تحلیل محتوای کتاب درسی قرآن و پیام های آسمانی دوره ابتدایی براساس مولفه سلامت اجتماعی

محورهای موضوعی : علوم تربیتی

,, امیر عظیمی گلوگاهی ¹ (گروه علوم تربیتی، واحد بندر گز، دانشگاه آزاد اسلامی، بندر گز، ایران(نویسنده مسئول) [e-mail])
معصومه باقرپور ² (گروه علوم تربیتی، واحد بندر گز، دانشگاه آزاد اسلامی، بندر گز، ایران)

تاریخ دریافت : 1402/04/03 تاریخ پذیرش : 1402/09/27 تاریخ انتشار : 1403/04/03

کلید واژه: سلامت اجتماعی, کتاب درسی قرآن, پیام های آسمانی,

چکیده مقاله :

تحقیق حاضر با هدف بررسی تحلیل محتوای کتاب درسی قرآن و پیام های آسمانی دوره ابتدایی براساس مولفه های سلامت اجتماعی صورت گرفت. از حیث هدف کاربردی و روش تحقیق توصیفی از نوع تحلیل محتوا است. جامعه آماری پژوهش، تعداد12 جلد کتاب های درسی قرآن و پیام های آسمانی دوره ابتدایی درسال تحصیلی 1401- 1400 می باشد. بدین ترتیب کل جامعه آماری به لحاظ توجه به سلامت اجتماعی و مؤلفه های آن مورد بررسی و تحلیل محتوا قرار گرفته است و معیار توصیف، توجه به سلامت اجتماعی و مولفه های آن بود لذا نمونه گیری به شیوه هدفمند انجام شد. در این مرحله داده های حاصل از فرم تحلیل محتوا، طبقه بندی و از آمار توصیفی (جداول فراونی، درصد و میانگین) و تحلیل کیفی استفاده شد. یافته ها نشان داد از مجموع فراوانی مولفه های سلامت اجتماعی درکتاب درسی قرآن دوره ابتدایی برابر21مورد بوده است.که 14درصد مربوط به شکوفایی اجتماعی، 9درصد مربوط به انطباق اجتماعی، 24درصد مربوط به انسجام اجتماعی، 5درصد مربوط به پذیرش اجتماعی و 48درصد مربوط به مشارکت اجتماعی می باشد. مجموع فراوانی مولفه های سلامت اجتماعی درکتاب درسی پیام های آسمانی دوره ابتدایی برابر77مورد بوده است.که 11درصد مربوط به شکوفایی اجتماعی، 23درصد مربوط به انطباق اجتماعی، 27درصد مربوط به انسجام اجتماعی، 10درصد مربوط به پذیرش اجتماعی و 29درصد مربوط به مشارکت اجتماعی می باشد.

چکیده انگلیسی:

The present research was conducted with the aim of analyzing the content of the Qur'an textbook and the heavenly messages of the elementary school based on the components of social health. In terms of practical purpose and descriptive research method, it is content analysis type. The statistical population of the research is the number of 12 volumes of textbooks of the Qur'an and the heavenly messages of the elementary school in the academic year of 2023. In this way, the entire statistical population has been examined and content analyzed in terms of attention to social health and its components, and the description criterion was attention to social health and its components, so sampling was done in a targeted manner. At this stage, the data obtained from the content analysis form was classified, and descriptive statistics (Fraud tables, percentages and averages) and qualitative analysis were used. The findings showed that the total frequency of social health components in the elementary Quran textbook was equal to 21 items. 14% related to social prosperity, 9% related to social adaptation, 24% related to social cohesion, 5% related to social acceptance and 48% related to social participation. is. The total frequency of social health components in the textbook of Heavenly Messages of the elementary school is equal to 77 items. Of which 11% are related to social prosperity, 23% are related to social adaptation, 27% are related to social cohesion, 10% are related to social acceptance and 29% are related to social participation.

متن کامل:



7

 

 

 

تحلیل محتوای کتاب درسی قرآن و پیام های آسمانی دوره ابتدایی براساس مولفه سلامت اجتماعی

 

 

 

 

چكيده

تحقیق حاضر با هدف بررسی تحلیل محتوای کتاب درسی قرآن و پیام های آسمانی دوره ابتدایی براساس مولفه های سلامت اجتماعی صورت گرفت. از حیث هدف کاربردی و روش تحقیق توصیفی از نوع تحلیل محتوا است. جامعه آماري پژوهش، تعداد 11 جلد کتاب هاي درسی قرآن و پیام های آسمانی دوره ابتدایی درسال  تحصیلی 1401- 1400 می باشد. بدین ترتیب کل جامعه آماري به لحاظ توجه به سلامت اجتماعی و مؤلفه هاي آن  مورد بررسی و تحلیل محتوا مضمون قرار گرفته است و معیار توصیف، توجه به سلامت اجتماعی و مولفه های آن بود. در این مرحله داده های حاصل از فرم تحلیل محتوا مضمون، طبقه بندی و از آمار توصیفی (جداول فراونی، درصد و میانگین) و تحلیل کیفی استفاده شد. یافته ها  نشان داد از مجموع فراوانی مولفه های سلامت اجتماعی  درکتاب درسی قرآن دوره ابتدایی برابر21مورد بوده است.که 14درصد مربوط به شکوفایی اجتماعی، 9درصد مربوط به انطباق اجتماعی، 24درصد مربوط به انسجام اجتماعی، 5درصد مربوط به پذیرش اجتماعی و 48درصد مربوط به مشارکت اجتماعی می باشد. مجموع فراوانی مولفه های سلامت اجتماعی  درکتاب درسی پیام های آسمانی دوره ابتدایی برابر77مورد بوده است.که 11درصد مربوط به شکوفایی اجتماعی، 23درصد مربوط به انطباق اجتماعی، 27درصد مربوط به انسجام اجتماعی، 10درصد مربوط به پذیرش اجتماعی و 29درصد مربوط به مشارکت اجتماعی می باشد.

واژگان کلیدی: کتاب درسی قرآن؛ پیام های آسمانی؛ سلامت اجتماعی

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه

 مهم ترین دوره تحصیلی در تمام نظام های آموزش پرورش جهان ، دوره ابتدایی است ، زیرا بیشترین شکل گیری شخصیت و رشد همه جانبه فرد در جامعه در این دوره صورت می گیرد. دوره ابتدایی، دوره تکاملی خانواده با کودک سن مدرسه طبق نظریه تکامل خانواده دووال، در رشد مفاهیم و معانی اموری كه كودک در زندگی روزمره با آن مواجه است، نقش مهمی بر عهده دارد(مرادی و همکاران،1394) این دوره تدوام بخش تکوین شناختی، زیستی و اجتماعی كودک در جامعه می باشد و دوره ای است كه در آن ، فرصت و موقعیت مناسبی برای تحصیل ، تربیت و یادگیری شیوه ارتباط صحیح با دیگران برای كودک فراهم می گردد و استعداد های هر كودک به تدریج شکوفا می شود(عظیمی، 1401، ص 84).  و نقش بسزایی در سلامت اجتماعی کودک دارد. یکی از ﻣﺤﻮرﻫﺎي ارزﯾﺎبی ﺳﻼﻣﺖ اﺟﺘﻤﺎعی ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ، ﺳﻼﻣﺖاﺟﺘﻤﺎعی اﻓﺮاد آن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ وﯾژه کودکان آن ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ. ﺳﻼﻣﺖ اﺟﺘﻤﺎعیﻧﻘﺶ ﻣﻬمی درﺗﻀﻤﯿن پویایی و کارامدی کودکان ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ دارد. (مرادی و همکاران،1394) بر همین اساس نیز متخصصان تعلیم و تربیت در هر جامعه اي اعتقاد دارند که شکوفایی و سعادت و رشد اجتماع به کمک نظام تربیتی مترقی، علمی و سالم حاصل می گردد . چنین امکانی هنگامی فراهم خواهد شد که دست اندرکاران نظام آموزشی جهت دست یابی به این مهم به برنامه ریزي سنجیده آموزشی و درسی اقدام نمایند در همین راستا محتواي برنامه هاي درسی در برگیرنده اساسی ترین خط مشی هاي اجرایی براي نیل به هدف هاي تعلیم و تربیت هستند(پورظهیر، 1395).

روش تحلیل محتوا از پرکاربردترین روشهای تحقیق در مطالعات علوم اجتماعی، رفتاری و انسانی است. در نظام آموزشی فعلی کشور،کتاب درسی مهمترین ابزار آموزش و در بردارنده­ی محتوای برنامه های درسی است(کریمیان،1396). یکی از مهمترین کتاب های درسی جهت تحلیل محتوا، کتاب های درسی قرآن و پیام های آسمانی دوره ابتدایی از منظر مولفه های سلامت اجتماعی است. اگر بخواهیم خط مشی های اساسی کتاب های درسی قرآن و پیام های آسمانی دوره ابتدایی را در زمینه چگونگی برخورداری از مولفه های سلامت اجتماعی بازشناسی کنیم، باید به کتاب های درسی مربوطه مراجعه کنیم؛ زیرا در نظام تربیت رسمی و عمومی ایران، بیشتر تجربه ها و فرصت های تربیتی در چارچوب کتاب درسی ارائه، و بیشترین فعالیت ها و تجربه آموزشی دانش آموز و معلم بر محور آن سازماندهی می شود(شربتی، 1401). سلامت اجتماعی به عنوان يکی از ابعاد سلامتی انسان در کنار ابعاد جسمی و روانی نقش مهمی در تعادل زندگی اجتماعی هر انسانی دارد و پوشش فراگیر آن در جامعه می تواند موجبات توسعه ی اجتماعی را فراهم سازد (مینستری ،2012). سلامت اجتماعی این گونه تعریف شده است: ارزش گذاری شرایط یک فرد و کارایی او در جامعه، که این بازتابی از سلامت اجتماعی مثبت می باشد (کییز¹:1998). مولفه های مورداستفاده در پژوهش حاضر بر اساس نظریه کییز که سلامت اجتماعی را پنج بعد انسجام، پذیرش، شکوفایی، مشارکت و انطباق اجتماعی می داند، انتخاب شده است. منظور از انطباق اجتماعی، ارزیابی یک فرد با در نظر گرفتن کیفیت همراهی او با جامعه اطرافش است (کییز، 1998 ). مشارکت اجتماعی عبارت است از ارزیابی ارزش اجتماعی که فرد دارد و شامل این عقیده است که آیا فرد جزیی مهم از جامعه است و چه ارزشی را به جهان خود اضافه می کند. انسجام اجتماعی قابل قیاس با بی معنا بودن زندگی است و شامل دیدگاه هایی می شود که جامعه قابل سنجش و قابل پیش بینی است. از حیث روان شناختی، افراد سالم زندگی شخصی خود را با معنا و منسجم می بینند. شکوفایی اجتماعی، شامل درک افراد از این موضوع است که آنها هم از رشد اجتماعی سود خواهند برد و این که نهادها و افراد حاضر در جامعه به شکلی در حال شکوفایی اند که نوید توسعه بهینه را می دهد. پذیرش اجتماعی نسخه اجتماعی پذیرش خود است. افرادی که نگرش مثبتی به شخصیت خود دارند و جنبه های خوب و بد زندگی خود را توامان می پذیرند نمونه هایی از سلامت روانی و اجتماعی هستند (بهراد فر و جوادی، 1397). به نظر می­رسد، سلامت اجتماعی و مولفه های آنها از جمله متغیرهای هستند که در سازمان آموزش و پرورش و بخصوص کتاب های درسی قرآن و پیام های آسمانی دوره ابتدایی باید جایگاه ویژه ای داشته باشد؛ چراکه محتواي برنامه هاي درسی باید به گونه اي طراحی و تدوین شود، تا نیاز به برقراري ارتباطات اجتماعی را در دانش­آموزان ارتقاء دهد. 

نتایج پژوهش­ها نشان داد سلامت اجتماعی زمانی محقق خواهد شدکه توجه ویژه ای به شکل گیری رابطه سرمایه اجتماعی، سیاستگذاری و آموزشی با هم شود و چگونگی رابطه آنها با مولفه های سلامت اجتماعی، نقش تعییین کننده ای در تحقق سلامت اجتماعی خواهد داشت (نصراله زاده و جعفرزاده 1399). ایزدی و همکاران (1389) در مطالعه­ای با عنوان تجزیه و تحلیل محتوای کتاب های درسی دوره ابتدایی(فارسی (بخوانیم), فارسی (بنویسیم), علوم, هدیه های آسمانی, هدیه های آسمانی (کتاب کار(, قرآن و تعلیمات اجتماعی) بر اساس مولفه های آموزش سلامت، نشان دادند، مولفه ورزش و تحرک بدنی بیش ازسایر مولفه ها توجه شده و کمترین میزان توجه به مساله بیماری ها مربوط بوده است؛ ضمن اینکه هر یک ازشاخص های مولفه های مذکور به صورت متوازن مورد توجه قرار نگرفته و کتاب های درسی به یک نسبت مولفه های آموزش سلامت را پوشش نداده اند. همچنین نتایج پژوهش آشوری و همکاران (1396) با عنوان تحلیل محتوای کتاب های درسی دوره ابتدایی بر اساس مولفه های آموزش وسلامتی دانش آموزان ابتدایی نشان دادند، مولفه ورزش و تحرک بدنی بیش ازسایر مولفه ها توجه شده و کمترین میزان توجه به مساله بیماری ها مربوط بوده است؛ ضمن اینکه هر یک ازشاخص های مولفه های مذکور به صورت متوازن مورد توجه قرار نگرفته و کتاب های درسی به یک نسبت مولفه های آموزش سلامت را پوشش نداده اند. عظیمی(1401) درپژوهشی به بررسی تحلیل محتوای کتاب های هدیه های آسمانی بر اساس مولفه های آموزش بهداشت و ارتقای سلامت دانش آموزان چهارم و پنجم و شش دوره  ابتدایی پرداخت.یافته های حاصل از فراوانی نشان می دهند که بیشترین ضریب بهنجار  در بین مولفه های  سلامت  در پایه چهارم ، پنجم و شش دوره  ابتدایی مربوط به مولفه سلامت روان  با مقدار (17/3) و کمترین  ضریب اهمیت به  کنترل و پیشگیری از بیماری ها و معلویت   مجموعا  با  مقدار (1%)می باشد. لذا از آنجایی که سلامت اجتماعی در جامعه یکی از اساسی ترین نیازهای فرد و جامعه است، فقدان آن پیامدهای ناگواری برای سلامتی افراد جامعه در پی دارد بر همین اساس تحقیق حاضر در پی پاسخگویی به این سوال است که میزان برخورداری کتاب های درسی قرآن و پیام های آسمانی دوره ابتدایی براساس مولفه های سلامت اجتماعی به چه میزان است؟ 

روش پژوهش

از حیث هدف کاربردی و روش تحقیق توصیفی از نوع تحلیل محتوا است. جامعه آماري پژوهش، تعداد 11 جلد کتاب هاي درسی قرآن و پیام های آسمانی دوره ابتدایی درسال  تحصیلی 1401- 1400 می باشد. کل جامعه آماري به لحاظ توجه به مولفه های سلامت اجتماعی آنها مورد بررسی و تحلیل محتوا مضمون قرار گرفت و معیار توصیف، توجه به سلامت اجتماعی و مفاهیم و مولفه های آن می باشد. این کتاب ها با توجه به ماهیت موضوع انتخاب شدند. در پژوهش حاضر براي تحلیل کتاب هاي درسی قرآن و پیام های آسمانی دوره ابتدایی به لحاظ   مولفه های سلامت اجتماعی از فهرست وارسی یا همان فرم تحلیل محتوا مضمون (فهرست وارسی را به نام هاي چک لیست، سیاهه رفتار، فهرست بررسی و فهرست بازبینی نیز می نامند) استفاده شد. فرم تحلیل محتوا که از انواع ابزارهاي سنجش مشاهده اي است توسط محقق و معلمین کتاب هاي درسی قرآن و پیام های آسمانی دوره ابتدایی با توجه به اهداف و انتظارهایی که در هر فعالیت آموزشی، مهارتی و نگرشی که از دانش آموزان در 6 دوره تحصیلی وجود دارد با سنجه هاي ساده، قابل فهم، روشن و مشخص به صورت فهرستی فراهم  خواهد شد. مؤلفه ها و شاخص های اصلی این فهرست بر اساس اهداف آموزشی کتاب هاي درسی قرآن و پیام های آسمانی دوره ابتدایی است. براي تحليل محتواي كتاب هدیه های آسمانی دوره ابتدایی از منظر مولفه های سلامت اجتماعی ، از واحد تحليل، مضمون استفاده شد. به این صورت که ابتدا فهرست وارسی نسبتاً کوتاه تنظیم شد، دوم این که در این فهرست هر یک ازمواد یا سنجه ها ی مورد ارزشیابی به طور کاملاً روشن بیان شد، سوم این که هر مولفه در نظر گرفته شده تنها بر یک رفتار و یا یک ویژگی قابل مشاهده تاکید داشت، همچنین فقط ویژگی هاي مهم در فهرست وارسی منظور شد و نیز سنجه هاي فهرست وارسی به گونه اي تنظیم شد که کل فهرست را بتوان به سادگی مورد استفاده قرار داد و بررسی و تحلیل محتواي کتاب هاي درسی قرآن و پیام های آسمانی دوره ابتدایی به ترتیب زیر اجرا گردید: الف- مطالعه مبانی علمی و مفاهیم  مرتبط با مولفه های  سلامت اجتماعی : در این مرحله مبانی علمی و مفاهیم و نظریه هاي مربوط با  سلامت اجتماعی در کتاب هاي درسی قرآن و پیام های آسمانی دوره ابتدایی مورد بررسی قرار گرفت. ب- ساخت فهرست وارسی  و تهیه فرم تحلیل محتوا: در این مرحله با توجه به مبانی علمی و هدف هاي تحقیق، فهرست وارسی تحلیل محتوا ساخته خواهد شد که این فرم  5 مولفه سلامت اجتماعی (شکوفایی اجتماعی، انطباق اجتماعی، انسجام اجتماعی ، پذیرش اجتماعی، مشارکت اجتماعی) است. محقق جهت تهیه  تولید یک فهرست وارسی خوب بر اساس  مولفه اصلی شناسایی شده سلامت اجتماعی با کمک  معلمین آموزش دهنده  کتاب های درسی قرآن و پیام های آسمانی رعایت سه نکته  را مورد توجه قرار داد: اول اینکه هر یک از انتظارات خود را در زمینه آموزشی یا سایر زمینه ها تهیه نمود به گونه اي که به تحقق این انتظارات بیانجامد؛ در مرحله بعد فعالیت ها و شواهد تحقق انتظار آموزشی ملاك مورد نظر، به صورت عبارت ها و جملات کوتاه ولی واضح و قابل مشاهده نوشته شد و سوم اینکه ترتیب زمانی مواد و سنجه هاي فهرست وارسی رعایت خواهد  شد. ج- تعیین واحدهاي تحلیل: مضمون ها به عنوان واحد تحلیل در نظر گرفته شده اند. مضمون ترکیبی خاص از واژه ها و افکار به شکل عبارت، جمله یا حتی پاراگراف است. عبارت یا مضمون اغلب یک جمله و یا یک گزاره درباره یک چیز است.روایی ابزار اندازه گیری: براي تعيين روايي فهرست وارسي تحليل محتوا، از روش روايي صوري، محتوايي و نظر متخصصان استفاده  شد. به اين ترتيب كه فرم اوليه تحليل محتواي كتاب  های درسی قرآن و پیام های آسمانی دوره ابتدایی از لحاظ توجه به مؤلفه های مورد بحث در اختيار چند نفر از اساتيد (رشته هاي الهیات، علوم قرآنی و علوم تربیتی) براي تغيير و یا  اصلاح قرار  گرفت. پایایی: همچنین براي تأمين پايايي ابزار اندازه گيري از فرمول ويليام اسكات  (1995) استفاده شد(اسکات، 2012).. بدین صورت که فرم تحليل محتوا در اختيار پنج نفر ازصاحبنظران این رشته ( اساتید رشته هاي الهیات، علوم قرآنی و علوم تربیتی) قرار خواهد گرفت و مقدار ضریب توافق آنها بدست  خواهد آمد. در این مرحله داده های حاصل از فرم تحلیل محتوا، طبقه بندی خواهد شد و از آمار توصیفی (جداول فراونی، درصد و میانگین) و تحلیل های کیفی استفاده شد.

 

یافته­ها

تحلیل محتوای کتاب درسی قرآن دوره ابتدایی براساس میزان برخور داری از مولفه های سلامت اجتماعی چگونه است؟

جدول 1. توزیع فراوانی تحلیل محتوای کتاب درسی قرآن دوره ابتدایی براساس میزان برخور داری از مولفه های سلامت اجتماعی

متغیر	شکوفایی اجتماعی	انطباق اجتماعی	انسجام اجتماعی	پذیرش اجتماعی	مشارکت اجتماعی	مجموع
فراوانی	3	2	5	1	10	21
درصد فراوانی	14%	9%	24%	5%	48%	100%

بر اساس جدول شماره 1 مجموع فراوانی مولفه های سلامت اجتماعی درکتاب درسی قرآن دوره ابتدایی برابر21مورد بوده است.که 14درصد مربوط به شکوفایی اجتماعی، 9درصد مربوط به انطباق اجتماعی، 24درصد مربوط به انسجام اجتماعی، 5درصد مربوط به پذیرش اجتماعی و 48درصد مربوط به مشارکت اجتماعی می باشد..

تحلیل محتوای کتاب درسی پیام های آسمانی دوره ابتدایی براساس برخوراری از مولفه های سلامت اجتماعی چگونه است؟

جدول 2. توزیع فراوانی تحلیل محتوای کتاب درسی پیام های اسمانی دوره ابتدایی براساس میزان برخور داری از مولفه های سلامت اجتماعی

متغیر	شکوفایی اجتماعی	انطباق اجتماعی	انسجام اجتماعی	پذیرش اجتماعی	مشارکت اجتماعی	مجموع
فراوانی	9	18	21	8	21	77
درصد فراوانی	11%	23%	27%	10%	29%	100%

بر اساس جدول شماره 2 مجموع فراوانی مولفه های سلامت اجتماعی درکتاب درسی پیام های آسمانی دوره ابتدایی برابر77مورد بوده است.که 11درصد مربوط به شکوفایی اجتماعی، 23درصد مربوط به انطباق اجتماعی، 27درصد مربوط به انسجام اجتماعی، 10درصد مربوط به پذیرش اجتماعی و 29درصد مربوط به مشارکت اجتماعی می باشد.

آنتروپی شانون

برای تحلیل داده‌ها، روش‌های بسیاری ارائه‌شده است که اساس آن‌ها درصدگیری از فراوانی مقوله‌ها است. این روش‌ها مشکلات محاسباتی خاص خود رادارند که از اعتبار نتایج آن‌ها می‌کاهد. در تحقیقات کیفی و تحلیل محتوا از روش انتروپی شانون می‌توان استفاده کرد. روش آنتروپی شانون برگرفته از نظریه دستگاه‌ها است.

جدول3 . ماتريس تصميم‌گیری (X)

مؤلفه‌ها	کتاب درسی قرآن	پیام های اسمانی
شکوفایی اجتماعی	3	9
انطباق اجتماعی	2	18
انسجام اجتماعی	5	21
پذیرش اجتماعی	1	8
مشارکت اجتماعی	10	21

 

 

 

 

 

جدول  4.  وزن نهائي مؤلفه‌ها با انتروپی شانون

شاخص	فراوانی	نرمال	لگاریتم	عدم اطمینان Ej	ضریب اهمیت Wj	رتبه
شکوفایی اجتماعی	11	0.0333	-0.113	0.0296	0.0309	4
انطباق اجتماعی	20	0.0341	-0.117	0.0301	0.0315	3
انسجام اجتماعی	26	0.0370	-0.122	0.0319	0.0333	2
پذیرش اجتماعی	9	0.0296	-0.104	0.0272	0.0284	5
مشارکت اجتماعی	31	0.0407	-0.130	0.0341	0.0355	1

 

بر اساس نتایج به‌دست‌آمده از پژوهش حاضر، مؤلفه‌های ذیل به ترتیب از اهمیت بالاتری در متون، تصاویر و فعالیت‌های کتب مذکور برخوردار بوده است:

مؤلفه مشارکت اجتماعی ، در اولویت اول قرار دارد.

مؤلفه انسجام اجتماعی ، در اولویت دوم قرار دارد.

مؤلفه انطباق اجتماعی ، در اولویت سوم قرار دارد.

بحث و نتیجه­گیری

تحقیق حاضر با هدف بررسی تحلیل محتوای کتاب درسی قرآن و پیام های آسمانی دوره ابتدایی براساس مولفه های سلامت اجتماعی صورت گرفت. از حیث هدف کاربردی و روش تحقیق توصیفی از نوع تحلیل محتوا است. یافته های حاصل از این فرض تحقیق نشان داد یافته های حاصل از این فرض تحقیق نشان داد مجموع فراوانی مولفه های سلامت اجتماعی  درکتاب درسی قرآن دوره ابتدایی برابر21مورد بوده است.که 14درصد مربوط به شکوفایی اجتماعی، 9درصد مربوط به انطباق اجتماعی، 24درصد مربوط به انسجام اجتماعی، 5درصد مربوط به پذیرش اجتماعی و 48درصد مربوط به مشارکت اجتماعی می باشد. این یافته پژوهش همسو با یافته های پژوهش سلطانی فلاح و سعیدی (1399)، ایزگار(2020)، در تبیین این یافته پژوهش باید گفت مهمترین رویکرد برنامه ی جدید آموزش قران، مبنا قرار دادان آموزش جامع قرآن است و در واقع آموزش جامع قرآن فرایندی است برای دست یابی به توانایی قرائت صحیح درک معنا، تدبر در آیات و آشنایی با معارف قرآن به منظور تقویت ایمان عمل صالح و انس با قران کریم . لذا از آنجایی که محتوای کتاب درسی قرآن دارای آيه ها يا عبارت قرآني كوتاه و زيبايي است كه حاوی پيامي بلند و ارزشمند در باره ي  موضوعات اعتقادي، اخلاقي ، تربيتي ، اجتماعي و ... است  به دلیل اینکه قالب شعارگونه دارد، قابل درك براي كودكان است ، موجز و پر معناست و دانش آموزان ابتدایی مي توانند مثال ها و نمونه هايي عملي براي آن ذكر كنند این محتوا می تواند تحقق بخش سلامت اجتماعی در دانش آموزان باشد. از طرفی باید گفت انسان موجودی اجتماعی است که تنها در سایه زندگی اجتماعی می تواند استعدادهایی بارور کند که زمینه ساز تکامل و پیشرفت او به سوی کمال است؛ اما انسان زمانی می تواند از زندگی اجتماعی برای ابزاری برای رسیدن به کمال استفاده کند که هم اجتماع، اجتماعی سالم باشد؛ و هم فرد، که سازنده اصلی این اجتماع است، دارای رفتارهایی هنجار وسالم باشد. به بیان دیگر، سلامت اجتماعی افراد برای ساخت جامعه ای سالم که انسان پرور باشد، ضروری است. عدم سلامت اجتماعی، باعث معضلات اجتماعی فراوانی می شود. برای داشتن جامعه ای سالم، بهترین راهکارها در ایجاد و حفظ سلامت اجتماعی افراد را می توان در آیات قرآن که از جانب خالق انسان بیان شده است و از طریق آموزش آن در دوران کودکی ، جستجو کرد.

یافته های حاصل از این فرض تحقیق نشان داد مجموع فراوانی مولفه های سلامت اجتماعی  درکتاب درسی پیام های آسمانی دوره ابتدایی برابر77مورد بوده است.که 11درصد مربوط به شکوفایی اجتماعی، 23درصد مربوط به انطباق اجتماعی، 27درصد مربوط به انسجام اجتماعی، 10درصد مربوط به پذیرش اجتماعی و 29درصد مربوط به مشارکت اجتماعی می باشد. این یافته پژوهش همسو با یافته های پژوهش شربتی(1401)، سلطانی فلاح و سعیدی (1399) می باشد. در تبیین این یافته پژوهش باید گفت از دیدگاه سازمان جهانی بهداشت ، سلامتی به مفهوم رفاه کامل جسمی ، روانی و اجتماعی است . از منظر اسلام ، این ابعاد در همسویی با آموزه ها و رهنمودهای قرآنی است که ضامن حرکت تکاملی و سلامت روحی انسان می شود بگونه ای که آموزه های اسلامی گنجانده شده در کتاب درسی پیام های آسمانی زمینه ای را فراهم ساخته است تا  دانش آموزا از طریق دریافت مفاهیم قرآنی از طریق کتاب های پیام های آسمانی با خلوص نیت در انجام کارها و شریک قرار ندادن در انجام کارهای شایسته بستر ساز لقای پروردگار به سلامت اجتماعی پایدار برسند. از طرفی طبق نظریه ((رابرتسون اسمیت» دین دو کارکرد دارد: یکى تنظیم رفتار فردى براى خیر همگان و دیگرى برانگیختن احساس اشتراک و وحدت اجتماعى. او  فرامین آسمانی و دینی  را وحدت زا و تحکیم بخش اشتراک اجتماعى مى داند. همچنین (( امیل دورکیم» نیز نقش فرامین آسمانی را در ایجاد همبستگى و انسجام اجتماعى مى داند. او مى گوید هر دینی پیام ها ی مختص به خود را دارد که  براى کارکرد درست زندگى اخلاقى ما، همان اندازه ضرورت دارند که خوراک براى حفظ زندگى جسمانى ما لازم است؛ زیرا از طریق همین گروه های اجتماعی خود را تأیید و حفظ مى کنند». بنابراین از آنجایی که در کتاب درسی پیام های آسمانی  ومحتوای این کتاب ها برخواسته از دین است. لذا به مولفه های سلامت اجتماعی شامل (شکوفایی اجتماعی، انطباق اجتماعی، انسجام اجتماعی، پذیرش اجتماعی و مشارکت اجتماعی) توجه  ویژه ای شده است.

 

منابع

 

آشوری، حمید؛ آذریان، محمد، فضلی راد، عیسی و اسپید، معصومه (1396). تحلیل محتوای کتاب های درسی دوره ابتدایی بر اساس مولفه های آموزش وسلامتی دانش آموزان ابتدایی: 17-1.

ایزدی، صمد، صالحی، عمران ابراهیم، فتحی واجارگاه ،کوروش و عابدینی بلترک، میمنت (1396). تجزیه و تحلیل محتوای کتاب های درسی دوره ابتدایی بر اساس مولفه های آموزش سلامت. نوآوری های آموزشی، 9(33): 162-139.

بهرادی فر، امیر و جوادی، اکرم (1397). فراتحلیلی بر پژوهشهای انجام گرفته در سلامت اجتماعی، ماهنامه آفاق علوم انسانی، شماره 15: 96-73.

پور ظهیر، تقی(1398). مقدمه ای بر برنامه ریزی آموزشی و درسی. تهران: نشر آگه.

خانقلی،سمیرا.(1400). تحلیلی بر نقش کارکرد خانواده در سلامت اجتماعی دانش آموزان دختر مقطع متوسطه اول شهر بندرترکمن.پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه پیام نور واحد بهشهر.

شربتی،محمد.(1401). بررسی مولفه های نیازهای معنوی از دیدگاه اسلام در کتاب های هدیه های آسمانی دوره ابتدایی.پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد واحد بندرگز.

سلطانی، فلاح، امیرحسین وسعیدی،الهام. (1399). تحلیل محتواکیفی کتاب های درسی هدیه های آسمان دوره ابتدایی با توجه به ساحت اعتقادی، عبادی و اخلاقی سند تحول بنیادین آموزش و پرورش. پنجمین کنفرانس ملی رویکردهای نوین در آموزش و پژوهش.3(1): 13-1.

سلیمانپور، جواد.(1389). برنامه ریزي درسی با تأکیدبر تدوین محتواي درسی فعال و کاربردتحلیل محتوا، تهران  :انتشارات احس.

عظیمی، محمد(1401).تحلیل محتوای کتاب های هدیه های آسمانی بر اساس مولفه های آموزش بهداشت و ارتقای سلامت. سبک زندگی اسلامی با محوریت سلامت.6(1) :۹۱-۸۱.

کریمیان، حسین ناطقی. فائزه سیفی، محمد. (1396). ارزیابی و تحلیل محتوای‌کتب هدیه‌های آسمان بر مبنای مهارت‌های تفکر‌انتقادی. فصلنامه علمی پژوهشنامه تربیتی دانشگاه آزاد واحد بجنورد. 12(51). 97-118.

 مرادی،اکرم. سجادی،حمیرا. محققی کمال، سیدحسن.  وامقی، مروئه.  حسینی تشنیزی،سعید و  قائد امینی، غلامرضا. (1394)ﺑﺮرسیﺳﻼﻣﺖ اﺟﺘﻤﺎعی کودکان کار مراجعه کننده به مراکزحمایت از حقوق کودکان تهران در سال 1393. ﻣﺠﻠﻪ داﻧﺸگاه ﻋﻠﻮم پزشکی رﻓﺴﻨﺠﺎن 14(11): 978-988.

نصراله زاده, محمد جواد, جعفرزاده داشبلاغ, داریوش. (1399). ارائه مدل راهبردی چند لایه تحقق سلامت اجتماعی. مطالعات توسعه اجتماعی ایران, 8(5), 80-66.

 

Izgar, G. (2020). A Study of Religious Education Course Books in Terms of Values Education: The Case of Turkey. Journal of Education and E-Learning Research, 6(1), 10–16.

 

 

Shekari A, Rahimi H , Gharba M. (2014)Pathology of Ethical Education from a Hidden Curriculum Perspective (CaseStudy: Kashan University.) Higher Education Curriculum Studies.;5(9):124-143. [Persian].

Tahmasebpour M, BanihashemKaleibar MH, Golchin K.(2017) Prediction of
high-risk behaviors based on personalitytraits in drug addicts. Contemp Psychol;12(Special Issue):1125-9. [Persian

Ministry .(2012). health and medicalveducation, Social determinants ofhealth. health-related quality of life and perceived satisfaction with life. Quality of life.

 

---

[1] . .Keyes