پهنه‌بندی عرصه‌های مناسب برای انبوه‌سازی مسکونی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (مطالعه موردی: شهر بندرعباس)

محورهای موضوعی : مقالات تحلیلی جغرافیایی و محيطي

وحید سهرابی ¹ , محمدابراهیم عفیفی ^{2 *} , مرضیه موغلی ³

1 - دانشجوی دکترای جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد لارستان،دانشگاه آزاد اسلامی، لارستان، ایران
2 - دانشیار گروه جغرافیا، واحد لارستان، دانشگاه آزاد اسلامی، لارستان، ایران(نویسنده مسئول)
3 - دانشیار گروه جغرافیا، واحد لارستان، دانشگاه آزاد اسلامی، لارستان، ایران

تاریخ دریافت : 1402/08/12 تاریخ پذیرش : 1402/10/16 تاریخ انتشار : 1403/03/16

کلید واژه:

چکیده مقاله :

با رواج اندیشه مدرنیسم در معماری و شهرسازی به همراه رشد فزایندة جمعیت شهری، محدودیت ارائة زمین و خدمات، تقاضا برای مسکن و محدودیت‌های اقتصادی و محیط زیستی، بلندمرتبه‌سازی در شهرهای بزرگ جهان‌گسترش یافت و مکان‌یابی این ساختمان‌ها در فضاهای شهری از اهمیت زیادی برخوردار گردید. بلندمرتبه‌سازی راهکار مناسبی برای کنترل رشد کالبدی شهرهاست و شناسایی پهنه‌های مناسب برای احداث بلندمرتبه‌ها ضروری است. هدف از این پژوهش، شناخت پهنه‌های مناسب برای احداث ساختمان‌های بلندمرتبه در بندرعباس است. این تحقیق از نوع کاربردی بوده و به لحاظ ماهیت و روش از نوع توصیفی - تحلیلی است. جمع‌آوری اطلاعات به دو شیوه اسنادی و پیمایشی با جامعه آماری 10 نفر به‌عنوان نمونه از متخصصین و مدیران شهرسازی شهرداری انجام گرفته است که پس از بررسی عوامل تأثیرگذار، معیارهایی در چهار بعد شامل کالبدی، اجتماعی و فرهنگی، زیست ‌محیطی و اقتصادی تعیین گردید و وزن دهی بر اساس مدل AHP انجام و روی ‌هم گذاری لایه‌ها با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیای GIS صورت پذیرفت.یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد پهنه‌هایی در شرق، غرب، جنوب غربی و مرکز بندرعباس، از ظرفیت مناسبی برای احداث ساختمان‌های بلندمرتبه برخوردارند؛ به‌نحوی‌که ساخت بلندمرتبه در این پهنه‌ها، به توزیع متناسب و تراکم مناسب ساختمانی و جمعیتی در شهر منجر می‌شود در پایان پس از اولویت‌بندی پهنه‌ها؛ بر مبنای یافته‌ها پیشنهادهایی برای استقرار بلندمرتبه‌ها در پهنه‌های مناسب ارائه گردید.

منابع و مأخذ:

1. امیدوار، محمدحسن. (1400): بررسی نقش بلند مرتبه سازی مجتمع های مسکونی در توسعه پایدار نمونه موردی مجتمع بلند مرتبه فیروزه بانک ملی مشهد، پایان نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: دکتر محمد اجزاء شکوهی، استاد مشاور: دکتر محمد رحیم رهنما، دانشگاه فردوسی مشهد.
2. بزی، خدا رحم، خمری، منصور، معمری، ابراهیم . (1397): «ارزیابی فضایی آسیب پذیری استفاده های استراتژیک و ریسک شهر بندرعباس بر اساس رویکرد پدافند غیرعامل»، فصلنامه مطالعات ساختار و عملکرد شهری ، سال پنجم ، شماره 17 ، زمستان ، 92-69.
3. بمانیان، محمدرضا. (1400): «بررسی نقش سازه در سیر تحول احداث ساختمان‌های بلند»، اولین کنفرانس سازه و معماري، دانشگاه تهران، دانشکده معماري، پردیس هنرهای زیبا، تهران.
4. پارت، مهندسین مشاور معمار و شهرساز، طرح ضوابط و مقررات ساخت‌وساز بناهای بلندمرتبه؛ مطالعات تحلیل و ارائه ضوابط پیشنهادی، مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، 1392.
5. پاکزاد، جهان‌شاه. (1400): تاریخ شهر و شهرنشینی در اروپا از آغاز تا انقلاب صنعتی، انتشارات آرمان‌شهر، چاپ سوم.
6. پورمحمدی، محمدرضا. (1400): برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری، سمت.
7. پیشگاهی فرد، زهرا. 1400. سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS) و نقش آن در مکان‌یابی مناطق مخاطره¬آمیز شهری جهت استفاده در مدیریت بحران (مطالعه موردی: منطقه 8 شهرداری تبریز)، مجله¬ی آمایش، شماره 13، صص 104-91.
8. ترکمن نیا، نعیمه، زیاری، کرامت الله، حاتمی نژاد، حسین. (1401): درآمدی بر نظریه ی رشد هوشمند شهری، مجله شهرداری ها، سال دوازدهم، شماره 104، صص 20-16.
9. حبیبی، سید محسن . (1399): از شار تا شهر، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ پنجم.
10. حسین¬نژاد قوردوئی، علی.1400. ساماندهی بافت فرسوده شهری مطالعه موردی: محله سرآسیاب منطقه 14 تهران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
11. رحمانی، محمد. (1400): کلانشهر؛ ویژگی‌ها و مفاهیم، انتشارات امید انقلاب.
12. رزاقیان، فرزانه، رهنما، محمد رحیم . (1392): «مکان‌یابی ساختمان‌های بلندمرتبه با تکید بر نظریه رشد هوشمند شهری در منطقه 9 شهرداری مشهد»، مجله آمایش جغرافیایی فضا، سال سوم، شماره 9، صص 64-45.
13. رنج‌آزمای، فاطمه. 1400. تحلیل آسیب‌پذيري مساکن شهری در برابر خطر زلزله (مطالعه موردی: مساکن منطقه 8 تبریز)، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه تبریز، تبریز.
14. زرچشم، محمدرضا؛ خیرخواه زرکش، مسعود و قاسمیان، داود. 1400. تلفیق GIS و سامانه پشتیبان تصمیم‌‌گیری جهت تعیین مناطق مناسب عملیات پخش سیلاب (منطقه موردمطالعه: حوضة آبخیز ماشکید استان سیستان و بلوچستان)، همایش ملی ژئوماتیک.
15. سهرابی وحید. عفیفی محمدابراهیم 1401 ارزیابی وضعیت بیابان زایی در دشت شهر بابک با استفاده از مدل مدالوس و داده های سنجش از دور .فصلنامه اکو سیستم های طبیعی ایران دوره 14 شماره 1 شماره پیاپی51 خرداد 1402 صفحه 38-59
16. شمایی، علی و جهانی، رحمانی. (1390): «بررسی اثرات توسعه عمودی بر هویت محله‌ای؛ مطالعات موردی: منطقه 7 تهران»، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره 6، صص 82-73، زمستان.
17. شولر، ولفگانگ. (1395): مسائل اساسی بلندمرتبه‌سازی، ترجمه فرزانه طاهری، انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، تهران.
18. صدوقیان، مینوش. (1400): بلندمرتبه‌سازی و فضای شهری، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد شهرسازی، دانشکده هنرهای زیبا، دانشکده تهران.
19. عفیفی محمدابراهیم سهرابی وحید 1401.پایش یخچالهای اشارانکوه حوضه ابریز گهر لرستان و ارتباط ان با کاهش پوشش گیاهی با استفاده از تصاویرmodisو شاخص ndsi بین سالهای1380-1395. فصلنامه اکو سیستم های طبیعی ایران دوره 13. شماره 3 شماره پیاپی49 اذر 1401 صفحه75-
20. عفیفی محمدابراهیم علی نزاد خلیل موغلی مرضیه 1401. ارزیابی زیست‌محیطی بیابان‌زایی در حوزه آبخیز شهر اصفهان با استفاده از مدل مدالوس و داده‌های سنجش‌ازدور. فصلنامه کاربرد سیستم اطلاعات جغرافیایی و سنجش‌ازدور در برنامه‌ریزی. دوره 13 شماره 4. شماره پیاپی 50 اسفند 1401
21. گلابچی، محمود. (1395): معیارهایی برای طراحی و ساخت بناهای بلند، نشریه هنرهای زیبا، انتشارات دانشگاه تهران، شماره 9.
22. مبهوت، محمدرضا، سروش، فهیمه. (1392): «ارزیابی اثرات مثبت و منفی بلند مرتبه سازی با توجه به اهداف توسعه پایدار شهری، نمونه موردی: منطقه 9 مشهد»، همایش ملی معماری، شهرسازی و توسعه پایدار با محوریت از معماری بومی تا شهر پایدار.
23. مقررات شهرسازی و معماری و طرح‌های توسعه و عمران، مصوب شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران. (1388): معاونت امور مسکن و ساختمان. ملی شهرسازی، مدیریت شهری و توسعه شهری پایدار.
24. میرحسینی، شریفی ف، و صداقت ع، (1389)، «بررسی موقعیت‌های پتانسیل انرژی بادی در استان سمنان در ایران»، بررسی‌های انرژی‌های تجدیدپذیر و پایدار، 15، صص 449-459.
25. نوری، محمد و محمدی، جمال. 1400. تحلیل ساختار فضایی- کالبدی بافت فرسوده شهری با رویکرد نوسازی و بهسازی مطالعه موردی: بافت فرسوده شهر دو گنبدان، مجله برنامه¬ریزی فضایی (جغرافیا)، دوره 4، شماره 2، صص 128-105.
26. یعقوب زاده، نوید 1393، مکانیابی ساختمانهای بلندمرتبه با نظریه رشد هوشمند شهری نمونه موردی: شهر گرگان، کنفرانس


27. Al-kodmany, k & Ali,M.M, (2013) The future of the city; tall buildings and urban design.
28. Gál, T. Lindberg, F. Unger, J. (2009). Computing continuous sky view factor using 3D urban raster and vector database: comparison and application to urban climate, Theoretical and applied climatology, 95, pp. 111-123.
29. Gál, T. Lindberg, F. Unger, J. (2009). Computing continuous sky view factor using 3D urban raster and vector database: comparison and application to urban climate, Theoretical and applied climatology, 95, pp. 111-123.
30. Hall, P. (1998). Citie of Tomorrow Basil Blakwell ins. New Work.
31. Hameed, A; Azeem, I; Qazi, A; Sharif, B and Muhammad Khan, N.2013. Drift and Cost Comparison of DiStructural Systems for Tall Buildings. Pak. J. Engg. & Appl. Sci, 2013. 12: p. 27-38.3.
32. Jenks,M.andBurton,E. 1999. The Compact City A Sustainable Urban Form, London.
33. M. Ali, M. and Sun Moon, K. (2007). Structural Developments in Tall Buildings: Current Trends and Fut Prospects. Structures Division, School of Architecture, University of Illinois at Urbana-Champai Champaign, IL 61820, USA,
34. M. Ali, M. and Sun Moon, K. 2007.Structural Developments in Tall Buildings: Current Trends and Fut Prospects. Structures Division, School of Architecture, University of Illinois at Urbana-Champai Champaign, IL 61820, USA,
35. Ruiz Puente, C. Diego, M. Ortiz, J. Hernando, M, Hernaez, P.2007. The Developmentof a New Methodology Based on GIS and Fuzzy Logic to Locate Sustainable Industrial Areas. 10th AGILE International Conference on GeographicInformation Science. Aalborg University. Denmark.

متن کامل:



  مجله علوم جغرافيايي، دانشگاه آزاد اسلامي واحد مشهد، دوره 20، شماره 46، بهار 1403، صص 160-140

 

پهنه‌بندی عرصه‌های مناسب برای انبوه‌سازی مسکونی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (مطالعه موردی: شهر بندرعباس)

 

وحید سهرابی

دانشجوی دکترای جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد لارستان،دانشگاه آزاد اسلامی، لارستان، ایران

محمدابراهیم عفیفی

دانشیار گروه جغرافیا، واحد لارستان، دانشگاه آزاد اسلامی، لارستان، ایران(نویسنده مسئول)

[e-mail]

مرضیه موغلی

دانشیار گروه جغرافیا، واحد لارستان، دانشگاه آزاد اسلامی، لارستان، ایران

دريافت: 12/8/1402  پذيرش: 16/10/1402

چکیده

با رواج اندیشه مدرنیسم در معماری و شهرسازی به همراه رشد فزایندة جمعیت شهری، محدودیت ارائة زمین و خدمات، تقاضا برای مسکن و محدودیت‌های اقتصادی و محیط زیستی، بلندمرتبه‌سازی در شهرهای بزرگ جهان‌گسترش یافت و مکان‌یابی این ساختمان‌ها در فضاهای شهری از اهمیت زیادی برخوردار گردید. بلندمرتبه‌سازی راهکار مناسبی برای کنترل رشد کالبدی شهرهاست و شناسایی پهنه‌های مناسب برای احداث بلندمرتبه‌ها ضروری است. هدف از این پژوهش، شناخت پهنه‌های مناسب برای احداث ساختمان‌های بلندمرتبه در بندرعباس است. این تحقیق از نوع کاربردی بوده و به لحاظ ماهیت و روش از نوع توصیفی - تحلیلی است. جمع‌آوری اطلاعات به دو شیوه اسنادی و پیمایشی با جامعه آماری 10 نفر به‌عنوان نمونه از متخصصین و مدیران شهرسازی شهرداری انجام گرفته است که پس از بررسی عوامل تأثیرگذار، معیارهایی در چهار بعد شامل کالبدی، اجتماعی و فرهنگی، زیست ‌محیطی و اقتصادی تعیین گردید و وزن دهی بر اساس مدل AHP انجام و روی ‌هم گذاری لایه‌ها با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیای GIS صورت پذیرفت.یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد پهنه‌هایی در شرق، غرب، جنوب غربی و مرکز بندرعباس، از ظرفیت مناسبی برای احداث ساختمان‌های بلندمرتبه برخوردارند؛ به‌نحوی‌که ساخت بلندمرتبه در این پهنه‌ها، به توزیع متناسب و تراکم مناسب ساختمانی و جمعیتی در شهر منجر می‌شود در پایان پس از اولویت‌بندی پهنه‌ها؛ بر مبنای یافته‌ها پیشنهادهایی برای استقرار بلندمرتبه‌ها در پهنه‌های مناسب ارائه گردید.

واژگان کلیدی: ساختمان‌های بلندمرتبه، شهر بندرعباس، مکان‌یابی،AHP

مقدمه 

روند روبه‌رشد جمعیت به همراه محدودیت زمین‌های شهری که تقاضای مسکن در آنها به طور فرایندهای وجود دارد، ایکس و افزایش قیمت زمین مستعد توسعه شهری از سوی دیگر بلندمرتبه‌سازی خصوصاً در کلان‌شهرها را ضروری ساخته است (امیدوار،1400). توسعه شهرنشینی و تقاضای فزاینده مسکن، کمبود زمین‌های مناسب توسعه شهری و نیز ترویج فرهنگ استفاده از فضا و افزایش فضای باز در شهر، تغییر الگوی ساخت‌وساز به سمت بلندمرتبه‌سازی را موجب شده است (بزی و همکاران،1397). این پدیده در دهه اخیر از شدت بیشتری برخوردار شده و باتوجه‌به تغییر الگوی ساخت و سکونت، مسائل متعددی را در ابعاد مختلف به وجود آورده است. گسترش پراکنده مناطق شهری و آثار متعدد اقتصادی و زیست‌محیطی، صاحب‌نظران مسائل شهری را به کنکاش جهت یافتن راهبردهایی برای مقابله با این امر واداشت. (بمانیان،1400)تراکم ساختمانی ازجمله مقوله‌هایی است که در طرح‌های شهری ایران موردتوجه قرار گرفته و به‌عنوان ابزاری برای مهار توسعه شهر و تعادل بخشی فضایی به آن مطرح شده است. (پاکزاد،1400)در این طرح‌ها، تراکم ساختمانی باتوجه‌به جمعیت پیش‌بینی شده در افق طرح و سیاست‌های توسعه شهر و منطقه شهری و همچنین با درنظرگرفتن ظرفیت‌هایی زیست‌محیطی، خدمات و تأسیسات زیربنایی شهر و ویژگی‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی آن تعیین می‌شود. (پور محمد،1400)لذا باتوجه‌به نقش مهم مسکن در شهر و برنامه‌ریزی‌های شهری، پرداختن به جایگاه تراکم ساختمانی در پروژه‌ها، چگونگی تأثیر این شاخص بر کنترل جمعیت و نقش و اهمیت آن در سازمان فضایی شهر و عوامل و معیارهای مؤثر بر آن ضروری است. ترکمن نیا و همکاران،1400

از طرفی امروزه با رشد روزافزون جمعیت در شهرهای بزرگ و به‌تبع آن نیاز به مسکن در سطحی وسیع، افزایش قیمت زمین و جلوگیری از گسترش افقی شهرها که به سمت رشد هوشمند شهری تغییر کرده است، مکان‌یابی ساختمان‌های بلندمرتبه را، به‌عنوان راه‌حلی در مقابل مسئله زمین ضروری ساخته است (حسینی،1399) تأثیر گسترده این ساختمانها بر کالبد و فضای شهرهای  امروزی غیرقابل انکار بوده، به نحوی که باعث گردیده ساختمانهای بلندمرتبه از سوی متخصصین و صاحبنظران در حوزههای مختلف موردبررسی قرار گیرد؛ اما عدم توجه به معیارها و ضوابط لازم برای مکانیابی صحیح این ساختمانها میتواند باعث بروز مشکلات متعددی در آینده شهرها گردد. (رحمانی و همکاران،1400)در حال حاضر ساختمانهای مرتفع زیادی در شهر بندرعباس به چشم میخورد که اکثر این ساختمان­ها بدون در نظر گرفتن شاخصهای کالبدی، زیست محیطی و . . احداث شده اند؛ بنابراین ضمن بیان ویژگیهای یک ساختمان بلندمرتبه، آشنایی برخی مقررات استانداردها و ضوابط مربوط از اهمیت ویژهای برخوردار است.(عفیفی و سهرابی،1400)

حوزه شمال غرب بندرعباس جزء محدوده‌های توسعه جدید شهر بندرعباس می‌باشد. سؤالی که مطرح است این است که این‌گونه ساختمان‌ها باید در چه مکان‌هایی بنا شوند و در حقیقت چه مکان‌هایی برای بلندمرتبه‌سازی مناسب بوده و در انتخاب مکان چه معیارهایی مهم می‌باشد؛ لذا نحوه مکان‌یابی این‌گونه ساختمان‌ها از اهمیت خاصی برای آینده شهرها برخوردار است. دراین‌بین سطح وسیع اراضی بایر و ساخت‌وسازهای بلندمرتبه در حوزه شمال غرب بندرعباس نشان از پویایی، رشد سریع و تمایل به سرمایه‌گذاری در این حوزه دارد، لذا مکان‌یابی آینده ساختمان‌های بلندمرتبه در این حوزه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است (عفیفی و سهرابی،1401). از سوی دیگر بر اساس بررسی صورت‌گرفته افزایش شدید سهم جمعیتی حوزه شمال غرب نسبت به جمعیت شهر بندرعباس، نشان از شتاب بیشتر رشد جمعیت در این حوزه نسبت به شهر بندرعباس دارد، لذا در این منطقه مکان‌یابی پهنه‌های مستعد بلندمرتبه‌سازی جهت اسکان جمعیت و نیز ارائه خدمات به ساکنان منطقه ضروری به نظر می‌رسد. مطالعات بسیاری در ارتباط با مکان‌یابی ساختمان‌های بلندمرتبه با استفاده از معیارها و مؤلفه‌های متفاوت با ابعاد مختلف در پژوهش‌های داخلی و خارجی انجام‌شده است؛ لذا آنچه در این پژوهش مدنظر است بررسی مؤلفه‌های مؤثر در مکان‌یابی ساختمان‌های بلندمرتبه با استفاده از شاخص‌هایی از قبیل معیارهای فاصله از معابر اصلی، فاصله از بیمارستان‌ها، فاصله از تأسیسات شهری، فاصله از حریم رودخانه، مسیل و دسترسی به خدمات و موارد اقتصادی می‌باشد حال باتوجه‌به آنچه مطرح گردید این پژوهش در پی آن است تا ابتدا مشخص نماید که ساختمان‌های بلندمرتبه موجود تا چه حد منطبق بر معیارهای مکان‌یابی هستند و اینکه بهترین مکان برای احداث ساختمان‌های بلندمرتبه در شهر بندرعباس چه مناطقی است. (عفیفی و همکاران،1400)

 

معرفي منطقه موردمطالعه 

شهر بندرعباس، مرکز استان هرمزگان و در جنوب ایران است که در بخش مرکزی شهرستان بندرعباس قرار دارد. شهر بندرعباس از شمال به ارتفاعات و کوه‌ها و از جنوب به دریا منتهی می‌شود؛ بنابراین موضوع شیب عمومی شهر در راستای شمال به جنوب می‌باشد. این پهنه در دو سمت شمال و جنوب به ارتفاعات پولادی و ساحل دریا محدود می‌شود که این مورد مهم‌ترین عامل شکل‌گیری شهر بوده است. ارتفاع متوسط این شهر 10 متر می‌باشد.

منطقه سه شهری بندرعباس در مختـصـات جغرافیایی بین ⸗ 49  َ12 °56 تا  ⸗ 07  َ16 °56  طول شرقی و ⸗ 55  َ08°27 تا ⸗ 17  َ12 °27 عرض شمالی واقع شده است. منطقه سه با توجه به افزایش محدوده غرب شهر و الحاق شهرک هدیش به آن، از منتهی‌الیه غربی شهر تا بلوار شهدا (به عنوان مرز شرقی آن) را شامل می‌گردد. این منطقه دارای 6 ناحیه و 11 محله می‌باشد. شکل (1) نقشه موقعیت محدوده مورد مطالعه در تحقیق حاضر را نشان می‌دهد.

 

شکل (1): موقعیت شهر بندرعباس در نظام تقسیمات سیاسی استان هرمزگان

 

بررسی محلات غیررسمی منطقه سه بندرعباس

محلات	بررسی محلات
محله سورو	این محله در سال 1343 با تهیه اولین طرح جامع شهر بندرعباس و احداث کمربندی شهر (بلوار جمهوری اسلامی)، به عنوان مشخص کننده حد توسعه آتی شهرو محدوده قانونی آن، روستای سورو خارج از محدوده قانونی شهر بندرعباس محسوب میشد. این محله باتوجه‌به ویژگی‌های کیفیت کالبدی و چگونگی شکل‌گیری و توسعه آن به‌عنوان یکی از سکونتگاه‌های غیررسمی شهر بندرعباس شناسایی و از لحاظ تقسیمات مدیریت شهری شهر بندرعباس، محله سورو درناحیه یک ازمنطقه سه شهرداری بندرعباس واقع شده است. دارای سه زیرمحله‌ی روز، وسط و قبله می‌باشد.
محله پشت شهر	این محله از محلات قدیمی شهر بندرعباس است و در میان محلات هدف، سابقه بیشتری دارد. ساکنان این محله بیشتر از زمان امامقلی خان، ‌سالار جنگ شاه‌عباس در این مکان ساکن شده­اند و تعدادی را نیز مهاجران میناب تشکیل می­دهند. محله پشت شهر از شمال به بلوار پاسداران، از شرق به بلوار صیادان و محله قلعه شاهی، از جنوب به خلیج‌فارس و از غرب به بلوار ملوان و محله حسین‌آباد محدود می‌شود.
محله ششصد دستگاه	در سال 1349 طرحی با عنوان ششصد دستگاه واحد مسکونی برای اسکان کپرنشینان به اجرا در می­آید. این محله از شمال به قسمت غرب بلوار ملت و سلمان فارسی و بهشت‌زهرا، از غرب به خیابان و اراضی جنگلی و فضای سبز، از جنوب به امیرآباد شمالی و چهارصد دستگاه و از شرق به قسمتی از بلوار جمهوری اسلامی و بلوار کارگر محدود می‌شود. این محله با بافت شطرنجی و نسبتاً منظم خود در شمال غربی شهر بندرعباس واقع شده است. به دلیل مجاورت با محله دوهزار، شیوه‌ای از زندگی دوگانه درآن به وجود آمده است. در منتهی‌الیه شمالی آن ماهیت اسکان غیررسمی(به ویژه از نظر کالبدی) بیشتر به چشم می‌خورد و دارای مشکلات بیشتری نسبت به بخش جنوبی محله است.
محدوده بهشت‌زهرا	در غرب محدوده کمربندی و خیابان شهدا و شرق تپه الله‌اکبر قرار گرفته است و از جنوب به بلوار جمهوری و از شمال به اراضی آماده‌سازی مسکن مهر محدود می‌شود. در این محدوده مساحت قابل‌توجهی از اراضی بایر، صنعتی - کارگاهی و حمل‌ونقل وجود دارد. به دلیل شیب نسبتاً مختلف و زیاد آن، بناها در جهات مختلف و به‌صورت منطبق به شیب شکل‌گرفته است. معابر جمع و پخش‌کننده مانند معابر دیگر از شیب عمومی پیروی می­کند.
محدوده دو هزار	این محدوده در نیمه نخست دهه 1350 با هدف تأمین مسکن کارگران و کارمندانی احداث شد که قرار بود همراه با توسعه سریع بندرعباس به عنوان یکی از بنادر اصلی کشور در این شهر اسکان یابند. از شمال و غرب به اراضی در حال ساخت مسکن مهر، از شرق به تپه‌های الله‌اکبر واز جنوب به بلوار یاسر وششصد دستگاه محدود می‌شود. معابر شکل مناسبی نداشته و گاهی به صورت بن بست است در صورتی که باید به صورت به هم پیوسته باشد.

 

 

روش پژوهش

باتوجه‌به سؤالات‌ تحقیق و با استفاده از روش تحقیق پیمایشی به بررسی و مطالعه دررابطه‌با موضوع تحقیق و سؤال‌ طرح‌شده برآمدیم که می‌توان بیان کرد این تحقیق در قالب دو بخش کلی از منظر روش‌شناسی قابل تقسیم‌بندی است. بخش نخست شامل مطالعات و بررسی‌های اسنادی (تحقیق کتابخانه‌ای) و بخش دوم شامل مطالعات پیمایشی (توزیع پرسش‌نامه) بین خبرگان می‌باشد. درواقع روش تحقیق در پژوهش حاضر، به لحاظ هدف از نوع کاربردی و به لحاظ ماهیت و روش از نوع توصیفی و تحلیلی است؛ چارچوب نظری تحقیق، بر اساس روش کتابخانه‌ای و شیوة اسنادی با مراجعه به کتب، نشریات و سایت‌های علمی مرتبط و یادداشت‌برداری و فیش‌برداری، طبقه‌بندی و تلخیص مطالب می‌باشد. (گلابچی،1395)گردآوری اطلاعات مبتنی بر بنیادهای نظری اکتشافی به دو صورت اسنادی و میدانی است. در این تحقیق برای به‌روزرسانی و پردازش داده‌ها و اطلاعات مکانی، طبقه‌بندی تصاویر و خروجی گرفتن از نقشه‌ها و داده‌ها از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) و برای تعیین وزن معیارها از مدل AHP استفاده شده است. (شولر،1395) عمده‌ترین روش به‌کاررفته، قاعدة تصمیم‌گیری و اولویت‌بندی گزینه‌ها بر پایة تکنیک تحلیل چند معیاری AHP بوده و برای تعیین میزان اهمیت معیارها از نظرات کارشناسان خبره در حیطة موضوع استفاده شده است. جامعه آماری در پژوهش حاضر تعداد 10 نفر به‌عنوان نمونه در گروه نخبگان انتخاب شدند که از متخصصین و مدیران شهرسازی شهرداری هستند و هر یک از شاخص‌های مؤثر بر مکان‌یابی از دیدگاه نخبگان و متخصصان مورد ارزیابی و تحلیل قرار می‌گیرد بدین صورت که پس از شناسایی شاخص‌های تأثیرگذار از بطن مبانی نظری و تجربیات داخلی و خارجی مرتبط با موضوع پژوهش، با استفاده از نرم‌افزار GIS و آنالیزهای آماری این نرم‌افزار، اطلاعات و نقشه‌های لازم استخراج و تحلیل شد پس از آماده‌سازی لایه‌ها جهت اولویت‌بندی و مکان‌یابی پهنه‌های مستعد بلندمرتبه، درنهایت از طریق همپوشانی لایه‌های اطلاعاتی و اعمال این ضرایب در محیط نرم‌افزار نقشة نهایی برای پهنه‌بندی مناسب جهت شناسایی بهترین قطعات برای ساخت سازه‌های بلندمرتبه اقدام گردید (شکل 2).

 

 

 شکل (2): فرایند انجام پژوهش (منبع: نگارندگان) 

یافته‌ها و بحث

 

نتایج توصیفی

فرایند گسترش ساختارهای شهری ناشی از نیاز به زمین برای فعالیت‌های انسانی است، در راستای دستیابی به دلایل روشن و کافی برای ضرورت توسعه درونی شهرها و ازجمله توسعه عمودی و بلندمرتبه که مکمل توسعه افقی شهر برای پدیدآوردن توسعه متوازن شهر باشد، ازبین‌بردن زمینه‌های تعارض و ابهام در خصوص بلندمرتبه‌سازی، شناسایی پیامدهای مثبت و منفی انتخاب مکان بلندمرتبه‌ها بر اساس فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی و GIS انجام می‌پذیرد . (یعقوب زاده،1393) سازه‌های بلندمرتبه ساخته شده در بندرعباس متشکل از تعدادی مجتمع به تعداد 1636 واحد در سطح شهر است و مابقی به‌صورت منفرد در مناطق مختلف شهر پراکنده شده‌اند بین واحدهای ساخته شده در مجتمع‌ها که به‌صورت خوشه‌ای شکل گرفته‌اند 15/63 درصد از آن در پایین‌دست کمربندی (بلوار شهید کلانتری) احداث و بقیه مجتمع‌ها در منطقه یک شهرداری و در مناطق حاشیه‌ای شهر احداث گردیده‌اند طی بررسی‌های میدانی در برخی از مناطق شهری مانند بلوار صیاد به لحاظ دارا بودن برخی مؤلفه‌ها از قبیل ارزش بالای زمین و وجود زمین‌های خالی دارای پتانسیل لازم برای ساخت ساختمان‌های بلندمرتبه هستند اما به‌واسطه خرد بودن قطعات ساخت بلندمرتبه‌ها بر اساس طرح جامع شهر عملاً امکان‌پذیر نیست. هدف اصلی این پژوهش دستیابی به مکان‌های مناسب برای سازه‌های بلندمرتبه با توجه به معیارهای مؤثر در مکان‌یابی ساختمان‌های بلند است. .(نوری و همکاران،1400)

 باتوجه‌به داده‌های شهرداری بندرعباس، ساختمان‌ها در این شهر به چند دسته تقسیم می‌شوند که بر اساس طرح جامع شهر ساختمان‌های دارای ارتفاع بیشتر از 20 متر یا هفت طبقه از سطح زمین بلندمرتبه محسوب می‌گردند. در این پژوهش معیارهای مؤثر بر مکان‌یابی سازه‌های بلند در چهار دسته کلی معرفی می‌شود که ابعاد اجتماعی- فرهنگی، اقتصادی، زیست‌محیطی و کالبدی را در برمی‌گیرد. دلیل اصلی انتخاب این چهار معیار کامل بودن آن است که درواقع هر یک از این معیارها، شاخص‌هایی را در برمی‌گیرند. شاخص‌های موردنظر به تفکیک در معیار فرهنگی و اجتماعی شامل درصد افراد باسواد، میانگین سنی در معیار اقتصادی شامل قیمت زمین، گرایش به بلندمرتبه‌سازی، قیمت مصالح و هزینه ساخت، در معیار زیست‌محیطی شامل حریم رودخانه و مسیل، استحکام و مقاومت زمین، فاصله از گسل، شیب، میزان دسترسی به فاضلاب شهری و در معیار کالبدی شامل شاخص‌های تراکم جمعیتی، زمین‌های با حداقل مساحت 800 متر، فاصله از معابر اصلی، فاصله از بافت‌های تاریخی و فرسوده را میتوان نام برد.

(مبهوت و همکاران،1392)مکان‌یابی سازه‌های بلند در این پژوهش در دو مرحله انجام شده است. مرحله‌ی اول، با توجه به شاخص‌های تعیین شده می‌باشد که آیا ساختمان‌های بلندمرتبه موجود به‌درستی مکان‌یابی شده‌اند یا خیر. در این مرحله ساختمان‌های موجود موردسنجش قرار گرفت و با توجه به نظرات خبرگان و ارجحیتی که برای شاخص‌های موجود در نظر گرفتند در معیار پاسخگویی کالبدی شاخص اول یعنی زمین‌های بزرگ قطعه و بالای 5000 متر موردبررسی قرار گرفت و مشخص گردید این شاخص در تعیین مکان سازه‌های بلندمرتبه نقش اساسی داشته است زیرا کلیه مجتمع‌های ساختمانی موجود در سطوح شهر در زمین‌های دارای مساحت بالای 5000 متر و تعدادی ساختمان منفرد در زمین‌های با مساحت کمتر از هشت‌صد متر بناشده‌اند، شاخص بعدی یعنی محدوده‌های پیرامون شهر با توجه به اینکه مجتمع‌های 96، 192 و بالای 200 واحدی در زمین‌های پیرامون شهری واقع شده‌اند به این نتیجه می‌رسیم که شاخص دوم نیز در ساخت سازه‌های بلندمرتبه رعایت شده است شاخص سوم فاصله از معابر اصلی است که مجتمع‌های مذکور در این مورد هم به‌خوبی کسب امتیاز نموده و بر اساس نظرات و آرای خبرگان سازه‌های بلند در فاصله مناسبی از معابر اصلی احداث شده‌اند. شاخص بعدی زمین‌های زیر 800 است که سازه‌های بلندمرتبه منفرد عمدتادر زمین‌های زیر 400 متر نیز ساخته شده‌اند و بدون رعایت مصوبات طرح تفضیلی اعم از سطح اشغال و تراکم، قوانین شهرسازی را خدشه‌دار نموده‌اند اما درمجموع چهار معیار کلی آنچه پس از بررسی شاخص‌ها به دست می‌آید صرفاً وجود زمین خالی و سیاست‌های کلی شهرسازی در هر دوره تعیین کننده ساخت سازه‌های بلندمرتبه در 15 سال اخیر بوده و تناسب و سنخیتی با شاخص‌های در نظر گرفته نداشته و چنانچه همخوانی با شاخص‌های مدنظر وجود دارد صرفاً تصادفی بوده است. در معیار اقتصادی در سازه‌های موجود قیمت زمین‌ها و قیمت مسکن با توجه به اینکه مجتمع‌های بلندمرتبه در زمین‌های پیرامون شهر بناشده‌اند از قیمت چندان بالایی برخوردار نیستند و چنانچه در حال حاضر دارای قیمت‌های بالایی هستند به دلیل جو روانی بازار و تورم موجود در کشور است اگرچه در چند مورد از مجتمع‌های بلندمرتبه با عناوین، باغ لطفی، شهرک مدیران، مینی‌سیتی و شهرک مخابرات به دلیل قرار گرفتن در منطقه یک شهر بندرعباس دارای زمین‌های گران‌قیمت‌تری نسبت به منطقه سه و دو شهرداری که در پایین‌دست کمربندی قرارگرفته‌اند می‌باشد علی‌هذا تأثیرگذاری قیمت زمین و مسکن بلندمرتبه در منطقه یک و در ساختمان‌های منفرد رخ داده است و افرادی را به خود جذب نموده است که دارای توان مالی مناسب‌تری هستند. در معیار زیست‌محیطی با در نظر گرفتن کلیه شاخص‌ها ازجمله فاصله با خطوط گسل، فاصله با آلاینده‌ها، فاصله با حریم مسیل و رودخانه لازم به ذکر است که کلیه موارد مربوط به فاکتورهای آن دارای مطلوبیت بوده لیکن در منطقه یک و در ساختمان‌های بلندمرتبه منفرد، بسیاری از ساختمان‌ها اگرچه فاصله آن‌ها با گسل گلشهر رعایت شده است لیکن تعدادی از ساختمان‌های بلندمرتبه در حدفاصل بسیار نزدیک با حریم رودخانه و مسیل در چند متری رودخانه ساخته شده‌اند.(منفرد و همکاران،1400)

معیار چهارم که معیار تناسبات فرهنگی و اجتماعی را در برمی‌گیرد شامل سه شاخص می‌باشد این شاخص‌ها شامل درصد افراد باسواد، میانگین سنی و درصد مشاغل متخصص است که در شاخص افراد باسواد و متخصص در مجتمع‌های بلندمرتبه در پیرامون شهر شاخص سواد در سطح پایینی بوده؛ ولی در مجتمع‌های موجود در منطقه یک سواد و تخصص به نحو چشمگیری بالا رفته و با ساختمان‌های پیرامون شهر متفاوت است و این موضوع در سازه‌های بلندمرتبه منفرد به شکل چشمگیرتری بروز دارد و نشان از تأثیر مسائل اقتصادی در میزان سطح سواد و تخصص ساکنین سازه‌های بلند منفرد و مجتمع‌های ساخته شده در مناطق دارد. میانگین سنی افراد ساختمان‌های موجود در منطقه سه زیر 45 سال بوده درحالی‌که میانگین سنی در دو مجتمع مینی‌سیتی و مخابرات و باغ لطفی و شهرک مدیران و ساختمان‌های منفرد علی‌رغم حضور جوانان بالاتر از 45 سال است (شکل 3).

 

شکل (3): محدوده بلندمرتبه منفرد و مجتمع‌های (منبع: نگارندگان)

 

مکان‌یابی سازه‌های بلندمرتبه در بندرعباس

 

به این نحو که پس از شناسایی منطقه برای ساخت سازه‌های بلندمرتبه از بین مناطق سه‌گانه بهترین ناحیه و پهنه با درنظرگرفتن شاخص‌های مکان‌یابی به‌عنوان مناسب‌ترین مکان شناسایی می‌شوند؛ بنابراین بر اساس شرایط موجود شاخص‌ترین مؤلفه‌ها برای مکان‌یابی سازه‌های بلندمرتبه مشخص و بر اساس معیارهای مهم و تعیین‌کننده در این زمینه نسبت به شناسایی و تدقیق شاخص‌های موردنظر در محدوده شهری بندرعباس اقدام گردید سپس لایه‌های مختلف بر اساس شاخص‌های در نظر گرفته شده شناسایی و باروی هم‌گذاری لایه‌های مختلف پتانسیل بلندمرتبه‌سازی در زمین‌های شهری شناسایی و در مرحله بعد باتوجه‌به نقشه لایه‌های مختلف، نسبت به بررسی و شناسایی پهنه‌های مطلوب برای بلندمرتبه‌سازی اقدام گردید؛ بنابراین باتوجه‌به داده‌های مستخرج از نقشه قطعات شهری بندرعباس، مشخص گردید که کل شهر دارای 56507 قطعه می‌باشد که میانگین مساحت آن‌ها 306 مترمربع است....

 

 

تعیین حوزه مطلوب ازنظر معیارها

 

زمین‌های خالی موجود در مناطق که بالاتر از 5000 مترمربع مساحت دارند  به‌عنوان یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های مکان‌یابی سازه‌های بلندمرتبه دارای اهمیت بسیاری است این‌گونه زمین‌ها می‌توانند در ساخت الگوی خوشه‌ای به بهترین نحو عمل نماید و زمینه‌های بروز فشردگی شهر را فراهم نماید (شکل 4)معیار مهم بعدی محدوده‌های پیرامون شهر می‌باشد و با باتوجه‌به اینکه ساخت‌وساز در این مناطق به طورکاملا اجرا نشده است دارای ظرفیت و پتانسیل ساخت‌وساز مناسبی می‌باشند و چنانچه زیرساخت‌های لازم برای آن آماده گردد یکی از مکان‌های مناسب سازه‌های بلندمرتبه می‌باشد (شکل5).مؤلفه‌های اقتصادی برای انتخاب مکان مناسب سازه‌های بلندمرتبه از مهم‌ترین شاخص‌های مکان‌گزینی این ساختمان‌ها بر اساس ارزش‌افزوده محسوب می‌گردد؛ لذا باتوجه‌به اهمیت این موضوع می‌توان از آن به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های مهم در این زمینه تصور نمود (شکل 8)....

جدول (1): شاخص های تاثیر گذار در مکانیابی سازه های بلند مرتبه در بندرعباس

کالبدی فضایی	زیست‌محیطی	اقتصادی	اجتماعی
دسترسی به خدمات
تراکم جمعیتی
زمین‌های زیر 800 متر	فاصله از گسل	قیمت زمین
فاصله از معابر اصلی	شیب	قیمت مصالح و هزینه ساخت	افراد باسواد
فاصله از تأسیسات شهری	حریم رودخانه و مسیل	گرایش به بلندمرتبه‌سازی	میانگین سنی
فاصله از بیمارستان	دسترسی به فاضلاب شهری	متوسط درآمد خانوار	درصد مشاغل متخصص
زمین‌های پیرامون شهر	فاصله از دکل‌های برق فشارقوی
زمین‌های بزرگ قطعه	استحکام و مقاومت زمین
مرکز تجاری شهر
فاصله از بافت‌های تاریخی

نمودار (1): وزن به‌دست‌آمده شاخص‌های مطالعه بر اساس مدل AHP؛(منبع: نگارندگان)

بر اساس امتیازات داده شده به هریک از معیارها بر اساس فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی و همچنین بالاترین و پایین‌ترین امتیازات کسب شده، اولویت‌ها برای بلندمرتبه‌سازی تعیین شده و محدوده‌های دارای اولویت با ضریب پایداری 32=CI  و کمتر از 1/0 است بنابراین ارجحیت وزن معیارها دارای اعتماد لازم می‌باشد.

 

شکل (4): زمین‌های بیش از 800 و کمتر از 5000 متر (منبع: نگارندگان)

 

 شکل (5): دسترسی‌ها (منبع: نگارندگان)

 

 

شکل (6):. معابر بیش از 20 متر (منبع: نگارندگان)

 

شکل (7): تراکم جمعیت (منبع: نگارندگان)

 

شکل (8): ارزش اقتصادی زمین‌های موجود (منبع: نگارندگان)

 

شکل (9): شیب شهر بندرعباس، (منبع: نگارندگان)

  بررسی مقادیر درصدی شاخص‌ها

بر اساس محاسبات انجام شده در هر یک از معیارهای معرفی شده برای مکان‌یابی سازه‌های بلندمرتبه در مناطق سه‌گانه از منظر دارابودن بیشترین شاخص به شرح ذیل قرار می‌گیرند.

الف: معیار تناسبات اجتماعی - فرهنگی؛ در معیار اجتماعی و فرهنگی با سه شاخص در نظر گرفته شده منطقه یک با امتیاز 86 درصد، منطقه دو با امتیاز 64 درصد و منطقه سه با امتیاز 59 درصد در اولویت‌های اول تا سوم قرار می‌گیرند.

ب: معیار شاخص‌های اقتصادی؛  در معیار شاخص‌های اقتصادی بر اساس بررسی‌های میدانی مشخص می‌گردد که با چهار شاخص در نظر گرفته شده، منطقه یک با امتیاز 100% دارای بیشترین سهم امتیازی از این معیار بوده و منطقه دو با امتیاز 80% و منطقه سه با ضریب امتیازی 73% در اولویت‌های اول تا سوم قرار می‌گیرند.

ج: معیار شاخص‌های زیست‌محیطی؛ در معیار زیست‌محیطی مشخص گردید که با شش شاخص در نظر گرفته شده، منطقه دو با امتیاز 100% دارای بیشترین سهم امتیازی از این معیار بوده و منطقه سه با امتیاز 96% و منطقه یک با امتیاز 84% در اولویت‌های بعدی قرار می‌گیرند، معیار زیست‌محیطی با دارا بودن شاخص‌های بااهمیت می‌تواند به‌عنوان یکی از مهم‌ترین معیارها برای مکان‌یابی در ساخت سازه‌های بلندمرتبه محسوب گردد.

د: معیار شاخص‌های کالبدی؛ در معیار شاخص‌های کالبدی مشخص گردید که با نُه شاخص در نظر گرفته شده، منطقه دو دارای بیشترین سهم از این معیار بوده و دارای امتیاز 94% می‌باشد و منطقه سه با امتیاز 82% و منطقه یک با امتیاز 69% در اولویت‌های اول تا سوم قرار می‌گیرند لازم به ذکر است معیار کالبدی با توجه به در برگرفتن شاخص‌هایی که در توسعه شهرها اهمیت دارد به‌عنوان یکی از مهم‌ترین معیارها برای مکان‌یابی در ساخت سازه‌های بلندمرتبه محسوب می‌گردد. در تلفیق امتیازات بر اساس مهم‌ترین شاخص‌هایی که شرح آن در بالا گفته شد امتیازات هفت شاخص ( معیار اقتصادی با میانگین ضرایب محاسبه شده است و به‌عنوان یک شاخص تحت عنوان شاخص اقتصادی محاسبه شده است) در نظر گرفته شده و بر اساس آن امتیازات مناطق سه‌گانه شهر بندرعباس به شرح ذیل محاسبه گردید.

منطقه دو با میانگین درصدی امتیاز به میزان 92% و منطقه سه با شاخص امتیازی به میزان 84% و منطقه یک با امتیاز 72 درصد در اولویت‌های مناسب‌ترین مکان برای ساخت سازه‌های بلندمرتبه قرار می‌گیرند. پس از مشخص شدن اولویت‌های ساخت سازه‌های بلندمرتبه بر اساس شاخص‌های امتیازی مناطق، ویژگی پهنه‌ها بررسی و مشخص می‌گردد که کدام پهنه از کدام منطقه در اولویت ساخت قرار می‌گیرد؛ بنابراین برای انتخاب مناسب‌ترین پهنه‌ها از بین مناطق نواحی سه‌گانه مناطق دو و سه و نواحی دوگانه منطقه دو ویژگی نواحی مربوط به آن‌ها و همچنین پهنه مرکزی به شرح ذیل مورد بررسی قرار گرفت (شکل10).

 

 

شکل (10): محدوده‌ی دارای اولویت بر اساس مدل AHP

 

بررسی ویژگی‌های پهنه‌ها

 

پهنه شماره سه (ناحیه دو از منطقه یک) : این پهنه تقریباً در جنوب شهر بندرعباس و باتوجه‌به قرارگیری و محدوده آن به نقاط مرکزی شهر نزدیک است و می‌تواند از مناطق مرکزی شهر باشد این منطقه باتوجه‌به تراکم جمعیتی گزینه مناسبی برای ساخت سازه‌های بلندمرتبه است و اگرچه به‌واسطه امتیازاتی که درمجموع کسب کرده است لیکن ریز قطعه بودن قطعات این ناحیه و درصد شیب نامناسب مانعی  جدی برای آن محسوب می‌گردد.

با بررسی‌های انجام شده در کلیه شاخص‌ها امتیازات مناسبی داشته و جزو بهترین مناطق برای ساخت سازه‌های بلندمرتبه می‌باشد؛ ولی عمده امتیازات این پهنه بر اساس شاخص‌های بااهمیت زیست‌محیطی و معیار کالبدی علی‌الخصوص زمین‌های پیرامونی و زمین‌های بزرگ قطعه است که این پهنه را به‌عنوان یکی از مناطق مهم برای توسعه شهر در قالب شهر فشرده مطرح می‌کند؛ بنابراین این پهنه در اولویت سوم قرار می‌گیرد. تمامی قطعات، شاخص‌های محدوده‌های پیرامونی و شاخص‌های دیگر را دارا می‌باشد این پهنه با بررسی‌های انجام شده در کلیه مؤلفه‌های مورد بررسی دارای امتیازات مناسبی بوده و درمجموع امتیازات کسب شده جزو بهترین مناطق برای ساخت سازه‌های بلندمرتبه است؛ ولی عمده امتیازات این پهنه بر اساس شاخص‌های بااهمیت زیست‌محیطی و معیار کالبدی علی‌الخصوص زمین‌های پیرامونی و زمین‌های بزرگ قطعه است که این پهنه را به‌عنوان یکی از مناطق مهم برای توسعه شهر در قالب شهر فشرده مطرح می‌کند. عمده قطعات شاخص‌های محدوده‌های پیرامونی و برخی شاخص‌های دیگر را دارا می‌باشد این پهنه با بررسی‌های انجام شده در کلیه مؤلفه‌های مورد بررسی دارای امتیازات نسبی بوده و درمجموع امتیازات کسب شده جزو بهترین مناطق دارای اولویت برای ساخت سازه‌های بلندمرتبه نیست.

نتیجه‌گیری

 

معیار تأثیرگذار در این تحقیق در قالب معیار کالبدی، اقتصادی، زیست‌محیطی و اجتماعی و فرهنگی تنظیم شدند که توجه به وزن این شاخص‌ها بر اساس نظر کارشناسان این حوزه مهم‌ترین شاخص‌ها عبارت‌اند از: قیمت زمین، دسترسی به خدمات، زمین‌های بزرگ قطعه و خالی، محدوده‌های پیرامون شهر، متوسط شیب، فاصله از معابر و تراکم جمعیت.

در شکل‌گیری بلندمرتبه‌های موجود شهر بندرعباس، طرح و دستور کار مشخصی وجود نداشته و تنها بر اساس ویژگی‌های اولیه اراضی و سیاست‌گذاری مقطعی انجام شده است. باتوجه‌به نقشه موقعیت مکانی بلندمرتبه‌های موجود موقعیت مکانی آن‌ها دارای پراکندگی معنی‌دار بوده و از الگوی خاصی پیروی نکرده است؛ اما برخی تراکم و تمرکزها در برخی مناطق شهری قابل‌مشاهده است و می‌توان چند گرایش اصلی را در بین آن‌ها مشخص نمود: گرایش یکم مربوط به حوزه پیرامونی و محور کمربندی است که نشان از تمرکز بلندمرتبه‌ها در این ناحیه و به‌صورت خوشه‌ای دارد. گرایش دوم مربوط به پهنه‌های نزدیک به ارتفاعات جنوب غربی شهر و گرایش سوم مربوط به حوزه میانی در محدوده عدالت و گرایش چهارم مربوط به جنوب شرقی شهر بندرعباس است که نشان‌دهندة عدم وجود ضوابط کافی و لازم برای مکان‌یابی بلندمرتبه‌های ساخته شده و نبود معیارهای مؤثر بر آن و سطحی‌نگری در مکان‌یابی و ساخت آن‌ها شده است.ازنقطه‌نظر اقتصادی، بلندمرتبه‌ها معمولاً در زمین‌های گران‌قیمت توجیه‌پذیری لازم را دارند؛ اما به‌جای کنترل قیمت زمین‌های آن منطقه، اثر مضاعف بر ارزش زمین آن منطقه می‌گذارد؛ بنابراین تمرکز بلندمرتبه‌سازی در پهنه‌های دارای اولویت ضمن توجه به ساختار فضایی و توزیع کارکردهای ضروری، سازمان فضایی و کالبدی شهر را ارتقا می‌دهد و از طریق ایجاد هویت و چشم‌اندازهای بصری احساس غرور شهروندان را برجسته و هویت اجتماعی به آن‌ها می‌بخشد؛ بنابراین تجمع بلندمرتبه‌ها در یک محدوده مشخص و متراکم که صرفاً دارای سازه‌های بلند باشد می‌تواند با تقویت سازمان فضایی، شخصیت کالبدی شهر را بهبود بخشد و بافاصله مناسب از معابر بالای 20 متر ترافیک منطقه را مناسب و دارای کشش نماید.کاهش فشار بر منطقه مرکزی شهر بندرعباس از طریق محدود شدن ساختمان‌های بلند در این پهنه یکی از امتیازات مهم قلمداد می‌شود.

در میان پهنه‌ها و محدوده‌های حوزه مرکزی، پهنه انتخاب شده دارای جذابیت‌های لازم برای سرمایه‌گذاری است.

البته اهمیت استفاده از چشم‌انداز این عرصه‌ها در انتخاب پهنه‌های ویژه بلندمرتبه‌سازی مورد ملاحظه قرار گرفته است؛ بنابراین پرهیز از گسترش بلندمرتبه‌سازی به عرصه‌های طبیعی و دامنه‌های آن از اولویت‌های توسعه است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

منابع 

1.       امیدوار، محمدحسن. (1400): بررسی نقش بلند مرتبه سازی مجتمع های مسکونی در توسعه پایدار نمونه موردی مجتمع بلند مرتبه فیروزه بانک ملی مشهد، پایان نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: دکتر محمد اجزاء شکوهی، استاد مشاور: دکتر محمد رحیم رهنما، دانشگاه فردوسی مشهد.

2.       بزی، خدا رحم، خمری، منصور، معمری، ابراهیم . (1397): «ارزیابی فضایی آسیب پذیری استفاده های استراتژیک و ریسک شهر بندرعباس بر اساس رویکرد پدافند غیرعامل»، فصلنامه مطالعات ساختار و عملکرد شهری ، سال پنجم ، شماره 17 ، زمستان ، 92-69.

3.       بمانیان، محمدرضا. (1400): «بررسی نقش سازه در سیر تحول احداث ساختمان‌های بلند»، اولین کنفرانس سازه و معماري، دانشگاه تهران، دانشکده معماري، پردیس هنرهای زیبا، تهران.

4.       پارت، مهندسین مشاور معمار و شهرساز، طرح ضوابط و مقررات ساخت‌وساز بناهای بلندمرتبه؛ مطالعات تحلیل و ارائه ضوابط پیشنهادی، مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، 1392.

5.       پاکزاد، جهان‌شاه. (1400): تاریخ شهر و شهرنشینی در اروپا از آغاز تا انقلاب صنعتی، انتشارات آرمان‌شهر، چاپ سوم.

6.       پورمحمدی، محمدرضا. (1400): برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری، سمت.

7.       پیشگاهی فرد، زهرا. 1400. سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS) و نقش آن در مکان‌یابی مناطق مخاطره­آمیز شهری جهت استفاده در مدیریت بحران (مطالعه موردی: منطقه 8 شهرداری تبریز)، مجله­ی آمایش، شماره 13، صص 104-91.

8.       ترکمن نیا، نعیمه، زیاری، کرامت الله، حاتمی نژاد، حسین. (1401): درآمدی بر نظریه ی رشد هوشمند شهری، مجله شهرداری ها، سال دوازدهم، شماره 104، صص 20-16.

9.       حبیبی، سید محسن . (1399): از شار تا شهر، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ پنجم.

10.       حسین­نژاد قوردوئی، علی.1400. ساماندهی بافت فرسوده شهری مطالعه موردی: محله سرآسیاب منطقه 14 تهران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.

11.       رحمانی، محمد. (1400): کلانشهر؛ ویژگی‌ها و مفاهیم، انتشارات امید انقلاب.

12.       رزاقیان، فرزانه، رهنما، محمد رحیم . (1392): «مکان‌یابی ساختمان‌های بلندمرتبه با تکید بر نظریه رشد هوشمند شهری در منطقه 9 شهرداری مشهد»، مجله آمایش جغرافیایی فضا، سال سوم، شماره 9، صص 64-45.

13.       رنج‌آزمای، فاطمه. 1400. تحلیل آسیب‌پذيري مساکن شهری در برابر خطر زلزله (مطالعه موردی: مساکن منطقه 8 تبریز)، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه تبریز، تبریز.

14.       زرچشم، محمدرضا؛ خیرخواه زرکش، مسعود و قاسمیان، داود. 1400. تلفیق GIS و سامانه پشتیبان تصمیم‌‌گیری جهت تعیین مناطق مناسب عملیات پخش سیلاب (منطقه موردمطالعه: حوضة آبخیز ماشکید استان سیستان و بلوچستان)، همایش ملی ژئوماتیک.

15.       سهرابی وحید. عفیفی محمدابراهیم 1401 ارزیابی وضعیت بیابان زایی در دشت شهر بابک با استفاده از مدل مدالوس و داده های سنجش از دور .فصلنامه اکو سیستم های طبیعی ایران دوره 14 شماره 1 شماره پیاپی51 خرداد 1402 صفحه 38-59

16.       شمایی، علی و جهانی، رحمانی. (1390): «بررسی اثرات توسعه عمودی بر هویت محله‌ای؛ مطالعات موردی: منطقه 7 تهران»، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره 6، صص 82-73، زمستان.

17.       شولر، ولفگانگ. (1395): مسائل اساسی بلندمرتبه‌سازی، ترجمه فرزانه طاهری، انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، تهران.

18.       صدوقیان، مینوش. (1400): بلندمرتبه‌سازی و فضای شهری، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد شهرسازی، دانشکده هنرهای زیبا، دانشکده تهران.

19.       عفیفی محمدابراهیم سهرابی وحید 1401.پایش یخچالهای اشارانکوه حوضه ابریز گهر لرستان و ارتباط ان با کاهش پوشش گیاهی با استفاده از تصاویرmodisو شاخص ndsi بین سالهای1380-1395. فصلنامه اکو سیستم های طبیعی ایران دوره 13. شماره 3 شماره پیاپی49 اذر 1401 صفحه75-

20.       عفیفی محمدابراهیم علی نزاد خلیل موغلی مرضیه 1401. ارزیابی زیست‌محیطی بیابان‌زایی در حوزه آبخیز شهر اصفهان با استفاده از مدل مدالوس و داده‌های سنجش‌ازدور. فصلنامه کاربرد سیستم اطلاعات جغرافیایی و سنجش‌ازدور در برنامه‌ریزی. دوره 13 شماره 4. شماره پیاپی 50 اسفند 1401

21.       گلابچی، محمود. (1395): معیارهایی برای طراحی و ساخت بناهای بلند، نشریه هنرهای زیبا، انتشارات دانشگاه تهران، شماره 9.

22.       مبهوت، محمدرضا، سروش، فهیمه. (1392): «ارزیابی اثرات مثبت و منفی بلند مرتبه سازی با توجه به اهداف توسعه پایدار شهری، نمونه موردی: منطقه 9 مشهد»، همایش ملی معماری، شهرسازی و توسعه پایدار با محوریت از معماری بومی تا شهر پایدار.

23.       مقررات  شهرسازی و معماری و طرح‌های توسعه و عمران، مصوب شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران. (1388): معاونت امور مسکن و ساختمان. ملی شهرسازی، مدیریت شهری و توسعه شهری پایدار.

24.       میرحسینی، شریفی ف، و صداقت ع، (1389)، «بررسی موقعیت‌های پتانسیل انرژی بادی در استان سمنان در ایران»، بررسی‌های انرژی‌های تجدیدپذیر و پایدار، 15، صص 449-459.

25.       نوری، محمد و محمدی، جمال. 1400. تحلیل ساختار فضایی- کالبدی بافت فرسوده شهری با رویکرد نوسازی و بهسازی مطالعه موردی: بافت فرسوده شهر دو گنبدان، مجله برنامه­ریزی فضایی (جغرافیا)، دوره 4، شماره 2، صص 128-105.

26.       یعقوب زاده، نوید 1393، مکانیابی ساختمانهای بلندمرتبه با نظریه رشد هوشمند شهری نمونه موردی: شهر گرگان، کنفرانس

 

 

27.       Al-kodmany, k & Ali,M.M, (2013) The future of the city; tall buildings and urban design.

28.       Gál, T. Lindberg, F. Unger, J. (2009). Computing continuous sky view factor using 3D urban raster and vector database: comparison and application to urban climate, Theoretical and applied climatology, 95, pp. 111-123.

29.       Gál, T. Lindberg, F. Unger, J. (2009). Computing continuous sky view factor using 3D urban raster and vector database: comparison and application to urban climate, Theoretical and applied climatology, 95, pp. 111-123.

30.       Hall, P. (1998). Citie of Tomorrow Basil Blakwell ins. New Work.

31.       Hameed, A; Azeem, I; Qazi, A; Sharif, B and Muhammad Khan, N.2013. Drift and Cost Comparison of DiStructural Systems for Tall Buildings. Pak. J. Engg. & Appl. Sci, 2013. 12: p. 27-38.3.

32.       Jenks,M.andBurton,E. 1999. The Compact City A Sustainable Urban Form, London.

33.       M. Ali, M. and Sun Moon, K. (2007). Structural Developments in Tall Buildings: Current Trends and Fut Prospects. Structures Division, School of Architecture, University of Illinois at Urbana-Champai Champaign, IL 61820, USA,

34.       M. Ali, M. and Sun Moon, K. 2007.Structural Developments in Tall Buildings: Current Trends and Fut Prospects. Structures Division, School of Architecture, University of Illinois at Urbana-Champai Champaign, IL 61820, USA,

35.       Ruiz Puente, C. Diego, M. Ortiz, J. Hernando, M, Hernaez, P.2007. The Developmentof a New Methodology Based on GIS and Fuzzy Logic to Locate Sustainable Industrial Areas. 10th AGILE International Conference on GeographicInformation Science. Aalborg University. Denmark.