اثر١٦ هفته تمرين همزمان و رژيم کم‌کالري بر پارامترهاي متابوليکي و التهابي در زنان مبتلا به سندرم متابوليک

محورهای موضوعی : فیزیولوژی ورزش و علم تمرین

مهدی کارگرفرد ¹ , نسیمه فارغ ²

1 - استاد فیزیولوژی ورزش، دانشکده علوم ورزشی، دانشگاه اصفهان، اصفهان ایران
2 - کارشناس ارشد، فیزیولوژی ورزش (تغذیه ورزشی)، گروه علوم ورزشی، دانشکده تربیت بدنی و علوم ورزشی، دانشگاه اصفهان، ایران.

تاریخ دریافت : 1403/03/10 تاریخ پذیرش : 1403/04/20 تاریخ انتشار : 1403/05/04

کلید واژه: مقاومت به انسولين, هموگلوبين گليکوزيله, پروتئين واکنش دهنده سی, تمرين مقاومتي, تمرين تناوبي با شدت بالا,

چکیده مقاله :

سندرم متابوليک، ترکيبي از بيشتر عوامل خطرزاي قلبي عروقي خطرناک از جمله هايپرگليسمي، افزایش کلسترول ليپوپروتئين با چگالي کم، تري گليسريد بالا، فشار خون سيستوليک بالا و افزايش دور کمر است. افزايش تمرينات بدني در پيشگيري، درمان اوليه بيماري های‌قلبي عروقي و سندرم متابوليک به دليل مزاياي محافظت قلبي مرتبط با بهبود آمادگي قلبي تنفسي توصيه شده است. هدف اين پژوهش نيمه تجربي و کاربردي، تحليل اثرات اجرای همزمان تمرينات مقاومتي و تناوبي با شدت بالا بر شاخص‌هاي متابوليک در زنان مسن مبتلا به سندرم متابوليک است. يافته‌هاي پژوهش حاضر نشان مي‌دهد که اجرای همزمان تمرينات مقاومتي و تناوبي با شدت بالا در ترکيب با رژيم کم‌کالري فوايد متابوليکي متعددي در زنان چاق مبتلا به سندرم متابوليک پس از يک مداخله ١٦ هفته‌اي فراهم مي‌کند. اجرای همزمان تمرينات مقاومتي و تناوبي با شدت بالا در ترکيب با رژيم کم‌کالري به طور بالقوه مي‌تواند دستاوردهاي ارزشمندی از جمله بهبود قابل توجه وزن، شاخص توده بدنی، قند خون ناشتا، انسولين، مقاومت به انسولين و پروتئین واکنشگر سی در افراد مبتلا به سندرم متابوليک ايجاد کند.

چکیده انگلیسی:

Metabolic syndrome is a combination of most dangerous cardiovascular risk factors, including hyperglycemia, increased low-density lipoprotein cholesterol, high triglycerides, high systolic blood pressure, and increased waist circumference. Increasing physical activity in the prevention, primary treatment of cardiovascular diseases and metabolic syndrome is recommended due to the benefits of cardiac protection related to improving cardiorespiratory fitness. The aim of this experimental and applied study is to analyze the effects of simultaneous performance of high-intensity interval training and resistance training in combination with a low-calorie diet on metabolic indicators in elderly women with metabolic syndrome. The findings of the present study indicate that simultaneous high-intensity interval training and resistance training in combination with a low-calorie diet provides multiple metabolic benefits in obese women with metabolic syndrome after a 16-week intervention. Simultaneous implementation of high-intensity interval training and resistance training in combination with a low-calorie diet can potentially lead to significant improvements in weight, body mass index, fasting blood sugar, insulin, insulin resistance, and C-reactive protein in people with metabolic syndrome.

منابع و مأخذ:

[1] Agner, V. F. C., Garcia, M. C., Taffarel, A. A., Mourão, C. B., Da Silva, I. P., Da Silva, S. P., et al. (2018). Effects of concurrent training on muscle strength in older adults with metabolic syndrome: a randomized controlled clinical trial. Arch. Gerontol. Geriatr., 75, 158–164.
[2] Alberti, G., Shaw, J., Grundy, S. (2006). The IDF Consensus Worldwide Definition of the Metabolic Syndrome. Brussels: International Diabetes Federation.
[3] Banitalebi, E., Faramarzi, M., Bagheri, L., Kazemi Abdol, R. (2018). Comparison of performing 12 weeks’ resistance training before, after and/or in between aerobic exercise on the hormonal status of aged women: a randomized controlled trial. Horm. Mol. Biol. Clin. Invest., 35:20180020.
[4] Bird, S. R., Hawley, J. A. (2017). Update on the effects of physical activity on insulin sensitivity in humans. BMJ Open Sport Exerc. Med., 2: e000143.
[5] Biswas, A., Oh, P. I., Faulkner, G. E., Bajaj, R. R., Silver, M. A., Mitchell, M. S., and et al. (2015). Sedentary time and its association with risk for disease incidence, mortality, and hospitalization in adults. Ann. Intern. Med., 162, 123–132.
[6] Burini, R. C., Anderson, E., Durstine, J. L., Carson, J. A. (2020). Inflammation, physical activity, and chronic disease: an evolutionary perspective. Sports Med. Health Sci., 2: 1–6.
[7] Cadore, E. L., Menger, E., Teodoro, J. L., Da Silva, L. X. N., Boeno, F. P., Umpierre, D., and et al. (2018). Functional and physiological adaptations following concurrent training using sets with and without concentric failure in elderly men: a randomized clinical trial. Exp. Gerontol., 110: 182–190.
[8] Colato, A., Abreu, F., Medeiros, N., Lemos, L., Dorneles, G., Ramis, T., and et al. (2014). Effects of concurrent training on inflammatory markers and expression of CD4, CD8, and HLA-DR in overweight and obese adults. Journal of exercise science & fitness, 12(2): 55-61.
[9] Eftekhari, E., Zafari, A., Gholami, M. (2015). Physical activity, lipid profiles and leptin. The Journal of sports medicine and physical fitness, 56(4): 465-469.
[10] Furman, D., Campisi, J., Verdin, E., Carrera-Bastos, P., Targ, S., Franceschi, C., and et al. (2019). Chronic inflammation in the etiology of disease across the life span. Nat. Med., 25: 1822–1832.
[11] García-Pinillos, F., Laredo-Aguilera, J. A., Muñoz-Jiménez, M., and Latorre- Román, P. A. (2019). Effects of 12-weeks concurrent high-intensity interval strength and endurance training program on physical performance in healthy older people. J. Strength Cond. Res., 33: 1445–1452.
[12] Gholami, M., Sabaghian-Rad, L., Eftekhari, E., Zafari, A. (2012). The effect of aerobic training with or without calorie restriction on lipid profile in adult obese females. Daneshvar Medicine, 20(4): 27-34.
[13] Gleeson, M., Bishop, N. C., Stensel, D. J., Lindley, M. R., Mastana, S. S., and Nimmo, M. A. (2011). The anti-inflammatory effects of exercise: mechanisms and implications for the prevention and treatment of disease. Nat. Rev. Immunol., 11: 607–615.
[14] Grøntved, A., Hu, F. B. (2011). Television viewing and risk of type II diabetes, cardiovascular disease, and all-cause mortality: a meta-analysis. JAMA, 305: 2448–2455.
[15] Guadalupe-Grau, A., Aznar-Laín, S., Mañas, A., Castellanos, J., Alcázar, J., Ara, I., and et al. (2017). Short- and long-term effects of concurrent strength and HIIT training in octogenarians with COPD. J. Aging Phys. Act., 25: 105–115.
[16] Ingle, L., Mellis, M., Brodie, D., Sandercock, G. R. (2017). Associations between cardiorespiratory fitness and the metabolic syndrome in British men. Heart, 103: 524–528.
[17] Jabbour, G., Iancu, H. D., Mauriege, P., Joanisse, D. R., Martin, L. J. (2017). High-intensity interval training improves performance in young and older individuals by increasing mechanical efficiency. Physiol. Rep., 5: e13232.
[18] Jansson, A. K., Chan, L. X., Lubans, D. R., Duncan, M. J., Plotnikoff, R. C. (2022). Effect of resistance training on HbA1c in adults with type II diabetes mellitus and the moderating effect of changes in muscular strength: a systematic review and meta-analysis. BMJ Open Diabetes Research and Care, 10(2): e002595.
[19] Khalafi, M., Symonds, M. E., Akbari, A. (2021). The impact of exercise training versus caloric restriction on inflammation markers: a systemic review and meta-analysis. Crit. Rev. Food Sci. Nutr., 1–16.
[20] Kökten, T., Hansmannel, F., Ndiaye, N. C., Heba, A., Quilliot, D., Dreumont, N., and et al. (2021). Calorie restriction as a new treatment of inflammatory diseases. Adv. Nutr., 12: 1558–1570.
[21] Lakka, T. A., Laaksonen, D. E. (2007). Physical activity in prevention and treatment of the metabolic syndrome. Appl. Physiol. Nutr. Metab., 32: 76–88.
[22] Lanza, I. R., Short, D. K., Short, K. R., Raghavakaimal, S., Basu, R., Joyner, M. J., and et al. (2008). Endurance exercise as a countermeasure for aging. Diabetes, 57, 2933–2942.
[23] Ossanloo, P., Najar, L., Zafari, A. (2012). The effects of combined training (aerobic dance, step exercise and resistance training) on body fat percent and lipid profiles in sedentary females of Al_zahra University. European Journal of Experimental Biology, 2(5): 1598-1602.
[24] Ossanloo, P., Zafari, A., Najar, L. (2012). The effects of combined training (aerobic dance, step exercise and resistance training) on cardio vascular disease risk factors in sedentary females. Annals of Biological Research, 3(7): 3652-3656.
[25] Ossanloo, P., Zafari, A., Najar, L. (2012). The effects of combined training (aerobic dance, step exercise and resistance training) on body composition in sedentary females. Annals of Biological Research, 3(7): 3667-3670.
[26] Ostman, C., Smart, N. A., Morcos, D., Duller, A., Ridley, W., Jewiss, D. (2017). The effect of exercise training on clinical outcomes in patients with the metabolic syndrome: a systematic review and meta-analysis. Cardiovasc. Diabetol., 16: 110–111.
[27] Ott, B., Skurk, T., Hastreiter, L., Lagkouvardos, I., Fischer, S., Büttner, J., and et al. (2017). Effect of caloric restriction on gut permeability, inflammation markers, and fecal microbiota in obese women. Sci. Rep., 7:11955.
[28] Park, J. H., Moon, J. H., Kim, H. J., Kong, M. H., Oh, Y. H. (2020). Sedentary Lifestyle: overview of Updated Evidence of Potential Health Risks. Korean J. Fam. Med., 41, 365–373.
[29] Pedersen, B. K., Saltin, B. (2015). Exercise as medicine–evidence for prescribing exercise as therapy in 26 different chronic diseases. Scand. J. Med. Sci. Sports, 25: 1–72.
[30] Razavi, R., Parvaresh, A., Abbasi, B., Yaghoobloo, K., Hassanzadeh, A., Mohammadifard, N., and et al. (2021). The alternate-day fasting diet is a more effective approach than a calorie restriction diet on weight loss and hs-CRP levels. Int. J. Vitam. Nutr. Res., 91: 242–250.
[31] Robinson, M. M., Dasari, S., Konopka, A. R., Johnson, M. L., Manjunatha, S., Esponda, R. R., and et al. (2017). Enhanced protein translation underlies improved metabolic and physical adaptations to different exercise training modes in young and old humans. Cell Metab., 25: 581–592.
[32] Thivel, D., Tremblay, A., Genin, P. M., Panahi, S., Rivière, D., Duclos, M. (2018). Physical activity, inactivity, and sedentary behaviors: definitions and implications in occupational health. Front. Public Health, 6:288.
[33] Tremblay, M. S., Aubert, S., Barnes, J. D., Saunders, T. J., Carson, V., Latimer- Cheung, A. E., and et al. (2017). Sedentary behavior research network (SBRN) – terminology consensus project process and outcome. Int. J. Behav. Nutr. Phys. Act., 14:75.
[34] Wewege, M. A., Thom, J. M., Rye, K.-A., Parmenter, B. J. (2018). Aerobic, resistance or combined training: a systematic review and metaanalysis of exercise to reduce cardiovascular risk in adults with metabolic syndrome. Atherosclerosis, 274: 162–171.
[35] Yasar, Z., Dewhurst, S., Hayes, L. D. (2019). Peak power output is similarly recovered after three-and five-days’ rest following sprint interval training in young and older adults. Sports, 7:94.
[36] Zafari, A. (2012). The Chronic Effects of Morning Exercise Training on Coronary Artery Disease Risk Factors. Annals of Biological Research, 3(3): 1388-1392.
[37] Zahedmanesh, F., Zafari, A., Zahedmanesh, F. (2013). The effects of swimming combined training on body composition in academic level athlete's women. European Journal of Experimental Biology, 3(1): 228-231.

متن کامل:



51

 

 

Received: 2024/5/30 Accepted: 2024/7/10 (ISSN: 3060 - 6306)

2024 (Summer), 2 (2): 44-53 DOR:  Research article Journal of Physiology of Training and Sports Injuries ([e-mail])  ([e-mail]) https://sanad.iau.ir/journal/eps

The effects of 16 weeks concurrent training and low-calorie diet on metabolic and inflammatory parameters in women with metabolic syndrome

 

 

Mehdi Kargarfard1, Nasimeh Faregh2

 

1. Professor, Department of Sports Sciences, Faculty of Physical Education and Sports Sciences, Isfahan University, Iran. (Corresponding Author). Email: [e-mail]

2. M.Sc., Exercise Physiology (Sports Nutrition), Department of Sports Sciences, Faculty of Physical Education and Sports Sciences, Isfahan University, Iran. Email: [e-mail]

 

 

 

Abstract:

Metabolic syndrome is a combination of most dangerous cardiovascular risk factors, including hyperglycemia, increased low-density lipoprotein cholesterol, high triglycerides, high systolic blood pressure, and increased waist circumference. Increasing physical activity in the prevention, primary treatment of cardiovascular diseases and metabolic syndrome is recommended due to the benefits of cardiac protection related to improving cardiorespiratory fitness.

The aim of this experimental and applied study is to analyze the effects of simultaneous performance of high-intensity interval training and resistance training in combination with a low-calorie diet on metabolic indicators in elderly women with metabolic syndrome.

The findings of the present study indicate that simultaneous high-intensity interval training and resistance training in combination with a low-calorie diet provides multiple metabolic benefits in obese women with metabolic syndrome after a 16-week intervention.

Simultaneous implementation of high-intensity interval training and resistance training in combination with a low-calorie diet can potentially lead to significant improvements in weight, body mass index, fasting blood sugar, insulin, insulin resistance, and C-reactive protein in people with metabolic syndrome.

 

Keywords: Insulin Resistance, Glycosylated Hemoglobin, C-Reactive Protein, Resistance Training, High-Intensity Interval Training.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

How to Cite: Kargarfard, M., Faregh, N. (2024). The effects of 16 weeks concurrent training and low-calorie diet on metabolic and inflammatory parameters in women with metabolic syndrome. Journal of Physiology of Training and Sports Injuries, 2(2):44-53. [Persian].

 

تاریخ دریافت: 10/3/1403 تاریخ پذیرش: 20/4/1403 مقاله پژوهشی

دورۀ‌ 2 – شماره 2                    تابستان 1403 - صص: 44-53

 

اثر١٦ هفته تمرين همزمان و رژيم کم‌کالري بر پارامترهاي متابوليکي و التهابي در

زنان مبتلا به سندرم متابوليک

 

 

مهدی کارگرفرد 1، نسيمه فارغ2

 

1. استاد فیزیولوژی ورزش، گروه علوم ورزشی، دانشکده تربیت بدنی و علوم ورزشی، دانشگاه اصفهان، ایران. (نویسندۀ مسئول). 

آدرس پست الکترونیک:  [e-mail]

2. کارشناس ارشد، فیزیولوژی ورزش (تغذیه ورزشی)، گروه علوم ورزشی، دانشکده تربیت بدنی و علوم ورزشی، دانشگاه اصفهان، ایران. آدرس پست الکترونیک: [e-mail]

 

 

 

چکیده:

سندرم متابوليک، ترکيبي از بيشتر عوامل خطرزاي قلبي عروقي خطرناک از جمله هايپرگليسمي، افزایش کلسترول ليپوپروتئين با چگالي کم، تري گليسريد بالا، فشار خون سيستوليک بالا و افزايش دور کمر است. افزايش تمرينات بدني در پيشگيري، درمان اوليه بيماري های‌قلبي عروقي و سندرم متابوليک به دليل مزاياي محافظت قلبي مرتبط با بهبود آمادگي قلبي تنفسي توصيه شده است.

هدف اين پژوهش نيمه تجربي و کاربردي، تحليل اثرات اجرای همزمان تمرينات مقاومتي و تناوبي با شدت بالا بر شاخص‌هاي متابوليک در زنان مسن مبتلا به سندرم متابوليک است. 

يافته‌هاي پژوهش حاضر نشان مي‌دهد که اجرای همزمان تمرينات مقاومتي و تناوبي با شدت بالا در ترکيب با رژيم کم‌کالري فوايد متابوليکي متعددي در زنان چاق مبتلا به سندرم متابوليک پس از يک مداخله ١٦ هفته‌اي فراهم مي‌کند. 

اجرای همزمان تمرينات مقاومتي و تناوبي با شدت بالا در ترکيب با رژيم کم‌کالري به طور بالقوه مي‌تواند دستاوردهاي ارزشمندی از جمله بهبود قابل توجه وزن، شاخص توده بدنی، قند خون ناشتا، انسولين، مقاومت به انسولين و پروتئین واکنشگر سی در افراد مبتلا به سندرم متابوليک ايجاد کند.

واژگان کلیدی: مقاومت به انسولين، هموگلوبين گليکوزيله، پروتئين واکنش دهنده سی، تمرين مقاومتي، تمرين تناوبي با شدت بالا.

 

 

 

 

شیوه استناددهی: کارگرفرد، مهدی؛ فارغ، نسیمه. اثر١٦ هفته تمرين همزمان و رژيم‌کم‌کالري بر پارامترهاي متابوليکي و التهابي در زنان مبتلا به سندرم متابوليک. فصلنامه فیزیولوژی تمرین و آسیب های ورزشی، تابستان 1403، 2(2)؛ 44-53.

1. مقدمه

سندرم متابوليک ترکيبي از بيشتر عوامل خطرزاي قلبي عروقي خطرناک از جمله هايپرگليسمي، افزایش کلسترول ليپوپروتئين با چگالي کم، تري گليسريد بالا، فشار خون سيستوليک بالا و افزايش دور کمر است [2]. تحقيقات نشان داده است که کاهش وزن و تمرين ورزشي با کاهش التهاب و مقاومت به انسولين در بيماران چاق و دارای اضافه وزن همراه است [8]. علاوه بر اين، کاهش وزن در زنان داراي اضافه وزن و چاق، با رژيم غذايي يا ورزش، ممکن است سطوح شاخص هاي متابوليکي را تعدیل کند. با اين حال، داده هاي تجربي براي اين فرضيه ها هنوز اندک هستند [12]. 

اثرات ورزش و مداخله تغذيه‌اي بر ترکيب بدن، سلامت متابوليک و عملکرد بدنی در بزرگسالان مبتلا به چاقي مورد بررسي قرار گرفت. آن‌ها دريافتند که ویژگی افراد مبتلا به چاقي سارکوپنيک،  توده عضلاني کم (سارکوپني) و چربي بدنی بالا (چاقي) است. ورزش هوازي، وزن بدن و توده چربي را کاهش داد. به علاوه، تمرين مقاومتي، توده چربي را کاهش و قدرت عضلانی را بهبود بخشيد. ترکيب تمرين هوازي و مقاومتی باعث کاهش توده چربی و بهبود سرعت راه رفتن شد. مداخلات تغذيه اي، به ويژه رژيم غذايي کم کالري با پروتئين بالا نیز توده چربی را کاهش داد، اما بر توده و قدرت عضلاني تأثيري نداشت. علاوه بر تمرينات ورزشي، تغذيه مزاياي اضافي را ارائه نکرد [12]. 

پژوهشگران دريافتند که شواهدي مبني بر اثربخشي تمرينات تناوبي با شدت بالا براي تعديل ترکيب بدن وجود ندارد. به همين دليل، اثرات اجرای تمرينات تناوبي با شدت بالا و حجم کم در مقابل يک تمرين تداومي با شدت متوسط را بر ترکيب بدن و آمادگي قلبي تنفسي در بزرگسالان داراي وزن طبيعي، اضافه وزن و چاق مطالعه کردند. تأثير تمرينات تناوبي با شدت بالا و حجم کم که در آن مقدار کل تمرين انجام شده در طول تمرين بیشتر از ٥٠٠ دقيقه معادل متابوليک در هفته بود را با کنترل غيرورزشي و تمرين تداومي با شدت متوسط ارزيابي کردند. هيچ تفاوتي بين تمرينات تناوبي با شدت بالا و حجم کم و کنترل بدون ورزش روي توده چربي کل بدن، درصد چربي بدن و توده بدون چربي بدن، يا بين تمرينات تناوبي با شدت بالا و حجم کم و تمرين تداومي با شدت متوسط روي توده چربي کل بدن، درصد چربي بدن و توده بدن بدون چربي يافت نشد. با اين حال، تمرينات تناوبي با شدت بالا و حجم کم به طور قابل توجهي آمادگي قلبي تنفسي را در مقايسه با کنترل غيرورزشي بهبود بخشيد. اين داده ها نشان داد که تمرينات تناوبي با شدت بالا و حجم کم در تعديل توده چربي کل بدن يا درصد کل چربي بدن در مقايسه با کنترل غيرورزشي و تمرين تداومي با شدت متوسط ناکارآمد است. يک يافته جديد از این متا آناليز اين بود که به نظر مي‌رسد در مقايسه با يک کنترل بدون ورزش، هيچ اثر قابل توجهي از تمرينات تناوبي با شدت بالا و حجم کم بر توده بدون چربي بدن وجود ندارد، در حالي که بيشتر مطالعات تمايل به بهبود توده بدون چربي بدن با وزن کم داشتند. تمرينات تناوبي با شدت بالا و حجم کم در مقابل تمرين تداومي با شدت متوسط، معني دار نبود. با اين حال، علي‌رغم حجم تمرين کمتر، تمرينات تناوبي با شدت بالا و حجم کم باعث بهبود بيشتر در آمادگي قلبي تنفسي نسبت به کنترل غيرورزشي و تمرين تداومي با شدت متوسط در بزرگسالان با وزن طبيعي، اضافه وزن و چاق شد. بنابراين، به نظر مي‌رسد که تمرينات تناوبي با شدت بالا و حجم کم براي افزايش آمادگي جسماني يک درمان کارآمد از نقطه نظر زمان است، اما براي بهبود ترکيب بدن، این چنین نیست [9].

اثرات تمرين تناوبي شديد با حجم بسيار کم در مقابل تمرين تناوبي شديد با حجم متوسط را در بيماران مبتلا به سندرم متابوليک مورد مطالعه قرار دادند. تعداد ١١٧ بيمار مبتلا به سندرم متابوليک، به‌طور تصادفي، به سه گروه تمرين تناوبي شديد با حجم بسيار کم (٤٠ نفر)، تمرين تناوبي شديد با حجم متوسط (٣٧ نفر) يا غيرفعال (٤٠ نفر) تقسيم شدند. همه گروه ها براي حمايت از کاهش وزن، مشاوره تغذيه‌اي دريافت کردند. حداکثر اکسيژن مصرفي، ترکيب بدن و کيفيت زندگي قبل و بعد از مداخله ارزيابي شد. همه گروه‌ها به طور قابل توجهي وزن بدن را کاهش دادند (تقريبا ٣%)؛ اما فقط در گروه‌هاي تمريني، حداکثر اکسیژن مصرفی و کيفيت زندگي بهبود يافت. تمرين تناوبي با حجم کم، حتي زماني که با شدت متوسط انجام شود، براي بهبود سلامت کارديومتابوليک در بيماران چاق مبتلا به سندرم متابوليک به اندازه کافي موثر است. اين يافته ها نقش حياتي ورزش را در پیشگیری، کنترل و درمان بيماري نشان مي دهد [36]. 

پژوهشگران، اثرات ضد‌التهابي رژيم غذايي و محدوديت کالري را بر پارامترهاي متابوليک، ليپيدها و پروفايل چاقی مورد بررسي قرار دادند. تعداد ١٨ نفر بالغ با سندرم متابوليک و شاخص توده بدن بين ٢٥ تا ٣٥ کيلوگرم بر متر مربع به مدت شش ماه تحت يک رژيم کم کالري متعادل قرار گرفتند تا حداقل ٥ درصد کاهش وزن داشته باشند. پس از کاهش وزن، بهبود قابل توجهي در شاخص توده بدنی، دور کمر، انسولين، قند خون ناشتا و ارزيابي مدل هموستاز مقاومت به انسولين مشاهده شد. تجزيه و تحليل کلسترول ليپوپروتئين با چگالي کم و کلسترول ليپوپروتئين با چگالي بالا تغييري را در ترکيب خود نشان دادند. انتقال تري آسيل گليسرول از کلسترول ليپوپروتئين با چگالي بالا به کلسترول ليپوپروتئين با چگالي کم با کاهش قابل توجهي در سيتوکين هاي پيش التهابي همراه بود که منجر به کاهش کلي امتياز التهابي مي‌شود [37]. 

افزايش تمرينات بدني در پيشگيري و درمان اوليه سندرم متابولیک به دليل مزاياي محافظت قلبي مرتبط با بهبود آمادگي قلبي تنفسي[16، 21، 29] توصيه شده است . نوع و روش تمرين يک نکته مهم تجويز تمرين است. اگرچه، تا به امروز، مطالعات کمي با استفاده از تمرين هوازي تناوبي با شدت بالا انجام شده است [11، 15] و تمرين تداومي با شدت متوسط [24] به‌طور موفقيت آميزي با برنامه تمرين مقاومتي براي بهبود عملکرد قلبي تنفسي ترکيب شده اند. با اين حال، بر اساس دانش ما، مطالعات محدودي اثرات اجرای همزمان تمرينات مقاومتي و تناوبي با شدت بالا در ترکيب با رژيم غذایی کم‌کالري را بر عوامل خطرزاي سندرم متابولیک در زنان مسن ارزیابی نموده‌اند. بنابراين، هدف اين پژوهش، تحليل اثرات تمرين همزمان مقاومتي و تناوبي با شدت بالا در ترکيب با رژيم غذایی کم‌کالري بر شاخص هاي سندرم متابوليک در زنان مسن مبتلا بود.

2. روش پژوهش

مطاله حاضر از نوع نيمه تجربي و کاربردي است که در يک دوره زماني چهار ماهه انجام شد. جامعه آماري تحقيق حاضر را کليه بيماران زن 30 تا 50 سال مبتلا به سندرم متابوليک (براساس تشخيص پزشک معالج) مراجعه کننده به مرکز سلامت سپاهان اصفهان تشکيل دادند. بر اساس معيارهاي ورود و خروج، تعداد ٤٥ بيمار زن مبتلا به سندرم متابوليک، به صورت هدفمند انتخاب شدند، سپس، به صورت تصادفي در سه گروه مساوی و هم‌گن تمرين همزمان (مقاومتي همراه با تناوبي با شدت بالا)، رژيم کم‌کالري و تمرين همزمان همراه با رژيم کم کالري قرار گرفتند. تعداد ٥ نفر از گروه هاي مختلف به دليل مشغله کاري، ابتلاء به آنفلوآنزا، عدم شرکت در يکي از اندازه گيري‌ها یا جلسات تمرینی، از مطالعه خارج شدند. در نهايت، از اطلاعات تعدیل شده مربوط به ٤٠ نفر در تحليل داده ها ( گروه تمرين همزمان به تعداد ١٣ نفر، رژيم کم‌کالري به تعداد ١٤ نفر و تمرين همزمان همراه با رژيم کم کالري به تعداد ١٢ نفر) استفاده شد.

این بانوان، داراي قند خون مساوي یا بيشتر از ١٠٠ ميلي‌گرم بر دسي‌ليتر، اندازه دور کمر مساوي یا بيشتر از ٨٨ سانتي‌متر و مقاومت به انسولين بوده و از رژيم‌هاي غذايي کم‌کالري و مکمل هاي نيروز استفاده نمی‌کردند. در صورت غيبت متوالی یا متناوب، به ترتیب، در سه یا پنج جلسه تمرینی؛ یا بروز هر نوع بیماری حاد موضعی یا سیستمیک متابولیک یا مفصلی یا مانعی که مشارکت در جلسات تمرین یا اندازه گیری را مختل می‌کرد، آزمودنی از پروتکل خارج می‌شد. به علاوه، شرکت در برنامه های تمرینی و فعالیت های بدنی خارج از چهارچوب پروتکل پژوهش و استفاده از هر نوع مداخله رژیم غذایی یا مصرف مکمل های غذایی و دارویی نیز باعث خروج آزمودنی از پروتکل پژوهش می‌شد.

علاوه بر تکمیل فرم رضايت آگاهانه شرکت در تحقيق توسط آزمودنی ها، از پرسشنامه‌های سلامت و ریسک بیماری، میزان فعاليت بدني و يادآمد ٢٤ ساعته رژيم غذايي، به ترتیب، برای تعیین وضعیت سلامتی، میزان فعالیت‌های بدنی و چگونگی رژیم غذایی آزمودنی‌ها استفاده شد. از قدسنج دیواری (با دقت اندازه‌گیری يک سانتي‎متر) و ترازوی دیجیتال (با دقت اندازه‌گیری يک گرم) مدل سکا (ساخت کشور آلمان) جهت تعیین قد و وزن آزمودنی ها استفاده شد. سپس، با استفاده از فرمول رایج، شاخص توده بدنی آزمودنی ها محاسبه شد. بر اساس تقسيم بندي انجمن قلب آمريکا، در صورتي که فردي مبتلا به بيش از سه ويژگي مرتبط با سندرم متابولیک باشد، تشخیص پزشک معالج، سندرم متابوليک است. در اين تحقيق، آزمودنی‌ها، داراي سه ويژگي شاخص سندروم متابولیک شامل چاقي شکمي، قند خون بالا و مقاومت به انسولين و فشارخون بالا بودند.

متغیر هموگلوبين گليکوزيله از طريق روش‌هاي آزمايشگاهي تشخیص پزشکی تخصصی، با استفاده از ماده انعقادي EDTA از نمونه خون آزمودنی‌ها، چهار ساعت پس از انجام نمونه‌گيري، به روش کروماتوگرافي اندازه گيري شد [18]. پروتئین واکنشگر سی به عنوان یک نشانگر التهابي، با کيت آزمايشگاهي تخصصی به روش الايزا اندازه‌گيري شد [8]. 

3. یافته ها

مقايسه ويژگي‌هاي بدني و فيزيولوژيکي گروه‌هاي سه‌گانه به منظور اطمينان از عدم وجود تفاوت‌هاي اوليه بين آن‌ها با استفاده از تحليل واريانس‌ها صورت گرفت. تفاوت معناداري در متغیرهای سن به سال (565/0 = P)، وزن به کیلوگرم (162/0 = P)، شاخص توده بدن برحسب کیلوگرم بر متر مربع (208/0 = P)، گلوکز ناشتای قند خون برحسب ميلي‌گرم بر دسي‌ليتر (519/0 = P)، انسولين برحسب واحد بر ميلي‌ليتر (663/0 = P)، مقاومت به انسولين (965/0 = P)، درصد هموگلوبين گليکوزيله شده (176/0 = P) و پروتئين واکنش‌گر سی برحسب ميلي‌گرم بر دسي‌ليتر (834/0 = P) در مرحله پايه پیش آزمون در بین گروه‌های پژوهش وجود نداشت که اين بيانگر همگني گروه‌ها است.

به منظور مقايسه متغير وزن در مرحله پيش آزمون و پس آزمون به تفکيک گروه‌ها، از روش آماري t همبسته استفاده شد. با توجه به نتایج جدول1، کاهش معناداري در مقادير وزن زنان مبتلا به سندرم متابوليک در هر سه گروه مورد مطالعه پس از ١٦ هفته مداخله در مقايسه با حالت پايه مشاهده شد. نتايج آزمون تحليل کوواريانس در جدول 2 نشان داد که با توجه به اثر معنادار گروه، بين ارزش‌هاي وزن در گروه‌هاي مورد مطالعه پس از ١٦ هفته مداخله تفاوت معناداری وجود دارد. بنابراين، فرض تحقيق مبني بر اثر بخشي ١٦ هفته رژيم کم‌کالري در ترکيب با تمرين همزمان بر وزن زنان مبتلا به سندرم متابوليک تأييد مي‌شود. با توجه به تفاوت بين گروه‌ها، براي مقايسه دو به دوي گروه ها از آزمون تعقيبي بونفروني استفاده شد که نتايج آن در جدول 3 نشان داده شده است. بين مقادير وزن گروه تمرين و رژيم کم‌کـالري با گروه‌هاي تمرين به تنهايي و رژيم کم‌کالري به تنهايي و هم‌چنين گروه رژيم کم‌کالري با گـروه تمـرين بـه تنهايي تفاوت معناداري مشاهده شد.

 

جدول 1. مقايسه وزن قبل و بعد از دوره مطالعه به تفکيک گروه ها

شاخص آماری گروه‌ها	انحراف استاندارد ± میانگین		df	t	p
تمرين همزمان	60/25±7/83	56/13±7/82	١٢	950/7	000/0
تمرين و رژيم کم‌کالري	76/28±3/85	20/16±4/81	11	466/12	000/0
رژيم کم‌کالري	56/25±3/87	54/16±3/84	13	963/10	001/0

 

جدول 2. مقايسه متغير وزن پس از مداخله بين گروه ها

متغير	عامل	ميانگين مجذورات	df	F	p
وزن (کيلوگرم)	اثر پيش آزمون	663/1020	1	03/160	000/0
	* اثر گروه	285/16	2	522/25	000/0

* گروه کنترل به عنوان گروه مرجع در نظر گرفته شده است.

 

جدول 3. نتايج آزمون بونفروني متغير وزن بين گروه ها

متغير	گروه	گروه	اختلاف	معناداري
وزن	تمرين همزمان و رژيم کم‌کالري	تمرين همزمان	302/2-	020/0
		رژیم کم‌کالری	919/0-
	رژیم کم‌کالری	تمرین همزمان	383/1-	000/0

 

جدول 4. مقايسه شاخص توده بدن قبل و بعد از دوره مطالعه

شاخص آماری گروه‌ها	انحراف استاندارد ± میانگین		df	t	p
تمرين همزمان	85/60 ± 1/33	84/15± 1/33	12	10/8	000/0
تمرين و رژيم کم‌کالري	16/81± 2/34	27/42± 2/33	11	26/12	000/0
رژيم کم‌کالري	40/60± 1/34	36/61± 1/33	13	63/10	000/0

 

جدول 5. مقايسه متغير شاخص توده بدن پس از مداخله بين گروه ها

متغير	عامل	ميانگين مجذورات	df	F	p
شاخص توده بدن (کيلوگرم بر متر مربع)	اثر پيش آزمون	755/117	1	63/109	000/0
	* اثر گروه	566/2	2	877/23	000/0

* گروه کنترل به عنوان گروه مرجع در نظر گرفته شده است.

 

جدول 6. نتايج آزمون بونفروني متغير شاخص توده بدن بين گروه ها

متغير	گروه	گروه	اختلاف	معناداري
شاخص توده بدن	تمرين همزمان و  رژيم کم‌کالري	تمرين همزمان	939/0-	000/0
		رژیم کم‌کالری	406/0-	010/0
		رژیم کم‌کالری	تمرین همزمان	532/0-	001/0

 

به منظور مقايسه شاخص توده بدنی در مرحله پيش آزمون و پس آزمون به تفکیک گروه ها، از روش آماري t همبسته استفاده شد. با توجه به نتایج جدول 4، ارزش‌هاي شاخص توده بدنی در سه گروه مورد مطالعه پس از ١٦ هفته مداخله در مقايسه با حالت پايه کاهش معناداري را نشان داد. نتايج آزمون تحليل کوواريانس در جدول 5 نشان داد که با توجه به اثر معنادار گروه، بين ارزش‌هاي شاخص توده بدن در گروه‌هاي مورد مطالعه پس از مداخله ١٦ هفته‌اي تفاوت معناداري وجود دارد. بنابراين، فرض تحقيق مبني بر اثر بخشي شانزده هفته رژيم کم‌کالري در ترکيب با تمرين همزمان بر شاخص توده بدنی زنان مبتلا به سندرم متابوليک تأييد مي‌شود. با توجه به تفاوت معنادار بين گروه ها، براي مقايسه دو به دوي گروه‌ها از آزمون تعقيبي بونفروني استفاده شد که نتايج آن در جدول 6 نشان داده شده است. بين مقادير شاخص تـوده بـدنی در گـروه‌ تمـرين همزمان و رژيم کم‌کالري با گروه‌هاي تمرين همزمان به تنهايي و رژيم کم‌کالري به تنهايي و همچنـين گـروه رژيم کم‌کالري با گروه تمرين همزمان به تنهايي تفاوت معناداري مشاهده شد. 

به منظور مقايسه متغير قند خون ناشتا در مرحله پيش آزمون و پس آزمون به تفکيک گروه‌ها، از روش آماري t همبسته استفاده شد. با توجه به نتایج جدول 7، مقادیر قند خون ناشتا در گروه‌هاي مداخله تمرين به تنهايي و رژيم کم‌کالري در ترکيب با تمرين همزمان پس از ١٦ هفته در مقايسه با حالت پايه کاهش معناداری را نشان داد، در حالي که اين تغيير در گروه کنترل معنادار نبود. نتايج آزمون تحليل کوواريانس در جدول 8، نشان داد که بين مقادير قند خون ناشتا در گروه هاي مورد مطالعه با تعديل پيش آزمون، بعد از يک دوره ١٦ هفته‌اي تفاوت معناداري وجود دارد. بنابراين، فرض تحقيق مبني بر اثر بخشي شانزده هفته رژيم کم‌کالري در ترکيب با تمرين بر قند خون زنان مبتلا به سندرم متابوليک تأييد مي‌شود. با توجه به تفاوت معنادار بين گروه ها، براي مقايسه دو به دوي گروه‌ها از آزمون تعقيبي بونفروني استفاده شد که نتايج آن در جدول 9 نشان داده شده است. بين مقادير قند خون گروه کم‌کالري در ترکيب با تمرين همزمان در مقايسه با گروه رژيم کم‌کالري تفاوت معناداري مشاهده شد.

به منظور مقايسه متغير انسولين ناشتای خون در مرحله پيش آزمون و پس آزمون به تفکیک گروه‌ها، از روش آماري t همبسته استفاده شد. با توجه به نتایج جدول10، مقادير انسولين ناشتای خون در گروه‌های تمرين همزمان و تمرين و رژيم کم‌کالري پس از ١٦ هفته مداخله در مقايسه با حالت پايه کاهش معناداري را نشان داد، در حالی که در گروه رژيم کم‌کالري تغییری را نشان نداد. بر اساس نتايج جدول 11، بين مقادير انسولين خون در گروه‌هاي مورد مطالعه بعد از يک دوره ١٦ هفته‌اي مداخله با کنترل پيش آزمون، تفاوت معناداري وجود دارد. بنابراين، فرض تحقيق مبني بر اثر بخشي شانزده هفته رژيم کم‌کالري در ترکيب با تمرين بر انسولين خون زنان مبتلا به سندرم متابوليک تأييد مي‌شود. با توجه به تفاوت معنادار بين گروه ها، براي مقايسه دو به دوي گروه‌ها از آزمون تعقيبي بونفروني اسـتفاده کـه نتـايج آن در جدول12 نشان داده شده است و فقط بين مقادير انسولين خون گروه تمرين همزمان و رژيم کم‌کالري در مقايسه با گروه کم‌کالري تفاوت معناداري مشاهده شد.

جدول 7. مقايسه قند خون قبل و بعد از دوره مطالعه

شاخص آماری گروه‌	انحراف استاندارد ± میانگین		df	t	p
تمرين همزمان	29/15 ± 11/113	28/85 ± 14/103	12	38/4	001/0
تمرين و رژيم کم‌کالري	25/85 ± 9/112	82/42 ± 9/97	11	56/6	000/0
رژيم کم‌کالري	60/50 ± 7/116	79/29 ± 13/112	13	29/1	217/0

 

جدول 8. مقايسه متغير قند خون ناشتا پس از مداخله بين گروه ها

متغير	عامل	ميانگين مجذورات	df	F	p
قند خون (ميلي گرم بر دسي ليتر)	اثر پيش آزمون	009/2676	1	35/28	000/0
	* اثر گروه	210/400	2	24/4	022/0

* گروه کنترل به عنوان گروه مرجع در نظر گرفته شده است.

 

جدول 9. نتايج آزمون بونفروني متغير قند خون بين گروه ها

متغير	گروه	گروه	اختلاف ميانگين	معناداري
قند خون	تمرين همزمان و  رژیم کم‌کالری	رژیم کم‌کالری	300/11-	019/0
	تمرین همزمان	رژیم کم‌کالری	390/5-	490/0
	تمرین و رژیم کم‌کالری	تمرین همزمان	910/5-	413/0

جدول 10. مقايسه انسولين قبل و بعد از دوره مطالعه

جدول 11. مقايسه متغير انسولين پس از مداخله بين گروه ها

شاخص آماری گروه‌ها	انحراف استاندارد ± میانگین		df	t	p
تمرين همزمان	07/00  2/12	19/18  2/11	12	42/2	032/0
تمرين و رژيم کم‌کالري	17/13  2/12	42/46  1/9	11	77/4	001/0
رژيم کم‌کالري	47/49  1/11	38/22  1/11	13	69/1	113/0

متغير	عامل	ميانگين مجذورات	df	F	p
انسولین  (ميلي لیتر بر ليتر)	اثر پيش آزمون	82/56	1	57/41	000/0
	* اثر گروه	80/16	2	29/12	000/0

* گروه کنترل به عنوان گروه مرجع در نظر گرفته شده است.

 

جدول 12. نتايج آزمون بونفروني متغير انسولين خون بين گروه ها

متغير	گروه	گروه	اختلاف ميانگين	معناداري
انسولين	تمرين و  رژیم کم کالری	تمرین همزمان	79/1-	001/0
	تمرین و رژیم کم‌کالری	رژیم کم کالری	17/2-	000/0

به منظور مقايسه متغير مقاومت به انسولين در مرحله پيش آزمون و پس آزمون به تفکیک گروه ها، از روش آماري t همبسته استفاده شد. با توجه به نتایج جدول 13، مقادیر متغیر مقاومت به انسولين در سه گروه مورد مطالعه پس از ١٦ هفته مداخله در مقايسه با حالت پايه کاهش معناداري را نشان داد. نتايج آزمون تحليل کوواريانس در جدول 14 نشان داد که با توجه به اثر معنادار گروه، بين مقادیر متغیر مقاومت به انسولين در گروه‌هاي مورد مطالعه پس از مداخله ١٦ هفته‌اي تفاوت معناداري وجود دارد. بنابراين، فرض تحقيق مبني بر اثر بخشي شانزده هفته رژيم کم‌کالري در ترکيب با تمرين همزمان بر مقادیر متغیر مقاومت به انسولين زنان مبتلا به سندرم متابوليک تأييد مي‌شود. با توجه به تفاوت معنادار بين گروه ها، براي مقايسه دو به دوي گروه‌ها از آزمون تعقيبي بونفروني استفاده شد که نتايج آن در جدول 15 نشان داده شده است. بين مقادير متغیر مقاومت به انسولين در گـروه‌ تمـرين همزمان و رژيم کم‌کالري با گروه‌هاي تمرين همزمان به تنهايي و رژيم کم‌کالري به تنهايي و همچنـين گـروه رژيم کم‌کالري با گروه تمرين همزمان به تنهايي تفاوت معناداري مشاهده شد.

به منظور مقايسه متغير هموگلوبين گليکوزيله در مرحله پيش آزمون و پس آزمون به تفکيک گروه‌ها، از روش آماري t همبسته استفاده شد. با توجه به نتایج جدول16، کاهش معناداري در مقادير هموگلوبين گليکوزيله شده در گروه‌هاي تمرين همزمان و رژيم کم‌کالري همراه با تمرين همزمان؛ و بدون تغییر در گروه رژيم کم‌کالري پس از ١٦ هفته مداخله در مقايسه با حالت پايه مشاهده شد. با توجه به نتايج آزمون تحليل کوواريانس در جدول 17، تفاوت معناداري بين مقادیر متغیر هموگلوبين گليکوزيله در گروه‌هاي مورد مطالعه بعد از ١٦ هفته با کنترل پيش آزمون وجود داشت. بنابراين، فرض تحقيق مبني بر اثر بخشي ١٦ هفته رژيم کم‌کالري در ترکيب با تمرين همزمان بر هموگلوبين گليکوزيله در زنان مبتلا به سندرم متابوليک تأييد مي‌شود. با توجه به تفاوت معنادار بين گروه ها، براي مقايسه دو به دوي گروه‌ها از آزمون تعقيبي بونفروني استفاده شد که نتايج آن در جدول 18 نشان داده شده است و فقط بين مقادير هموگلوبين گليکوزيله گروه رژيم کم‌کالري در ترکيب با تمرين همزمان در مقايسه با گروه رژيم کم‌کالري تفاوت معناداري مشاهده شد.  

به منظور مقايسه متغير پروتئین واکنشگر سی در مرحله پيش آزمون و پس آزمون به تفکیک گروه ها، از روش آماري t همبسته استفاده شد. با توجه به نتایج جدول 19، مقادیر متغیر پروتئین واکنشگر سی در سه گروه مورد مطالعه پس از ١٦ هفته مداخله در مقايسه با حالت پايه کاهش معناداري را نشان داد. نتايج آزمون تحليل کوواريانس در جدول 20 نشان داد که با توجه به اثر معنادار گروه، بين مقادیر متغیر پروتئین واکنشگر سی در گروه‌هاي مورد مطالعه پس از مداخله ١٦ هفته‌اي تفاوت معناداري وجود دارد. بنابراين، فرض تحقيق مبني بر اثر بخشي شانزده هفته رژيم کم‌کالري در ترکيب با تمرين همزمان بر مقادیر متغیر پروتئین واکنشگر سی زنان مبتلا به سندرم متابوليک تأييد مي‌شود. با توجه به تفاوت معنادار بين گروه ها، براي مقايسه دو به دوي گروه‌ها از آزمون تعقيبي بونفروني استفاده شد که نتايج آن در جدول 21 نشان داده شده است و فقط بين مقادير پروتئین واکنشگر سی گروه رژيم کم‌کالري در ترکيب با تمرين در مقايسه با گروه کم‌کالري تفاوت معناداري مشاهده شد.

جدول 13. مقايسه مقاومت به انسولین قبل و بعد از دوره مطالعه

 

جدول 14. مقايسه متغير مقاومت به انسولین پس از مداخله بين گروه ها

شاخص آماری گروه‌ها	انحراف استاندارد ± میانگین		df	t	p
تمرين همزمان	66/35  0/3	65/86  0/2	12	42/4	001/0
تمرين و رژيم کم‌کالري	70/38  0/3	32/26  0/2	11	82/6	000/0
رژيم کم‌کالري	40/32  0/3	51/10  0/3	13	15/2	050/0

متغير	عامل	ميانگين مجذورات	df	F	p
مقاومت به انسولین	اثر پيش آزمون	465/4	1	71/30	000/0
	* اثر گروه	585/2	2	78/17	000/0

* گروه کنترل به عنوان گروه مرجع در نظر گرفته شده است.

 

جدول 15. نتايج آزمون بونفروني متغير مقاومت به انسولين خون بين گروه ها

متغير	گروه	گروه ها	اختلاف ميانگين	معناداري
مقاومت به انسولین	تمرين و  رژیم کم‌کالری	تمرین	619/0-	001/0
		رژیم کم‌کالری	879/0-	000/0

جدول 16. مقايسه هموگلوبين گليکوزيله قبل و بعد از دوره مطالعه

 

جدول 17. مقايسه متغير هموگلوبين گليکوزيله پس از مداخله بين گروه ها

شاخص آماری گروه‌ها	انحراف استاندارد ± میانگین		df	t	p
تمرين همزمان	71/23  0/6	80/22  0/5	12	703/7-	000/0
تمرين و رژيم کم‌کالري	88/05  0/6	70/40  0/4	11	509/5-	000/0
رژيم کم‌کالري	80/66  0/5	37/31  1/5	13	866/0-	402/0

متغير	عامل	ميانگين مجذورات	df	F	p
مقاومت به انسولین	اثر پيش آزمون	285/3	1	285/3	075/0
	* اثر گروه	707/3	2	797/3	032/0

* گروه کنترل به عنوان گروه مرجع در نظر گرفته شده است.

 

جدول 18. نتايج آزمون بونفروني متغير هموگلوبين گليکوزيله بين گروه ها

متغير	گروه	گروه ها	اختلاف ميانگين	معناداري
هموگلــوبين گليکوزيلـــه	تمرین همزمان	تمرين و رژیم کم‌کالری	755/0-	197/0
		رژیم کم‌کالری	063/1-	034/0

4. بحث و نتیجه گیری

هدف مطالعه حاضر، ارزيابي اثرات ١٦ هفته تمرين همزمان مقاومتي و تناوبي با شدت بالا و رژيم کم‌کالري بر پارامترهاي متابوليکي و التهابي در زنان داراي اضافه وزن مبتلا به سندرم متابوليک بود. براساس يافته‌هاي تحقيقات پیشین، مزاياي سلامتي فعاليت‌هاي ورزشي در پيشگيري و کنترل بسياري از بيماري‌هاي مرتبط با افزايش سن غيرقابل انکار است [9، 23، 25، 29]. فعاليت ورزشي نيز اثرات مثبتی بر سندرم متابوليک به عنوان یک سندرم چند عاملي با حداقل سه مورد از پنج عامل خطرزای شايع بیماری هلی قلبی عروقی مانند پرفشاری خون، ديابت، کلسترول بالا، چاقي احشايي و کاهش لیپوپوتئین با چگالی بالای کلسترول، دارد [16، 21، 29].  با اين حال، تا به امروز اطلاعات اندکی در دانش مربوط به تأثير نوع و شدت فعاليت ورزشي بر سندرم متابوليک وجود دارد [34]. 

با این توصیف، نتایج اين مطالعه نيمه تجربي و کارآزمايي تصادفي ١٦ هفته‌اي نشان داد که رژيم کم‌کالري در ترکيب با تمرين همزمان مقاومتي و تناوبي با شدت بالا منجر به کاهش معناداري در وزن، شاخص توده بدن، عوامل متابوليکي (قند خون ناشتا، انسولين، مقاومت به انسولين و هموگلوبين گليکوزيله شده) و شاخص التهابي پروتئین واکنشگر سی در زنان مبتلا به سندرم متابوليک در مقايسه با گروه کنترل غيرفعال گرديد.

شواهد متعددي تأييد مي‌کنند که افراد بزرگسال و ميانسال مانند افراد جوان‌تر پاسخ‌هاي فيزيولوژيکي، مولکولي و مکانيکي خوبي به تمرينات تناوبي با شدت بالا دارند [17، 31، 35]. بنابراين، تمرين همزمان مقاومتی همراه با تناوبي با شدت بالا، يک اثر کم تا متوسط که ممکن است بواسطه مداخله کوتاه مدت با توجه به دامنه سن محدود شود را آشکار مي‌کند. پروتکل ١٦ هفته اي تمرين همزمان مقاومتی همراه با تناوبي با شدت بالا و رژيم کم‌کالري در تحقيق حاضر، چندين تغيير متابوليکي و التهابي در زنان داراي اضافه وزن مبتلا به سندرم متابوليک ايجاد کرد که با يافته‌هاي تحقيقات قبلي [1، 3، 7، 20، 31] همخواني دارد. اگر چه بني‌طالبي و همکاران (٢٠١٨) در تحقيق خود هيچ‌گونه تفاوت معناداري در برخي متغيرها در زنان سالمند مشاهده نکردند که با يافته‌هاي تحقيق حاضر ناهمسو بود، اما نتايج تحقيق ايشان در کاهش هموگلوبين گليکوزيله، مقاومت به انسولين و پروتئین واکنشگر سی همخواني داشت [3]. اگنر و همکاران (٢٠١٨) هيچ تغيير معناداري در مقادیر گلوکز خون پس از ١٢ هفته تمرين همزمان گزارش نکردند [1]. رابينسون و همکاران (٢٠١٧) نیز هيچ بهبودي در حساسيت انسولين بعد از ١٢ هفته تمرين همزمان با شدت متوسط مشاهده نکردند [31]. دلايل تناقض این نتایج با نتايج تحقيق حاضر را مي‌توان در نوع و شدت پروتکل تمريني، عدم برقراري محدوديت کالري، عدم کنترل رژيم غذايي آزمودني‌ها و نوع جامعه آماري از نظر سن و شاخص توده بدن جستجو کرد. در يک متاآناليز، اوستمن و همکاران (٢٠١٧) با ٤ مطالعه که در آن از تمرين همزمان به مدت ١٣-٣ ماه استفاده کرده بودند، کاهش در دور کمر و عدم تغيير در گلوکز ناشتا را گزارش کردند. آن‌ها پيشنهاد دادند که طول مداخله به عنوان يک عامل مهم محسوب مي‌شود و براي ايجاد تغييرات بيشتر نيازمند توجه بيشتري به آن مي‌باشد [26]؛ اگر چه در همه اين تحقيقات مداخله رژيم غذايي در نظر گرفته نشده بود.

جدول 19. مقايسه پروتئین واکنشگر سی قبل و بعد از دوره مطالعه

 

جدول 20. مقايسه متغير هموگلوبين گليکوزيله پس از مداخله بين گروه ها

شاخص آماری گروه‌ها	انحراف استاندارد ± میانگین		df	t	p
تمرين همزمان	95/60 0/3	06/80  0/2	12	89/2	013/0
تمرين و رژيم کم‌کالري	79/20  0/3	90/08  0/2	11	82/6	000/0
رژيم کم‌کالري	76/26 0/3	87/05 0/3	13	25/2	042/0

متغير	عامل	ميانگين مجذورات	df	F	p
پروتئین واکنشگر سی (میلی گرم بر دسی لیتر)	اثر پيش آزمون	285/16	1	848/35	000/0
	* اثر گروه	798/2	2	159/6	005/0

* گروه کنترل به عنوان گروه مرجع در نظر گرفته شده است.

جدول 21. نتايج آزمون بونفروني متغير پروتئین واکنشگر سی بين گروه ها

متغير	گروه	گروه	اختلاف ميانگين	معناداري
پروتئین واکنشگر سی	تمرين و  رژیم کم‌کالری	تمرین همزمان	402/0-	456/0
		رژیم کم‌کالری	924/0-	004/0

 

 

شواهد قابل توجه اخير توسط رابينسون و همکاران (٢٠١٧) در زمينه فعاليت ورزشي نشان داد که نوع و شدت تمرين همزمان ممکن است پاسخ هاي متابوليکي متفاوت تنظيم بالا دستي در افراد مبتلا به سندرم متابوليکي ايجاد کند [31] و مکانيسم‌هاي فيزيولوژيکي و مولکولي در پاسخ به مداخله ورزشي در تحقيق حاضر را توضيح دهد. براي مثال، تمرين هوازي، آنزيم‌هاي اکسيداتيو ميتوکندريايي را افرايش مي‌دهد که ممکن است با بهبودهايي در حساسيت انسولين با سن ارتباط داشته باشد [22]. از سوی ديگر، تمرين مقاومتي، کاهش مرتبط با سن در رونويسي ژن زنجيره سنگين ميوزين را کاهش و ميزان سنتز پروتئين عضله را افزايش می‌دهد و کيفيت و عملکرد توده عضله اسکلتي را بهبود می‌بخشد که منجر به افزايش اکسيداسيون گلوکز و بهبود حساسيت انسولين مي شود [4]. بنابراين، تمرين همزمان به عنوان يک نوع فعاليت ورزشي که هر دو نوع فعاليت ورزشي را ترکيب مي کند، مي‌تواند بطور بالقوه بسياري از مکانيسم‌هاي فيزيولوژيکي هر دو نوع مداخله را تنظيم کند.

با وجود فوايد متعدد قلبي متابوليکي تمرينات ورزشي، شواهد نشان مي‌دهند که در مقایسه با تمرينات تناوبي با شدت بالا، شدت هاي پايين‌تر تمرین، ممکن است، فعاليت ميتوکندريايي افراد سالم را محدود کند [22، 31]. بنابراين، شدت فعاليت ورزشي نقش مهمي در ميانجيگري حساسيت انسولينی بازي مي‌کند [31]. چندين مطالعه، با استفاده از شدت‌هاي پايين‌تر، عدم وجود اثرات حساسيت انسولينی با تمرينات همزمان را تأييد کردند [31]. در مطالعه حاضر نيز اثرات تمرين همزمان مقاومتی همراه با تناوبي با شدت بالا در ترکيب با رژيم غذايي بر بهبود عوامل متابوليکي بيماران مبتلا به سندرم متابولیک در راستاي مکانيسم مطرح شده بود. از نقطه نظر فيزيولوژيکي، شدت‌هاي تمريني پايين‌تر، فعاليت آنزيم‌های اکسيداتيو ميتوکندريايي را محدود مي‌کند که در نهايت باعث مي‌شود جذب گلوکز توسط عضله اسکلتي کاهش يابد و منجر به افزايش گلوکز پلاسمايي گردد. اين اثرات، حساسيت انسولينی را کاهش و برداشت گلوکز در سلول‌هاي چربي را افزايش مي‌دهد [4، 31]. در مقابل، شدت بالای تمرین، ممکن است اين فرآيند را معکوس کند و منجر به افزايش در حساسيت انسولينی شود و شاخص هاي گلوکز در گردش و برداشت چربي را کاهش دهد. از نظر باليني، اين نتايج می‌تواند اثرات قابل توجهي در بهبود بيماري عروق کرونري به‌ويژه به‌واسطه کاهش در چندين نشانگر متابوليکي سندرم متابولیک و ديابت نوع دو داشته باشد [2].

علاوه بر اين، يافته‌هاي تحقيق حاضر نشان داد که ترکيبي از مداخله تمرين همزمان مقاومتی همراه با تناوبي با شدت بالا و رژيم کم کالري، به‌طور قابل توجهي، سطوح پروتئین واکنشگر سی را در زنان چاق مبتلا به سندرم متابوليک کاهش می‌دهد. در اين مطالعه مشخص شد که تغييرات در سطوح پروتئین واکنشگر سی با رفتار سبک زندگي مرتبط است، در حالي که با سن و شاخص توده بدنی شرکت کنندگان همبستگي نداشت. اين يافته ها حاکي از آن است که رفتار سبک زندگي شرکت کنندگان و به‌ويژه سبک زندگي فعال براي دستيابي به اثرات مفيد مداخله تمرين همزمان مقاومتی همراه با تناوبي با شدت بالا و رژيم کم‌کالري در بهبود نشانگرهاي زيستي التهاب در بزرگسالان داراي اضافه وزن و چاق مهم است. چندين عامل سبک زندگي، از جمله کم تحرکي، رژيم غذايي نامناسب ، بی‌خوابی شبانه، استعمال دخانيات و استرس رواني براي افزایش التهاب سيستميک گزارش شده است. بنابراين، اصلاح سبک زندگي، ممکن است پروتئين‌هاي التهابي را کاهش دهد و سلامت متابوليک را بهبود بخشد [10، 20، 32].

فعاليت ورزشي همراه با رژيم غذايي از مداخلات مهم سبک زندگي سالم است و گزارش شده که نشانگرهاي زيستي التهاب را به طور مستقل يا با هم تنظيم مي‌کنند. نتایج يک مطالعه با رژيم خيلي کم‌کالري به مدت چهار هفته نشان داد که بيومارکرهاي التهابي در زنان چاق کاهش مي‌یابد و اين اثر مفيد رژيم کم‌کالري است که با کاهش وزن قابل توجهي همراه است [27، 33]. در يک کارآزمايي باليني تصادفي گزارش شده است که رژيم اصلاح شده روزه‌داري متناوب، موثرتر از رژيم کم‌کالري در کاهش وزن و سطوح پروتئین واکنشگر سی در بيماران با سندرم متابوليک است [30]. اثر ضد التهابي فعاليت ورزشي ممکن است به کاهش بافت چربي نسبت داده شود. با اين حال، اثر مستقل بر التهاب هنوز مشخص نشده است. شواهد نشان مي دهد که فعاليت ورزشي مي‌تواند به طور مستقيم، بر سلول‌هاي سيستم ايمني بدن به‌واسطه تنظيم واسطه‌هاي التهابي سيستميک بدون تکيه بر کاهش وزن بدن تأثير بگذارد [13]. اين اثر ضد التهابي فعاليت ورزشي، مستقل از کاهش وزن است و مي‌تواند واسطه‌هاي پيش التهابي را مهار و مسيرهاي ضد التهابي و در نتيجه تنظيم حساسيت به انسولين را تحريک کند. با اين وجود، مشخص نيست که آيا ترکيبي از فعاليت ورزشي و محدودیت کالری اثرات مفيد بيشتري نسبت به محدودیت کالری به تنهايي بر سايتوکين هاي التهابي در بزرگسالان چاق دارد. اگرچه فعاليت ورزشي و محدودیت کالری، استراتژي هاي مهمي براي مهار سطح التهاب هستند، توجه به ويژگي‌هاي متفاوت شرکت کنندگان و رفتار سبک زندگي دغدغه اصلي براي دستيابي به هدف مطلوب است. نتایج اين مطالعه نشان داد که ١٦ هفته مداخله نمي‌تواند شاخص التهابي پروتئین واکنشگر سی را در زنان چاق تغيير دهد. در همين راستا، نتایج يک متاآناليز، اثر ترکيبي تمرين همزمان مقاومتی همراه با تناوبي با شدت بالا و رژيم کم کالري بر نشانگرهاي التهاب از جنبه هاي مدت مداخله، نوع فعاليت ورزشي و شاخص توده بدنی را نشان داد، اما تاثير رفتار بي‌تحرکي شرکت کنندگان بر اثربخشي مداخله را فاش نکرد [19]. به خوبي شناخته شده است که رفتار سبک زندگي کم‌تحرک علت اصلي چاقي است و چاقي و کم‌تحرکي به شدت با توسعه بيماري هاي مرتبط با التهاب همراه است [28]. جدا از اين واقعيت که چاقي مي‌تواند باعث التهاب مزمن شود، رفتار بي‌تحرکي نيز به التهاب مزمن و بيماري‌هاي التهابي کمک مي‌کند [6]. بزرگسالاني که رفتار بي‌تحرکي براي مدت طولاني دارند، ممکن است سلامت متابوليک مختل داشته باشند و نتوانند از فعاليت ورزشي يا ساير مداخلات بهره‌مند شوند. نتایج مطالعات قبلي نشان داده است که رفتار کم‌تحرک طولاني‌مدت مي‌تواند منجر به التهاب بافت چربي زير جلدي شود و پيامدهاي منفي براي سلامتي، از جمله ديابت نوع دو، چاقي، فشار خون بالا و بيماري عروق قلبي به همراه داشته باشد [5، 14].

تحقيق حاضر داراي چندين نقاط قوت، شامل، طولاني بودن مدت مطالعه، طراحي تصادفي گروه‌هاي مورد بررسي و ابزارها و آزمون هاي اندازه‌گيري معتبر و پايا بود. در مقابل، مطالعه حاضر داراي محدوديت‌هايي نيز بود که شامل ارزيابي اصلاح رژيم غذايي بيماران در طول دوره مداخله بر اساس سوابق غذايي خود گزارش‌دهي بيماران، تعداد کم آزمودني‌ها در هر گروه براي دستيابي به نتيجه قطعي و نبود ابزار معتبر براي ارزيابي ميزان کالري دريافتي گزارش شده توسط بيماران بود. با این توصیف، يافته هاي پژوهش حاضر نشان داد که تمرين همزمان مقاومتی همراه با تناوبي با شدت بالا در ترکيب با رژيم کم‌کالري فوايد متابوليکي متعددي در زنان چاق مبتلا به سندرو متابولیک پس از يک مداخله ١٦ هفته‌اي فراهم مي‌کند. علاوه بر اين، تمرين همزمان در ترکيب با رژيم کم‌کالري به طور بالقوه مي‌تواند دستاوردهاي بالاتري از جمله بهبودهاي قابل توجه در وزن، شاخص توده بدن، قند خون ناشتا، انسولين، مقاومت به انسولين و پروتئین واکنشگر سی در افراد مبتلا به سندرم متابولیک ايجاد کند. با اين حال، شواهد تجربي بیشتری از مطالعات مداخله‌ای طولاني مدت براي تاييد اين نتايج مورد نياز است. علاوه بر اين، نتايج پژوهش حاضر نشان داد که هر دو مداخله تمرين همزمان و رژيم کم‌کالري از عوامل اساسي در هنگام طراحي و تجويز يک برنامه ورزشي در افراد مبتلا به سندرم متابولیک است.

تضاد منافع

نویسندگان اعلام می‌دارند که هیچ‌گونه تضاد منافعی وجود ندارد.

منابع

 

[1] Agner, V. F. C., Garcia, M. C., Taffarel, A. A., Mourão, C. B., Da Silva, I. P., Da Silva, S. P., et al. (2018). Effects of concurrent training on muscle strength in older adults with metabolic syndrome: a randomized controlled clinical trial. Arch. Gerontol. Geriatr., 75, 158–164.

[2] Alberti, G., Shaw, J., Grundy, S. (2006). The IDF Consensus Worldwide Definition of the Metabolic Syndrome. Brussels: International Diabetes Federation.

[3] Banitalebi, E., Faramarzi, M., Bagheri, L., Kazemi Abdol, R. (2018). Comparison of performing 12 weeks’ resistance training before, after and/or in between aerobic exercise on the hormonal status of aged women: a randomized controlled trial. Horm. Mol. Biol. Clin. Invest., 35:20180020.

[4] Bird, S. R., Hawley, J. A. (2017). Update on the effects of physical activity on insulin sensitivity in humans. BMJ Open Sport Exerc. Med., 2: e000143.

[5] Biswas, A., Oh, P. I., Faulkner, G. E., Bajaj, R. R., Silver, M. A., Mitchell, M. S., and et al. (2015). Sedentary time and its association with risk for disease incidence, mortality, and hospitalization in adults. Ann. Intern. Med., 162, 123–132.

[6] Burini, R. C., Anderson, E., Durstine, J. L., Carson, J. A. (2020). Inflammation, physical activity, and chronic disease: an evolutionary perspective. Sports Med. Health Sci., 2: 1–6.

[7] Cadore, E. L., Menger, E., Teodoro, J. L., Da Silva, L. X. N., Boeno, F. P., Umpierre, D., and et al. (2018). Functional and physiological adaptations following concurrent training using sets with and without concentric failure in elderly men: a randomized clinical trial. Exp. Gerontol., 110: 182–190.

[8] Colato, A., Abreu, F., Medeiros, N., Lemos, L., Dorneles, G., Ramis, T., and et al. (2014). Effects of concurrent training on inflammatory markers and expression of CD4, CD8, and HLA-DR in overweight and obese adults. Journal of exercise science & fitness, 12(2): 55-61.

[9] Eftekhari, E., Zafari, A., Gholami, M. (2015). Physical activity, lipid profiles and leptin. The Journal of sports medicine and physical fitness, 56(4): 465-469.

[10] Furman, D., Campisi, J., Verdin, E., Carrera-Bastos, P., Targ, S., Franceschi, C., and et al. (2019). Chronic inflammation in the etiology of disease across the life span. Nat. Med., 25: 1822–1832.

[11] García-Pinillos, F., Laredo-Aguilera, J. A., Muñoz-Jiménez, M., and Latorre- Román, P. A. (2019). Effects of 12-weeks concurrent high-intensity interval strength and endurance training program on physical performance in healthy older people. J. Strength Cond. Res., 33: 1445–1452.

[12] Gholami, M., Sabaghian-Rad, L., Eftekhari, E., Zafari, A. (2012). The effect of aerobic training with or without calorie restriction on lipid profile in adult obese females. Daneshvar Medicine, 20(4): 27-34.

[13] Gleeson, M., Bishop, N. C., Stensel, D. J., Lindley, M. R., Mastana, S. S., and Nimmo, M. A. (2011). The anti-inflammatory effects of exercise: mechanisms and implications for the prevention and treatment of disease. Nat. Rev. Immunol., 11: 607–615.

[14] Grøntved, A., Hu, F. B. (2011). Television viewing and risk of type II diabetes, cardiovascular disease, and all-cause mortality: a meta-analysis. JAMA, 305: 2448–2455.

[15] Guadalupe-Grau, A., Aznar-Laín, S., Mañas, A., Castellanos, J., Alcázar, J., Ara, I., and et al. (2017). Short- and long-term effects of concurrent strength and HIIT training in octogenarians with COPD. J. Aging Phys. Act., 25: 105–115.

[16] Ingle, L., Mellis, M., Brodie, D., Sandercock, G. R. (2017). Associations between cardiorespiratory fitness and the metabolic syndrome in British men. Heart, 103: 524–528.

[17] Jabbour, G., Iancu, H. D., Mauriege, P., Joanisse, D. R., Martin, L. J. (2017). High-intensity interval training improves performance in young and older individuals by increasing mechanical efficiency. Physiol. Rep., 5: e13232.

[18] Jansson, A. K., Chan, L. X., Lubans, D. R., Duncan, M. J., Plotnikoff, R. C. (2022). Effect of resistance training on HbA1c in adults with type II diabetes mellitus and the moderating effect of changes in muscular strength: a systematic review and meta-analysis. BMJ Open Diabetes Research and Care, 10(2): e002595.

[19] Khalafi, M., Symonds, M. E., Akbari, A. (2021). The impact of exercise training versus caloric restriction on inflammation markers: a systemic review and meta-analysis. Crit. Rev. Food Sci. Nutr., 1–16.

[20] Kökten, T., Hansmannel, F., Ndiaye, N. C., Heba, A., Quilliot, D., Dreumont, N., and et al. (2021). Calorie restriction as a new treatment of inflammatory diseases. Adv. Nutr., 12: 1558–1570.

[21] Lakka, T. A., Laaksonen, D. E. (2007). Physical activity in prevention and treatment of the metabolic syndrome. Appl. Physiol. Nutr. Metab., 32: 76–88.

[22] Lanza, I. R., Short, D. K., Short, K. R., Raghavakaimal, S., Basu, R., Joyner, M. J., and et al. (2008). Endurance exercise as a countermeasure for aging. Diabetes, 57, 2933–2942.

[23] Ossanloo, P., Najar, L., Zafari, A. (2012). The effects of combined training (aerobic dance, step exercise and resistance training) on body fat percent and lipid profiles in sedentary females of Al_zahra University. European Journal of Experimental Biology, 2(5): 1598-1602.

[24] Ossanloo, P., Zafari, A., Najar, L. (2012). The effects of combined training (aerobic dance, step exercise and resistance training) on cardio vascular disease risk factors in sedentary females. Annals of Biological Research, 3(7): 3652-3656.

[25] Ossanloo, P., Zafari, A., Najar, L. (2012). The effects of combined training (aerobic dance, step exercise and resistance training) on body composition in sedentary females. Annals of Biological Research, 3(7): 3667-3670.

[26] Ostman, C., Smart, N. A., Morcos, D., Duller, A., Ridley, W., Jewiss, D. (2017). The effect of exercise training on clinical outcomes in patients with the metabolic syndrome: a systematic review and meta-analysis. Cardiovasc. Diabetol., 16: 110–111.

[27] Ott, B., Skurk, T., Hastreiter, L., Lagkouvardos, I., Fischer, S., Büttner, J., and et al. (2017). Effect of caloric restriction on gut permeability, inflammation markers, and fecal microbiota in obese women. Sci. Rep., 7:11955.

[28] Park, J. H., Moon, J. H., Kim, H. J., Kong, M. H., Oh, Y. H. (2020). Sedentary Lifestyle: overview of Updated Evidence of Potential Health Risks. Korean J. Fam. Med., 41, 365–373.

[29] Pedersen, B. K., Saltin, B. (2015). Exercise as medicine–evidence for prescribing exercise as therapy in 26 different chronic diseases. Scand. J. Med. Sci. Sports, 25: 1–72.

[30] Razavi, R., Parvaresh, A., Abbasi, B., Yaghoobloo, K., Hassanzadeh, A., Mohammadifard, N., and et al. (2021). The alternate-day fasting diet is a more effective approach than a calorie restriction diet on weight loss and hs-CRP levels. Int. J. Vitam. Nutr. Res., 91: 242–250.

[31] Robinson, M. M., Dasari, S., Konopka, A. R., Johnson, M. L., Manjunatha, S., Esponda, R. R., and et al. (2017). Enhanced protein translation underlies improved metabolic and physical adaptations to different exercise training modes in young and old humans. Cell Metab., 25: 581–592.

[32] Thivel, D., Tremblay, A., Genin, P. M., Panahi, S., Rivière, D., Duclos, M. (2018). Physical activity, inactivity, and sedentary behaviors: definitions and implications in occupational health. Front. Public Health, 6:288.

[33] Tremblay, M. S., Aubert, S., Barnes, J. D., Saunders, T. J., Carson, V., Latimer- Cheung, A. E., and et al. (2017). Sedentary behavior research network (SBRN) – terminology consensus project process and outcome. Int. J. Behav. Nutr. Phys. Act., 14:75.

[34] Wewege, M. A., Thom, J. M., Rye, K.-A., Parmenter, B. J. (2018). Aerobic, resistance or combined training: a systematic review and metaanalysis of exercise to reduce cardiovascular risk in adults with metabolic syndrome. Atherosclerosis, 274: 162–171.

[35] Yasar, Z., Dewhurst, S., Hayes, L. D. (2019). Peak power output is similarly recovered after three-and five-days’ rest following sprint interval training in young and older adults. Sports, 7:94.

[36] Zafari, A. (2012). The Chronic Effects of Morning Exercise Training on Coronary Artery Disease Risk Factors. Annals of Biological Research, 3(3): 1388-1392.

[37] Zahedmanesh, F., Zafari, A., Zahedmanesh, F. (2013). The effects of swimming combined training on body composition in academic level athlete's women. European Journal of Experimental Biology, 3(1): 228-231.

فصلنامه فیزیولوژی تمرین و آسیب های ورزشی؛ تابستان 1403 ، 2(2).

 

---