ارزیابی آسیب پذیری شهرها از گسلهای پیرامونی با استفاده از روش Topsis در محیط GIS ( مطالعه موردی : شهر بوشهر )

محورهای موضوعی : مقالات تحلیلی جغرافیایی و محيطي

مجتبی محمدی ¹ , محمدابراهیم عفیفی ²

1 - علوم انسانی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه آزاد اسلامی،لارستان، ایران
2 - دانشیار گروه جغرافیا، واحد لارستان، دانشگاه آزاد اسلامی، لارستان، ایران(نویسنده مسئول)

تاریخ دریافت : 1400/04/10 تاریخ پذیرش : 1400/08/11 تاریخ انتشار : 1403/03/17

کلید واژه:

چکیده مقاله :

وقوع زلزله هاي شديد بشر را بر آن داشته است كه در فكر تدوين يك برنامه زير بنايي براي كاهش خطرات و آسيب هاي ناشي از آن باشد . ويژگي هاي زمين ساخت كشور ، زلزله را به عنوان يكي از مخرب ترين عوامل انهدام حيات انساني مطرح نموده است . وجود سازندهاي زمين شناسي ، با مقاومت ناهمگن ، استقرار شهر روي يك دشت آبرفتي با مقاومت كمتر نسبت به سنگ بستر ضخيم لايه ، احاطه شدن توسط گسلهاي متعدد و وقوع زلزله هاي تاريخي و باستاني مخرب فراوان ، شرايط آسيب زايي در برابر نيروهاي ارتعاشي حاصل از زلزله براي محدوده مورد مطالعه به وجود آورده است . در اين تحقيق كاربرد مدل TOPSIS به عنوان فنون برجسته (MCDM ) در ارزيابي آسيب پذيري مد نظر بوده است . در اين تحقيق آسيب پذيري شهر بوشهر ، در برابر خطر زلزله ، از ناحيه پنج گسل مهم پيرامون شهر ، مورد مطالعه و بررسي قرار گرفت بر اساس نتايج به دست آمده به طور ميانگين 637 کیلومتر از محدوده شهر در اثر زلزله ايجاد شده از ناحيه گسل هاي مورد بررسي داراي رتبه آسيب پذيري بسيار زياد خواهد بود كه در اين بين آسيب وارده از سناريوي گسل عسلویه بیشترین میزان و زاگرس دارای کمترین میزان بودند و میانگین 208 کیلومتر از محدوده شهر در اثر زلزله ايجاد شده از ناحيه گسل هاي مورد بررسي داراي رتبه آسيب پذيري بسيار کم خواهد بود كه در اين بين آسيب وارده از سناريوي گسل برازجان بیشترین میزان و کازرون دارای کمترین میزان بودند .

منابع و مأخذ:

1 - ابراهیمی ، م . سلمانی مقدم ، م . امیر احمدی ، ا ، نوری ، م ( 1394 ) ارزیابی آسیب‌پذیری لرزه‌ای شهر بَردَسْکن در برابر زلزله با استفاده از مدل سلسله مراتبی وارون ( IHPW ) ، فصلنامه مخاطرات محیط طبیعی ، دوره 4 ، شماره 6 ، 137 – 105 .
2 - احدنژاد روشتي ، م . قرخلو ، م . زیاري ، ک ( 1389 ) مدلسازي آسيب پذیري ساختماني شهرها در برابر زلزله با استفاده از روش فرایند تحليل سلسله مراتبي در محيط سيستم اطلاعات جغرافيایي ، فصلنامه جغرافيا و توسعه ، شماره 19 ، ص 198 – 171 .
3 - اصغری زمانی ، ا ( 1391 ) تأثیر بافت شهری در کاهش میزان آسیب ¬پذیری ناشی از زلزله (مطالعه موردی : شهر تبریز ) اولین کنفرانس ملی بهسازی و مقاوم سازی ، تهران .
4 - المدرسی ، ع . میر دهقان اشکذری ، ا ( 1397 ) تخمین خسارات ناشی از زلزله با استفاده از مدل Radids و GIS ( مطالعه موردی شهرستان اشکذر ) ، فصلنامه مخاطرات محیط طبیعی ، دوره 7 ، شماره 16 ، صفحه 100 – 800 .
5 - برگي ، خ ( 1382 ) اصول مهندسي زلزله ، انتشارات دانشگاه تهران ، چاپ چهارم .
6 - برومند ، م ( 1390 ) الگوی بافت شهری و نقش آن در کاهش آسیب های ناشی از زلزله ، فصلنامه جغرافیا و برنامه ریزی شهری چشم انداز زاگرس ، سال سوم ، شماره هفت .
7 - پور طاهری ، م ( 1393 ) ارزیابی روش های رتبه بندی مخاطرات طبیعی در مناطق روستایی ( مطالعه موردی : استان یزد ) پژوهش های روستایی ، شماره 3 ، ص 54 – 31
8 - جهاني ، ع ( 1377 ) قابليتهاي اطلاعات ماهوارهاي و سيستم اطلاعات جغرافيايي در مطالعات ارزيابي زمين مطالعه موردي حوزه آبريزي طالقان ، دانشگاه تربيت مدرس.
9 - حیدری ساربان ، و ( 1393 ) تحلیل اثرات فوق زلزله بر مناطق روستایی شهر ورزقان ( مطالعه موردی دهستان ازومد شمالی ) ،فصلنامه جغرافیا و مخاطرات محیطی ، شماره 11 ، 60 – 41 .
10 - خاکپور ، ب . حیاتی ، س . کاظمی بی نیاز ، م . ربانی ابوالفضلی ، غ ( 1383 ) مقایسه تطبیقی – تحلیلی میزان آسیب پذیری بافت های شهری در برابر زلزله با استفاده از مدل های تحلیل سلسله مراتبی شهر لامرد فصلنامه مجله جغرافیا و توسعه ناحیه ای .
11 - خانلري ، غ ( 1377 ) زمين شناسي مهندسي ، انتشارات دانشگاه ابوعلي سينا ، چاپ اول .
12 - روستایی ، ش . علیزاده ، ر ( 1391 ) پهنه بندی خطر زمین لغزش در حوضه صوفی چای ( مراغه ) با استفاده از روش آنبلاگان ، فصلنامه فضای جغرافیایی ، سال 12 ، شماره 39 ، ص 35 – 17 .
13 - رجبی ، س ( 1390 ) کاهش آسیب پذیری ناشی از زلزله با توجه به ساختار شهری ، اولین کنفرانس بین المللی ساخت و ساز شهری در مجاورت گسل های فعال ، تهران .
14 - ساسان پور ، ف . شماعی ، ع . افسر ، م . سعید پور ، ش ( 1396 ) بررسی آسیب پذیری ساختمانهای شهر در برابر مخاطرات زلزله با استفاده از GIS ( مطالعه موردی : محله محتشم کاشان ) ، فصلنامه مخاطرات محیط طبیعی ، دوره 6 شماره 16 ، 122 – 103 .
15 - عباسپور ، ناهید ( 1395 ) بررسی ساختار شهری بستک با تاکید بر پدیده زمین لرزه ، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد لارستان .
16 - فرج زاده اصل ، م ( 1390 ) ارزيابي آسيب پذيري مساكن شهري در برابر زلزله ( مطالعه موردي منطقه 9، شهرداري تهران ) مطالعات و پژوهش هاي شهري و منطقه اي، سال سوم ، شماره نهم .
17 - کریم آبادی ، م . نجفی ، ا ( 1394 ) ارزیابی خطر زلزله با استفاده از مدل ترکیبی FUZZY- AHP در امنیت شهری ( منطقه یک کلان شهر ) ، مجله پژوهش و برنامه ریزی شهری ، شماره بیستم ، 34 – 17 .
18 - مدیری ، م . شاطریان ، م . حسینی ، ا ( 1396 ) مدل سازی آسیب پذیری مناطق شهری در زمان وقوع زلزله با استفاده از GIS ( نمونه موردی : منطقه سه کلان شهر تهران ) ، فصلنامه مخاطرات محیط طبیعی ، سال ششم ، شماره 16 ، 164 – 143 .
19.Erdik, M. Demircioglu, M. Sesetyan, K. Durukal, E. Siyahi, B( 2004). Earthquake hazard in Marmara Region, Turkey, soil Dynamics and Earthquake Engineering24 (2004) 605-631
20 . Hannich, Dieter. And all (2006). A GIS-based study of earthquake hazard as a tool for the microzonation of Bucharest, Engineering Geology 87(2006) 13-32.
21.Tang, A. Wen, A (2009). An intelligent simulation system for earthquake disaster assessment, Computers & Geosciences 35 (2009) 871-879.
22. Rakvi K.,1997. Vulnerability reduction and the community-based approach, A Philippines study. In: M. Pelling(ed.). Natural disasters and development in a globalizing world. Routledge
23. Clark, KL, Larsen PB, Wang XX, Chang C. (1998), Association of the Arabidopsis CTR1 Raflike kinase with the ETR1 and ERS ethylene receptors, Proceedings of the National Academy of Sciences, USA 95, 5401–5406.

24. Cutter, S. (1996), Vulnerability to Environmental Hazard, Progress in Human Geography, Vol.20, No. 4, 529-539

متن کامل:



  مجله علوم جغرافيايي، دانشگاه آزاد اسلامي واحد مشهد، دوره 19، شماره 43، تابستان 1402، صص 221-203

 

ارزیابی آسیب پذیری شهرها از گسلهای پیرامونی با استفاده از روش Topsis در محیط GIS ( مطالعه موردی : شهر بوشهر )

مجتبی محمدی

دانشجوي دکتري جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد لارستان، دانشگاه آزاد اسلامی، لارستان، ایران

محمد ابراهیم عفیفی 

 دانشیار گروه جغرافیا، واحد لارستان، دانشگاه آزاد اسلامی، لارستان، ایران(نویسنده مسئول)

[e-mail]        

دريافت: 10/4/1400                          پذيرش: 11/8/1400

 

چکیده

    وقوع زلزله هاي شديد بشر را بر آن داشته است كه در فكر تدوين يك برنامه زير بنايي براي كاهش خطرات و آسيب هاي ناشي از آن باشد . ويژگي هاي زمين ساخت كشور ، زلزله را به عنوان يكي از مخرب ترين عوامل انهدام حيات انساني مطرح نموده است . وجود سازندهاي زمين شناسي ، با مقاومت ناهمگن ، استقرار شهر روي يك دشت آبرفتي با مقاومت كمتر نسبت به سنگ بستر ضخيم لايه ، احاطه شدن توسط گسلهاي متعدد و وقوع زلزله هاي تاريخي و باستاني مخرب فراوان ، شرايط آسيب زايي در برابر نيروهاي ارتعاشي حاصل از زلزله براي محدوده مورد مطالعه به وجود آورده است . در اين تحقيق كاربرد مدل TOPSIS به عنوان فنون برجسته (MCDM ) در ارزيابي آسيب پذيري مد نظر بوده است . در اين تحقيق آسيب پذيري شهر بوشهر ، در برابر خطر زلزله ، از ناحيه پنج گسل مهم پيرامون شهر ، مورد مطالعه و بررسي قرار گرفت بر اساس نتايج به دست آمده به طور ميانگين 637 کیلومتر از محدوده شهر در اثر زلزله ايجاد شده از ناحيه گسل هاي مورد بررسي داراي رتبه آسيب پذيري بسيار زياد خواهد بود كه در اين بين آسيب وارده از سناريوي گسل عسلویه بیشترین میزان و زاگرس دارای کمترین میزان بودند و میانگین 208 کیلومتر از محدوده شهر در اثر زلزله ايجاد شده از ناحيه گسل هاي مورد بررسي داراي رتبه آسيب پذيري بسيار کم خواهد بود كه در اين بين آسيب وارده از سناريوي گسل برازجان بیشترین میزان و کازرون دارای کمترین میزان بودند .

کلمات کلیدی : زلزله ، آسیب پذیری ، مدل TOPSIS ،

 

 

 

 

 

مقدمه

     گسترش شهر و شهرنشینی و افزایش تدریجی تعداد شهرهای بزرگ در جهان به خصوص در کشورهای در حال توسعه و از جمله ایران ، از یک طرف و رشد شهرها ، تمرکز و تجمع جمعیت و افزایش بارگذاری های محیطی و اقتصادی بر بستر آن ها از طرف دیگر، ضمن توجه بیشتر به شهرها ، منجر به پذیرش نقش ها و عملکردهای متعدد شده است. 

     یکی از موضوعاتی که بیشتر شهرهای بزرگ جهان با آن دست به گریبان هستند ، موضوع حوادث طبیعی است . با توجه به ماهیت غیر مترقبه بودن غالب حوادث طبیعی و لزوم اتخاذ سریع و صحیح تصمیم ها و اجرای عملیات ، مبانی نظری و بنیادی ، دانشی را تحت عنوان مدیریت بحران به وجود آورده است.این دانش به مجموعه فعالیت هایی اتلاق می شود که قبل ، بعد و هنگام وقوع بحران کاهش اثرات این حوادث و کاهش آسیب پذیری انجام گیرد . این موضوع ارتباط خاصی با مباحث برنامه ریزی شهری و مدیریت شهری و جغرافیا دارد . با بکارگیری اصول و ضوابط شهرسازی و تبیین مفاهیم موجود در این دانش مانند فرم ، بافت و ساخت شهر ، کاربری اراضی شهری ، شبکه های ارتباطی و زیرساختهای شهری و غیره می توانیم تا حد زیادی اثرات و تبعات ناشی از حوادث طبیعی را کاهش دهیم .گستره جغرافیایی ایران از نظر احتمال وقوع این حوادث بویژه زلزله ، از آسیب پذیرترین بخشهای کره زمین است که هرساله وقوع این حوادث موجب خسارت های جانی و مالی فراوان می شود و گستره های شهری نیز همواره تجربه تلخی از بروز این گونه بلایا داشته اند و بنظر میرسد انجام برنامه ریزی خاص جهت مصون سازی هرچه بیشتر فضاهای شهری ضرورت دارد ( احدنژاد روشتی ، 1389 ) .  المدرسی و همکاران ( 1397 ) به بررسی خسارات ناشی از زلزله شهرستان اشکذر با استفاده از مدل Radius و GIS  پرداختند . در این پژوهش برای تعیین آسیب پذیری ، از مدل رادیوس استفاده شد. داده های ورودی این مدل عبارتند از : 1- اندازه و حد و مرز منطقه مورد مطالعه 2- جمعیت کل منطقه 3- تعداد کل ساختمان 4- نوع خاک 5- اطلاعات شریان های حیاتی 6- انتخاب سناریوی زلزله و خروجی های این نرم افزار عبارتند از : شدت لرزه ای، خسارات وارده به ساختمان و شریانهای حیاتی و تلفات. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد خسارات ناشی از زلزله در دو سناریوی احتمالی وقوع زلزله در منطقه مورد مطالعه ناچیز است ، به گونه ای که در سناریو گسل جنوب غرب ، خسارات اندکی وارد می شود و در سناریوی گسل شرقی، میزان خسارت صفر است . ساسان پور و همکاران ( 1396 ) به بررسی آسیب پذیری ساختمانهای شهر در برابر مخاطرات زلزله با استفاده از GIS ( مطالعه موردی : محله محتشم کاشان ) پرداختند که نتایج تحقیق نشان می دهد از نظر آسیب پذیری ده درصد محله در آسیب پذیری خیلی کم ، 19 درصد کم ، 15 درصد متوسط ، 47 درصد زیاد و 19 درصد در آسیب پذیری خیلی زیاد قرار دارند ، که با توجه به تحلیل های انجام گرفته در این پژوهش می توان نتیجه گرفت که با در نظر گرفتن مشکلات کالبدی محله محتشم کاشان ، رویکرد مدیریت بحران زلزله یک راهکار موثر در راستای حفظ بافت و کاهش آسیب های وارده به این بافت در اثر وقوع زلزله خواهد بود . مدیری و همکاران ( 1396 ) به بررسی مدل سازی آسیب پذیری مناطق شهری در زمان وقوع زلزله با استفاده از GIS ( نمونه موردی : منطقه سه کلان شهر تهران ) پرداختند که نتایج آسیب‌پذیری بافت شهری منطقه 3 تهران در صورت وقوع زلزله بدین صورت است که از مساحت 2296 هکتاری این منطقه، حدود 36.2 درصد از کل مساحت منطقه در وضعیت آسیب پذیری خیلی زیاد و زیاد ، حدود 30.8 درصد کل مساحت منطقه در وضعیت متوسط و حدود 33 درصد کل مساحت منطقه در وضعیت کم و خیلی کم از لحاظ آسیب‌پذیری در مواقع بحران قرار دارد؛ و توزیع فضایی آسیب‌پذیری مربوط به بخش شمال شرقی و شرق منطقه می‌باشد که دارای بافت مسکونی متراکمی می‌باشد . ابراهیمی و همکارن ( 1394 ) به ارزیابی آسیب‌پذیری لرزه‌ای شهر بَردَسْکن در برابر زلزله با استفاده از مدل سلسله مراتبی وارون ¹ پرداختند هدف از این پژوهش شناسایی میزان آسیب‌پذیری اجزاء و عناصر شهری با استفاده از مدل‌ها و روش‌های موجود در کاهش آسیب‌پذیری در برابر زلزله می‌باشد که مدل‌سازی سناریوهای زلزله در شدت 6 و 8 مرکالی نشان می‌دهد که میزان آسیب‌پذیری بر اساس تعداد ساختمان‌ها به‌ترتیب در محلات 3، 1، 6، 5، 4 و 2 می‌باشد. مهم‌ترین دلایل این وضعیت نزدیکی به گسل، بالا بودن شتاب افقی زمین ² ، بالا بودن تراکم ساختمانی بنا و پایین بودن کیفیت و مصالح ساختمانی است . عباسپور ( 1395 ) در پایان نامه کارشناسی ارشد خود که هدف بررسی ساختار شهری ، شهر بستک در برابر خطرات زلزله می باشد که با توجه به نقشه های حاصله ساختارهای شهری بستک در مناطق گسلهای زیاد قرار دارند و در مناطق دارای خطر بالای زلزله استقرار یافته اند . کریم آبادی و همکاران ( 1394 ) به ارزیابی خطر زلزله با استفاده از مدل ترکیبی FUZZY- AHP در امنیت شهری ( منطقه یک کلان شهر ) پرداختند که نقشه پهنه بندی خطر زلزله نشان می دهد که بیشتر مساحت و گستره آن جزء پهنه های خطرناک  وقوع زلزله محسوب می شوند که نیازمند توجه اساسی برای کاهش خسارات و تلفات ناشی از زلزله است . ساربان ( 1393 ) به تحلیل اثرات وقوق زلزله بر مناطق روستایی شهرستان ورزقان ( مطالعه موردی دهستان ازومدل شمالی ) پرداختند که برای تجزیه و تحلیل داده ها از مدل تحلیل عاملی استفاده شد و نتایج این مدل نشان می دهد مهمترین اثرات وقوع زلزله در منطقه مورد مطالعه چهار مولفه ( اقتصادی و معیشتی ، اجتماعی و خویشاوندی ، روانشناختی و فردی و کالبدی و محیطی ) است که مقدار واریانس و واریانس تجمعی تبیین شده توسط این چهار عامل 29 / 79 می باشد . خاکپور و همکاران ( 1393 ) به مقایسه تطبیقی – تحلیلی میزان آسیب پذیری بافت های شهری در برابر زلزله با استفاده از مدل های تحلیل سلسله مراتبی و فازی شهر لامرد پرداختند که نتایج حاصل از این پژوهش بیانگر این موضوع می باشد که روش فازي چند متغیره از توان بالاتري براي شناسایی بافت هاي شهري آسیب پذیر نسبت به روش تحلیل سلسله مراتبی دارا می باشد . همچنین مشخص گردید که در مدل فازي بیش ترین میزان آسیب پذیري مربوط به وضعیت آسیب پذیري بالا (بیش از 38 درصد) و در مدل تحلیل سلسله مراتبی بیش ترین میزان آسیب پذیري مربوط به وضعیت آسیب پذیري متوسط ( بیش از 43 درصد)  می باشد. پورطاهری و همکاران ( 1393 ) به ارزیابی آسیب پذیری فیزیکی سکونتگاههای روستایی در برابر مخاطرات طبیعی ( زلزله ) با استفاده از مدل تصمیم گیری کوپراس ( روستاهای دهستان چالان چولان شهرستان درود ) پرداختند که نتایج تحقیقات آنان نشان می دهد با توجه به متنوع و گسسته بودن شاخص های آسیب پذیری فیزیکی ، این مدل می تواند در رتبه بندی آسیب پذیری سکونتگاهها در مقابل زلزله قابلیت زیادی داشته باشد ، و نتایج بدست آمده از آنجا که با واقعیت های تجربی و محلی منطبق است می تواند برای رتبه بندی میزان آسیب پذیری سکونتگاههای روستایی در برابر زلزله ابزار مناسبی باشد .رجبی (1392) در مقاله­ای با عنوان کاهش آسیب پذیری ناشی از زمین لرزه با توجه به ساختار شهری به تحلیل شکل مطلوب شهر پایدار (ایمن) و عوامل و عناصر شکل دهنده این شهر مانند فرم، ساختار، تراکم، کاربری، مکانیابی شهر و ... پرداختند و به این نتیجه رسیدند که این پژوهش الزامات و تمهیدات شهرسازی در کاهش خسارات ناشی از حوادث طبیعی مانند زلزله می باشد . اکبر اصغری زمانی و همکاران (1391) در مقاله­ای با عنوان تأثیر بافت شهري در کاهش میزان آسیب­پذیري ناشی از زلزله پرداختند . مریم برومند (1390) در مقاله­ای با عنوان الگوي بافت شهري و نقش آن در کاهش آسیب هاي ناشی از زلزله (نمونه موردي : شهرك غرب و درکه- منطقه 2  شهر تهران) به شناخت مسایل و مشکلات موجود در زمینه الگوهاي رایج بافت شهري و چاره اندیشی نسبت به مشکلات ناشی از آن در برابر زلزله پرداختند . نتایج تحقیق نشان داد که بافت شطرنجی شرایط بهتري را در کاهش آسیبهاي ناشی از زلزله نسبت به بافت ارگانیک فراهم می­کند.خاکپور و همکاران ( 1390 )  در مقاله اي تحت عنوان تحلیل میزان آسیب پذیري فیزیکی- کالبدي منطقه 9 شهر مشهد از دیدگاه زلزله خیزي به این نتیجه رسیده اند که شهر مشهد از نظر زلزله خیزي در منطقه اي با خطر متوسط قرار گرفته است . سپس با استفاده از شاخص هایی نقشه هاي پهنه بندي آسیب پذیر در هنگام وقوع زلزله را تهیه کرده تا امکان اتخاذ راهکارهاي لازم در حوزه سیاست گذاري مدیریت شهري میسر گردد . 

سویل تودیس ( 2010 ) جهت مدیریت صحیح بحران در شهر ادنا در ترکیه با استفاده از مدل AHP در محیط GIS  پرداخته و در نهایت به کلاس بندی شهر به لحاظ مناطق مساعد اقدام کرده است . تانگ و ون ( 2009 ) با استفاده از هوش مصنوعي و GIS  خطر زلزله را در شهر ديانگ چين مورد ارزیابی قرار دادند . ابرت و همکاران ( 2008 )  به بررسی آسيب پذیري شهرها در برابر زلزله پرداختند.  هانيچ و همكاران ( 2006 ) در تحقيق خود به ريز پهنه بندي خطر زلزله را در شهر بخارست روماني با استفاده از GIS پرداختند . ارديك و همكاران ( 2004 ) در تحقيق خود خطر زلزله در ناحيه مرمره تركيه بررسي كرده اند . راشد و ویك ( 2003 )  ميزان آسيب پذیري ناشي از زلزله را با استفاده از روش سلسله مراتبي و نرم افزار GIS  ، مدل سازي كردند. رابي ( 2001 ) آسيب پذيري لرزه اي كويت و ديگر كشورهاي عربي خليج فارس را مورد مطالعه قرار داده است و در اين بررسي سيستم هاي زير ساختي را كه مهمترين آنها سازه هاي بلند و تاسيسات ساحلي در كويت و ديگر كشورهاي عربي خليج فارس مي باشد، مطالعه كرده اند.

      به دلیل نزدیکی شهر بوشهر به کانون­های مهم زلزله و کمربندهای زلزله ، در اين تحقيق آسيب پذيري شهر بوشهر در برابر خطر زلزله مورد بررسی قرار می گیرد ، و از آنجايي كه در ارزيابي آسيب پذيري شهر بوشهر در برابر زلزله ، عوامل متعددي دخيل هستند و مجموع هي اين عوامل مي تواند در افزايش يا كاهش ضريب آسيب پذيري ، نقش داشته باشند؛ لذا نياز به استفاده از روشي كه بتواند تلفیق منطقی بین این عوامل ایجاد کند لذا ضروری به نظر می رسد که در این راستا کاربرد مدل TOPSIS بعنوان یکی از فنون برجسته تصمیم چند معیاری ( MCDM ) در ارزیابی آسیب پذیری مورد مطالعه و بررسي قرار خواهد گرفت .

 

موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه

     استان بوشهر یکی از جنوبی ترین استانهای کشور است که در جنوب غربی ایران و در فاصله 27 درجه و 18 دقیقه تا 30 درجه و 14 دقیقه عرض جغرافیایی و 50 درجه و 8 دقیقه تا 52 درجه و 57 دقیقه طول جغرافیایی واقع گردیده است . این استان از شمال به استانهای خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد ، از جنوب به خلیج فارس و استان هرمزگان ، از مشرق به استان فارس و از غرب به خلیج فارس محدود بوده و با 625 کیلومتر مرز آبی، طولانی ترین همسایگی را با آبهای نیلگون خلیج فارس دارد  .استان بوشهر با 5/23167 کیلومتر مربع وسعت حدود 4/1 درصد از مساحت کل کشور را به خود اختصاص داده و از این لحاظ هفدهمین استان کشور محسوب می گردد . در سال 1385 استان بوشهر دارای 9 شهرستان شامل بوشهر، تنگستان ، دشتستان ، دشتی، کنگان ، دیر ، گناوه ، دیلم و جم ونیز 22 بخش ، 43 دهستان و 29 شهر بوده است ( سالنامه آماری استان بوشهر ، 1385 ) . بوشهر شهری بندری و مرکز استان بوشهر از استان‌های جنوب غربی ایران است بوشهر بندری شبه ‌جزیره‌ای در بخش مرکزی شهرستان بوشهر است که از سمت شمال ، غرب و جنوب به خلیج فارس محدود شده‌است ، این بندر در ارتفاع ۱۸ متری از سطح دریا و در منطقه ساحلی خلیج فارس واقع شده و آب‌ و هوای نیمه بیابانی گرم دارد . میانگین دما در تیرماه ( گرم‌ترین ماه سال ) ۳۳ درجه سانتی‌گراد ، در دی‌ماه ( سردترین ماه سال ) ، ۱۴ درجه سانتی‌گراد ، در فروردین‌ماه ۲۰ درجه سانتی‌گراد و در مهرماه ۲۸ درجه سانتی‌گراد می‌باشد و میانگین سالانه دما ۲۵ درجه سانتی‌گراد است .

 

 

نقشه 1  موقعیت جغرافیایی شهر بوشهر در ایران ، استان و شهرستان ( ترسیم کننده : نگارنده )

    

روش تحقیق

   روش تحقیق با توجه به اهداف و ماهیت کاری متفاوت می باشد . در اجرای یک پژوهش روشهای گوناگونی با توجه به آن پژوهش وجود دارد ، چون هر تحقیقی با توجه به مسیری که دنبال می کند لازمه به کاربردن روشی است که به سر مقصد کمال برسد . روش تحقیق در این بررسی به صورت توصیفی–  تحلیلی است . براي جمع آوري اطلاعات و داده هاي مورد نیاز از بررسی هاي اسنادي و کتابخانه اي استفاده  می شود .

الف - روش کتابخانه ای ( اسنادی )

    در اين مرحله جمع آوري آمار و اطلاعات و مطالعات انجام شده در سطح منطقه ( شامل : پارامترهای اقلیمی ، ژئومورفولوژی ، زمين شناسي ، هیدروژئولوژی ، انسانی و محیطی ) . بطور کلی در اين مرحله از دو نوع منبع استفاده شده است :

* - استفاده از كتب، پايان نامه ها ،پایگاه های علمی مقالات براي مباحث پايه و اصول نظری 

* - استفاده از انواع نقشه ها و شیپ فایلهای GIS

ب - مطالعات ميداني 

شامل بازديد از منطقه مورد مطالعه جهت شناخت ويژگی های طبيعی ، محیطی ، اجتماعی و اقتصادی و تطبيق نقشه هاي موجود با منطقه . در این تحقیق کاربرد مدل Topsis در ارزیابی آسیب پذیری شهر بوشهر مد نظر می باشد که جهت ارزیابی ، آسیب پذیری شهر از از ناحیه 5 گسل 1 – گسل عسلویه 2 – گسل کازرون 3 – گسل برازجان 4 – گسل زاگرس 5 – گسل دشتی ، مورد مطالعه و بررسی قرار می گیرد . که ابتدا به بررسی و تهیه وقوع زلزله های گذشته شهر بوشهر پرداخته می شود و سپس پارامترها و معیارهای موثر در وقوع زلزله انتخاب و ماتریس آنها مشخص می گردد و در مرحله بعد نقشه آسیب پذیری شهر بوشهر از ناحیه 5 گسل مذکور با استفاده از روش های Topsis تهیه و در مرحله آخر به مقایسه هر دو روش پرداخته می شود .

 

مدل تاپسیس ( TOPSIS )

     روش تاپسیس یکی از تکنیک‌های مورد استفاده در تصمیم‌گیری چند معیاره (MCDM) است. در این روش تصمیم‌گیری تعدادی گزینه و تعدادی معیار برای تصمیم‌گیری وجود دارد که باید با توجه به معیارها، گزینه‌ها رتبه‌بندی شوند ، و یا اینکه به هر یک از آنها یک نمره کارایی اختصاص داده شود . فلسفه کلی روش تاپسیس این است که با استفاده از گزینه‌های موجود، دو گزینه فرضی تعریف می‌شوند . یکی از این گزینه‌ها مجموعه‌ای است از بهترین مقادیر مشاهده شده در ماتریس تصمیم‌گیری . این گزینه‌ را اصطلاحاً ایده‌آل مثبت ( بهترین حالت ممکن ) می‌نامیم . ضمن اینکه یک گزینه فرضی دیگر تعریف می‌شود که شامل بدترین حالت‌های ممکن باشد . این گزینه ایده‌آل منفی نام دارد . معیارها می‌تواند دارای ماهیت مثبت یا منفی باشند، همچنین واحد اندازه‌گیری آنها نیز می‌تواند متفاوت باشد.

     معیار محاسبه نمرات در روش تاپسیس این است که گزینه‌ها تا حد امکان به گزینه ایده‌آل مثبت نزدیک و از گزینه ایده‌آل منفی دور باشد. بر این اساس یک نمره برای هر گزینه محاسبه می‌شود و گزینه‌ها مطابق این نمرات رتبه بندی می‌شوند. TOPSIS يكي از متداولترين روشها در تعيين ميزان انفكاك از موقعيت ايده آل محسوب مي شود . بر اساس اين تكنيك ، بهترين گزينه ، گزينه اي است كه به طور همزمان، نزديكترين واحد به نقطه ي ايده آل و دورترين واحد از نقطه ي متصف به شرايط نامطلوب باشد. از امتيازات مهم اين روش آن است كه به طور همزمان ميتوان از شاخصها و معيارهاي عيني و ذهني استفاده نمود. با اين حال لازم است در اين مدل جهت محاسبات رياضي، تمامي مقادير نسبت داده شده به معيارها از نوع كمي بوده و در صورت كيفي بودن نسبت داده شده به معيارها ، ميبايست آنها را به مقادير كمي تبديل نمود . TOPSIS  را ميتوان هم در محيط رستري و هم در محيط برداري مربوط به GIS به كار برد . اما اين تكنيك به طور ويژه اي مناسب با ساختار داده هاي رستري است ( مالچفسکی ، 1385 ) .

مرحله اول : تشکیل ماتریس داده ها ( رابطه 1 ) بر اساس n آلترناتيو و m شاخص ، كه در آن معرف نمره خام پيكسل iام در معیار jام .

 

رابطه ( 1 )

 

مرحله دوم : استاندارد نمودن داده ها و تشکیل ماتریس استاندارد از طریق رابطه زیر :

رابطه ( 2 )

 

مرحله سوم : در اين مرحله با استاندارد سازي داده ها، دامنه مقادير را كه در واحدهاي اندازه گيري متفاوت

 ( همچون واحد اندازه گيري رتبه اي ، درصدي و متريك ) وجود دارند به يك دامنه ي استاندارد ، تبديل و مقاديراستاندارد شده داده ها را به دست مي آوريم.  در چنين روندي لايه هاي نقشه  استاندارد كه قابل مقايسه و قابل تركيب با هم هستند به دست مي آید .

رابطه ( 3 )

 

 

مرحله چهارم : تعیین فاصله i امین آلترناتیو از آلترناتیو ایده آل ( بالاترین عملکرد هر شاخص ) که آن را با ( A* ) نشان می دهند .

رابطه ( 4 )

 

 

مرحله پنجم : تعیین فاصله i امین آلترناتیو از آلترناتیو حداقل ( پایین ترین عملکرد هر شاخص ) که آن را با ( ¯A ) نشان می دهند .

رابطه ( 5 )

 

 

مرحله ششم : تعیین معیار فاصله ای برای آلترناتیو (si* ) ایده آل و آلترناتیو حداقل (si¯ )

رابطه ( 6 )

 

 

 

مرحله هفتم : تعیین ضریبی که برابر است با فاصله آلترناتیو حداقل تقسیم بر مجموع فاصله آلترناتیو حداقل si¯ و فاصله آلترناتیو ایده آل si* که آن را ci* نشان داده و از رابطه زیر محاسبه می شود .

 

رابطه ( 7 )

 

مرحله هشتم : رتبه بندی آلترناتیوها بر اساس میزان si*

میزان فوق بین 1  ci*  0 در نوسان است . در این راستا 1 = ci* نشان دهنده بالاترین رتبه و 0 = ci* نیز نشان دهنده کمترین رتبه است .

 

ارزشگذاري و استانداردسازي دامنه تغييرات ثبت شده از معيارها

    ارزشگذاري به اين معناست كه به مقادير مشخص شده از معيارها بر حسب ميزان مطلوبيت ، ارزشي تعلق گيرد . استاندارد نمودن داده ها نيز به معني همسان كردن دامنه تغييرات استاندارد شده داده ها در دامنه هايي همچون 0تا 1 و 0 تا 255 ميباشد ، زيرا معيارهاي مورد استفاده در فرآيند ارزيابي ممكن است در واحدهاي اندازه گيري متفاوتي مورد سنجش قرار گيرند ( مانند زاويه ي اصطكاك در اندازه گيري مقاومت برشي خاك و متر در اندازه گيري فاصله از گسل ) در نتيجه نميتوان عملياتهاي رياضي در فرايند همپوشي را بر روي آنها به انجام رسانيد . در این پژوهش ، فرايند عملياتي ارزشگذاري و استاندارد سازي به صورت توام و بر مبناي ارزش عضويت در مجموعه فازي به انجام رسيده است.  فهرست برخي از معيار مورد استفاده در اين پژوهش و مبناي تئوريكي مطرح در ارزشگذاري و استاندارد سازي آنها عبارتند از  :

 

الف . حداكثر توان لرزه زايي گسل

    با توجه به جمع شدن انرژي كرنشي در گسلها و مكانيزم وقوع اكثر زلزله هاي تكتونيكي، طول گسل از مشخصه هاي اصلي يك زلزله به شمار مي رود و نتايج اكثر محققان بر اين امر استوار ميباشد كه رابطهاي بين طول گسل و حداكثر توان لرزه زايي آن ارائه دهند . البته به طور حتم تمام طول گسل در امر ذخيره سازي انرژي مورد نظر نقش نخواهد داشت.  در اين رابطه به طور متوسط فرض ميشود نصف طول يك گسل در روابط ملحوظ گردد ( برگی ، 1382 ) .

 

جدول 1 ماتریس معیارهای مورد استفاده در ارزیابی آسیب پذیری ناشی از زلزله

 

 

( منبع : جمع بندی از بررسی های اسنادی و کتابخانه ای )

 

 

ب . سازندهاي سطحي

   براساس تجربيات حاصله از زلزله هاي كه تاكنون در اكثر نقاط دنيا رخ داده اند و با بررسي علل اساسي و مؤثر در تخريب ساختمان ها بر اثر وقوع زلزله ، بيشتر متخصصان بر اين اعتقاد هستند كه خسارت هاي وارده بر ساختمانها به طور قابل ملاحظه اي بستگي به ساخت زمين محل سازه دارد ( خانلری ، 1377 ) .

ثابت شده است كه در بيشتر موارد خسارت ايجاد شده در چنين خاكهاي نرم پنج تا ده برابر بيشتر از مناطق سنگي سخت مجاور است ( روستایی ، 1386 ) .

 

پ . سرعت امواج عرضي

    سرعت امواج زلزله بستگي به جرم مخصوص و خاصيت روان شدن سنگهايي دارد كه از آنها عبور ميكنند . سرعت امواج زلزله در سنگهاي متراكم و صلب ، زياد و در سنگهاي سبكتر و نرمتر ، كم می باشد ( لهانگ ، 1373 ) .

 

چ . عمق سطح ايستابي

    وجود آب در خاك روي خواص مهندسي خاكها تأثير بسزايي دارد.  لذا با توجه به وجود آب در خاك ، چنانچه در هنگام وقوع زلزله ، خاك تحت تنش قرار گيرد ، فقط اجزاء و دانه هاي خاك در مقابل تغيير شكل يا شكست مقاومت مي نمايند و آب بين منفذي هيچ گونه مقاومتي ندارد و نتيجتاً آب به صورت بي اثر عمل مي نماید ( خانلری ، 1377 ) .

 

ج . نوع مصالح

    معيار نوع مصالح سازه ها يكي از معيارهاي مهم و موثر در تعيين ضريب آسيب پذيري شهرها در برابر زلزله محسوب مي شود.  در مورد نوع مصالح به كار رفته در سازه ها ، قاعدتاً سازه هايي كه با مصالح داراي مقاومت و استاندارد بالا ساخته شده اند ايمني مناسبي در برابر زلزله داشته و امنيت بالايي براي ساكنين فراهم ميكنند .

 

ح . كيفيت ابنيه

    اين شاخص تاثير بسيار مهمي بر ميزان آسيب پذيري ساختمان دارد.  احتمال مقاومت ساختمان هاي با كيفيت بالا ( نوساز ) در مقابل زلزله نسبت به ساختمانهاي مخروبه و مرمتي بيشتر است.  قابل ذكر است كه قدمت يك سازه الزاماً رابطة مستقيمي با كيفيت ندارد ، اما در بيشتر موارد ساختمان هاي با سني بيشتر از سي سال نياز به تعمير اساسي دارند.  در عين حال رعايت نكردن اصول آيين نامه زلزله در اجراي ساختمان نيز باعث كاهش كيفيت بنا مي گردد .

 

خ . تراكم جمعيت

    شاخصي كه مشخص كننده بار جمعيتي در مواقع زلزله مي باشد و در نتيجه با بيشتر شدن تراكم جمعيتي ، سرعت پناه گيري و خدمات رساني و امداد پايين آمده و بالعكس .

 

ه . دسترسي به مراكز امداد و نجات

اين شاخص بيشتر با زمان بعد از وقوع حادثه در ارتباط است.  تعيين مكان مناسب جهت استقرار كاربري هاي گوناگون شهري به عوامل متعددي بستگي دارد.  از مهم ترين فاكتورهاي موثر در بحث كارايي سنجي مراكز امداد و نجات كه تعيين كنند ه ي سطح عملكرد اين مراكز در مواقع بحراني است مي توان به شاخص تراكم جمعيت ، مساحت و شعاع پوشش ، شبكه ي ترافيك و سطح سرويس دهي معابر اشاره داشت.  از اين رو دسترسي سريع و آسان به مراكز امداد و نجات موجب سرعت بخشيدن به عمليات امداد و نجات و خدمات رساني مي شود . به اين ترتيب با دور شدن از اين مراكز احتمال آسيب پذيري افزايش مي يابد.

جدول 2 وزن معیارها ، حاصل محاسبه با روش کریتیک

 

 

وزن دهی نقشه های معیار

     بررسي روابط بين انواع عوامل و ويژگي هاي ، پارامترهاي موثر در امر آسيب پذيري ناشي از زلزله ، نشان ميدهد كه غالب عوامل مؤثر در تعيين پهنه هاي آسيب پذير ، از اهميت يكساني برخوردار نمي باشند.  لذا براي ارزيابي دقيقتر ، لازم است تا اهميت نسبي هر كدام از عوامل مشخص گرديده و براساس آن ضرايب ويژه اي به عنوان وزن در تجزيه و تحليل اطلاعات اعمال شود.  تاكنون روشهاي متعددي در تعيين وزن استفاده شده است كه روشهاي مقایسه زوجی و CRITIC از جمله آنها ميباشند . با پيش فرضهايي كه در ذيل روش CRITIC وجود دارد در تحقيق حاضر از آن استفاده شده است ، زيرا كه چيدمان معيارهاي بيستگانه مورد استفاده براي ارزيابي ضريب آسيب پذيري از ناحيه هر كدام از گسلها به گونه اي بود كه امكان تعيين درجه اهميت در يك مقايسه دو به دو مشكل بود . در روش CRITIC داده ها براساس ميزان تداخل و تضاد موجود بين عوامل يا معيارها مورد تجزيه و تحليل قرار می گیرند ( جهانی ، 1376 ) . با تأمل در كاربرد و فلسفه به كارگيري اين روش ميتوان گفت كه مفروضات ذيل در تعيين وزن هر معيار، دخيل هستند :

 

الف . اگر پهنه هاي مختلف در يك محدوده جغرافيايي به لحاظ يك معيار وضعيت مشابهي داشته باشند ، آن معيار عاملي تعيين كننده در كلاس بندي و اولويت بندي پهنه ها، تلقي نميشود اين وضعيت مي تواند به پايين آمدن وزن آن معيار كمك كند ، حتي اگر معيار مورد نظر ، في نفسه از اهميت زيادي برخوردار باشد. بنابراين ميزان انحراف معيار در رابطه با هر يك از عاملهاي مورد استفاده ميتواند نشان از ميزان همگني يا ناهمگني داشته باشد.  در اين راستا انحراف معيار پايينتر ميتواند در تنزل وزن ، تأثيرگذار باشد .

ب . هر چقدر همبستگي مثبت معيارها با هم بيشتر باشد به همان نسبت در نظر گرفتن تغييرات عنوان معرف بر تغييرات معيار ديگر، توجيه پذير ميشود.

پ . اگر عاملي يا معياري از يك طرف انحراف معيار بيشتري داشته باشد و از طرف ديگر سرجمع تضاد آن با معيارهاي ديگر بيشتر باشد دايره ميزان اطلاعات كه در ذيل آن معيار نهفته شده است گسترده تر است و به پشتوانه دايره بازتر از ميزان اطلاعات ، ميتواند نقشي تعيين كننده تر در تميز گزينه هاي مكاني به لحاظ سطح اولويت داشته باشد .

 

خروجی حاصل از به کارگیری مدل

   در برآيند عملياتي سازي مراحل و دستورالعملهاي مطرح در فرايند بكارگيري مدل TOPSIS نقشه های پهنه بندی میزان آسیب پذیر شهر بوشهر در برابر زلزله به دست آمد . كه امتياز آنها در دامنه  بين صفر و يك مشخص شدند.  اين نقشه ها به طور جداگانه با مبنا قرار دادن هر يك از گسلها به عنوان عامل ايجاد كننده زلزله به صورت خروجی حاصل از روش TOPSIS در حد فاصل 1 – 0 و به ترتیب در رابطه با گسل های کازرون ، دشتی ، برازجان ، زاگرس و عسلویه تهیه شده اند .

     نقشه های 1 ، 2 ، 3 ، 4 و 5 نشانگر نقشه های پراکندگی مرکز زلزله های محدوده شهر بوشهر و گسل های حاشية آن و نقشه هاي پهنه بندي ميزان آسيب پذيري شهر بوشهر از ناحيه هر يك از گسلهاي مورد مطالعه مي باشد.  به دليل اينكه در فرايند فازي سازي نقشه معيارهاي مورد استفاده ، فازي سازي معكوس مد نظر بوده است لذا در خروجي نهايي نيز پيكسل هاي داراي ارزش عددي نزديك به يك شرايط نامطلوبي را به جهت آسيب پذيري دارند.  در نقشه هاي تهيه شده فوق هر چقدر نمره پيكسل به عدد يك ميل ميكند ، نشان از نامطلوب بودن سر جمع شرايط آن پيكسل از ناحيه معيارهاي بيست گانه مورد استفاده به لحاظ ميزان آسيب پذيري در برابر خطر زلزله است و بالعكس.  براي روشن شدن دقيقتر زواياي آسيب پذيري و همچنين امكان مقايسه نتايج به دست آمده از تحليل سطوح آسيب پذيري شهر بوشهر در اثر فعال شدن گسلهاي فوق الذكر، ميزان آسيب زايي هر يك از آنها در شش رتبه آسيب پذيري ، از  بسيار كم تا بسيار زياد تهيه گرديد كه در قالب جدول ( 4 – 3 ) ارائه شده است .

   

  

   

نقشه 2 پهنه بندی میزان آسیب پذیری شهر بوشهر در برابر خطر زلزله گسل کازرون ، دشتی ، برازجان ، زاگرس ، عسلویه و بوشهر بر مبنای خروجی TOPSIS

 

نقشه ( 3 ) پهنه بندی میزان آسیب پذیری شهر بوشهر از 5 گسل بررسی شده ( کازرون ، دشتی ، برازجان ، زاگرس و عسلویه ) می باشد چنانچه بر روی نقشه مشخص گردیده است قسمت های سبز رنگ بر روی نقشه که قسمت های شمالی شهر را شامل می گردند آسیب پذیری ناشی از این گسل ها بسیار کم می باشد و قسمت های شیری رنگ بر روی نقشه آسیب پذیری ناشی از گسل های مذکور بسیار زیاد است .

 

 

نقشه 3 پهنه بندی میزان آسیب پذیری شهر بوشهر در برابر خطرات زلزله بر مبنای خروجی TOPSIS

جدول 1 - میزان آسیب پذیری شهر بوشهر در برابر خطر زمین لرزه به تفکیک آسیب زایی هر گسل بر مبنای محاسبات بر روی خروجی حاصل از مدل TOPSIS

 

نتیجه گیری

      زلزله پديده اي است طبيعي كه بي توجهي به آن خسارات جبران ناپذيري به دنبال خواهد داشت.  وقوع زلزله هاي شديد بشر را بر آن داشته است كه در فكر تدوين يك برنامه ي زير بنايي براي كاهش خطرات و آسيب هاي ناشي از آن باشد.  ويژگي هاي زمين ساخت كشور ، زلزله را به عنوان يكي از مخرب ترين عوامل انهدام حيات انساني مطرح نموده است.  بررسي هاي تاريخي نشان مي دهد كه مناطق وسيعي از كشورمان توسط اين حادثه ي طبيعي متحمل آسيب هاي جاني و مالي گرديده است ( فرج زاده اصل ، 1390 ) . عوامل متعددی ( از نظر علل و نوع ) باعث بروز زمين لرزه در سطح زمين مي گردند كه از جمله مي توان بر زلزله هاي آتشفشاني ، زلزله هاي مصنوعي در اثر انفجارهاي اتمي و زلزله هاي ناشي از فعاليت گسل اشاره كرد كه در اين بين فعاليت ناشي از گسل در ايجاد زمين لرزه هاي كشور بيشترين سهم را به خود اختصاص داده است . همانطوري كه ملاحظه ميشود اختلاف زیادی در ميزان آسيب پذيري شهر بوشهر از ناحيه گسلهاي مورد بررسي وجود دارد و اين مي تواند به دليل تفاوت در فاصله گسلها تا شهر باشد .  به اين ترتيب كه اگر چه برازجان بزرگترين گسل در پهنه مورد مطالعه است ، ولي فاصله ي زياد آن تا شهر بوشهر باعث شده است تا از ميزان قدرت زلزله ايجاد شده توسط اين گسل تا رسيدن به شهر كاسته شود.  از طرف ديگر شايد گسل عسلویه كوتاه ترين گسل بين پنج گسل مورد بررسي باشد ، ولي فاصله نزديك آن تا شهر بوشهر موجب شده است تا تحليل كمتري در قدرت زلزله ايجاد شده توسط آن صورت پذيرد و زلزله با نسبت افت كمتري از آنچه در كانون زلزله در راستاي گسل دارد به شهر وارد شود كه در نهايت آسيب تقريباً برابر با ميزان آسيب وارد شده از ناحيه گسلهاي ديگر را باعث خواهد شد.  در كل براساس بررسي ها سناريوي گسل زاگرس بيشترين آسيب را براي منطقه به دنبال خواهد داشت و سناريوي گسل عسلویه كمترين ميزان آسيب را وارد خواهد كرد . با توجه به نتایج تحقیق به طور ميانگين 637 کیلومتر از محدوده شهر در اثر زلزله ايجاد شده از ناحيه گسل هاي مورد بررسي داراي رتبه آسيب پذيري بسيار زياد خواهد بود كه در اين بين آسيب وارده از سناريوي گسل عسلویه بیشترین میزان و زاگرس دارای کمترین میزان بودند و میانگین 208 کیلومتر از محدوده شهر در اثر زلزله ايجاد شده از ناحيه گسل هاي مورد بررسي داراي رتبه آسيب پذيري بسيار کم خواهد بود كه در اين بين آسيب وارده از سناريوي گسل برازجان بیشترین میزان و کازرون دارای کمترین میزان بودند .

     با توجه به نتايج به دست آمده مناطقي كه داراي بافت هاي فرسوده و همين طور تراكم جمعيت و تراكم ساختماني بالايي هستند و به نوعي اصول مهندسي در ساخت و ساز ها مورد بي توجهي قرار گرفته ، باعث بالا رفتن ميزان آسيبها به اين نواحي شده است و اين در حالي است كه در شهركهاي نوساز كه تا حدودي به رعايت آيين نامه هاي ساختماني در ساخت و سازها ملزم شده اند به همان نسبت آسيب كمتري خواهد ديد.  

 

ارائه پیشنهادات

1 - وضعيت آسيب پذيري بالا، در شرايط فعلي در بعضي از محدوده ها ، نتيجه عدم توجه كافي به اصول مندرج در آيين نامه هاي استاندارد ، در مسأله ساخت و ساز ساختمانها مي باشد ، لذا توجه به اين مسايل در محدوده هاي آسيب پذير، در ساخت و سازهاي بعدي بايد با جديت بيشتري صورت پذيرد و از ساخت و سازهاي غير اصولي در اين نواحي بايد با برخورد شايسته تري جلوگيري گردد .

2 - در نظر گرفتن شهر به مثابه يك سيستم ، برخورد سيستماتيك با آن را طلب مي كند. از اين رو ضروري به نظر مي رسد كه سازمان هاي ذيربط ، در برخورد با مسائل مربوط به شهر و ايمني شهري، تعامل و همكاري بيشتري با هم داشته باشد.  تا ضمن كاهش دادن موازي كاري ها، بهره وري ها را افزايش دهند.  به نوعي تشكيل يك اتاق فكر كه به تحليل و ضعيت موجود شهر در قبل ، حين و بعد از وقوع حادثه پرداخته تا ضمن آشكار شدن نقاط ضعف و قوت با تبادل اطلاعات بتواند برنامه ريزي عالمانه ، براي مواجهه با آسيب هاي احتمالي انجام دهند .  برايند اين نوع نگرش، بالا بردن ضريب ايمني براي شهروندان تلقي مي شود .

3 – جهت کاهش آسیب پذیری ، اعمال نظارت دقیق بر اجرای صحیح ساختمان های جدید الاحداث و حصول اطمینان از رعایت آیین نامه در ساخت آنها در شهر بوشهر الزامی است .

4 – استقرار خدمات مورد نیاز در شرایط اضطراری به منظور تامین و تسهیل دسترسی به خدمات در شهر بوشهر .

5 – عدم ساخت و ساز در شیب های تند بویژه در قسمت های جنوبی شهر و اعمال ضوابط و مقرارت ساخت و ساز اصولی و مقاوم در کل پهنه شهر و هر گونه ساخت و ساز شهری .

 

 

 

منابع 

1 - ابراهیمی ، م . سلمانی مقدم ، م . امیر احمدی ، ا ، نوری ، م ( 1394 ) ارزیابی آسیب‌پذیری لرزه‌ای شهر بَردَسْکن در برابر زلزله با استفاده از مدل سلسله مراتبی وارون ( IHPW ) ، فصلنامه مخاطرات محیط طبیعی ، دوره 4 ، شماره 6 ، 137 – 105 .

2 - احدنژاد روشتي ، م . قرخلو ، م . زیاري ، ک ( 1389 )  مدلسازي  آسيب پذیري ساختماني شهرها در برابر زلزله با استفاده از روش فرایند تحليل سلسله مراتبي در محيط سيستم اطلاعات جغرافيایي ، فصلنامه جغرافيا و توسعه ، شماره 19 ، ص 198 – 171 .

3 - اصغری زمانی ، ا ( 1391 ) تأثیر بافت شهری در کاهش میزان آسیب ­پذیری ناشی از زلزله (مطالعه موردی : شهر تبریز ) اولین کنفرانس ملی بهسازی و مقاوم سازی ، تهران .

4 - المدرسی ، ع . میر دهقان اشکذری ، ا ( 1397 ) تخمین خسارات ناشی از زلزله با استفاده از مدل Radids و GIS ( مطالعه موردی شهرستان اشکذر ) ، فصلنامه مخاطرات محیط طبیعی ، دوره 7 ، شماره 16 ، صفحه 100 – 800 .

5 - برگي ، خ ( 1382 ) اصول مهندسي زلزله ، انتشارات دانشگاه تهران ،  چاپ چهارم .

6 - برومند ، م ( 1390 ) الگوی بافت شهری و نقش آن در کاهش آسیب های ناشی از زلزله ، فصلنامه جغرافیا و برنامه ریزی شهری چشم انداز زاگرس ، سال سوم ، شماره هفت .

7 - پور طاهری ، م ( 1393 ) ارزیابی روش های رتبه بندی مخاطرات طبیعی در مناطق روستایی ( مطالعه موردی : استان یزد ) پژوهش های روستایی ، شماره 3 ، ص 54 – 31

8 - جهاني ، ع ( 1377 )  قابليتهاي اطلاعات ماهوارهاي و سيستم اطلاعات جغرافيايي در مطالعات ارزيابي زمين مطالعه موردي حوزه آبريزي طالقان ، دانشگاه تربيت مدرس.

9 - حیدری ساربان ، و ( 1393 ) تحلیل اثرات فوق زلزله بر مناطق روستایی شهر ورزقان ( مطالعه موردی دهستان ازومد شمالی ) ،فصلنامه جغرافیا و مخاطرات محیطی ، شماره 11 ، 60 – 41 .

10 - خاکپور ، ب . حیاتی ، س . کاظمی بی نیاز ، م . ربانی ابوالفضلی ، غ ( 1383 ) مقایسه تطبیقی – تحلیلی میزان آسیب پذیری بافت های شهری در برابر زلزله با استفاده از مدل های تحلیل سلسله مراتبی شهر لامرد فصلنامه مجله جغرافیا و توسعه ناحیه ای .

11 - خانلري ، غ ( 1377 ) زمين شناسي مهندسي ، انتشارات دانشگاه ابوعلي سينا ، چاپ اول .

12 - روستایی ، ش . علیزاده ، ر ( 1391 ) پهنه بندی خطر زمین لغزش در حوضه صوفی چای ( مراغه ) با استفاده از روش آنبلاگان ، فصلنامه فضای جغرافیایی ، سال 12 ، شماره 39 ، ص 35 – 17 .

13 - رجبی ، س ( 1390 ) کاهش آسیب پذیری ناشی از زلزله با توجه به ساختار شهری ، اولین کنفرانس بین المللی ساخت و ساز شهری در مجاورت گسل های فعال ، تهران .

14 - ساسان پور ، ف . شماعی ، ع . افسر ، م . سعید پور ، ش ( 1396 ) بررسی آسیب پذیری ساختمانهای شهر در برابر مخاطرات زلزله با استفاده از GIS ( مطالعه موردی : محله محتشم کاشان ) ، فصلنامه مخاطرات محیط طبیعی ، دوره 6 شماره 16 ، 122 – 103 .

15 - عباسپور ، ناهید ( 1395 ) بررسی ساختار شهری بستک با تاکید بر پدیده زمین لرزه ، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد لارستان .

16 - فرج زاده اصل ، م ( 1390 ) ارزيابي آسيب پذيري مساكن شهري در برابر زلزله ( مطالعه موردي منطقه  9، شهرداري تهران ) مطالعات و پژوهش هاي شهري و منطقه اي، سال سوم ، شماره نهم .

17 - کریم آبادی ، م . نجفی ، ا ( 1394 ) ارزیابی خطر زلزله با استفاده از مدل ترکیبی FUZZY- AHP در امنیت شهری ( منطقه یک کلان شهر ) ، مجله پژوهش و برنامه ریزی شهری ، شماره بیستم ، 34 – 17 .

18 - مدیری ، م . شاطریان ، م . حسینی ، ا ( 1396 ) مدل سازی آسیب پذیری مناطق شهری در زمان وقوع زلزله با استفاده از GIS ( نمونه موردی : منطقه سه کلان شهر تهران ) ، فصلنامه مخاطرات محیط طبیعی ، سال ششم ، شماره 16 ، 164 – 143 .

19.Erdik, M. Demircioglu, M. Sesetyan, K. Durukal, E. Siyahi, B( 2004). Earthquake hazard in Marmara Region, Turkey, soil Dynamics and Earthquake Engineering24 (2004) 605-631

20 . Hannich, Dieter. And all (2006). A GIS-based study of earthquake hazard as a tool for the microzonation of Bucharest, Engineering Geology 87(2006) 13-32.

21.Tang, A. Wen, A (2009). An intelligent simulation system for earthquake disaster assessment, Computers & Geosciences 35 (2009) 871-879.

22. Rakvi K.,1997. Vulnerability reduction and the community-based approach, A Philippines study. In: M. Pelling(ed.). Natural disasters and development in a globalizing world. Routledge

23. Clark, KL, Larsen PB, Wang XX, Chang C. (1998), Association of the Arabidopsis CTR1 Raflike kinase with the ETR1 and ERS ethylene receptors, Proceedings of the National Academy of Sciences, USA 95, 5401–5406.

 

24. Cutter, S. (1996), Vulnerability to Environmental Hazard, Progress in Human Geography, Vol.20, No. 4, 529-539

 

 

 

 

 

 

---

[1]  IHPW

[2]  PGA