (1385)، سیر تحول معماری مسکن تهران در دوران پهلوی، دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه تهران. رساله دکترای معماری

جوادی، محمدهادی( 1374)، تجربه دولت در خان ههای ارزان،مجموعه مقالات کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران )ارگ بم، جلدنخست، سازمان میراث فرهنگی کشور، تهران، صص 127- 109 .

حبیبی، سید محسن (1385 )، شرح جریان های فکری معماری و شهرسازی در ایران معاصر، دفتر پژوهش های فرهنگی، چاپ اول، تهران.

حبیبی، سید محسن( 1383 )، از شار تا شهر، مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران، چاپ پنجم، تهران.

خاقانپور ،ریحانه- شاهرضائی، خوئی، حمیدرضا(1396)، نسبت امروز و گذشته در آثاری از معماری مسکونی

دلال پورمحمدي، محمدرضا، ( 1375 )، برخي ملاحظات برنامه ريزي و طراحي در بافت فيزيكي مجتمع هاي مسكوني، نشريه دانشكده ادبيات و- 161 ، ص 127 - علوم انساني تبريز، شماره 160 . ص 142

راپاپورت، ایموس (1366)،منشا فرهنگی مجتمع های زیستی، ترجمه راضیه رضازاده، جهاد دانشگاهی دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران

راپاپورت، آموس(1384)، معنی محیط ساخته شده: رویکردی در ارتباط غیرکلامی، ترجمه فرح حبیبی، تهران، انتشارات پردازش و برنامه ریزی شهری.

راپاپورت،ایموس (1382) "خاستگاه های فرهنگی معماری" ترجمه صدف ال رسول و افرا بانک، فصلنامه خیال، شماره 8، زمستان

رحمانی، الهه؛ نورایی، سمیه و شکرفروش، زهراسادات  1390 ، بررسی  سیر تحول الگوی پر و خالی در مسکن معاصر ایرانی، فصلنامه آبادی، سال بیست و یکم، شماره 70 ، صص 67 - 62 .

-رحمانی، الهه؛ نورایی، سمیه و شکرفروش، زهراسادات ) 1390 (، بررسی سیر تحول الگوی پر و خالی در مسکن معاصر ایرانی، فصلنامه آبادی، سال بیست و یکم، شماره 70 ، صص 67 - 62 .

زرکش، افسانه،(1388)، نقش و تأثیر عوامل دولتی درمعماری بناهای خصوصی در دوره ی پهلوی اول،کتاب ماه هنر- شماره 136(صفحات  14 تا 25) دی 1388

سادات رضوی پور ، مریم، م مهدی ذاکری ،محمد ،(1397)، بررسی هویت ایرانی -اسلامی در معماری پروژه های مسکن مهر،فصلنامه مطالعات ملی

سرايي ،محمدحسين،(1391)، تطور سكونت شهري از مجموعه هاي فاميلي(محل هاي)تا بلوك هاي آپارتماني،

سلطان زاده ،حسین، (1385)، بازتاب سنت در معماری معاصر ایران، دانشگاه آزاد علوم تحقیقات تهران،تز دکتری معماری

شعله، مهسا،(1387)، تبیین مفهوم تراکم به عنوان ابزار شهرسازی در طرح های مسکن،  فصلنامه مدیریت شهری

صارمى ،حميدرضا ، ابراهيم پور، مريم،(1391)، بررسى شاخص هاى مسكن ايران و جهان(مطالعه موردى : ايران ، انگليس و فرانسه)،هويت شهر 

صالحی، اسماعیل،( 1382) ،تحلیل کارآمدی ضوابط ومقررات شهرسازی در شکل گیری شهر خوب، دانشگاه تهران ، رساله دکتری شهرسازی

صالحی، اسماعیل،(1385)، نقش ضوابط ومقررات شهرسازی در تحقق شهر خوب و توسعه پایدار شهرتهران،مجله محیط شناسی شماره 40

طالبی حامد ، حجّت ،عیسی ، فرضیان، محمّد(1393) بررسی نقش حکومت، مردم و معماران در پیدایش کو ی های مسکونی کوتا ه مرتبه تهران در دوره پهلوی دوم،نشریه هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی دوره ۱۹ شماره ۱ بهار 

طالبی، حامد؛ حجت، عیسی و فرضیان، محمد ) 1393(، بررسی نقش حکومت، مردم و معماران در پیدایش کوی های مسکونی کوتاه مرتبه تهران در دوره پهلوی دوم، فصلنامه هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی،دوره 19، شماره 1، صص 32- 23.

علي نياي مطلق، ايوب،(1392)، ارتباط فضاي بيرون و درون در آپارتمان هاي مسكوني جديد( طراحي مجموعه مسكوني در شهر جديد پرند)، دانشگاه تهران،پایان نامه کارشناسی ارشد

فتحی، حسن،(1377) ساختمان سازي با مردم [کتاب]/ نوشته حسن فتحي؛ ترجمه علي اشرفي؛ ويراستار رحيم قاسميان دانشگاه هنر ، دانشگاه هنر، معاونت پژوهشي

فلامکی، محمد منصور( 1385 )، شکل گیری معماری در تجارب ایران و غرب، نشر فضا، تهران.

کامل نیا ، حامد،(1392)، چهار چوبی نوین برای تعامل معماری جمعی در طراحی مجموعه های مسکونی معاصر، مجله نقش جهان شماره2 

مدنی، رامین ، شفایی مینو،(1385)، راه کارهای طراحی عرصه میانه با رویکرد جبران سازی مسکن حداقل در ایران، مجله آرمان شهر

معماريان، غلامحسين ، ( 1376 )، آشنايي با معماري مسكوني ايران (گونه شناسي درونگرا) ، دانشگاه علم و صنعت ايران، تهران.

مهاجر میلانی، آزاده،( 1397) تبیین نقش ضوابط در شکل دهی به سازمان فضایی مسکن متداول تهران، دانشگاه تهران، تزمعماری دکتری

نورمحمدی، مهدی( 1392)، الگوی سیاست‌گذاری مداخله مناسب دولت در مدیریت زمین شهری ومسکن(شهر تهران) ،دانشگاه تربیت مدرس، رساله دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری

 

Ahari, Z. & Arjmand-nia. (1989). Minimal Housing, Tehran: Research Center of Building & Housing.

Altman, I & Low, S. M (1992), Place Attachment, Plenum Press,New York.

Appleyard, D (1979), Home, Architectural Association Quarterly2, pp.2-20.

Ardalan, N., Sert, J. L., Doshi, B., Safdie, M. and Candilis, G. (1976), Habitat Bill of Rights, Presented by Iran.

Chatterton, I., Chiquier, L., Razzaz, O., Renaud, B., Taffin, C. and Vecvagare, L. (2004), ‘Iran; Strategies for the

Cityscape journal2005

Coolen, H (2009), House, home and dwelling, In: ENHR conference,Prague, Czech Republic.

Cooper Marcus, C (1997), House as a mirror of self: Exploring the deeper meaning of home, Conari Press, Boston

Duncan, J. S (1981), Housing and Identity: Cross Cultural Perspectives,Croom Helm, London.

Friedman, A. (2007). Canadian Architect & Affordable Homes, Feb

Housing Sector, World bank’, International Bank for Reconstruction and Development, Islamic Republic of Iran, Ministry of Housing and Urban evelopment, 28983.

Lawson, B (2001), The language of space, Butterworth-HeinemannPublishing, London.

Michael H. SchillUniversity of California, Los Angeles

Rasekhi-Nezhad, M. (2007). Optimom Gathering Area of Home, Ph.D. Dissertation, Tehran: Shahid BeheshtiUniversity,

Sanoff H. ,(2000) Community participation methods in design and planning, John Wiley & Sons, USA, 2000

Shayesteh, H., Steadman, P. (2012), ‘Typo – morphological analysis of housing layout and density in Tehran’. In: International Conference of Urban Change in Iran, Development Planning Unit, University College London.

Turner J. ,(1976) Housing y People, London ,Marion Boyers. Salehi and Hajikhani. 1997. Urban Planning-Criteria for Healty City concept. EMR: WHO.

Wehmeier, S (2005), Oxford advanced learner’ dictionary of current english, Oxford University Press, Oxford.