ارزیابی هیدروژئوشیمی منابع آب دشت گنبدکاووس و تحلیل تغییرات مکانی آن با استفاده از GIS

محورهای موضوعی : فصلنامه زمین شناسی محیط زیست

محمد دردی محمودی ¹ (دانش آموخته کارشناسی ارشد آبشناسی، دانشکده علوم طبیعی، دانشگاه تبریز.)
جمیل روز رخ ² (دانش آموخته کارشناسی ارشد آبشناسی، دانشکده علوم طبیعی، دانشگاه تبریز)
حامد جهانی مقدم ³ (دانش آموخته کارشناسی ارشد مهندسی بهداشت و محیط، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی تبریز)
علیرضا مرادیان هره دشت ⁴ (دانش آموخته کارشناسی ارشد زمین شناسی زیست محیطی دانشکده علوم، دانشگاه فردوسی مشهد)

تاریخ دریافت : 1395/07/25 تاریخ پذیرش : 1395/07/25 تاریخ انتشار : 1395/07/01

کلید واژه: GIS, کیفیت آب, آب زیرزمینی, روش های گرافیکی, تحلیل آماری چند متغیره, هیدروشیمی,

چکیده مقاله :

کیفیت و کمیت آب در مصارف مختلف از جمله شرب، کشاورزی، صنعت و بهداشت مهم می باشد، از این رو بررسی کیفیت آن از نظر هیدروژئوشیمیایی ضروری به نظر می رسد. در این پژوهش از داده های مربوط به 38 نمونه ی شهرستان گنبد و حومه آن استفاده شد. داده های هیدروشیمیایی حاصل با استفاده از دیاگرام های گرافیکی (دیاگرام پایپر، ویلکوکس و شولر) و تحلیل آماری چندمتغیره (تحلیل مولفه های اصلی و خوشه بندی) به همراه نرم افزار Arc GIS تفسیر شد. بر اساس دیاگرام پایپر بیشتر نمونه ها در بخش 5 ( ناحیه اختلاط) و بخش 3 (سولفات-کلر و سدیم- پتاسیم) قرار داشتند. از نظر دیاگرام ویلکوکس (ارزیابی کیفیت آب برای مصارف کشاورزی) نمونه وابسته به بخش غربی دشت گنبد کاووس کیفیت متوسط و بد را نشان دادند. بیشتر مناطق غربی دشت گنبد کاووس از نظر دیاگرام شولر (ارزیابی کیفیت آب برای شرب) دارای کیفیت نامناسب و کاملا نامطبوع بودند. تحلیل خوشه بندی منجر به استخراج 4 خوشه شد، دو خوشه اول بیشتر در بخش شرقی دشت گنبد قرار داشته و نسبت به خوشه های 3 و 4 کیفیت مناسب تری را دارا می باشند. خوشه های 3 و 4 در قسمت های میانی غربی دشت پایین ترین کیفیت را دارا بودند. با توجه به مشکلات مشاهده شده بخصوص در بخش غربی دشت، ضرورت مطالعه ای مفصل جهت مدیریت بهتر کیفیت و کمیت منابع آب در روستاهای بخش غربی دشت گنبد کاووس توصیه می شود.

چکیده انگلیسی:

Water is one the most important resource used by human in the daily life. Iran due to locating in the arid and semi-arid area has a limited water resource. Quality and quantity of water is important in various consumption among drinking, agricultural, industry and sanitation, therefor studying its quality seems essential from a hydrogeochemical viewpoint. In this study data of 38 samples of Gonbad Kavoos and its surrounding has used. The obtained hydrochemical data using graphical diagrams (Piper, Wilcox and scholler diagram) and multivariate statistical analysis (Principal components analysis and clustering analysis) interpreted along the Arc GIS software. Based on Piper diagram most of samples fallen in section 5 (mixing zone) and section 3 (sulfate-chloride and sodium-potassium (saline)). From Wilcox viewpoint (assessment of water quality for agriculture) samples related with west part of Gonbad Kavoos showed the moderate and bad quality. Most of samples related with western part of Gonbad Kavoos from scholler diagram viewpoint (investigation of water quality for drinking) were with inappropriate and completely unpleasant. Clustering analysis led to extraction of two cluster, two first cluster mainly located in eastern part of Gonbad plain with better quality rather than cluster 3 and 4. Cluster 3 and 4 in western part of plain having the worst quality. With regarding observed problems especially in western part of plain, it is recommended a detailed study to improving the management of quality and quantity of water resources in the villages located west part of Gonbad Kavoos.